ROMAN: Felâtun bey ile Rakım efendi Osman F. SERTKAYA BALE: Devlet Balesini kutlarken
Dr. Reyhan H. ERBEN TİYATRO: Açılışa hazırlanan Ankara tiyatroları.
Özdemir NUTKU ANSİKLOPEDİ: İyi niyet her zaman yeterli olamıyor.
Ömer ATİLA
kitaplar ve sanatlar
ROMAN
Felâtun bey ile
Râktm elendi
İlk Türk eserlerinden biri olmasına rağmen bu
günkülere kıyasla gayet mükemmel bir roman
tekniğine sahip olan Ahmet Mithat’ın bu kitabı
nı bir devri tanıtan ve romancılığımızdaki 95
yıllık gelişmeyi gösteren bir eser olması bakı
mından okuyucularımıza tavsiye ederiz.
FELÂTUN BEY ÎLE RÂKIM EFENDİ: Yazan:
AHMET MİTHAT EFENDİ. Eski yazıdan çevi
ren. Sacit Erkan. İstanbul. 200 sa. 6.00 T.L.
(İsteme adresi: Yurttaş Kitabevi Sahaflar Çar
şısı No. 18. Beyazıt — İstanbul.)
T
ANZİMATIN ilânından sonra Batıdan gelen hukuk anlayışı Osmanlı Cemiyetini değiştirmiştir. Bu devrede eskiye bağlı (muhafazakâr), Batı taklitçisi (alafranga), ve normal(m utedil) olmak üzere başlıca üç in san tipi görülür. Ahmet Mithat Efen dinin Felâtun Bey ile Râkım Efendi romanı işte bu doğudan batıya geçiş devresindeki mutedil insan tipi ile Ba tı taklitçisi insan tipini mukâyese ede rek Batının iyi yönlerini alan Doğunun, yarım alfrangalığı yendiğini anlat maktadır.
Felâtun Bey ile Râkım Efendi romanı bir vak’a romanı değildir. Bu roman tip romanıdır. Yazar romanın birinci bölümünde Felâtun Bey, kız- kardeşi Mihriban Hanım ve babaları Mustafa Meraki Efendi, ikinci bölüm de Râkım Efendi. Râkım Efendinin da dısı Fedai Kalfa ve cariyeleri Canan, üçüncü bölümde ise romanın diğer şa hıslan olan Mr. Mrs. Ziklas, kızları Jan Margrii piyano hocası Jozefino'- yu okuyuculara bütün cepheleri ile tanıtır
ram ve cemiyette gittikçe infisah eden bir insan olduğunu, onun yanında Râkım Efendi’nin ise tutumlu, çalış kan, aklı başında, hakikî bir Türk ol duğunu görürüz. Zaten yazar da Râ- kım Efendi’yi benimser, ondan «bizim Râkım Efendi» (sa. 65) diye bahseder. Râkım’m çalışkan bir insan olduğunu, yazarın, onun için «Herif iş makinesi (sa. 29)» cümlesinden anlarız.
Esasında Râkım Efendi romanın yazarı Ahmet Mithat'ın kendisidir. İ- kisinin de müşterek noktaları vardır. Râkım Efendi de Ahmet Mithat E- fendi gibi küçük yaşta babasını kaybet miş yâni ikisi de babasız büyümüşler, ikisi de devlet dairesinden ayrılmışlar dır. Her ikisi de halk çocuğudur, halktan yetişmişlerdir. Aileleri fakir dir. Kendi gayretleri ile ailelerini re faha kavuşturmuşlardır... v.s. Râkım Efendi’nin şahsında hayatmı anlatan Ah met Mithat, bu eserinde o zamana ka dar pek rastlanmayan bir tipi anlat maya çalışır ve bunda da başarı sağlar. Bu yeni insan «alın teri ile çalışarak kazandığı ile mesut olan» Râkım’dır. Çalıştığı müddetçe yükselen Râkım E- fendi.
Felâtun Bey ise babasının mirası nı kâh kumarlarda kaybederek, kâh metresine yedirerek eritir. Neticede bir memuriyetle bulunduğu yerden ayrılır.
' y / . ı n
AHMET MİTHAT EFENDİ «Romandaki adı Râkım efendidir.» Biz romanm sonunda mesut olan Ra kım ile bedbaht olan Felâtun’u görü
rüz.
Ahmet Mithat’ın 1876 yılında yaz dığı bu romanı devrini tam olarak aksettiren bir kitaptır. O, taklidçi Av- rupalıktansa hakikî şarklı olarak kal mayı ister ve bunu da becerir. Râkım Efendi romanda tek başına bir milleti temsil eder. Yazar romanda — bir av- rupalmm — Jozefino’nun «Türk’lerin her hali, Avrupanm her halinden iyi (sa. 123)» cümlesi ile de Râkım Efen di’nin kazandığı zaferi ifâde etmiş olur. Ahmet Mithat’ın bu romanını bir devri tanıtan ve romancılığımızdaki 95 yıllık gelişmeyi gösteren bir eser, ol ması bakımından roman okuyucuları na hararetle tavsiye ederken romanı yayınlayan Yurttaş Kitabevind'en de bu serinin ikinci kitabı olarak Mizancı Murat’ın «Turfanda mı yoksa turfa mı?» isimli romanının yayınlanmasını temenni ve tavsiye ederiz.
Osman F. SERTKAYA
Yaazr bu üç bölümde şahısları hu susiyetleri ile anlattıktan sonra bu tip leri birbir ile çatıştırır. Romanm düz bir vak’ası yoktur. Küçük hâdiselerin neticesinde Felâtun Bey’in gitgide al çaldığı, Râkım Efendi’nin ise gittikçe yükseldiği görülür. Romanın esas k ah ramanları adından da anlaşılacağı ü- zer Felâtun Bey ile. Râkım Efendi’dir. Felâtun Bey doğuyu bilmeden inkâr eden, batıyı ise anlamadan uygulayan yar münevver, züppe, alafranga oir tipi Rakım Efendi ise doğunun ve ba tının bütün iyi yönlerini kendinde bir leştiren — devri için — yeni bir insan tipini temsil ederleı.
Romanda birbirinin zıddı olan şa hışlar yalnız onlardan ibâret değildir. Yazar Felâtun Bey’in babası M. Me raki Efendi’nin karşısına Râkım Efen di’nin dadısı Fedai Kalfa tipini, Felâ tun Bey’in kızkardeşi Mihriban Hanım’ ın karşısına ise Râkım Efendi’nin ön ce câriyesi sonra nikâhlı karısı olan Canan’ı çıkarır. Bu şahısların Ziklas ailesi ve Jozefino ile olan münasebet leri romanın vak’alarını teşikl eder. Ya zar tarafından bize anlatılan İküçük münasebetlerin neticesinde, Felâtun Bey in müsrif, tenbel, züppe, firenk hav
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi
