Aydınlatılmış Onam: Tanım Aydınlatılmış Onam: Tanım

AYDINLATILMIŞ ONAM, AYDINLATILMIŞ ONAM, MAHRAMİYET, BİLGİLERİN MAHRAMİYET, BİLGİLERİN

GİZLİLİĞİ GİZLİLİĞİ

1

 “Hipokrat Yemini’ne dayanan geleneksel tıp ahlakı anlayışında; hekimin en önemli ödevinin “hastanın fikri ne olursa olsun onun yararına davranmak, asla zarar vermemek” olduğu öngörüsü kabul görmekte, “hastaya bilgi verilip, tedavi uygulama şekli hasta kararına bırakıldığında, çoğu hastanın yanlış yönelimle daha kötüyü seçebileceği, bu nedenle hekimlerin, hastalarından pek çok şeyi gizlemesinin uygun olduğu değerlendirilmekteydi”.

 Hipokrat’ın, hastayı bilgilendirmeyi, hasta lehine olacağı yaklaşımı ile yasaklamasından sonraki çağlarda da, hasta-hekim ilişkilerindeki durum farklılık göstermedi.

2

 Ortaçağ hekimleri kendilerini tanrının bir uzantısı olarak görerek, tedavi etmeye çalıştıkları hastaya bu konuda bilgi verme gereğini görmediler.

 Bu yaklaşım, 1847’deki Amerikan Tıp Birliği’nin ilk tıbbi etik kurallarının oluşturulması sırasında da benzer şekilde değerlendirilip, hasta-hekim ilişkisinden, ya da aydınlatılmış onamdan söz edilmedi.

 Hasta onamının, 1900’lü yılların başlarında, bir dizi işlem uygulama için izin isteme çerçevesinde alındığı görülmektedir. Ancak bu onam, yapılacak işlem hakkında hasta aydınlatılmasını içeren bir onam özelliğini taşımamaktaydı.

 Nuremberg Mahkemeleri’nde, İkinci Dünya Savaşı sırasında, Alman hekimlerinin, “hekimlik otoritesini insanlık aleyhine kullandıkları”, ortaya çıkınca, hekimlik mesleğine olan güven sarsılmış ve “hasta hekim ilişkisinin "sözlü sözleşme" (bazı durumlarda "yazılı sözleşme") hukukuna dayandırılma” gereği ortaya çıkmıştır.

 Hekimler, neler yaptıklarını açıklamak ve gerekçesini söylemek durumuyla karşı karşıya kaldılar. Hekimler, eski çağlardaki güç ve etkinliklerini artık kaybetmişlerdir. Ne sosyal bakımdan ne de zeka

bakımından üstün tutulmamaktadırlar. ₄

Nuremberg Kodu Nuremberg Kodu

1- Arastirmalar icin kesinlikle kişinin gönüllü onayı gereklidir.

2- Deney toplumun yararı için yapiliyor olmalidir.

3- Arastirma, hayvan calismalarina ve hastaligin dogal seyrinin bilinmesine dayandirilmalidir.

4- Arastirma, hicbir fiziksel yada mental hasara yol acmamalidir.

5- Arastirmayi yuruten doktor haric olum veya kalici sakatliga yol acan arastirmalar yapilmamalidir.

6- Arastirma icin alinan risk, arastirma sonucunun insanliga getirecegi yarardan fazla olmamalidir.

7- Ölum, sakatlik ve yaralanma olasiligina karsi tum onlemler alinmalidir.

8- Arastirma sadece bilimsel acidan gerekli bilgiye ve tecrubeye sahip kisilerce yapilmalidir.

9- Denek istedigi an arastirmayi sonlandirabilme hakkina sahip olmalidir.

 “İskoçyalı bir ahlak felsefeci olan William David Ross (1877-1971), her zaman gerçeğin söylenmesi gerektiğine inanmıştır.

 Ross’a göre; herkesin kendi yaşamı hakkında karar vermeye, doğruyu bilmeye ve yararlı bir şekilde eğitilmiş olmaya hakkı vardır. Çünkü, özerklik sonsuzdur ve babacı yaklaşım, yalan söyleme hoş görülememektedir.”

