İplİk
Dikiş İpliğinin Özellikleri
Giysilerde kullanılan yardımcı malzemeler içinde önemli bir yer tutan dikiş iplikleri bir veya daha fazla işlemle en az veya daha fazla tek katlı yada kablolaştırılmış ipliklerin birbiri ile bükülmesi suretiyle elde edilen ve dikiş işleminde kullanılan özel türde katlı bükümlü ipliklerdir.
Dikiş iplikleri ;verimli bir dikiş oluşturmak ve en azından ürünün Faydalı ömrü esnasında bozulmadan veya kopmadan işlevini yerine getirmek üzere dikiş makinesinde kullanılması için tasarlanan ve üretilen özel ipliklerdir .
Dikiş ipliğinin temel işlevi, estetik dikiş görünümünü ve dikimde performansı sağlamaktır.
İplik Yapısını Oluşturan Temel Faktörler
Eğirme
Bütün geleneksel dikiş iplikleri üretim aşamasına tek kat iplik olarak başlar. Bu tek kat iplikler, kesik elyaf veya çok ince sonsuz elyafların eğrilmesi ile üretilir. Liflerin incelikleri sayesinde, eğirme işlemi ile
birbirlerini destekler ve kuvvetli bir yapı oluşturur.
Büküm
Eğirme işleminden sonra elde edilen tek kat ipliklere iki veya çok katlı olarak büküm işlemi uygulanır.
Büküm işleminin amacı iplik katlarını bir arada tutmak ve ipliğe mukavemet ile dikilebilirlik özelliği
kazandırmaktır. Yeterli bükümü olmayan bir iplik dikişte kontrol edilemez, katları tek tek ayrılır ve sonuçta kopar. Gereğinden fazla büküm uygulanmış iplik ise dolaşma ve topaklanma göstereceğinden dikişte olumsuz sonuçlara sebep olur. İdeal büküm sayısının belirlenmesi için, iplik hammaddesi, iplik kalınlığı, ipliğin kullanılacağı dikiş şartları gibi etkenler dikkate alınmalıdır.
Tek kat ipliği çok katlı olarak bükerken büküm yönü de değişmelidir. Aksi halde, tek katlı iplik eğirme yönü S iken çok katlı iplik büküm yönü S olarak uygulanırsa iplik katları birbirleriyle birleşmez ve düzgün bir yapı oluşturulamaz. Son aşamada büküm yönü Z olarak istendiğinde, tek kat ipliğin eğirme yönü olmalıdır.
Büküm Yönü
Dikiş ipliği, dikiş esnasında makine parçalarından geçerken Z büküm alacak şekilde etkilenmektedir. Bu sebeple dikiş ipliğinin son aşamasındaki büküm yönünün Z olması zorunludur. Son aşamasındaki büküm yönü S olan bir ipliğin çok kısa dikiş mesafesinde bile bükümü açılır, tek katı aşınır ve kopar. Dikiş ipliğinin son aşamasındaki büküm yönü Z olması gerektiği gibi, tek katının büküm yönü de S olmalıdır.
Kalınlık
Dikiş ipliğinin bitmiş haldeki kalınlıklarını belirtmek üzere çeşitli numaralandırma sistemleri mevcuttur.
En fazla kullanılan sistemler Tex, Nm, Ne ve Denye olarak belirlenmiştir. Bu sistemler ağırlık veya uzunluğa göre belirlenmişlerdir.
Dikiş ipliği giysi üretiminde dikişin kalitesini etkileyen unsurlardan biridir. Dikiş ipliklerinden beklenen özelliklere göre dikiş iplikleri merserizasyon, yumuşak, apre, parlama, mumlama gibi çeşitli özel
işlemlere tabi tutularak imal edilirler.
1.AĞARTMA:
Pamuğa renk veren pigmentlerin giderilmesi için ağartma işlemleri yapılır. Pamuğa kendi rengini veren organik boyanın oksidasyonu yapılarak farklı yerlerden gelen pamukların renkleri arasındaki fark minimuma indirgenir. Rengin
standartlaştırılmasıdır.
Ağartma esnasında;
- Islatıcı
- Stabilizatör - Kostik
- Peroksit
- Optik beyazlatıcı kullanılır.
Ağartma, boyamada ve ek yağlamada hazırlanan çözeltini ipliğe iyi nüfuz etmesi için delikli bobinler kullanılır. Diğer terbiye
işlemlerinin uygulanması esnasında iplik çileler halinde kullanılır.
2- GAZELEME:
Yüzeyden çıkmış istenmeyen elyaf uçları ve tüycüklerin giderilmesi amacıyla uygulanır. İplik yüzeyi
pürüzsüzleştirilir. Gazeleme işlemi yüzey düzgünlüğünden dolayı dikiş esnasında ortaya çıkan ısıyı da azaltır. Aynı zamanda iplik parlaklığı da artar.
Dikiş iplikleri gazeleme işlemi sırasında iki farklı sistemden geçirilir. Bunlar elektriksel ve gazlı sistemlerdir. Daha sonra soğuk hava ile temas ettirilir. Eğer hemen soğuk hava ile temas ettirilmez ise boncuklaşma yanma gibi sonuçlar doğa bilmektedir.
Kalın pamuklar ve yünlülerde gazlı sistem, ince pamuklarda ve kesikli sentetik liflerde elektriksel sistem kullanılmaktadır.
Diğer bir adı da yakmadır. Yakma işleminde ısı ve süre iplik yapısına ve cinsine bağlıdır.
3- MERSERİZASYON:
Sağlam, daha parlak ve daha düzgün yüzey elde etmek için uygulanan yöntemdir. Doğal elastikiyet kazandırır. Mukavemet artmasına yardımcı olur. Büküm miktarını biraz azalmasına yol açabilir.
Merserizasyonun uygulanışı;
Lifler daha sıkı sarıldıklarından dolayı mukavemetin artmasına yardımcı olurlar. Kostik sayesinde lifler şişer ve ip yüzeyi
düzgünsüzleşir. Bunun sonucunda ip parlaklığı artacaktır. Liflerin hidrofilitesi dolayısıyla boya alımı artar.
4- GLASAJ:
Glase ipliklere uygulanan bu yöntemin esası dikiş ipliliğinin nişasta çözeltisinden geçirilmesidir. Parlatmada da denir.
İpliğe dolgunluk ve parlaklık kazandırılır. Boyamadan sonra çözeltiden geçirilir. Sıkılarak ipe emdirilen fazla çözelti
materyalden bu sayede uzaklaştırılır.
Yorgan, düğme dikiminde ve ilik açmada kullanılır.
5- MUMLAMA:
Bazı kaynaklarda mumlama ile yağlama aynı başlık altında anlatılmasına karşın kullanılan malzeme farklı fakat amaç aynıdır. Parafin veya silikonlu madde
uygulama işlemidir. Bütün dikiş ipliklerine uygulanabilir.
Amaç;
Dikiş işlemi sırasında sürtünmeyi azaltmaya yönelik bir işlemdir. Dikiş iğnesinin fazla ısınmasını önlemek için uygulanır. Yaka kumaşı üretiminde kullanılır.
6-YAĞLAMA (GLASAJ LUPLÜKASYON):
Sarım ve bobinden sonra dikilecek kumaşa ulaşıncaya kadar birçok fiziksel olaylarla karşılanır. Bunların başında sürtünme ve gerilim dirençleri gelir.
Yağlamanın amacı;
1- Sürtünmeye karşı önlem. İplerin dış yüzeyleri sürtünme direncine karşı kayganlık sağlamak amacıyla parafin veya benzeri maddelerle izole edilir. Bu maddeler bir yandan da kesikli liflerden oluşan lif uçlarını gövdeye yapıştırır.
2- Gerilim direncine karşı. Esneklik ve direnci artırır. Ayrıca bu maddeler giysi üzerinden uzaklaştırılmalı.
3- Dikiş iplikleri dikiş yeteneğini arttırmak.
4- Yüksek hızlarda hatasız dikiş elde etmek içindir.
5- Dikiş iğnesi her cm yaklaşık olarak 15 kez ileri geri hareketinden dolayı iğne ısısı yükselir. Dikiş görünümü bozulur ve iplik kopuşları meydana gelir. Böylece ağır bir kullanımda ipin direncini düşürür.
