Türkiye’nin
Tasarruf Eğilimleri Araştırması
2018 3. ÇEYREK RAPORU
1. GİRİŞ/3
1.2 Türkiye’de Bireysel Tasarruf Eğilimleri Araştırması’nı Niçin Yapıyoruz/3
2. ELDEKİ VERİLER NE SÖYLÜYOR/4
2.1. Tasarruf Sahipliği/Nedenleri/4 2.2. Tasarruf Araçları Tercihi/14 2.3. 2017 1. Çeyrek Sonuçları/17
3. METODOLOJİ/18
3.1. Amaç ve Yöntem/18 3.2. Demografik Bilgiler/19
3.3. Tasarrufun Tanımı/21
4. EKONOMİST YORUMU/22
İçindekiler
Türkiye’ de
BİREYSEL TASARRUF EĞİLİMLERİ
ARAŞTIRMASI’NI
NİÇİN YAPIYORUZ?
Ülkemizde, tasarruf oranı bakımından dünyada alt sıralarda yer alıyor. Öte yan- dan yüksek oranlı sürdürülebilir büyüme için iç tasarruf oranlarının artması ge- rektiği biliniyor. Tasarruf artışını teşvik etmek için çeşitli ekonomik tedbirler tartı- şılıyor, bazı uygulamalar devreye sokulmaya çalışılıyor.
Bu süreçte tasarruflarla ilgili veri ihtiyacı da artıyor. TÜİK’in özellikle son yıllarda ekonomik konularla ilgili istatistik üretiminde ciddi gelişmeler sağladığı açık. Bu- nunla birlikte tasarruf eğilimleri ve tasarruf düzeyi hakkında yeterince bilgi sahibi olduğunu söylemek zor.
T.C. Merkez Bankası ve BDDK tarafından yayınlanan bankacılık sistemi içindeki tasarruflara ilişkin veriler önemli bir boşluğu doldurmakla birlikte, ülkemizdeki
‘ortalama birey‘in geliri ve tasarrufları arasındaki ilişkiyi bir trend olarak izlemek, bu konudaki araştırmacılara ve politika yapıcılara katkı sağlayacaktır.
İşte bu araştırmayla, ülkemizdeki ‘ortalama birey‘in tasarruf yapıp yapmadığı,
tasarruf yapma veya yapmama nedenleri, en çok kullanılan tasarruf araçları, bi-
reysel gelirler, aylık tasarruf oranı ve nakte dönüştürülebilir tasarruf miktarı 3’er
aylık bazlarda düzenli olarak incelenmektedir. Amaç, ülkemizde tasarruflarla ilgi-
16,7
14,5 15,2
13,8
15,4 15,6
13,6 15,7 16,1
2.1. Tasarruf Sahipliği Oranı
3. çeyrekte tasarruf sahiplerinin oranı 1 puan gerileyerek %15,2’ye gelmiştir.
Alt grup bazında bakıldığında ise bekar erkek (%24 vs. %20) ve bekar kadın (%20 vs. %17) grupların- da tasarruf sahiplerinin oranının düştüğü görülmektedir.
11,9 13,6
13,3 14,0
2015Ç3 2015
Ç4 2016
Ç1 2016
Ç2 2016
Ç3 2016 Ç4 2017
Ç1 2017
Ç2 2017
Ç3 2017
Ç4 2018
Ç1 2018
Ç2 2018 Ç3
Tasarruf sahiplerinin oranı (%)
Baz: 2402
32,3
Bu dönem yakın gelecekte tasarruf yapmayı planlayanların oranı 2. çeyreğe kıyasla gerilemiştir (%32 vs. %28,3).
Benzer şekilde, tasarruf yapmayı planlayanlar arasından «3 ay içerisinde» tasarruf edeceğini belirten- lerin oranı da 2 puan düşmüştür (%15,6 vs. %13,8).
