KuzeydoÛu Ege Denizi Gšk•eada-Bozcaada-‚anakkale Ÿ•genindeki dip sedimanlarÝnda GŸncel planktik foraminifer daÛÝlÝmÝ
Distribution of the Recent planktic foraminifera of bottom sediments at the northeastern Aegean Sea in the Gšk•eada-Bozcaada-‚anakkale triangle
Vedia TOKER
Ankara †niversitesi, MŸhendislik FakŸltesi, Jeoloji MŸhendisliÛi BšlŸmŸ, 06100 TandoÛan, ANKARA
AyßegŸl YILDIZ
NiÛde †niversitesi, Aksaray MŸhendislik FakŸltesi, Jeoloji MŸhendisliÛi BšlŸmŸ, 68100 AKSARAY
…Z
Gšk•eada-Bozcaada-‚anakkale Ÿ•geni arasÝnda dip sedimanlarÝndan alÝnan 100 šrnekten 70 tanesinde, 4 plank- tik foraminifer cinsine ait 8 tŸr tanÝmlanmÝß ve bunlarÝn Akdeniz tipi tŸrler olduÛu belirlenmißtir. ‚anakkale BoÛa- zÝÕndan Ege DeniziÕne doÛru, su derinliÛine ve sÝcaklÝÛÝna baÛlÝ olarak, bolluk ve •eßitlerinde artÝß gšzlenen bu tŸr- ler; Globigerina bulloides (dÕOrbigny), Globigerina falconensis (Blow), Globigerina praebulloides Blow, Globigeri- noides ruber (dÕOrbigny), Globigerinoides sacculifer (Brady Globigerinoides trilobus immaturus LeRoy, Globigeri- noides trilobus trilobus (Reuss), Neogloboquadrina sp., Orbulina universa dÕOrbignyÕdir. Bu tŸrler, subtropikal ku- ßaÛÝn sÝcak ve serin sularÝna aittirler ve ÝlÝman-sÝcak su formlarÝ diÛerlerine gšre daha bol oranda bulunmaktadÝr- lar. AyrÝca, ‚anakkale BoÛazÝ •ÝkÝßÝnda jŸvenil formlarÝn hakim olduÛu, Ege DeniziÕÕne doÛru ve derinlik arttÝk•a olgun fertlerin •oÛaldÝÛÝ gšzlenmißtir.
Anahtar kelimeler: Dip sedimanlarÝ, GŸncel planktik foraminifer, kuzeydoÛu Ege Denizi.
ABSTRACT
Mediterranean type 8 species of 4 planktic foraminiferal genera were described in 70 of 100 bottom samples col- lected from the Gšk•eada-Bozcaada-‚anakkale triangle. These species, which show an increase in their abun- dance and variety depending on depth and temperature of the sea water from Dardanelles to Aegean Sea, are Globigerina bulloides (dÕOrbigny), Globigerina falconensis (Blow), Globigerina praebulloides Blow, Globigerinoides ruber (dÕOrbigny), Globigerinoides sacculifer (Brady), Globigerinoides trilobus immaturus LeRoy, Globigerinoides trilobus trilobus (Reuss), Neogloboquadrina sp., Orbulina universa dÕOrbigny. The specie represent warm and co- ol waters of the subtropical belt and within the assemblages and proportions of the subtropical-warm water forms are more abundant than the others. In addition, it was observed that the juvenil forms were abundant at the exit of Dardanelles and the number of the adult forms increases towards the Aegean Sea depending on increase in depth and juvenile forms were dominant at the exit of Dardanelles.
Key words: Bottom sediments, Recent planktic foraminifera, northeastern Aegean Sea.
GÜRÜÞ
‚alÝßma alanÝ, Ege DeniziÕnin kuzeydoÛusunda Gšk•eada-Bozcaada-‚anakkale Ÿ•geni arasÝn-
da kalan kÝta sahanlÝÛÝ Ÿzerinde yeralmaktadÝr (Þekil 1). Bšlge kuzeyde Saroz Kšrfezi, batÝda Midilli AdasÝ, doÛuda Gelibolu ve Biga YarÝma- dalarÝ ve daha gŸneyde de Edremit Kšrfezi ‚u-
A. YÝldÝz
E-mail: Gulyildiz2002@yahoo.com
kuruÕnun batÝ uzantÝsÝ ile sÝnÝrlÝ olup, batimetrik- morfolojik a•Ýdan kuzey Ege DeniziÕnin bir par-
•asÝdÝr (GšrŸr vd., 1992). ‚alÝßma alanÝ, doÛu- da ‚anakkale BoÛazÝ ile Marmara DeniziÕne baÛlanmakta ve Ege Denizi ile Karadeniz ara- sÝnda bir ge•iß bšlgesi olußturmaktadÝr.
‚alÝßma alanÝnda, su derinliÛi 60-96 m, bazÝ kÝ- yÝ ve adalara yakÝn yerlerde ise su 12 mÕdir. ‚a- lÝßma alanÝnÝn hidrografik šzellikleri genellikle Ege-Marmara-Karadeniz arasÝndaki morfolojik farklÝlÝklar ve su deÛißimi ile kontrol edilmekte- dir. Bu nedenle bšlge, Ege Denizi ve Karadeniz su kŸtlelerinin fiziksel, kimyasal ve biyolojik šzelliklerini taßÝmaktadÝr. KaradenizÕin az tuzlu sularÝ yŸzeyden Üstanbul BoÛazÝ, Marmara De- nizi ve ‚anakkale BoÛazÝ yoluyla Ege Deni-
ziÕne, buna karßÝ Ege DeniziÕnin, daha doÛrusu DoÛu AkdenizÕin tuzlu sularÝ alttan ‚anakkale BoÛazÝ, Marmara Denizi ve Üstanbul BoÛazÝ ile KaradenizÕe akmaktadÝr (Miller, 1983; †nlŸata vd., 1990; Beßiktepe vd., 1994). †stteki Karade- niz ve alttaki Akdeniz-Ege Denizi su kŸtleleri arasÝndaki sÝnÝr, Marmara DeniziÕnde ortalama 20-25 m, ‚anakakale BoÛazÝÕnda ise 10 mÕde bulunmaktadÝr (†nlŸata vd., 1990).