Dikiş İpliklerinden Beklenen Özellikleri
1. Dikiş makinasından rahatça geçebilmelidir.
2. Dikiş makinasında besleme(pekiştirme) hareketleri ve iğne hareketleri ile yıpranmamalıdır.
Sürtünme özelliğine sahip olmalıdır.
3. Dikiş büzüşmelerine yol aşmamalıdır.
4. Yüksek dikiş hızlarında iğnenin aşırı ısınmasına yol açmamalıdır.
5. İplik hatasız olmalıdır.
6. Yüksek dikiş hızında kopmamalıdır. Devamlı ve düzenli bir dikiş oluşturmalıdır.
7. Dengeli bir büküm dağılımı gerekmektedir.
8. Kumaşa minimum oranda hasar vermelidir.
9. İstenen kalitede dikiş oluşturabilmelidir.
10. Devamlı ve düzenli bir dikiş oluşturmalıdır.
11. Dikilmiş kumaşta en azından mamulün ömrü kadar kopmadan ve bozulmadan işlevini sürdürebilmelidir.
12. Pürüzsüz ve homojen yapıda olmalıdır.
13. Dikilebilirlik ve iplik büzüşmememsi için elastik olmalıdır.
14. Rengi kolay atmamalı, yıkamaya veya daha sonraki kimyasal işlemlere karşı (kuru temizleme, ağartma gibi )dayanıklı olmalıdır.
Dikiş İpliğinin Fiziksel Özellikleri şunlardır:
Gerilme Direnci: İplik koptuğu andaki gerilimdir. Nem, sıcaklık, sarım hızı, ipliğin gerilim anındaki uzunluğu gibi şartlara göre değişir.
İlmek Direnci: İplik, genelde iplik oluşum noktasından zayıflar ve bu noktada kopma olur. Bu, ilmek direncinin tayin edilmesinde önemli bir faktördür.
Kopma Anındaki Uzama: İpliğin kopma anındaki uzamasının, orijinal boyuna oranının yüzde olarak belirtildiği değerdir.
Elastikiyet: İpliğin gerilim altında belirli bir miktar uzadıktan sonra tekrar eski uzunluğuna dönmesi özelliğidir. Örneğin lastik, orijinal uzunluğuna dönen % 100 elastik bir maddedir.
Çekme: Yıkama veya ütüleme, yaş veya kuru faaliyetler sonucunda iplikte oluşan kısalma değerinin, orijinal uzunluğuna oranının
% (yüzde) değeridir.
Nem Miktarı: Lif veya ipliğin nemli ağırlığının, tamamen kuru ağırlığına oranının % (yüzde) olarak belirtilmesidir. Fırında 105 derecede ısıtıldıktan sonra ölçülebilen sabit ağırlık ise kuru ağırlıktır.
Boyutsal Stabilite: Lif veya ipliklerin boyutlarında meydana gelen değişimlere karşı mukavemeti boyutsal stabiliteyi verir.
Aşınma Dayanımı: İpliklerin aşınmaya karşı mukavemeti, iplik aşınma testi ile ölçülür. Bu testte iplik kendine ve iyi cilalanmış krom bir mille standart gerilimde sürtülür
HAMMADDELERİNE GÖRE DİKİŞ İPLİKLERİ
Doğal Sentetik Yapay(Rejenere)
Keten Pamuk İpek
Merserize Glase Soft
Poliamid Poliester
Nylon 6 Nylon66
Kesik Elyaf Sonsuz Elyaf Özlü Dikiş Elyaf
Kauçuk Selüloz
Rayon
•1. Doğal Dikiş İplikleri
Keten:
Keten liflerinden elde edilen iplikler sert tutumlu olmalarına rağmen oldukça yüksek mukavemetleri nedeniyle sağlam dikiş gerektiren ürünler için kullanılmaktadır. Özellikle ayakkabı, çadır ve tente imalatı ile düğme dikiminde tercih edilirler. Ancak son yıllarda bu ipliklerin yerini yapay liflerden elde edilen ipliklere bırakmaktadır.
İpek:
İpek iplikleri kontinü filament halinde ya da koparılmış liflerin eğrilmesi ile elde edilen stapel lif ipliği halinde kullanılmaktadır. Ancak yüksek maliyetleri nedeniyle dikim işlemlerinde yaygın olarak kullanılmamaktadırlar. Bu nedenle abiye giysilerde, özel siparişlerde ve iliklerde kullanılmaktadır.
Pamuk:
Dikiş ipliklerinin üretiminde en fazla kullanılan doğal lif pamuktur. Pamuk dikiş iplikleri genellikle iyi bir dikiş
performansı sağlar. Fakat mukavemetleri ve aşınma dirençleri aynı kalınlıktaki bir sentetik iplikten daha düşüktür. Ancak pamuk iplikleri yüksek ve kuru sıcaklıklarda sentetiklere göre daha stabildir. Bu nedenle de dikiş işlemi esnasında ortaya çıkan iğne ısınmalarından daha az etkilenir. Bu özelliğinden dolayı avivaj maddeleri ile işlem görmeleri gerekmemektedir.
•2.Sentetik Dikiş İplikleri
Sentetik dikiş iplikleri genellikle polyamid ve polyester liflerinden elde edilir. Sentetik iplikler filament olarak ya da kesikli liflerden eğrilmiş halde kullanılmaktadır. Sentetik iplikler bakteri, küf ve mantarlardan etkilenmezler. Özellikle filament formunda kullanıldıklarından yüksek kopma mukavemeti ve aşınma direncine sahiptirler.
Polyamid ve polyester kimyasal etkilere karşı oldukça dirençlidir.
Polyamid alkalilere, polyester ise asitlere karşı daha dirençlidir. Fakat her ikisi de güneş ışınlarından olumsuz yönde etkilenirler.
Filament iplikler doğrudan kullanılabildikleri gibi stapel lif ipliğine de dönüştürülerek kullanılmaktadırlar.
Dikiş ipliği olarak kullanılacak polyester ve polyamid filamentler dairesel kesite sahip olduklarından parlak bir görünümdedirler.
Polyester lifleri düşük maliyetleri, elverişli kimyasal özellikleri, uygun uzama özellikleri ve yüksek boya haslıkları nedeniyle dikiş ipliği üretiminde en çok tercih edilen sentetik liftir.
Polyamid liflerin mukavemetleri yüksek olmasına karşın uzama özellikleri dikiş iplikleri için uygun değildir.
Çünkü gerilmeler karşısında uzayabilirlikleri daha fazladır. Bu da dikim sırasında ortaya çıkabilecek gerilmeler nedeniyle dikiş büzüşmelerine yol açabilmektedirler.
•3 Rejenere Dikiş İplikleri
Lif yumağı, iplik parçası ve kumaş kırpıntısı şeklindeki daha çok pamuk, viskoz, poliester gibi lifleri içeren tekstil atıkları toplanmaktadır. Sonrasında, bu atıklar işletmemizde mekanik geri dönüşüm metodu kullanılarak geri kazanılmaktadır. Bu yöntemde renklerine ve hammadde içeriklerine göre sınıflandırılan tekstil atıkları kesilerek küçük parçalar haline getirilmektedir.
Son olarak şifanoz olarak adlandırılan ve üzeri lif açıcı tellerle kaplı açma makinalarında lifler haline getirilmektedir.
Homojen hammadde cinsine sahip olmaması ve yüksek orandaki kısa lifler nedeniyle, tekstil atıklarından elde edilen lifler iplik formuna open end iplik eğirme sistemi kullanılarak ve pamuk, viskoz, poliester, akrilik gibi ipliğe mukavemet kazandıran ve liflerin taşınmasını sağlayan taşıyıcı lifler ile karıştırılarak dönüştürülmektedir. Bu şekilde elde edilen iplikler sektörde
“rejenere / regenere iplik” veya “geri dönüşümlü iplik” adıyla anılmaktadır.
Rejenere liflerin dikiş ipliklerinde kullanımı oldukça sınırlıdır. Rejenere liflerden elde edilen ipliklerin mukavemet ve kopma uzaması sentetik liflerden elde edilen ipliklerden daha düşüktür. Bu iplikler sahip oldukları yüksek parlaklık nedeniyle özellikle nakış işlemede tercih edilmektedirler. Genellikle filament formunda kullanılan bu ipliklerin sahip oldukları düşük mukavemet ve aşınma direnci, yalnızca dikim ya da nakış işlemede problem oluşturmakta kalmamakta, aynı zamanda bitmiş ürünlerin yıkanmalarında da problem yaratmaktadır.
Üre�m Yöntemlerine Göre İplik Tipleri
Kesik Elyaf İplikler
Bu yapıda olan ipliklerin hammaddesi pamuk veya polyesterdir. Belirli boylardaki elyaf gruplarının birlikte
bükülmeleriyle üretilirler. Bükümden önce iplik taranmaktadır. Bu işlem mevcut kısa liflerin ayrılmasını ve kalan uzun liflerin birbirine paralel olmasını sağlar. Böylece ipliğin mukavemeti ve düzgünlüğü artar.
DEGRADE KESİK ELYAF POLYESTER İPLER
Corespun (İlikli) İplikler
Bu gruptaki iplikler, özel bir üretim yöntemiyle dikiş için gerekli tüm avantajlar kazandırılarak üretilmektedir. İlikli iplikler, sonsuz elyaf polyester üzerine kesik elyaf polyester kaplanarak (poly/poly) veya sonsuz elyaf polyester üzerine pamuk kaplanarak (poly/cotton) üretilmektedir.
İlikli iplikler orta kısımdaki sonsuz elyaf polyesterden yüksek mukavemet ve dış kısımdaki kesik elyaftan doğal bir yapı ve dikiş tutumu özelliği kazanırlar. Böylece istenilen incelikte ve yüksek kopma mukavemetine sahip olmaktadırlar. Ayrıca dış yüzeydeki tüycüklü yapının aerodinamik özelliğiyle iğne soğutma ve makine parçalarının daha az aşınması sağlanır.
Sonsuz Elyaf İplikler
Polyester veya polyamid hammaddeden üretilen sonsuz elyaf iplikler %100 olarak suni elyaftan üretilirler. Bu yapıda üretilen iplikler, çok delikli başlıktan çıkan çok ince sonsuz elyaf gruplarının birlikte bükülmesi ile tek katlı olarak, daha sonraki üretim aşaması ile de çok katlı olarak
üretilmektedir. Kopma mukavemeti ve aşınma dirençleri yüksektir. Bu iplikler genellikle ağır şartlara maruz kalacak materyallerin dikiminde kullanılmaktadır.
Trilobal Polyester İplikler
Sonsuz elyaf ipliklerin bir çeşidi de üçgen kesitli filamentlerden üretilen trilobal ipliklerdir. Bu iplikler, üçgen kesitlerinin kazandırdığı parlak yapıları ile nakış işlemlerinde kullanılır. Işığı iyi yansıtır, parlak görünür. Sık yıkanan giysilerde ve bunların nakışlarında kullanılır
Textüre İplikler
Textüre işlemi, çeşitli yöntemler yardımı ile (yalancı büküm, hava jeti, yığma kamarası) düz filament ipliklere kalıcı bir kıvrımlılık ya da dalgalı form kazandırma işlemidir. Böylelikle iplik uzayarak hacimli bir yapı ve
yumuşak bir tutum özelliği kazanır. İpliğin kullanım alanına bağlı olarak uzama ve hacimlilik özellikleri değişebilir. Textüre iplikler özellikle kenar kapama ve overlok dikişlerinde, kısmen de zincir dikiş
makinelerinde kullanılmaktadır. Bu iplikler açılarak geniş bir yüzeye yayıldıkları için kenar kapamalarda iyi sonuçlar vermektedir.
Air Jet İplikler
Sonsuz filamentlerin air-jet ile tekstüre edilmesiyle üretilen bu iplikler, ufak yüzey düzgünsüzlükleri veren filamentlerden oluşan ilmekler ile karakterize edilebilen çok filamentli tek kat ipliklerden üretilirler. Bu düzensizlikler ilmeğin iyi kilitlenmesini sağlar. Aynı zamanda bu iplikler düz filament ipliklere göre makine parçalarıyla daha az temas eder. Bu sayede air-jet ipliğin temasta olduğu yüzey ile arasındaki sürtünme azalır.