YAKIN GELECEKTE TASARRUF YAPMAYI PLANLAYANLAR
33,4 32,7 34,0
29,8 31,2 33,2 32,0
29,9 28,3
24,6 28,8 30,1 30,9
2015Ç2 2015
Ç3 2015
Ç4 2016
Ç1 2016
Ç2 2016
Ç3 2016
Ç4 2017
Ç1 2017
Ç2 2017
Ç3 2017
Ç4 2018 Ç1 2018
Ç2 2018 Ç3
Tasarrufu Olmayanlar için Yakın Gelecekte Tasarruf Yapmayı Planlayanlar (%)
2018 3.Çeyrek için Evet, diyenler
2083 2071 2034 2077 2029 2017 2036 2087 2117 2077 2026 2066 2003 2055
Baz:
Yakın gelecekte tasarruf yapmayı planlayanlar ara- sında önümüzdeki 3 ay için tasarruf yapmayı düşünen- lerin oranı (%)
3 aydan sonra 3 ay içinde
86,2
576 13,8 Baz:
Tasarrufa ihtiyacım olmadığı için yani yeterli varlığa sahip olduğum için
1 2
2
TASARRUFU OLMAYANLARIN TASARRUF EDEMEME GEREKÇELERİ
Tasarruf edecek yeterli gelirim olmadığı için
Borçlarımdan dolayı
Özel harcamalarım çok
Başka yatırımlarım var
Bankalara güvenmiyorum
Tasarrufa ayıracağım parayı nasıl değerlendireceğimi bilmediğim için Tasarruf yapma çabasına girmek istemediğim için
82 82
11 11
2
1 1 2 2
0 0
0 0
2018 Ç3 2018 Ç2
Bu dönem tasarruf edememe gerekçelerinin dağılımı önceki dönemle aynı seviyede kalmıştır.
Baz: 2036
ÇOCUKLU VE ÇOCUKSUZ BİREYLERDEKİ TASARRUF SAHİPLİĞİ
Tasarruf Sahiplerinin Oranı (%)
16 18
12 11
14 13
11 13 23
15 21 19
18 21 18 19 21 19 19 19
9
11 14
9
15 14
2017Ç4 2018
Ç1 2018
Ç2 2018 2015 Ç3
Ç2 2015
Ç3 2015 Ç4 2016
Ç1 2016
Ç2 2016
Ç3 2016
Ç4 2017
Ç1 2017 Ç2 2017
Ç3
Hem çocuklu hem de çocuksuz bireyler arasında tasarruf edenlerin oranı önceki dönemle aynı seviyede yer almıştır. Son 3 dönemdir her iki grubun da tasarruf sahipliğinin sabit olduğu dikkat çekmektedir.
Çocuklu Çocuksuz
1617 1615 1698 1614 1606 1565 1542 1508 1529 1454 1508 1483 1626 1628
Çocuğu olanlar için baz
787 787 705 789 797 838 860
895 874 950 896 920 778 775
Çocuksuz olanlar için baz
11 11
87
13
85
15
TASARRUF PLANLAYANLARIN ORANI; ÇOCUKLU BİREYLERDE DÜŞMÜŞ, ÇOCUKSUZLARDA ARTMIŞTIR
Tasarrufu Olmayanlar (Çocuğu olanlar)
Bu dönem hem çocuklu (%30 vs. %26) hem de çocuksuz bireyler (%36 vs. %33) arasında yakın gelecekte tasarruf yapmayı planlayanların oranı azalmıştır.
Önümüzdeki 3 ay içinde tasarruf etmeyi planlayanların oranı çocuklu bireyler arasında aynı kalırken (%13), çocuksuz bireylerde gerilemiştir (%19 vs. %15).
Tasarrufu Olmayanlar (Çocuğu olmayanlar)
Yakın gelecekte tasarruf yapmayı planlıyor musunuz? (%)
Yakın gelecekte tasarruf yapmayı planlıyor musunuz? (%) Hayır
Hayır Evet
Evet
Evet diyenler
Evet diyenler
3 ay içinde mi, 3 aydan sonraki dönemde mi planlı- yorsunuz? (%)
3 ay içinde mi, 3 aydan sonraki dönemde mi planlı- yorsunuz? (%)
3 aydan sonra
3 aydan sonra 3 ay içinde
3 ay içinde
87 13
85 15 Baz: 1336
Baz: 700
Baz: 343
Baz: 233
ÇOCUKLU BİREYLERDE ÇOCUK YAŞLARI
Toplam Çocuklular
Tasarruf Sahibi Olmayan Çocuklular Tasarruf Sahibi Çocuklular
Çocuklu bireylerin çocuklarının yaş dağılımı içerisinde önceki döneme kıyasla 6-10 yaş grubunun payı artarken (%32 vs. %35), 19-25 yaş grubunun payı (%31 vs. %28) azalmıştır. Diğer yaş grupları bir önceki dönemdeki seviyesini korumaktadır.