…nceki •alÝßmalara (Miller, 1983; †nlŸata vd., 1990; Ergin vd., 1993; Aksu vd., 1995; Beßikte- pe vd., 1994) gšre, Marmara DeniziÕne Karade- nizÕden gelen yŸzey su kŸtlesinin tuzluluÛu ä18- 22 arasÝnda deÛißirken, alttan akan Akdeniz kš- kenli sularÝn tuzluluÛu ä38.5 civarÝnda olup, Ak- denizÕe yaklaßtÝk•a ä39.9Õa ulaßmaktadÝr.
…nceki •alÝßmalar (ArtŸz, 1970; Benli ve KŸ•Ÿk- sezgin, 1988; Ergin vd., 1993) doÛu Ege Denizi su kŸtlelerinin sÝcaklÝÛÝnÝn 9-26 ¡C ve oksijen miktarÝnÝn 4-10 ml/l olduÛunu gšstermißtir. Buna gšre Ege Denizi kÝta sahanlÝklarÝnÝn ve šzellikle
•alÝßma alanÝnÝn oksik aerobik bir ortam olduÛu sšylenebilir (Ergin vd., 1997).
‚alÝßma alanÝnda deniz tabanÝ •oÛunlukla kaba taneli •akÝl ve kumca zengin sedimanlardan olußmakta ve •alÝßma alanÝ sedimanlarÝnda •ok az miktarda kil (<%30) bulunmaktadÝr (Ergin vd., 1997).
‚alÝßma alanÝ sediman šrnekleri %1-93 arasÝn- da karbonat (CaCO3) i•ermektedir. Nispeten dŸßŸk (<%30) karbonat miktarlarÝna Gšk•e- adaÕnÝn doÛusunda ve gŸneyinde ve daha derin ortamlara ge•iß bšlgeleri ile ‚anakkale BoÛazÝ i•inde rastlanÝlmaktadÝr. …zellikle Gšk•eada ile
‚anakkale BoÛazÝ arasÝnda kalan ve bir ßerit ßeklinde uzanan bšlgede sedimanlarÝn karbo- nat miktarlarÝ yŸksektir (Ergin vd., 1997).
AkdenizÕde GŸncel planktik foraminiferlere yš- nelik •alÝßmalar son yÝllarda bŸyŸk bir šnem ka- zanmÝßtÝr. Ünceleme alanÝnda dip •škellerinde saptanan tŸrler Thunell (1978), Blechschmidt vd. (1982), Cita vd. (1982), Muerdter ve Kennett (1983/1984), Violanti vd. (1987), Cimerman ve Langer (1991), Rasmussen (1991), Sprovieri (1992) ve Pujol ve Grazzini (1995) tarafÝndan yapÝlan •alÝßmalarda AkdenizÕ de de bulunmuß- tur. Ünceleme alanÝnda taban •škellerindeki GŸncel planktik foraminifer tŸrlerini tanÝmlamak ve daÛÝlÝmlarÝnÝ incelemek amacÝyla yapÝlan bu
•alÝßmada; 100 adet dip šrneÛi incelenmiß, šr-
50 70.
300 200 100
50
50 70
80
80
70
60
70 80
60
80.
94
108 110
188 87
86 150
109
95 174 85 70
57 69
68 58
146 185
181 170
166 165 145 162 140 76
59 60
151
130
131
163 96
34 35175 171
179 19 155
5
1110 4 7 9 3
182 173
133 120 104 177 167
172 184 187 156
169 157158141168 98 142
16499
97154 84 159 152 186
180 15383
139 148 161
160
144 183 147 178
G…K‚EADA
EGE DENÜZÜ
6
. . . . .
. . . .
. . . . . . . .
. . .
. .
. . . .
. . . . . .
. . . . .
. . . . .. . . . . .
.
. . . . . ..
.
2. . .
. . . . . . ..
. . . . . . . . . . .
. .
0 10 km
K
26
40 40
26
1
. ..
GELÜBOLU YARIMADASI
BÜGA YARIMADASI
BOZCAADA
50
‚anakkale BoÛazÝ
.
…rnek yerleri0100 200300 km Ünceleme
alanÝ
5
K A R A D E N Ü Z
AKDENÜZ ANKARA
EGE DENÜZÜ
SURÜYE IRAK
ÜRAN
Bulgaristan
Yunanistan
Üstanbul
G†RCÜSTAN VE AZARBEYCAN
ERMENÜSTAN
Marmara
Þekil 1. ‚alÝßma alanÝ yer bulduru haritasÝ.
Figure 1. Location map of the study area.
neklerin 70 tanesinde, Globigerina, Globigerino- ides, Neogloboquadrina ve Orbulina cinslerine ait 8 tŸr tanÝmlanmÝßtÝr (Þekil 2).
MALZEME VE Y…NTEM
AraßtÝrma malzemesini, 1995 yÝlÝnda Yer Deniz Atmosfer Bilimleri ve ‚evre AraßtÝrma Grubu ta- rafÝndan yŸrŸtŸlen YDABCAG-156 nolu TŸrkiye Bilimsel ve Teknik AraßtÝrma Kurumu projesi
•er•evesinde, 12-96 m su derinlikleri arasÝnda deniz tabanÝnÝn ŸstŸndeki, ilk 10 cmÕden alÝnan 100 šrnek olußturmaktadÝr. Bu šrnekler kurutu- larak, her šrneÛin 100 gramlÝk bšlŸmŸ ÝslatÝlmÝß ve 60, 120, 200, 250 numaralÝ eleklerden ge•i- rilmiß, šrneklerdeki makrofosil, bentik ve plank- tik foraminiferler ayrÝlarak sayÝmlarÝ yapÝlmÝß ve yŸzde bolluk daÛÝlÝmlarÝ esas alÝnarak daÛÝlÝm haritalarÝ hazÝrlanmÝßtÝr (Þekil 3). Daha sonra, šrneklerdeki planktik foraminifer tŸrleri tanÝm- lanmÝß ve ÝsÝya karßÝ duyarlÝ olan planktik fora- minifer tŸrlerinin diÛerlerine gšre yŸzde olarak bolluk oranlarÝ hesaplanmÝß ve bu tŸrlerin bolluk daÛÝlÝmlarÝ Þekil 4 ve 5Õteki haritalar Ÿzerinde gšsterilmißtir. AyrÝca her šrneÛe ait sayÝsal planktik foraminifer bolluÛuna ve toplam plank- tik foraminiferlerden en bol bulunan Globigeri- noides ruber (dÕOrbigny)Õin tanÝmlandÝÛÝ šrnek- lerin alÝndÝÛÝ derinliklere gšre daÛÝlÝm yŸzdeleri saptanmÝß ve grafik ßeklinde sunulmußtur (Þekil 6 ve 7).