Tekstüre etme, filamentlerle elde edilen yüksek mukavemeti azaltır. Fakat bu ipliklerin uzayabilirlikleri daha yüksektir.
Pardösülük gibi çok sıkı dokunmuş kumaşlarda kullanıldığında iyi bir hava geçirgenliği sağlar ve böylelikle kullananın terlemesine engel olur.
Ayrıca ipliklerin boncuklanma (pilling ) özellikleri de çok azdır. Böylece örgü yüzeylerde sorun çıkaran boncuklanma ortadan kalkmıştır.Hava-Jet ipliği, yıkanmaya ve kullanmaya karşı çok iyi bir dayanım gösterir.
Monofilament İplikler
Tek filament halinde, istenen iplik numarasında, tekstüre edilmiş, bükümsüz, kalın, kaba filamenttir. Monofilament iplikler Naylon 6 veya Naylon 6,6’dan yapılmıştır. Işığı yansıtmak için yalnızca tek yüzeyleri olduğundan yarı
saydamdırlar ve dikilen kumaşın rengini gösterirler. Bir tek filamentten üretilen iplik, aynı numaradaki çok filamentli iplikten daha serttir ve bu fark kalın ipliklerde daha da belirgindir. Genellikle kaba kumaşların dikiminde kullanılır.
Dikiş İpliklerinin Numaralandırılması
Dünyada iplik kalınlıklarını belirlemek üzere kullanılan çeşitli numaralandırma sistemleri
mevcuttur. En fazla kullanılan sistemler Tex, Nm, Ne ve Denye olarak belirlenmiştir. Bu sistemler ağırlık esasına göre veya uzunluk esasına göre
belirlenmişlerdir.
Sentetik ipliklerin Etiket No. su bulunurken Tex cinsinden toplam kalınlık değeri göz önüne alınır.
Dikiş İpliklerinin Seçilmesinde Dikkat Edilecek Noktalar
Hazır giyim ve moda sektöründe yapılacak uygulamalar için dikiş ipliklerinin seçimine dikkat etmek gerekmektedir. Bunun için dikiş ipliklerinin özelliklerini bilmek yapılacak iplik seçiminde ilk adımdır. Bununla beraber dikiş tipi, kumaşın çeşidi, dikiş makinası giysinin tipi ve kullanılacağı yer ve amacında bilinmesi seçimde en uygun sonucu sağlayacaktır.
Dikiş ipliği seçiminde dikkat edilecek noktalar;
1. Dikilecek kumaş ile ilgili özellikler: Bu özellikler kumaş elyafına uygun dikiş ipliği seçimi, kumaş karakteristiklerine ve kullanım yerlerine uygun dikiş ipliği seçimi , kumaş hammaddesi ile dikiş ipliği hammaddesinin uyumu, kumaşın yapısı ile kumaşın gramajıdır.
2. Dikişle ilgili özellikler: Bu özellikler kumaşa ve iğnenin boyutlarına uygun dikiş ipliği kalınlığı seçimi, büküm yönünün seçimi, iplik renginin dikilen kumaşa uygun seçimi, dikiş ipliği maliyeti, dikişin tipi, yeri ve amacıdır.
3. Ürünle ilgili özellikler: Bu özellikler ise dikilen ürün tipi, kullanım şekli, bakım özellikleri, üretimdeki özel işlemler (taş, yıkama, ağartma, parça boya vs.) ve ürünün yaşam süresidir.
KAYNAKÇA
Hazır giyimde kullanılan malzeme ve aksesuarlar, Yrd. Doç. Dr. Umut Bilen, Kerasus Yayınları,2013 https://docplayer.biz.tr/4224337-Dikis-iplikleri-sewing-threads.html
https://tekstilsayfasi.blogspot.com/2014/05/dikis-iplikleri-tanimi-ve-secimi.html https://www.derstekstil.name.tr/component/k2/item/718-i-plik-cesitleri.html
http://megep.meb.gov.tr/mte_program_modul/moduller_pdf/Malzeme%20Kontrol%C3%BC.pdf https://tekstilbilgi.net/uretim-yontemine-gore-dikis-iplik-cesitleri.html
