LABORATUVAR ORGANİZASYONU VE PROSEDÜRLERİ

LABORATUVAR ORGANİZASYONU PROSEDÜRLERİ VE

Doç. Dr. Hilâl Özdağ 2225826/125

ozdag@medicine.ankara.edu.tr

GÜVENLİ VE ETKİN

LABORATUVAR UYGULAMALARI

111-546

Yaşambilimlerinde Laboratuvar

• Laboratuvar hangi sahada çalışıyor?

Kanser, gelişim biyolojisi, sinyal ileti yolakları…..

• Temel bilim araştırmaları mı yapıyor, uygulamaları bilimler üzerine mi

yoğunlaşıyor?

Yaşambilimlerinde Laboratuvar

• Her laboratuvarın fiziki yapısı ve mali kaynakları farklıdır.

• Bir laboratuvar sahip olduğu fiziki yapı

ve mali kaynaklara bağlı olarak temel

olarak:

Yaşambilimlerinde Laboratuvar

• -80 derin dondurucu, ultrasantrifüjler, soğuk oda, karanlık oda, film banyo sistemleri, otoklav, bulaşık makinaları gibi sistemlerin yerleştirildiği ve ortak kullanılan odalar.

• Bilim dergilerinin geldiği, temel referans kitaplarının bulunduğu ve genellikle aynı zamanda yemek/kahve/dinlenme odası işlevi gören bir oturma salonu.

• İlan panosu (seminer saatleri, kim ne iş yapar listesi,

toplantı duyuruları…).

Yaşambilimlerinde Laboratuvar

• Laboratuvarda geçirilen saatler ve bu süre zarfında yapılan işler çok önemlidir ancak…

• Laboratuvarda SAKLANMAYIN, araştırma etkileşim, fikir paylaşımı, tartışma gerektirir.

Dinamik bir çalışma gerektiren laboratuvar

ortamının atmosferi etkileşim ile beslenir.

Laboratuvar Personeli

• Laboratuvarın kendine özgü bir hiyerarşisi vardır.

• Bu hiyerarşide ön plana çıkan KIDEMDİR.

• Lisans üstü öğrencilerinin, doktora sonrası araştırıcıların teknisyen, laborant gibi yardımcı personele “talimat vermesi” laboratuvar atmosferini bozabilen etkenler arasında yer alır.

• Grup lideri ile olan diyaloğunuza gösterdiğiniz

özeni diğer ekip elemanlarına gösterirseniz

Laboratuvar Personeli

• Grup lideri ile olan diyaloğunuza gösterdiğiniz özeni diğer ekip elemanlarına gösterirseniz :

– Su banyosunda unuttuğunuz örneklerinizi birisi yerine kaldırır.

– Derin dondurucuda fazladan istediğiniz alanı birileri sizin için açar.

– İhtiyaç duyduğunuz bir reaktif bittiğinde birileri kendi

“zulasından” size bir “fincan” malzeme verecektir.

– Eğer diyaloğunuzu talimatlar üzerinden yürütürseniz

işlerinizin yürümesinde de sıkıntı çekmeyi

garantilersiniz.

Laboratuvar Personeli

• Grup Lideri (Principal Investigator PI)

– Patron, danışman

– Proje yazma, rapor hazırlama, makale yazma, ihalelere katılma gibi işler nedeniyle laboratuvara girme şansı düşüktür.

– Laboratuvarın mali kaynağını bulmakla (proje kaynağı) yükümlüdür.

– Araştırma projesini yazar, kaynağını bulur. Projede çalışacak lisans üstü öğrenci, doktora sonrası araştırıcı(lar)nın araştırma konusu ve kaynağı böylelikle bulunmuş olur.

– Her grup liderinin “kendine göre bir yoğurt yiyişi” vardır.

– Grup liderinin tarzı laboratuvar atmosferini belirler.

Laboratuvar Personeli

• Doktora Sonrası Araştırıcı (Postdoc)

– Doktorasını tamamlamış bir araştırıcının grup lideri olmadan geçirmesi gereken genellikle 2-5 yıl süren araştırma süreci.

– Bu süreçte “bağımsız olarak bir proje nasıl yürütülür?”

öğrenilir.

– Çalışmanın sonunda yayın çıkarma baskısı altındadır.

– Grup liderinin laboratuvara gir(e)mediği düşünüldüğünde

doktora sonrası araştırıcılar lisans üstü öğrenciler için önemli

birer rehberdirler.