Tasarruf sahibi çocuklu bireylerin çocuklarının yaş dağılımı içerisinde ise bu dönem özellikle 11- 18 yaş grubunda anlamlı oranda bir yükseliş görülmektedir (%35 vs. %46).
Tasarruf sahibi olmayan çocuklu bireylerin çocukları arasında ise 19-25 yaş grubunda (%33 vs.
%28) düşüş görülmektedir.
0-5 Yaş
0-5 Yaş 11-18 Yaş
11-18 Yaş 6-10 Yaş
6-10 Yaş 19-25 Yaş
19-25 Yaş 26+ Yaş
26+ Yaş
%40
%40
%42
%41
%35
%35
%28
%28
%18
%18
0-5 Yaş
11-18 Yaş 6-10 Yaş
19-25 Yaş 26+ Yaş
%46
%36
%37
%29
%15
Baz: 1542
Baz: 206
Baz: 1336
26 11 24 17 22
ÇOCUKLARIN YAŞ DAĞILIMI
Toplam çocuklu bireylerin çocuklarının yaş dağılımı
Tasarruf sahibi olmayan çocuklu bireylerde çocukların yaş dağılımı
Toplam çocuklu bireylerin çocuklarının yaş gruplarının dağılımı içerisinde en büyük grubu 11-18 yaş grubu oluşturmaktadır. 6-10 yaş grubunun payı bu dönem 3 puan yükselirken (%19 vs. %22), Tasarruf sahibi olan çocuklularda, 1-5 yaş grubu çocukların oranı %28’den %23’e gerilerken, 11- 18 yaş grubu %24’ten %28’e yükselmiştir.
Tasarrufu olmayanların çocuk yaş gruplarının dağılımında, 6-10 yaş grubunun payı artmış (%19 6-10
Yaş 11-18
Yaş 26+Yaş
0-5 Yaş
19-25 Yaş
6-10
Yaş 11-18
Yaş 26+Yaş
0-5 Yaş
19-25 Yaş
9 23 28 22 18
6-10
Yaş 11-18
Yaş 26+Yaş
0-5 Yaş
19-25
25
Yaş11 25 17 22
Tasarruf sahibi çocuklu bireylerde çocukların yaş dağılımı
Baz: 1542
Baz: 206
Baz: 1336
TASARRUF YAPMAK ASLINDA BİR ALIŞKANLIK
13,2 11,9
15,4 13,6 14,0
16,1 15,2 16,7
14,5
13,3
13,8
15,6 13,6
15,7
Genel tasarruf sahipliği (%)
Düzenli tasarruf yapma oranı (tasarruf sahipleri içinde)
29 71
33 67
32 68
32 68
38
62 64 66
2015Ç2
36 64
2015Ç3
37 63
2015Ç4
42 58
2016Ç1
40 60
2017Ç1 2017
Ç2 2017
Ç3 2017
Ç4 2018
Ç1 2018
Ç2 2018 Ç3
36 64
2016Ç2
38 62
2016Ç3
41 59
2016Ç4
Hayır, düzenli tasarrufum yok Evet, düzenli tasarrufum var
Baz: 2402
321 332 369 326 375 386 366
317 286 327 378 338 401 348
Baz:
36 34
2018’in ilk çeyreğinden bu yana düzenli tasarruf yapanların oranı yükseliştedir ve bu dönem
%64’ten %66’ya ulaşmıştır.
Bu dönem, düzenli tasarruf yapmayanlar arasında; son 3 ay içinde tasarruf yapmış olanların oranı da (%53 vs. %36) gelecek 3 ay içerisinde tasarruf yapmayı planlayanların oranı da (%59 vs.
%39) bir önceki döneme kıyasla anlamlı oranda düşmüştür.
Düzenli Tasarruf Yapmayanlar için 3 ay içinde veya daha sonra tasarruf yapma eğilimi (%)
46 42 42
36
46
31
45 45 45 45
37
53 36 56
2015Ç2 2015
Ç3 2015
Ç4 2016
Ç1 2016
Ç2 2016
Ç3 2016
Ç4 2017
Ç1 2017
Ç2 2017 Ç3 2017
Ç4 2018 Ç1 2018
Ç2 2018 Ç3
60
47
23
50 43 48
46
57 49
60 59
39 51
Son 3 ay içinde tasarruf yapma oranı (%)
Gelecek 3 ay içinde tasarruf yapacak olma eğilimi (%)
113 105 138 136 128 165 140 94 110 118 104 142 138 126
Baz:
43
«Geleceğe yatırım» amacıyla tasarruf edenlerin oranı bu dönem 3 puan gerilemiştir (%50 vs. %47).”
