ÇOCUK YETİŞTİRME SANATI

(1)

Fatih AYTAÇ

Bebeklikten Yetişkinliğe

ÇOCUK

YETİŞTİRME

SANATI

(2)

M. Fatih AYTAÇ

BEBEKLİKTEN YETİŞKİNLİĞE ÇOCUK YETİŞTİRME SANATI ISBN 978-625-7880-73-2

DOI 10.14527/9786257880732 Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarına aittir.

Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm.

Tic. AŞ’ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yön- temlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz.

Pegem Akademi Yayıncılık, 1998 yılından bugüne uluslararası düzeyde düzenli faaliyet yürüten uluslararası akademik bir yayınevidir. Yayımladığı kitaplar;

Yükseköğretim Kurulunca tanınan yükseköğretim kurumlarının kataloglarında yer almaktadır. Dünyadaki en büyük çevrimiçi kamu erişim kataloğu olan Wor- ldCat ve ayrıca Türkiye’de kurulan Turcademy.com ve Pegemindeks.net tarafından yayınları taranmaktadır, indekslenmektedir. Aynı alanda farklı yazar- lara ait 1000’in üzerinde yayını bulunmaktadır. Pegem Akademi Yayınları ile ilgili detaylı bilgilere http://pegem.net adresinden ulaşılabilmektedir.

1. Baskı: Eylül 2020, Ankara Yayın-Proje: Şule Kılıç Dizgi-Grafik Tasarım: Hilal Sultan Kılınç

Kapak Tasarımı: Pegem Akademi Baskı: Vadi Grup Basım A.Ş.

İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 2284 Sokak No:105 Yenimahalle/ANKARA

(0312 394 55 91) Yayıncı Sertifika No: 36306 Matbaa Sertifika No: 26687

İletişim

Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: 0312 430 67 50 - 430 67 51

Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60 Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08

Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38 Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60

İnternet: www.pegem.net E-ileti: pegem@pegem.net

(3)

Müzoş'a ...

(4)

(5)

ÖN SÖZ

Bir çocuğu yetiştirmekten ve sağlıklı bir şekilde yaşama hazırlamaktan daha önemli iş yoktur. Anne-babalar için ço- cuklarının hayat okulunda başarılı olmaları onların en büyük dilekleridir.

2000 yılından günümüze kadar olan zamanda doğmuş ki- şiler Z kuşağına dahil ediliyor. Teknolojinin kucağına doğan bu nesil ‘intenet kuşağı’ olarak da adlandırılıyor. Son derece iyimser olmalarının yanı sıra pek hırslı değiller. 21. yüzyılın ilk nesli olan Z kuşağının, teknolojinin ilerlemesi sebebiyle diğer kuşaklara göre daha uzun yaşamaları bekleniyor.

X ve Y kuşağı, Z kuşağının olgusallıktan uzak davranışla- rı nedeniyle sıklıkla çatışır. Bu durumu bir örnekle açıklamak gerekirse, gözünüzün önüne aralarında 10 yaş fark olan iki kardeşin yaşadığı çatışmayı veya ailesiyle sürekli bir anlaşmaz- lık içinde olan Z kuşağına ait çocuğu getirebilirsiniz.

İşte bu kitap çocuklarını sağlıklı ve huzurlu nasıl yetişti- rebilirim kaygısını taşıyan ebeveynlere ve eğitimcilere rehber olmak için yazıldı.

Bilhassa çocukların 0-18 yaş arasındaki gelişimlerimde kaş yapayım derken göz çıkartmamak adına bilimsel çerçeve- de somut, uygulanabilir öneriler sunmak için hazırlandı.

(6)

Çocuk Yetiştirme Sanatı - M. Fatih AYTAÇ

vi

N Çocuklarla ilk iletişimimiz nasıl olmalı, ilk diyaloğu- muzu nasıl sağlamalıyız?

N Bu dönemlerde çocuk neyi niçin yapar?

N Çocukları hangi genişlikte bir çemberin içinde kont- rolde tutmalıyız?

N Çocukların zihinsel gelişiminin bilimsel formülü nelerdir.?

N Okul öncesi dönemin önemi nelerdir?

N Dramsız disiplin olur mu?

N Uzun süreli tatillerde çocuklarımızın öğrenme kaybını nasıl gidermeliyiz?

N Çocuklarımızı ekran ve dijital bağımlılıktan nasıl kur- tarırız?

N Ergenlerle sağlıklı iletişim nasıl kurulur?

N Sınavlara hazırlanan çocuklarda nelere dikkat etme- liyiz?

N Üniversite ve meslek seçimi yapacak çocuklara nasıl destek olmalıyız?

N Gençleri girişimciliğe nasıl teşvik etmek için neler yap- malıyız?

(7)

vii

Ön Söz

İşte bu ve benzeri sorularınıza bilimsel, uygulanabilir, aya- ğı yere basan yanıtlar bulacaksınız.

İçinde yaşadığımız teknolojik çağda eskilerde uygulanan geleneksel çocuk yetiştirme teknikleri yetersiz kalıyor ve bera- berinde bir çokta sorun getiriyor.

Ebeveyn ise “ideal ebeveyn” olabilmek ve bu sorumluluk- larını yerine getirmek için bu konularda söz söyleyen gerek sosyal medya fenomenleri gerekse ekranlarda birbiri ile çeli- şen “uzman”lar arasında kalıyor.

İşinin ehli olan eğitimciler bu işten nemalanmak isteyen tacirlerin gölgesinde kalabiliyor.

Burda yazdıklarım benim ODTÜ’de aldığım eğitimimin 35 yıldır sahalarda pratikte yoğrulmasından oluşuyor.

Bir baba ve dede olarak teoiriyi pratikle terbiye edip, kes- kin çizgilerle değil de bilimselliğe bağlı kalıp pratikte uygana- labilen ve gerçekten içime sinen fikirlerimi yazdım.

(8)

viii

Kitap 5 Bölümden Oluşuyor

İlk bölüm çocuk yetiştirmede doğumdan yetişkinliğe ka- darki süreçte ebeveyn olabilmeye dair genel bir bilimsel giriş niteliğindedir.

İkinci bölüm 0-6 yaş erken çocukluk ve 6-11 yaş orta ço- cukluk dönemlerini içeriyor.

Üçüncü bölüm ise genel olarak 11-19 yaş dönemlerine denk gelen ergenlik ve genç yetişkinlik yıllarından oluşuyor.

İşte yetişkinlerin dertlerine derman olmak için, basma kalıp cümlelerden ziyade gerçekçi, günlük hayatta karşılığı ve uygulanabilirliği olan çözümler sundum.

Kitabın son bölümü ise söyleyip de bir türlü gerçekleşti- remediğimiz;

Çocuk neyi, neden ve ne için yapar türündeki sorulara ayırdım.

Çocuklarınızın özgür birer birey olmaları için yazdıkları- mı sadece okumakla kalmayıp aynı zamanda günlük yaşamda da uygulamanız dileğiyle.

İyi okumalar dostlar.

(9)

İÇİNDEKİLER 1. BÖLÜM

ÇOCUK YETİŞTİRMENİN ALFABESİ

1. Çocuğunuzun Mizacını İyi Tanıyın ... 6

Her Çocuk Özeldir ve Mizaçları Kan Grupları Gibi Farklıdır ... 6

2. Çocukla Güvene Dayalı Bir Bağ Kurun ... 8

Güvenli Bağlanma İçin Ne Yapmak Gerekir ... 9

3. Mükemmel Değil Olması Gerektiği Kadar İyi Olun ... 10

Çocuklar Ebeveynlerin Aynasıdır ... 12

1. AŞIRI KORUYUCU EBEVEYNLİK ... 13

2. OTORİTERYEN (BASKICI) EBEVEYNLİK ... 14

3. GEVŞEK (ÇOCUK MERKEZCİ) EBEVEYNLİK ... 14

Çocuk Merkezdedir ... 15

4. TUTARSIZ (KARARSIZ) EBEVEYNLİK ... 16

5. MÜKEMMELİYETCİ EBEVEYNLİK ... 17

6. İLGİSİZ (İHMALKAR) EBEVEYNLİK ... 18

7. DEMOKRATİK (SAĞLIKLI-İDEAL) EBEVEYNLİK ... 19

RUTİN OLUŞTURMA ... 20

(10)

x

İNATLAŞMAYIN ... 24

OLUMLU (ETİK) DEĞERLERi iÇSELLEŞTİRMEK ... 25

ÇOCUK EĞİTİMİNDE BABANIN ROLÜ ... 28

EN İYİ EBEVEYNLERİN BİLE YAPTIĞI DİSİPLİN HATALARI ... 34

1. Disiplinimiz Öğretmeye Dayalı Olmak Yerine Sonuç Esaslı Olur ... 35

2. Disipline Ederken Sıcak ve Korumacı Olmak ... 35

3. Tutarlılığı Katılıkla Karıştırmayın ... 36

4. Çok Fazla Konuşmayın ... 36

5. Davranışa Çok Fazla Odaklanırız ve Davranışın Arka- sındaki Nedene Yeterince Bakmayız ... 36

6. Söylediklerimizi Açık, Net ve Anlaşılır Olarak Aktarmalıyız ... 37

7. Çocuklarımıza Hep Olumsuz Duygular Yaşamaması Gerektiği Mesajınızı Vermeyin ... 37

8. Aşırı Tepki Verirsek Çocuklarımız Kendi Eylemlerine Değil, Aşırı Tepkimize Odaklanır ... 37

9. Onarmak İçin Özür Dilemeyi Bilmeliyiz ... 38

10. Duygusal ve Tepkisel Bir Anda Ahkâm Kestikten Sonra Aşırı Tepki Verip Sonra Vitese Almayın ... 38

11. Bazen Çocuklarımızın İyi Seçimler Yapmak veya Sakinleşmek İçin Yardımımıza İhtiyaç Duyarlar ... 38

(11)

xi

İçindekiler

12. Disipline Ederken İzleyiciyileri Olaya

Dahil Etmeyin ... 39

13. Çocuklarımızı Başkalarının Önünde Düzelterek Utandırmayın ... 39

14. Çocuklarımızın Yaptıklarını Açıklamasına İzin Verin ... 40

15. Çok Fazla Beklentiye Girmeyin ... 40

2. BÖLÜM ERKEN ÇOCUKLUK DÖNEMİ ERKEN ÇOCUKLUK DÖNEMİNDE SOSYAL VE DUYGUSAL GELİŞİM ... 46

Duygu Düzenlemesi ... 47

Sosyal Gelişim ... 48

Sosyal Gelişimle İlgili Kavramlar ... 48

Benlik Kavramı ... 49

Çocukla İletişim Kurmak ... 54

Okul Öncesi Dönem Çocukları İçin Nasıl Kitaplar Almalıyız ... 56

(12)

xii

Bebekler Neden Ağlar ... 57

BEBEKLER ASLA YALNIZ BAŞLARINA AĞLAMAYA BIRAKILMAMALIDIR ... 58

Ağlayan Bir Bebeğin Karşısında Ne Yapılmalı (Tüm ihtiyaçları giderildikten sonra) ... 59

Elektronik Cihazlar, Ekran Bağımlılığı ve Çocuklar ... 61

Peki Çözüm Yasaklamak Mı ... 64

Bağımlılık Bir Ortam Meselesidir ... 64

Çocuklar Ekrana Kaç Yaşında Ne Kadar Maruz Kalmalı ... 64

Teknolojinin Zararlarından Nasıl Korursunuz ... 65

ÇOCUĞUNUZUN ÖĞRENME STİLİNİ BİLİYOR MUSUNUZ? ... 68

1. Görsel Öğrenme Stili ... 70

2. İşitsel Öğrenme Stili ... 72

3. Dokunsal Öğrenme Stili ... 73

OKUL DÖNEMİ ... 77

İlk Okula Ne Zaman Başlamalı ... 81

Okul Seçiminde Nelere Dikkat Edilmelidir ... 82

Çocuğun Okula Gitmek İstememesi Nedendir ... 82

(13)

xiii

İçindekiler

Okulun İlk Günleri ve Okul Reddi Nedir

Nedenleri Nelerdir ... 83

Çocukların Okula Alışması Nasıl Sağlanır ... 86

Her Yer Ona Ait Her Yerde Oyuncağı Var ... 88

Çocuğunuzun Odasını Nasıl Düzenlediniz ... 88

Boşanma ve Çocuk ... 94

3. BÖLÜM ERGENLİK DÖNEMİ Ergenlik Çağındaki Bir Birey Kendini Nasıl Değerlendirir 100 Ergenlik Döneminde Öz Saygı ve Sorunları İçselteştirmek ... 101

Güvenliği Sağlayın Öğretin Takip Edin ... 107

Ergenlikte Çatışma ... 108

Anne‐Babalara ... 111

İLETİŞİM KURMAK ... 113

Sorunları Nasıl Konuşmalıyız ... 117

Hata Yaptığınızda Özür Dileyin ... 120

(14)

xiv

İLETİŞİMDE ENGELLER ... 120

1. Emir verme, yönetme ... 120

2. Uyarma, tehdit etme ... 120

3. Ahlak dersi verme ... 121

4. Öğüt verme, çözüm getirme, fikir verme ... 121

5. Mantık yoluyla inandırma ... 121

6. Yargılama, eleştirme, suçlama ... 121

7. Övme, görüşüne katılma, teşhis koyma ... 121

8. Ad takma, gülünç duruma düşürme ... 122

9. Tahlil etme, teşhis koyma ... 122

10. Teskin etme ... 122

11. İnceleme, araştırmak, soruşturmak ... 122

12. Konu değiştirme, işi alaya vurma,şaka yolu ... 122

ETKİLİ İLETİŞİM YOLLARI ... 123

OLAĞANÜSTÜ SÜREÇLERDE UYGUN TEKNOLOJİ KULLANIMI VE TEKNOLOJİ BAĞIMLILIĞININ İLERLEMEMESİ İÇİN AİLELERİN UYGULAYABİLECEĞİ BAZI YAKLAŞIMLAR ... 125

Neden Kodlama Eğitimi ... 128

Kodlama Öğrenmenin Önemi ... 129

(15)

xv

İçindekiler

TATİLDE ÖĞRENME KAYBINI AZALTMAK İÇİN NE YAPMALI ... 130

Neler Yapılabilir ... 130 Ödev Öcü Mü ... 133 8. Sınıflarda Ödev Başarıyı Negatif Olarak Etkiliyor ... 135 Çocuk Ezberliyor Mu Öğreniyor Mu ... 140 NEDEN ÖĞRENEMEYİZ ... 141

4. BÖLÜM

MESLEK SEÇİMİ VE ÜNİVERSİTE TERCİHİ

Anne-Babalara Not ... 156 Öneri ... 157 Nedir Bunlar ... 159 OKUDUĞUNUZ ŞEHİR Mİ ÖNEMLİ OKUDUĞUNUZ ÜNİVERSİTE VE BÖLÜM MÜ ... 160 ÖZEL ÜNİVERSİTE Mİ DEVLET

ÜNİVERSİTESİ Mİ ... 161 YURT DIŞI EĞİTİM OLANAKLARI TERCİHTE DİKKATE ALINMALI MI ... 161

(16)

xvi

TERCİH YAPARKEN ÖZEL KOŞULLARA

DİKKAT EDİLMELİDİR ... 161 ÖĞRENCİ DEĞİŞİM PROGRAMLARI ... 162 İŞ BULMA KOLAYLIĞI TERCİH SEBEBİ OLMALI MI ... 162 AİLENİN BULUNDUĞU ŞEHİR TERCİH

SEBEBİ OLMALI MI ... 163 AİLEYE YAKIN OLAN ŞEHİR TERCİH EDİLMELİ Mİ ... 163 BAŞKA ŞEHİRDE OKUMANIN AVANTAJLARI VAR MI ... 163 Sonuç ... 164 Boşanma ve Çocuk ... 164

(17)

xvii

İçindekiler

5. BÖLÜM EN ÇOK SORULANLAR

Çocuğu Suçlayarak Bir Yere Varamazsınız ... 176

BİZ ÇOK İYİ ARKADAŞIZ EBEVEYNLİĞİ ... 184

ÇOCUKLARININ DAHA İYİ ÖĞRENMESİ İÇİN EBE- VEYNLERİN YAPMALARI GEREKEN 10 DAVRANIŞ ... 185

ÇOCUK YETİŞTİRİRKEN EBEVEYNLERİN YAPTIĞI 10 HATA ... 188

ÇOCUKLAR NEYİ NE İÇİN YAPARLAR? ... 195

YOLUN SONUNU MUTLAKA DÜŞÜNÜN ... 196

Peki Sorun Ne ... 200 KAYNAKÇA ��205