DÜP SEDÜMANLARINDA PLANKTÜK FORAMÜNÜFER DAÚILIMI
DerinliÛe Gšre DaÛÝlÝm
Ünceleme alanÝnda ‚anakkale BoÛazÝ-Ege •ÝkÝ- ßÝndan itibaren, Ege Denizi a•ÝklarÝna doÛru 12 m ile 96 m arasÝndaki her derinlikte planktik fo- raminiferlere rastlanÝlmÝßtÝr. ‚anakkale BoÛazÝ- Ege •ÝkÝßÝnda sedimanlardaki planktik foramini- fer oranÝ %20-50 iken, Ege DeniziÕne doÛru Gšk•eada-Bozcaada a•ÝklarÝnda %50-100Õe ulaßmaktadÝr. ‚anakkale BoÛazÝ •ÝkÝßÝnda jŸve- nil formlarÝn hakim olduÛu, Ege DeniziÕne doÛru ve derinlik arttÝk•a olgun fertlerin •oÛaldÝÛÝ gšz- lenmißtir. Planktik foraminiferlerin bolluk ve •e- ßitlerinin arttÝÛÝ yer Ege DeniziÕne doÛru, Gšk•e- ada-Bozcaada a•ÝklarÝdÝr. Burada su derinliÛi 70-80 m, sedimanlardaki •akÝl oranÝ %5-15, kum oranÝ %15-60, •amur oranÝ %15-60, silt oranÝ %10-40, kil oranÝ %10-20, CaCO3 oranÝ ise %15-45Õdir. ‚alÝßma alanÝndaki planktik fo- raminifer topluluklarÝnÝn su derinliÛinin 70-80 m olduÛu yerlerde bollaßtÝklarÝ, šzellikle kum, •a- mur ve CaCO3 oranÝnÝn yŸksek olduÛu yerleri tercih ettikleri gšzlenmißtir (bknz. Þekil 3 ve 6).
Globigerina bulloides Globigerina falconensis Globigerina praebulloides Globigerinoides trilobus trilobus Globigerinoides ruber Globigerinoides sacculifer Globigerinoides tri. immaturus Neogloboquadrina sp. Orbulina universa 62
79 47 60 96 69 47 32 39 29 35 69 73 68 71 68 47 73 72 58 74 72 70 28 76 76 46 39 38 80 82 81 77 93 35 83 30 34 72 86 60 75 28 77 30 35 39 35 40 43 16 75 12 30 28 30 74 28 12 15 18 30 39 13 23 28 39 30 30 56
**
* *
*
* ** oo *
* *
* * *
* * * *
* *o **
* o* *
* o
* o
* *
* ***
*o* *
* o*
**
* *
* *
* *
*
* * *
* *
* **
**
* * * **
**
* * *
* *
**
* **
* * *
* **
* 0
*
* *
*
* * *
* 0
* **
**
*
* *
* *
*
* *
* *
*
* *
* *
* *
* *
*
* * *
* *
YaygÝn
…rnek no Planktik foraminifer tŸrleri
Derinlik (m)
7 9 11 14 15 16 17 19 34 35 57 58 59 60 68 69 70 86 87 94 95 96 97 104 108 109 110 120 121 130 131 132 133 139 141 144 145 146 147 148 150 151 152 155 156 157 158 159 160 161 162 163 169 171 172 173 174 175 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188
Chiloguembelina cubensis Globigerina brazieri Globigerina brevispira Globigerina dubia Globigerina nepenthes Globigerina regularis Globigerina woodi connecta Globigerinoides belicinus Globigerinoides primordius Globorotalia munda
* *
*
* *
* *
** *
*
* * *
* * *
* *
**
**
* *
* *
*
*
* *
**
* *
**
*
*
*
*
TaßÝnmÝß tŸrler
Birka• 0 Nadir
Þekil 2. Ünceleme alanÝndan derlenen šrneklerdeki planktik foraminifer tŸrlerinin daÛÝlÝmÝ.
Figure 2. Distribution of the planktic foraminifera speci- es of the samples from the study area.
Bu šzellikleri, planktik foraminiferlerin daÛÝlÝmla- rÝnÝn aynÝ yšrede daha šnce YÝldÝz (2001) ile YÝl- dÝz ve Toker (2001) tarafÝndan yapÝlan •alÝßma-
larda belirlenen nannoplankton ve diatome gruplarÝnÝn daÛÝlÝmlarÝyla uyumlu olduklarÝnÝ gšstermektedir.
94
108 110
188 87
86 150
109
95 174
85 70 57 69
68 58
146 185
181 170
166 165
145 162 140 76
59 60
151
130
131
163 96
34 35 175
171 179
16 19 155
15 5
11 10 17 13
4 7
8 3
9 14 182
173
133
121 120 104 177 167
172 184 187 156
169 157158141 168 183 98 142 16499 132
97154 84 159 152 186
180 153 83
139 148 161
160
144 183 147 178
G…K‚EADA
EGE DENÜZÜ
6
. . . . . .
. . . .
. . .
. . . . .
. . .
. .
. . . . .
. . .
. . . . . .
. . . . . . . . .. . . . . .
.
. . . . . . . .. . .. . . .
2. ..
. . . . . ..
. . . . . . .
. . . .
. .
K
40 40
26
1
. ..
Makro fosil
GELÜBOLU YARIMADASI
BÜGA YARIMADASI
BOZCAADA
50.
70.
300 200 100
50
50 70
80
80
70
60
70 80
60
80.
50.
(a)
0 5 km
40
94
108 110
188 87
86 150
109
95 174
85 70 57 69
68 58
146 185
181 170
166 165
145 162 140 76
59 60
151
130
131
163 96
34 35 175
171 179
16 19 155
15 5
11 10 17 13
4 7
8 3
9 14 182
173
133
121 120 104 177 167
172 184 187 156
169 157158141 168 183 98 142 164 99 132
97154 84 159 152 186
180 153 83
139
148 161
160
144 183 147 178
EGE DENÜZÜ
6
. . . . . .