 “Özerklik kavramı, Birleşik Devletler Tıp Etiği’nde, 1960 -70’li” yıllarda gündeme gelmiş, bağlantılı olarak,

***“Aydınlatılmış Onam” 1972’den başlayarak ilgi odağı olarak tartışılmaya başlanmıştır.

6

Aydınlatılmış Onam: Tanım Aydınlatılmış Onam: Tanım



Aydınlatılmış bir hastanın ya da bireyin dışarıdan herhangi bir zorlama olmaksızın kendi özgür seçimine dayanarak belirli bir müdahalenin kendisine yapılmasını kabul (veya ret) etmesidir.



Kısaca hastanın tercihlerini ifade etmek için

alışılmış bir araçtır.

Aydınlatılmış Onamın Amacı Aydınlatılmış Onamın Amacı

 Hastanın aydınlatılma süreci ve onam vermesi, etiğin önemli ilkelerinden özerkliğin pratikteki uygulama şekillerinden birtanesi olarak değerlendirilmektedir.

 Aydınlatılmış onam süreci hastanın özerkliğine saygı göstermeyi ve özerkliği yükseltmeyi amaçlar.

 Aydınlatılmış onam süreci yalnızca bilgi vermeyi değil, hastanın kendi hakkında karar vermesini sağlayacak şekilde aydınlatılmasını içerir.

8

Aydınlatılmış Onam Neden Önemlidir?

Aydınlatılmış Onam Neden Önemlidir?

Etik açıdan…

Etik açıdan…

 Aydınlatılmış onam kavramı “özerkliğe saygı” ilkesine dayanır. Özerklik hastanın kendi sağlığıyla ilgili özgür kararlar verme hakkına işaret eder. Buna göre sağlık çalışanları istenmeyen müdahalelerden kaçınmalı ve hastanın kendi yaşamını kontrol etmesine izin vermeli, teşvik etmelidir.

 Hekim-hasta arasındaki güven ilişkisinin korunması

Aydınlatılmış onamın olmazsa olmaz öğeleri Aydınlatılmış onamın olmazsa olmaz öğeleri

1)Bilginin anlaşılır şekilde açıklanması: Hasta bireyin kendisi hakkında karar vermesini sağlayacak şekilde bilgilendirilmesi, aydınlatılmasıdır.

2)Yeterlik/Kapasite: Hasta birey önerilen işlemin yarar ve risklerini, ve reddettiğinde karşılaşacağı sonuçlarını anlayabilmelidir.

3)Gönüllülük: Hasta zorlama ve baskıya maruz kalmamalıdır.

4)Onam / ret

1) Bilginin açıklanması 1) Bilginin açıklanması

Sağlık çalışanına açıklama yapma ödevini yüklemektedir.

1. Bilginin açıklanmasında anahtar önerilen işlemin varsa alternatiflerinin ve bu işlemi reddetmenin risk ve yararlarının anlatılmasıdır.

Açıklama”, aydınlatılmış onamın vazgeçilmez bir öğesi olup, bir hastanın hastalığı ile ilgili bilmek isteyeceği bilgileri, planlanan tedavi uygulamasını, bu uygulamanın yararını, zararını, risklerini, varsa alternatif tedavi yöntemleri ile bu alternatif tedavinin yararlarını, zararların ve risklerini, ayrıca hastanın hastanede kalış süresi, girişimin neden olabileceği geriye dönüşlü yada dönüşsüz skarları, tedavinin işine, ekonomisine, aile yaşamına ve diğer kişisel konulara, diğer yaklaşımla günlük yaşama etkisi, tedavinin yapılmaması, yada ertelenmesi durumunda sonucun ne olabileceği bilgilerini içerip, hastanın değer yargılarına, inanç ve beklentilerine göre değişiklikler gösterebilir.

2. Acil durumlarda kararın hızına bağlı olarak daha az detaylı açıklama yapılabilecek durumlar olsa da elektif işlemlerde hastanın aydınlatılmış karar vermesine olanak verecek detaylı açıklama şarttır!