Laboratuvar Personeli

• Teknisyen-Araştırma Asistanı (RA)

– Genellikle lisans veya bilim uzmanlığı diploması olan

• sarf malzemelerinin siparişi,

• besiyeri hazırlanması,

• hücre kültürlerinin bakımı,

• projenin bir ayağında bir diğer grup elemanına yardım etmek veya

• grup lideri tarafından belirlenen deney/araştırmaları

yapmak

Laboratuvar Personeli

• Lisansüstü öğrenci (PhD-MSc)

– Doktora veya yüksek lisans öğrencisi

• Grup liderleri projeleri çıktığında ilgili proje başlığı altında lisans üstü öğrenci aradıklarını duyurur.

• Lisans üstü öğrenci ilan edilen bu projeye başvurur.

• Bu proje kapsamında tez çalışmasını yürütür.

• Hem ders alınan hem lab çalışması yürütülen uzun lab saatleri ve emek isteyen bir çalışmanın içindedir.

• Projenin ilerleyen yıllarında kazanılan tecrübe ile oranlı

olarak doktora öğrencileri kısmi bağımsızlık kazanır.

Laboratuvar Personeli

• Stajyer

– 2,3, 4. sınıf lisans öğrencileri

• Genellikle bir ay süre ile lab çalışmasının havasını öğrenmek üzere gelirler.

• Bu öğrenciler grup lideri tarafından bir lisans üstü

öğrenci, doktora sonrası araştırıcı veya teknisyenin yanına

verilip görgülerinin arttırılması sağlanır.

Laboratuvar Personeli

• Laboratuvar Menajeri

– Lab ondan sorulur

• Laboratuvar stoklarının kaydı.

• Gelenin gidenin kayıt ve kontrolu.

• Girenin çıkanın takibi ve kontrolu.

• Laboratuvar güvenlik ve sağlık protokollerinin takibi.

• Laboratuvarda düzenlenecek toplantı vs aktivitelerin koordinasyonu.

• Laboratuvara yeni katılan personel, öğrencilerin bütün

ekiplere tanıtılması.

Laboratuvar Rutinleri

• Çalışma Saatleri

– Laboratuvar menajeri, teknisyenler, idari personel 9-5 mesai saatlerine bağlıdır.

– Laboratuvar araştırma personeli, grup lideri de dahil olmak üzere kanunen bu saatlere bağlı olsalar dahi:

• Araştırma saatten bağımsız yapılır.

• Her labın bu anlamdaki düzenlemesi farklı olabilir.

Çalışmaya başladığınız labın düzenini öğrenip buna uyun.

• Laboratuvarda ne kadar süre geçirdiğiniz değil ne kadar iş

çıkardığınız önemlidir.

Laboratuvar Rutinleri

• Giyinme Kuralları

– Laboratuvar içinde önlük giyilir.

– Önlük YALNIZCA laboratuvar içinde giyilir.

– Açık ayakkabı ile lab çalışması yapılmaz.

– Alev önünde çalışmanız olacaksa kravat

takmamanızda fayda vardır.

Laboratuvar Rutinleri

• Periyodik görevler

– CO2 tüplerinin kontrolü/doldurulması gerektiğinin haber verilmesi.

– Sıvı nitrojen tankının seviye takibi

– Bazı cihazlarının temizlik/bakımlarının kontrolü benzeri işler lab çalışanları arasında dağıtılır.

– Bu görev dağılımlarına ve sorumluluklarına önem

verilmesi gerekmektedir. Aksi takdirde lab

çalışanlarından işbirliği beklemeniz mümkün olmaz.

Laboratuvar Rutinleri

• Laboratuvar Toplantıları

– Veri takdimi – Makale saati

– Lab konuları/problemleri

İLK HAFTA BEKLENMESİ GEREKENLER

• Tezgah alanınızın belirlenmesi

• Grup liderinin projenizi ve yapacaklarınızı belirlemesi

• Laboratuvar sağlık ve güvenlik kurallarının öğrenilmesi

• Laboratuvar giriş kart ve anahtarının teslim alınması

• -20

C, -80

C derin dondurucularda kullanım

alanlarının belirlenmesi

İLK HAFTA YAPILMASI GEREKENLER

• Deneylere başlangıç

• Laboratuvar tezgahının düzenlenmesi

• Laboratuvarın bütün elemanları ile tanışılması

• Söylenen, yapılan herşeyin not edilmesi (Hafıza her zaman güvenilir olmayabilir.)

• Gözler açık olup, laboratuvarın nasıl işlediğinin öğrenilmesi (ne nerededir, hangi işi kim bilir, ne zaman ne yapılır)

• Soru sor, sormaktan çekinme

İLK HAFTA ÖĞRENİLMESİ GEREKENLER

• Kimyasallar: yerleri neresi, nerede tartılıyor, pH metre nerede?