. . . .
. . . . . . . .
. . .
. .
. . . . .
. . .
. . . . . .
. . . . . . . . .. . . . . .
.
. . . . . . . . .. .. . . .
2. ..
. . . . . ..
. . . . . . .
. . . .
. .
K
26
40 26
1
. ..
Bentik foraminifer
BOZCAADA
BÜGA YARIMADASI G…K‚EADA
GELÜBOLU YARIMADASI
50.
70.
300 200 100
50
50 70
80
80
70 60
70 80
60
80.
50.
(b)
0 5 km
Planktik foraminifer (c)
40
94
108 110
188 87
86 150
109
95 174
85 70 57 69
68 58
146 185
181 170
166 165
145 162 140 76
59 60
151
130
131
163 96
34 35175 171
179 16 19 155
15 5
11 10 17 13
4 7
89 3
14 182 173
133
121 120 104 177 167
172 184 187 156
169 157158141 168 183 98 142 164 99 132
97154 84 159 152 186
180 15383
139
148 161
160
144 183 147 178
6
. . . . . .
. . . .
. . .
. . . . .
. . .
. .
. . . . .
. . .
. . . . . .
. . . . . . . . .. . . . . .
.
. . . . .. . . .. .. . . .
2. ..
. . . . . ..
. . . . . . .
. . . .
. .
K
26
40 26
1
. ..
% 1-10
% 11-20
% 21-30
% 31-40
% 71-100
.
BÜGAYARIMADASI
BOZCAADA
G…K‚EADA
GELÜBOLU YARIMADASI
EGE DENÜZÜ
% 41-50
% 51-60
50.
70.
300 200 100
50
50 70
80
80
70
60
70 80
60
80.
50.
% 100 Fosil bolluÛu
0 5 km
26-40 Enlem ve
boylam deÛerleri
Þekil 3. Ünceleme alanÝnÝn makro fosil, bentik ve planktik foraminifer bolluk daÛÝlÝmÝ haritalarÝ.
Figure 3. Maps of distribution of abundances of macro fossil, benthic and planktic foraminifera of the study area.
IsÝya KarßÝ DuyarlÝ Olan TŸrlerin DaÛÝlÝmÝ Geniß coÛrafik daÛÝlÝma sahip olan planktik fora- minifer tŸrlerinin temsil ettikleri iklim kußaklarÝ eskiden beri yapÝlan •alÝßmalarla ortaya kon- mußtur (BŽ, 1967, 1969; BŽ ve Tolderlund,
1971; Boltovskoy 1969). Ünceleme alanÝnda saptanan Globigerina bulloides (dÕOrbigny), Globigerina falconenis (Blow), Globigerinoides ruber (dÕOrbigny), Globigerinoides sacculifer (Brady), Orbulina universa dÕOrbigny, iklim ku- ßaklarÝnÝ belirleyen en šnemli planktik foramini- 26
94
108 110
188 87
86 150
109
95 174
85 70 57 69
68 58
146 185
181 170
166 165
145 162 140 76
59 60
151
130
131
163 96
34 35175 171
179 16 19 155
15 5
1110 17 13
4 7
8 3
9 14 182
173
133
121 120 104 177 167
172 156 184 187
169 141168 157158 183 98 142 16499 132
97154 84 159 152 186
180 15383
139 148 161
160
144 183 147 178
G…K‚EADA
EGE DENÜZÜ
6
. . . . . .
. . . .
. . .
. . . . .
. . .
. .
. . . . .
. . .
. . . . . .
. . . . . . . . .. . . . . .
.
. . . . .. . .. . .. . . .
2. ..
. . . . . ..
. . . . . . . . . . .
. .
K
40 40
26
1
. ..
GELÜBOLU YARIMADASI
BÜGA YARIMADASI
BOZCAADA
Globigerinoides sacculifer
50.
70.
300 200 100
50
50 70
80
80
70 60
70 80
60
80.
50.
(a)
0 5 km
26 40
94
108 110
188 87
86 150
109
95 174
85 70 57 69
68 58
146 185
181 170
166 165
145 162 140 76
59 60
151
130
131
163 96
34 35175
171 179
16 19 155
15 5
1110 17 13
4 7
89 3
14 182
173
133
121 120 104 177 167
172 184 187 156
169 141168 157158 183 98 142 164 99 132
97154 84 159 152 186
180 15383
139
148 161
160
144 183 147 178
G…K‚EADA
EGE DENÜZÜ
6
. . . . . .
. . . .
. . .
. . . . .
. . .
. .
. . . . .
. . .
. . . . . .
. . . . . . . . .. . . . . .
.
. . . . .. . .. . .. . . .
2. ..
. . . . . ..
. . . . . . . . . . .
. .
K
40 26
1
. ..
GELÜBOLU YARIMADASI
BÜGA YARIMADASI
BOZCAADA
Orbulina universa
50.
70.
300 200 100
50
50 70
80
80
70 60
70 80
60
80.
50.
(b)
0 5 km
26
26 40
Globigerinoides ruber
50.
70.
300 200 100
50
50 70
80
80
70 60
70 80
60
80.
50.
94
108 110
188 87
86 150
109
95 174
85 70 57 69
68 58
146 185
181 170
166 165
145 162 140 76
59 60
151
130
131
163 96
34 35175 171
179 16 19 155
15 5
1110 17 13
4 7
89 3
14 182
173
133
121 120 104 177 167
172 184 187 156
169 157158141168 183 98 142 16499 132
97154 84 159 152 186
180 15383
139
148 161
160
144 183 147 178
G…K‚EADA
EGE DENÜZÜ
6
. . . . . .
. . . .
. . .
. . . . .
. . .
. .
. . . . .
. . .
. . . . . .
. . . . . . . . .. . . . . .
.
. . . . .. . ... .. . . .
2. ..
. . . . . ..
. . . . . . . . . . .
. .
K
40
1
. ..
GELÜBOLU YARIMADASI
BÜGA YARIMADASI
BOZCAADA
(c)
0 5 km
IlÝman-sÝcak 26
40
.