Hastanın mevcut durumunu



Önerilen işlemin ve varsa alternatif işlemlerin risk ve yararlarını ve işlemi reddetmenin sonuçlarını içermeli



YÖNTEM: Anlaşılır ve basit bir dille verilmelidir.

12

Bilginin anlaşılır şekilde verilmesi!!!

Bilginin anlaşılır şekilde verilmesi!!! Bilginin anlaşılır şekilde verilmesi!!!

Bilginin anlaşılır şekilde verilmesi!!!

2) Kapasite/Yeterlik 2) Kapasite/Yeterlik



Hastanın, önerilen tedavisinin olası, yada reddettiğinde doğabilecek sonuçları makul bir şekilde anlama ve değerlendirme yeteneği kastedilmektedir.



Her hastanın kendisine aktarılanları anlayabilecek kapasitede olması beklenmemelidir.



Çocuk, bunamış yada bilinci bulanık hastanın yeterliğinin “sınırlı” olduğu söylenebilir.



Yeterliliğin çeşitleri, yasal yeterlilik, klinik yeterlilik ve etik komitelerce değerlendirilen yeterlilik olarak değerlendirilmektedir.

14

Karar verici Karar verici



Karar verici hastanın kendisi olmalıdır.



Hastanın karar verme kapasitesi yoksa, hekim uygun vekil karar vericiye ulaşmalıdır.



Karar verici bulunamadığında hekim yasal

karar verici aramalıdır (acil ve geri dönüşsüz

durumlar dışında)

3) Gönüllülük 3) Gönüllülük

 Hastalar aşırı müdahale, baskı, zorlama vs.

olmaksızın karar verebilmelidir.

 Hastanın kendisi için uygun gördüğü kararın uygulanmasına izin vermesi demektir.

 Baskı: Hastanın isteklerine aykırı şeylere zorlanması

 Manipülasyon: Aldatma yalan söyleme

 İkna: Kabul edilebilir! (makul düzeyde, gerçekçi iddialarla)

16

4) Onam 4) Onam



Onam boyutu gönüllülük ve yeterlilik öğelerini içermektedir.



Tüm anlatılan bilgiler ışığında kabul ya da

reddetme eyleminin gerçekleştirilmesidir.

Onam Belgesi Neleri İçermelidir?

Onam Belgesi Neleri İçermelidir?

1-Hastalığın-klinik tablonun ve tedavinin-müdahalenin bilimsel isminin yanı sıra, hastanın anlayabileceği şekilde halk arasındaki isminin de açıklanması,

2-Tedavi edilmediğinde gelişebilecek sonuçlar,

3-Tıbbi müdahale/tedavinin ne tür bir müdahale olduğunun açıklanması, 4-Tıbbi müdahale/tedavinin risk ve yararları,

5-Öteki tedavi yöntemleri ve bunların riskleri, yararları, 6-Başarı olasılığı, başarıdan ne kastedildiği,

7-Tıbbi müdahale sayesinde elde edeceği yararın, gireceği riskten fazla olduğnun hastaca anlaşılmış olması,

8-Önerilen tedavi ve müdahaleyi kabul etmeme hali gelişebilecek tıbbi olasılıklar,

9-Hastanın kendisine verilen bilgiyi tam anlamıyla kavraması ve onları kendi ifade biçimiyle başkasına anlatabilecek şekilde bilgilendirilmiş olması,

10-Hekimin, hastanın tüm sorularına yanıt vermesi ve belirsizliğin giderilmesi, 11-Onam formundaki tüm sözcüklerin anlaşılablmesi,

12-Onam formunda yazılanların incelenip, kabul edilmesi ya da bazılarının kabul edilmemesi,

13-Hasta tarafından tedavi/müdahaledeki sağlık çalışanlarının kimlikleri ve mesleki niteliklerinin bilinmesi,

14-Hastanın özgür biçimde karar vermesi ve bu konuda herhangi bir baskı altında olmaması, 15-Hasta kabul etmezse tıbbi uygulamanın yapılmaması,

16-Taburcu olduktan sonra şikayetlerinin devam etmesi halinde tekrar başvurabileceği teminatının verilmesi,

17-Gerektiğinde karar verebilmesi konusunda hastaya belli bir zaman tanınması 18

ONAM FORMU ONAM FORMU



Kullanılacak formda hastanın kendi el yazısı ile doldurabileceği bir bölüm olmalı. Buraya hasta şu bilgileri yazıp imzalamalı;



Başka tedavi yöntemlerini ve bunların risklerini biliyorum.