• Bilgisayar: kullanılabilecek bilgisayar var mı?

Şifre gerekiyor mu? Internet kullanım kuralları nedir?

• İlk yardım: Acil telefon numarası nedir? İlk yardım dolabı nerede? Kimyasal döküntü kiti nerede? Güvenlik/Göz duşu nerede, nasıl çalışıyor?

• Cam eşya: Temiz cam malzeme nerede

tutuluyor? Kirliler nereye konuluyor? Sorumlu

var mı?

İLK HAFTA ÖĞRENİLMESİ GEREKENLER

• Kütüphane: Nerede? Fotokopi imkanı var mı?

Elektronik ulaşım mevcut mu?

• Lab önlükleri: Kurum önlük veriyor mu?

Çamaşırhane/çamaşır makinası lab’da var mı?

• Lab toplantıları: Nerede? Ne zaman? Formatı nedir?

• Lab defteri: Özel bir yazım kuralı var mı?

Spiral veya ciltli format tercihi var mı?

Veriler nasıl yedekleniyor?

İLK HAFTA ÖĞRENİLMESİ GEREKENLER

• Sipariş usulü: Herkes kendi siparişini kendisi mi veriyor? Bütçe durumu nedir? Siparişleri kim teslim alıyor?

• Fotokopi makinası: Var mı? Kart veya şifre gerekiyor mu?

• Telefon: Labın numarası nedir?

Telesekreter/Sesli mesaj servisi var mı?

Telefon için ödeme yapılıyor mu?

İLK HAFTA ÖĞRENİLMESİ GEREKENLER

• Atıkların uzaklaştırılması: Atıkları kim topluyor? Biyolojik atık nereye gönderiliyor?

İğne, kesici malzemeler nereye atılıyor? Atık kağıt için geri dönüşüm kutusu var mı?

• Çalışma saatler: Mesai saatleri nedir? Genel

kural nedir?

İLK HAFTA

YAPILMAYACAKLAR

• “Eski labımda biz böyle değil şöyle yapardık”

denmez. Her labın kendine has bir yoğurt yiyişi vardır.

• Lab’da gazete, roman okunmaz. Bilgisayar oyunu yapılmaz.

• Telefon ve fotokopi makinası iş gerekçesi

kullanılmaz.

SAĞDUYU VE NEZAKET I DAVRANIŞ

• Rica et, emretme

• Varsayma, farz etme: Hiç kimsenin sizin istediğiniz anda sizin için işini/deneyini bırakacağını varsaymayın

• Not al: Birisi size bir şey anlatıyorsa herşeyi not edin

• Randevu al: Birisinden yardım istiyorsanız önce ondan

randevu alın. Direksiyon başındaki şöför, deney başındaki

araştırıcıya soru SORULMAZ.

SAĞDUYU VE NEZAKET I DAVRANIŞ

• Yerinde bırak: Aldığınız herhangi bir şeyi mutlaka aldığınız yere ve zamanında bırakın

• Laboratuvar sonuç ve/veya olaylarını bir başka bölüm

veya labdan olan arkadaşlarınızla ASLA

tartışmayın/konuşmayın.

SAĞDUYU VE NEZAKET II TEZGAHTA NEZAKET

• Başkasının reaktif veya tampon çözeltilerini izinsiz kullanma

• Ortak kullanılan bir kimyasal/reaktif azaldıysa hemen sipariş ver veya sipariş verilmesi için gereken kişi/kişileri bilgilendir

• Bir cihaz alarm veriyorsa veya bozulduysa duymazdan görmezden gelme

• Ortak lab alanındaki cihaz, tüp, reaktiflerin yerini kafana göre değiştirme

• Lab’da annen peşinden gezmez, her yerde herşeyini

bırakma

SAĞDUYU VE NEZAKET II TEZGAHTA NEZAKET

• Hatalı bir şey yaptıysan hemen itiraf et

• Bir deneyin herbir aşamasından sonra (veya sırasında) temizliğini yap

• Kıyak istemeyi adet haline getirme

LABIN YAZILI OLMAYAN KANUNLARI

• Laboratuvar yenilmez, içilmez.

• Labda açık ayakkabı, sandalet giyilmez.

• Labda önlük giyilir.

• Lab dışında önlük giyilmez.

• Ağızla pipetleme yapılmaz.

• Acil telefon numaralarını ezberle.

• İlkyardım dolabının, kimyasal döküntü kitinin, göz yıkama istasyonunun, duşun yerini öğren.

• Güvenli olduğundan emin olmadığın hiçbir şey yapma