26
94
108 110
188 87
86 150
109
95 174
85 70 57 69
68 58
146 185
181 170
166 165
145 162 140 76
59 60
151
130
131
163 96
34 35175 171
179 16 19 155
15 5
1110 17 13
4 7
89 3
14 182
173
133
121 120 104 177 167
172 184 187 156
169 141168 157158 183 98 142 16499 132
97154 84 159 152 186
180 15383
139
148 161
160
144 183 147 178
G…K‚EADA
EGE DENÜZÜ
6
. . . . . .
. . . .
. . .
. . . . .
. . .
. .
. . . . .
. . .
. . . . . .
. . . . . . . . .. . . . . .
.
. . . . .. . ... .. . . .
2. ..
. . . . . ..
. . . . . . . . . . .
.
K
40
1
. ..
%1-10
GELÜBOLU YARIMADASI
BÜGA YARIMADASI
BOZCAADA
%21-30
%11-20
%31-40
%71-100
50.
70.
300 200 100
50
50 70
80
80
70 60
70 80
60
80.
50.
%41-50
%51-60
%61-70 (d)
IlÝman-sÝcak planktik foraminifer tŸrlerinin bolluÛu
0 5 km
Þekil 4. Ünceleme alanÝndaki ÝlÝman-sÝcak su formlarÝnÝn daÛÝlÝm haritalarÝ.
Figure 4. Maps of distribution and abundance of the subtropical-warm water forms of the study area.
fer tŸrleridir. Son yÝllarda yapÝlan •alÝßmalar ise, planktik foraminifer tŸrlerinin mevsimsel ÝsÝ deÛi- ßimlerine gšre daÛÝlÝmlarÝ Ÿzerinde yoÛunlaß- maktadÝr (Thunell, 1978; Pujol ve Grazzini, 1995).
Globigerina bulloides (dÕOrbigny)
Globigerina bulloides Atlantik OkyanusuÕnun ya- rÝ-kutup ve ge•iß sularÝnda %50Õye varan bolluk- larÝya en baskÝn tŸrdŸr (Þekil 8). Globigerina Þekil 5. Ünceleme alanÝndaki ÝlÝman-serin su formlarÝnÝn daÛÝlÝm haritalarÝ.
Figure 5. Maps of distribution and abundance of the subtropical-cool water forms of the study area.
bulloides DoÛu AkdenizÕin ÝlÝk sularÝnda %5-20 iken, Ege DeniziÕnde 13-16 ¡C su sÝcaklÝÛÝnda
%20-40 oranÝnÝ verir (Thunell, 1978). IsÝya kar- ßÝ en duyarlÝ planktik foraminifer tŸrlerinden olan Globigerina bulloides, genellikle yarÝ-kutup ve ge•iß ortamlarÝnÝn en šnemli formudur (Parker ve Berger, 1971; Kipp, 1976; Hutson ve Prell, 1980; Thompson, 1981). Tropikal Atlantik ve Pasifik yŸzey sedimanlarÝndaki faunal topluluk i•erisinde •ok az oranda bulunur (Cullen ve Prell, 1984). Globigerina bulloidesÕin bolluÛu, BatÝ Arap Denizi sedimanlarÝ i•erisinde a•Ýk de- nizin tabanÝndan ßelf kenarÝna doÛru yŸkselen besince zengin soÛuk okyanus sularÝna baÛlÝ olarak, %30Õu aßar (Cullen ve Prell, 1984). Glo- bigerina bulloides bugŸn Kuzey Atlantik yŸzey sularÝnda en yŸksek bolluÛa 5-15 ¡C sÝcaklÝk ve ä 34-35 tuzluluk koßullarÝnda ulaßÝr (Dowsett ve Wiggs, 1992). Ünceleme alanÝnda Globigeri- na bulloides (dÕOrbigny) tŸrŸne genellikle 28-96 m arasÝndaki su derinliklerindeki sedimanlarda Planktik foraminifer bolluÛu (adet) ve su derinliÛi (m)
Globigerinoides ruberÕin su derinliÛine gšre bolluk daÛÝlÝmÝ %)
Þekil 7. Ünceleme alanÝnda Globigerinoides ruber (dÕOrbigny) tŸrŸnŸn yŸzde bolluk daÛÝlÝmÝnÝn su derinliÛi ile iliß- kisi.
Figure 7. Relationship between the distribution of percentage abundance of Globigerinoides ruber (dÕOrbigny) spe- cies and depth of water.
Þekil 6. Ünceleme alanÝnda planktik foraminifer sayÝsal bolluk daÛÝlÝmÝnÝn su derinliÛi ile ilißkisi.
Figure 6. Relationship between the distribution of numerical abundance of planktic foraminifera and depth of wa- ter.
0 5 10 15 20 25 30
SÝcaklÝk ¡C
SÝcaklÝk toleransÝ En fazla bolluk Globigerina bulloides
Globigerina falconensis Globigerinoides ruber Globigerinoides sacculifer Orbulina universa
Þekil 8. Gšk•eada-Bozcaada-‚anakkale Ÿ•geni ara- sÝnda bulunan ÝsÝya karßÝ duyarlÝ planktik fo- raminifer tŸrlerinin ekolojik daÛÝlÝmlarÝ (BŽ, 1967, 1969; Boltovskoy, 1969; BŽ ve Tol- derlund, 1971; Parker ve Berger, 1971; Ršgl ve Bolli, 1973Õ den).
Figure 8.Ecological distribution of the temperature- sensitive planktic foraminifera species in the Gšk•eada-Bozcaada-‚anakkale triangle (after BŽ, 1967, 1969; Boltovskoy, 1969; BŽ and Tolderlund, 1971; Parker and Berger, 1971; Ršgl and Bolli, 1973).
en bol olarak (%11-50 oranÝnda) ‚anakkale Bo- ÛazÝ-Ege •ÝkÝßÝnda ve Gšk•eada-Gelibolu YarÝ- madasÝ arasÝnda, daha az oranda (%11-20 ora- nÝnda) ise Ege DeniziÕne doÛru rastlanmÝßtÝr (bknz. Þekil 5a).
Globigerina falconenis (Blow)
Globigerina falconensis, subtropikal-serin sula- rÝn formudur (BŽ ve Tolderland, 1971) (bknz.
Þekil 8) ve su sÝcaklÝÛÝnÝn 12-20 ¡C olduÛu alan- larda bollaßÝr. GŸney PasifikÕde 10-45 ¡G en- lemlerinde yaygÝndÝr (Parker ve Berger, 1971).