Müdahalenin risk ve yan etkilerini biliyorum.



Başarı olasılığını biliyorum.



Tedavi olmadığımda ne olabileceğini biliyorum.



Bana söylenenlerin tümünü anladım.

 Aydınlatılmış onam formunun anlamını biliyorum.

 Formda kabul ettiğim müdahaleleri işaretledim.

 Bana müdahale yapacak kişileri biliyorum.

 Kendi özgür irademle karar veriyorum.

 Bu müdahaleyi kabul etmeme yada istediğim zaman vazgeçme hakkımın olduğunu biliyorum.

20

ONAM FORMU

ONAM FORMU

ONAM ARANMADIĞI DURUMLAR ONAM ARANMADIĞI DURUMLAR



Tıbbi müdahalenin gecikmesi durumunda hayati tehlike oluşacaksa,



Toplum sağlığı açısından tehdit oluşturuyorsa,



İntihar girişimlerinde rıza aranmaz.

4) Tedaviyi Ret 4) Tedaviyi Ret



Sonucunda ölüm dahi olsa karar verme kapasitesine sahip her bir kişi önerilen tedavi yöntemini ya da girişimi reddetme hakkına sahiptir ve bu hak yasalarla güvence altına alınmıştır.



Ancak ret kararının bilgi eksikliğinden, yanlış anlamadan kaynaklanmaması ve gönüllülükle verilmiş olması önemlidir.

22

 Kötü bir sonuç halinde rızanın ispatlanması hekime ait bir yükümlülük olduğu için rızanın yazılı olması gereklidir (HUMK 287.

madde).

SÖZ UÇAR

YAZI KALIR

24

““Aydınlatma” ve “Aydınlatılmış Onam” ile ilgili maddeler, ilgili Aydınlatma” ve “Aydınlatılmış Onam” ile ilgili maddeler, ilgili yasa, yönetmelik ve tüzükler

yasa, yönetmelik ve tüzükler

ULUSAL YASALAR, YÖNETMELİKLER, TÜZÜKLER:

HASTA HAKLARI YÖNETMELİĞİ (1998)

Genel olarak Bilgi İsteme

Madde 15- Hasta; sağlık durumunu, kendisine uygulanacak tıbbi işlemleri, bunların faydaları ve muhtemel sakıncaları, alternatif tıbbi müdahale usülleri, tedavinin kabul edilmemesi halinde ortaya çıkabilecek muhtemel sonuçları ve hastalığın seyri ve neticeleri konusunda sözlü veya yazılı olarak bilgi istemek hakkına sahiptir

Bilgi Vermenin Usulü

Madde 18-Bilgi, gerektiğinde tercüman kullanılarak, hastanın anlayabileceği şekilde, tıbbi terimler mümkün olduğunca kullanılmadan, tereddüt ve şüpheye yer verilmeden ve hastanın ruhi durumuna uygun ve nazik bir ifade ile verilir.

MESLEK ETİĞİ KURALLARI ( 10-11 Ekim 1998)

Madde 21- Hekim hastasının sağlığı ile ilgili kararlar alırken; bilgilenme hakkı, aydınlatılmış onam hakkı, tedaviyi kabul ya da ret hakkı, vb. hasta haklarına saygı göstermek zorundadır.

Madde 26- Hekim hastasını, hastanın sağlık durumu ve konulan tanı, önerilen tedavi yönteminin türü, başarı şansı ve süresi, tedavi yönteminin hastanın sağlığı için taşıdığı riskler, verilen ilaçların kullanılışı ve olası yan etkileri, hastanın önerilen tedaviyi kabul etmemesi durumunda hastalığın yaratacağı sonuçlar,

ULUSLARARASI BİLDİRGELER ULUSLARARASI BİLDİRGELER

 HELSİNKİ BİLDİRGESİ (Haziran 1964)

 Helsinki Bildirgesi’nde insan deneklerle ilgili tıbbi araştırmalarda etik ilkeler saptanmaktadır.

Teklif edilen tedavinin açıklanması,

Mevcut tehlike ve yararların açıklanması, Teklif edilen tedavinin alternatifleri,

Hastanın soruları için uygun zaman ayrılması,

Hastanın herhangi bir zamanda tedaviden vazgeçme hakkı.

 Madde 20- Denekler araştırma projesi için gönüllü ve bilgilendirilmiş katılımcılar olmalıdır.

 Madde 24-Fiziksel veya zihinsel yetersizlik nedeniyle denekten bilgilendirilmiş gönüllü olur almak mümkün değilse veya deneğin yaşı küçükse, deneğin ulusal yasalara uygun biçimde vasi tayin edilmiş bir yakını gönüllü olur vermelidir. Bu gruplar, araştırma bu popülasyonun sağlığı için gerekli olmadıkça ve araştırma yasal olarak yeterli kişilerde yapılabiliyorsa çalışmalara dahil edilmemelidir.

 Madde 31- Hekim, hastayı, tedavinin hangi bölümünün araştırmayla ilgili olduğu konusunda tümüyle bilgilendirmelidir. Bir hastanın çalışmaya katılmayı reddetmesi,

hasta-hekim ilişkisini hiç bir zaman etkilememelidir. ²⁶

 LİZBON BİLDİRGESİ (1981)

 Hastanın, kendisine uygulanacak tedaviyi, yeterli ölçüde bilgi sahibi olduktan sonra, kabul yada ret etme hakkına sahip olduğunun vurgulandığı Bildirinin ana başlıklar şöyle sıralanabilir:

1)Tıbbi bakım hakkı 2)Bilgilendirme hakkı 3)Onay hakkı

4)Özel hayata saygı ve gizlilik hakkı 5)Başvuru hakkı

 BALİ BİLDİRGESİ (1995)

 Hasta kendi kaderini belirleme ve kendisi ile ilgili özgürce karar verebilme hakkına sahiptir. Hekim hastayı, verdiği kararların sonuçları hakkında

 HEKİMLİK AVRUPA HASTA HAKLARININ

GELİŞTİRİLMESİ BİLDİRGESİ (AMSTERDAM

BİLDİRGESİ (28-30 MART 1994)

 Hastalar, durumları ile ilgili tıbbi gerçekleri, önerilen tıbbi girişimleri ve her bir girişimin potansiyel risk veya yararlarını, önerilen girişimlerin alternatiflerini, tedavisiz kalmanın sonucunu, tanı, prognoz ve tedavinin gidişi konularını içerecek şekilde sağlık durumları konusunda tam olarak bilgilenme hakkına sahiptir.

 Bilgi, hastanın anlama kapasitesine uygun bir yolla ve yabancı teknik terminoloji kullanımını en aza indirerek iletilmelidir. Hasta ortak dil konuşamıyorsa çeviri yapılabilir.

 Hastalar, sağlık kurumundan taburcu edildiklerinde tanıları, tedavileri ve bakımlarını içeren bir yazılı özet alma ve isteme imkanına sahiptir.

 AVRUPA KONSEYİ İNSAN HAKLARI VE BİYOTIP SÖZLEŞMESİ (Strasbourg, Kasım 1996)

 Kişilerin Onayı; Tıbbi her girişim, bireylerin özgür ve bilgilendirilmiş onayı ile

yapılır. Bu kişilere olası riskler ve olası sonuçlar aktarılır. 28

Kaynaklar

 Çobanoğlu N, 2009, Kuramsal ve Uygulamalı Tıp Etiği, 1. Baskı, Ankara: Eflatun Yayınevi.

 Tıpta Etik ve Deontoloji. Prof.Dr.Ayşegül Demirhan Erdemir 2011.

Nobel Tıp Kitabevi. 

 Aydın E., Tıp Etiği, 2006 Güneş Kitabevi.