Globigerina falconensis tŸm AkdenizÕde •ok dŸ- ߟk bollukta yer alÝr, batÝ havzalarÝnda ancak
%1 bolluÛa ulaßÝr (Thunell, 1978). Bu tŸre ince- leme alanÝnda 32-77 m su derinliklerinde ve •ok sÝnÝrlÝ alanlarda Gelibolu YarÝmadasÝ-Gšk•eada arasÝnda %11-20, Ege Denizi a•ÝklarÝnda ise
%1 oranÝnda rastlanmÝßtÝr (bknz. Þekil 5b).
Globigerinoides ruber (dÕ Orbigny)
Kuzey Hint Okyanusu yŸzey sedimanlarÝ i•erisin- de en bol bulunan planktik foraminifer tŸrŸ olan Globigerinoides ruber, dŸnya šl•eÛinde tropikal yŸzey sedimanlarÝ i•erisinde esaslÝ bir formdur (Cullen ve Prell, 1984) ve genellikle sÝcaklÝÛÝn 20¡CÕden fazla olduÛu yerlerde bollaßÝr (Dowsett ve Poore, 1990; Dowsett, 1991). AtlantikÕte de
%50Õlik bir oranla olduk•a bol ve geniß bir daÛÝlÝma sahip olan bu ÝlÝk su formu (bknz. Þekil 8), gŸnŸ- mŸz Akdeniz sularÝnda da yaygÝndÝr. BatÝ Akde- nizÕde bolluÛu zaman zaman % 10Õun altÝna dŸß- mekte, DoÛu AkdenizÕde ise %40Õa ulaßmaktadÝr.
Globigerinoides ruber en fazla bolluÛa 21.5-26.5
¡C arasÝndaki sÝcaklÝklarda ulaßÝr (Thunell, 1978).
DaÛÝlÝmÝnÝ; sÝcaklÝÛÝn yanÝ sÝra, tuzluluk da kontrol eder. Bol olarak ä36ÕnÝn ŸstŸnde veya ä34.5Õun altÝnda tuzluluÛa sahip sularda bulunur (Ršgl ve Bolli, 1973). Ünceleme alanÝnda en bol rastlanÝlan planktik foraminifer tŸrŸdŸr. …zellikle ‚anakkale BoÛazÝ-Ege •ÝkÝßÝnda, Biga YarÝmadasÝ-Bozca- ada arasÝnda, Gšk•eada-Bozcaada a•ÝklarÝnda Ege DeniziÕne doÛru su derinliÛinin 17-96 m oldu- Ûu yerlerdeki sedimanlar i•erisinde, %1Õ den
%100Õe kadar artarak deÛißen bolluklarda bulunur (bknz. Þekil 4c).
Globigerinoides sacculifer (Brady)
Globigerinoides sacculifer, tropikal bšlgenin yŸ- zey sedimanlarÝ i•erisindeki en šnemli bileßen-
dir (BŽ ve Tolderlund, 1971) (bknz. Þekil 8) ve en fazla ekvatoryal bšlgede yaygÝndÝr (Cullen ve Prell, 1984). Globigerinoides sacculifer gŸ- nŸmŸz Kuzey Atlantik Okyanusu yŸzey sularÝn- da sÝcaklÝÛÝn 20 ¡CÕ den fazla olduÛu durumlar- da ancak %10 bolluÛa ulaßÝr (Dowsett ve Poore, 1990; Dowsett, 1991). Ünceleme alanÝnda ‚a- nakkale BoÛazÝ-Ege •ÝkÝßÝnda ve Gšk•eada- Bozcaada a•ÝklarÝnda Ege DeniziÕne doÛru bol- luÛu artarak (%1Õden %100Õe varan bolluklar- da), sÝnÝrlÝ alanlarda ve 35-80 m su derinliklerin- deki sedimanlar i•erisinde yer alÝr (bknz. Þekil 4a).
Orbulina universa dÕ Orbigny
OkyanuslarÝn subtropikal ve ge•iß sularÝnda yaygÝn olarak bulunan bu tŸre tropikal sularda da rastlanÝr (bknz. Þekil 8). Genellikle 13-19 ¡C ÝsÝya sahip yŸzey sularÝnÝ tercih eder (Pujol ve Grazzini, 1995). Orbulina universaÕ nÝn soÛuk sulardaki boyutu, ÝlÝman sulardaki boyutunun 1/4 veya 1/3ÔŸ kadardÝr. AyrÝca soÛuk sularda kavkÝ kalÝnlÝÛÝ fazla olup, gšzenekleri hemen hemen kapanmÝßtÝr (Ršgl ve Bolli, 1973). Ünceleme ala- nÝnda ÝlÝman kußaÛÝ temsil eden olduk•a iri bo- yutlu ve ince kavkÝlÝ Orbulina universa dÕOrbigny tŸrŸne hi• rastlanÝlamamÝßtÝr. Sadece ‚anakka- le BoÛazÝ-Ege •ÝkÝßÝnda ve Gšk•eada-Bozca- ada a•ÝklarÝnda Ege DeniziÕne doÛru bolluÛu azalarak (%30 dan %1Õe varan bolluklarda), sÝ- nÝrlÝ alanlarda ve 32-96 m su derinliklerindeki se- dimanlar i•erisinde yer alÝr (bknz. Þekil 4b).
Ünceleme alanÝnda ÝsÝya karßÝ duyarlÝ formlarÝn bolluk daÛÝlÝmlarÝ farklÝlÝk gšstermektedir. ‚a- nakkale BoÛazÝ-Ege •ÝkÝßÝnda ÝlÝman-sÝcak (%50-70) ve ÝlÝman-serin formlarÝn (%20-50) bolluklarÝ hemen hemen birbirine eßittir. Gšk•e- ada-Gelibolu YarÝmadasÝ arasÝnda kalan bšlge- de ÝlÝman-sÝcak formlar %1-100, ÝlÝman-serin formlar %41-50, Ege DeniziÕne doÛru Biga YarÝ- madasÝ-Bozcaada arasÝnda ÝlÝman-sÝcak form- lar %20-100, ÝlÝman-serin formlar ise %31-40 oranÝndadÝr. DolayÝsÝyla inceleme alanÝnda ÝlÝ- man-sÝcak su formlarÝ diÛerlerine gšre daha bol olarak bulunmaktadÝrlar. …zellikle Biga YarÝma- dasÝ-Bozcaada arasÝnda ve Ege Denizi a•ÝklarÝ- na doÛru sayÝlarÝ artÝß gšstermektedir. IlÝman- serin sularÝ temsil eden formlar ise, daha az oranda olmak Ÿzere, daha •ok Gšk•eada-Geli- bolu YarÝmadasÝ arasÝndaki bšlgede yoÛunlaß- mÝßlardÝr (bknz. Þekil 4 ve 5).
SONU‚LAR
Gšk•eada-Bozcaada-‚anakkale Ÿ•geni arasÝnda- ki gŸncel dip sedimanlarÝnda yapÝlan bu •alÝßmada saptanan planktik foraminifer tŸrleri Akdeniz kußa- ÛÝnÝ temsil eden ÝlÝman kußaÛa ait formlardÝr. Ta- nÝmlanan tŸrlerden ÝlÝman-sÝcak sularÝ karakterize edenler, ÝlÝman-serin sularÝ karakterize edenlere gšre daha bol olarak bulunmaktadÝrlar. Bu tŸrlerin bolluklarÝ ‚anakkale BoÛazÝ-Ege •ÝkÝßÝndan Ege deniziÕ ne doÛru artÝß gšstermektedir. Bu durum, inceleme alanÝnÝn daha •ok Ege DeniziÕnin etkisi altÝnda olduÛunu gšstermektedir. TanÝmlanan tŸr- ler arasÝnda en bol olan Globigerinoides ruber (dÕOrbigny)Õdir. Bu tŸr, ‚anakkale BoÛazÝ-Ege •ÝkÝ- ßÝndan Ege DeniziÕne doÛru su derinliÛinin 17-96 m arasÝnda olduÛu yerlerdeki sedimanlar i•erisin- de, %1Õ den %100Õe kadar artarak deÛißen bolluk- larda bulunmaktadÝr.
Ünceleme alanÝnda 12 m ile 96 m arasÝndaki her derinlikte planktik foraminiferlere rastlanÝlmÝß, ayrÝca ‚anakkale BoÛazÝÕndan Ege DeniziÕÕne doÛru bu formlarÝn bolluk ve •eßitlerinin arttÝÛÝ gšzlenmißtir. Planktik foraminiferlerin en bol bu- lunduÛu su derinliÛi ise ortalama 70-80 mÕdir.
BunlarÝn šzellikle kum, •amur ve CaCO3oranÝ- nÝn yŸksek olduÛu yerleri tercih ettikleri gšzlen- mißtir. Bu durum, derinlik ve su sÝcaklÝÛÝnÝn yanÝ sÝra, ortamdaki su akÝntÝlarÝn da planktik forami- niferlerin daÛÝlÝmÝnÝ etkilediÛini gšstermektedir.
KAYNAKLAR
Aksu, A.E., Yaßar, D., Mudie, P.J., and Gillespie, H., 1995. Late glacial-Holocene paleoclimatic and paleoceanographic evolution of the Aegean Sea: micropaleontological and stable isotopic evidence. Marine Micropa- leontology, 25, 1-28.
ArtŸz, M.Ü., 1970. Some observations on the hydrog- raphy of the Turkish Aegean waters during 4-25 September 1963. Üstanbul †niversite- si, Fen Bilimleri FakŸltesi, Hidrobiyoloji AraßtÝrma EnstitŸsŸ YayÝnlarÝ, Seri B, 1-9.
BŽ, A.W.H., 1967. Foraminifera Families: Globigerini- dae and Globorotaliidae. FichesdÕ ident.
Zooplancton, Charlottenlund Slot, Dane- mark, Sheet 108.
BŽ, A.W.H., 1969. Planktonic foraminifera. Antarctic Map Folio Serie Geography Society, 11, 9.
BŽ, A.W.H., and Tolderlund, D.S., 1971. Distribution and ecology of living planktonic foraminife- ra in surface waters of the Atlantic and In-
dian Oceans. B.M. Funnel, and W.R. Ri- edel (eds.), In Micropaleontology of Oce- ans, London, Cambridge University Press, 105-109.
Benli, H. ve KŸ•Ÿksezgin, F., 1988. Ulusal deniz šl•- me ve izleme programÝ, Ege Denizi šl•me ve izleme alt projesi 1988 dšnemi kesin ra- poru. Dokuz EylŸl †niversitesi, Deniz Bi- limleri Teknik EnstitŸsŸ, Üzmir, 281s.
Beßiktepe, Þ.T., Sur, H.Ü., …zsoy, E., Latif, M.A., OÛuz, T., and †nlŸata, †., 1994. The cir- culation and hydrography of the Marmara Sea. Program of Oceanography, 34, 285- 334.
Blechschmidt, G., Cita, M.B., Mazzei, R., and Salva- torini, G., 1982. Stratigraphy of the wes- tern Mediterranean and southern Calabri- an ridges, Eastern Mediterranean. Marine Micropaleontology, 7, 101-134.
Boltovskoy, E., 1969. Living planktonic foraminifera at the 90¡ E meridian from the equator to the Antarctic. Micropaleontology, 15, 237p.
Cimerman, F., and Langer, M.R., 1991. Mediterrane- an foraminifera. Slovenska Akademija Znanosti in Umetnosti, Ljubljana, 118pp.
Cita, M.B., Broglia, C., Malinverno, A., Spezzibottiani, G., Tomadin, L., and Violanti, D., 1982. La- te Quaternary pelagic sedimentation on the Southern Calabrian ridge and Western Mediterranean ridge, eastern Mediterrane- an. Marine Micropaleontology, 7, 135-162.
Cullen, J.L., and Prell, W.L., 1984. Planktonic forami- nifera of the northern Indian Ocean: distri- bution and preservation in surface sedi- ments. Marine Micropaleontology, 9, 1-52.
Dowsett, H.J., 1991. The development of a long-ran- ge foraminifer transfer function and appli- cation to late Pleistocene North Atlantic cli- matic extremes. Paleooceanography, 6(2), 259-273.
Dowsett, H.J., and Poore, R.Z., 1990. A new plankto- nic foraminifer transfer function for estima- ting Pliocene-Holocene paleooceanograp- hic conditions in the North Atlantic. Marine Micropaleontology, 16(1/2), 1-23.
Dowsett, H.J., and Wiggs, L.B., 1992. Planktonic fo- raminiferal assemblage of the Yorktown Formation, Virginia. Micropaleontology, 38, 1, 75-86.
Ergin, M., Bodur, M.N., Ediger, D., Ediger, V., and YÝl- maz, A., 1993. Organic carbon distribution in the surface sediments of the Sea of Mar- mara and its control by the inflows from ad- jacent water masses. Marine Chemistry, 41, 311-326.
Ergin, M., KazancÝ, N., Varol, B., Üleri, …., Karadeniz- li, L., Taner, G., IßÝk, U., Kurtel, A., AltÝok., H., Okur, E., YŸksek, A., Uysal, A., Avßar, N., Bayhan, E. ve Temel, A., 1997. Kuzey-
doÛu Ege DeniziÕnin Gšk•eada-Bozcaada-
‚anakkale Ÿ•geninde kalan kÝta sahanlÝ- ÛÝndaki ge• Kuvaterner tortullarÝnÝn ve de- niz tabanÝ mikrotopoÛrafyasÝnÝn araßtÝrÝl- masÝ. T†BÜTAK Raporu, Proje No. YDAB-
‚AG-156, 168s (yayÝmlanmamÝß).
GšrŸr, N., Oktay, F.Y., EryÝlmaz, M., Bodur, M.N. ve Gškaßan, E., 1992. Ege doÛal uzantÝsÝ.
ÜT†-SHOD ortak raporu, SHOD Arßivi, 157s.
Hutson, W.H., and Prell, W.L., 1980. A paleoecologi- cal transfer function, F1-2, for Indian Oce- an planktonic foraminifera. Journal of Pa- leontology, 54, 381-399.
Kipp, N.G., 1976. New transfer function for estimating past conditions from sea-bed distribution of planktonic foraminiferal assemblages in the North Atlantic. R.N. Cline, and J.D., Hays (eds.), Investigation of Late Quater- nary Paleoceanography and Paleoclimato- logy. Geological Society of America Me- moir, 145, 3-42.
Miller, A.R., 1983. The Mediterranean Sea, a. Physi- cal Aspects. In: Estuaries and Enclosed Seas, Ecosystems of the World, B.H., Ketchum (ed.), 26, Elsevier, 219-238.
Muerdter, D., and Kennett, J.P., 1983/1984. Late Qu- aternary planktonic foraminiferal biostratig- raphy, Strait of Sicily, Mediterranean Sea.
Marine Micropaleontology, 8, 339-359.
Parker, F.L., and Berger W.H., 1971. Faunal and so- lution patterns of planktonic foramifera in surface sediments of the South Pacific.
Deep-Sea Research., 18, 73-107.
Pujol, C., and Grazzini, C.V., 1995. Distribution pat- terns of live planktic foraminifers as related to regional hydrography and productive systems of the Mediterranean Sea. Marine Micropaleontology, 25, 187-217.
Rasmussen, T.L., 1991. Benthonic and planktonic fo- raminifera in relation to the Early Holocene stegnation in the Ionian Basin. Central Me- diterranean. Boreas, 20, 357-376.
Ršgl, F., and Bolli, H.M., 1973. Holocene to Pleisto- cene planktonic foraminifera of Leg 15. Si- te 147 (Cariaco Basin (trench), Caribbean Sea) and their climatic interpretation. Initi- al Report of Deep Sea Drilling Project, 15, 553-615.
Sprovieri, R., 1992. Mediterranean Pliocene biochro- nology: an high resolution record based on quantitative planktonic foraminifera distri- bution, Rivide Italiana Paleontologia Stra- tigraphia, 98, 61-100.
Thompson, P.R., 1981. Planktonic foraminifera in the western North Pacific during the last 150.000 years: comparison of modern and fossil assemblages. Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology, 35, 241-279.
Thunell, R.C., 1978. Distribution of Recent planktonic foraminifera in surface sediments of the Mediterranean Sea. Marine Micropaleon- tology, 3, 147-173.
†nlŸata, †., OÛuz, T., Latif, M.A., and …zsoy, E., 1990. On the physical oceanography of the Turkish Straits. In The Physical Oce- anography of Sea Straits, L.J. Pratt (ed.), NOTA/ASI Series, Kluwer, 25-60.
Violanti, D., Parisi, E., and Erba, E., 1987. Fluttuazi- oni climatiche durante il Quaternario nel mar Tirreno, Mediterraneo occidentale (Caroto PC-19 Ban 80). Rivide Italiana Pa- leontologia Stratigraphia, 92, 515-570.
YÝldÝz, A., 2001. Distribution of Recent calcareous nannofossils in bottom sediments from Gšk•eada-Bozcaada-Dardanelles Triang- le. The Arabian Journal for Science and Engineering, 26 (2A), 83-96.
YÝldÝz, A. ve Toker, V., 2001. KuzeydoÛu Ege Denizi Gšk•eada-Bozcaada-‚anakkale Ÿ•genin- deki dip sedimanlarÝnda GŸncel diatome- ler. Yerbilimleri, 24, 53-69.
LEVHA 1 / PLATE 1
Þekil 1. Globigerinoides ruber (dÕ Orbigny), Ombilikal gšrŸnŸm, X 50, …rnek no: 15 Þekil 2. Globigerinoides ruber (dÕ Orbigny),
Spiral gšrŸnŸm, X 50, …rnek no: 59 Þekil 3. Globigerinoides ruber (dÕ Orbigny), Spiral gšrŸnŸm, X 75, …rnek no: 70 Þekil 4. Globigerinoides sacculifer (Brady), Spiral gšrŸnŸm, X 100, …rnek no: 7
Þekil 5. Globigerinoides sacculifer (Brady), Ombilikal gšrŸnŸm, X 100, …rnek no: 7 Þekil 6. Globigerinoides trilobus trilobus (Reuss),
Spiral gšrŸnŸm, X 50, …rnek no: 15 Þekil 7. Globigerina bulloides (dÕ Orbigny),
Spiral gšrŸnŸm, X 150, …rnek no: 19 Þekil 8. Orbulina universa dÕ Orbigny,
Spiral gšrŸnŸm, X 100, …rnek no: 19
LEVHA 1 / PLATE 1