En çok belirtilen ikinci gerekçe olan «çocuklarım için» gerekçesi bu dönem %29’dan %25’e geriler- ken, üçüncü sırada gelen «beklenmedik durumlara karşı» gerekçesi ise %13’den %18’e yükselmiştir.
TASARRUFU OLANLARIN TASARRUF YAPMA GEREKÇELERİ
Beklenmedik durumlara karşı güvence olması için
18 13
Çocuklarım için
25
29
Geleceğe yatırım
47
50
Harcama yapmak için toplu para biriktirmek / İleriki
dönemde planladığım özel bir harcama için
10 8
Bilmiyorum / Fikrim yok
0
Toparlanmak / Maddi durumu düzeltmek için
1 0
0
2018 Ç3 2018 Ç2
Baz: 366
2.2. Tasarruf Araçları Tercihi
Not: ‘Bu soru çoklu cevap’ olduğu için bu kalemlerin toplamları %100’ü geçmektedir. Karşılaştırmalı analiz için hepsi toplam %100 olacak şekilde yeniden ağırlıklandırılmıştır.
50
25
0
Yastık altı altın ve nakit (TL + döviz)
TL vadeli hesap Sistem içi altın
Bireysel emeklilik fonları
Vadesiz hesap Döviz vadeli hesap
Fonlar Hisse senedi
Hazine bonosu 2016Ç3
19 6 1 3 5 8 6 27 26
2016Ç2
22 14 1 2 5 10 5 18 23
2015Ç3
25 11 0 3 3 8 9 21 20
2015Ç4
27 14 2 3 4 8 10 18 16
2016Ç1
22 12 1 3 2 9 13 20 18
401
338 348 321 332 369 326 375 386 366
286
317 327 378
Baz:
2016Ç4
22 14 1 2 5 10 5 18 23
2017Ç1
16 9
1 3 1 10 7 26 29
2017Ç2
22 5
0 3 3 6 9 23 28
2017Ç3
16 7
1 3 2 11 10 18 32
2017Ç4
23 5
1 4 3 9 6 15 34
2018Ç1
19 7
0 2 3 11 9 15 34
2018Ç2
19 9
1 2 2 12 8 15 32
2018Ç3
22 8
1 3 1 9 6 16 34
2015Ç2
23 13 1 4 3 11 7 20 18
En çok tercih edilen «bireysel emeklilik fonları» bu dönem 2 puan artarak %34’e ulaşmıştır.
2018Ç3
BU DÖNEM ALTIN TERCİHİ BİRAZ YÜKSELMİŞTİR (%17 VS. %20).
% 2017 Ç2 2017 Ç3 2017 Ç4 2018 Ç1 2018 Ç2 2018 Ç3
Sistem dışı ve sistem içi altın + sistem dışı nakit (TL veya döviz) Altın veya diğer de- ğerli taş ve metal
(sistem dışı)
Yastık altı döviz veya TL (nakit) Altın veya diğer değerli taş ve metal hesabı (sistem içi)
332 369 326 375 386 366
Baz:
27 23 28
14 5 13
5 7 5
8 11 10
26 29 30
10 11 13
7 9 8
9 8 10
% 2015 Ç4 2016 Ç1 2016 Ç2 2016 Ç3 2016 Ç4 2017 Ç1
Sistem dışı ve sistem içi altın + sistem dışı nakit (TL veya döviz) Altın veya diğer de- ğerli taş ve metal
(sistem dışı)
Yastık altı döviz veya TL (nakit) Altın veya diğer değerli taş ve metal hesabı (sistem içi)
327 378 338 401 348 321
Baz:
41 34 36
8 5 10
14 12 14
19 17 12
25 24 25
6 8 10
6 4 9
13 12 6
2018’in ikinci çeyreğinde yastık altı altın (%11 vs. %13) ve yastık altı nakit (%8 vs. %10) araçların- da küçük artışlar söz konusudur.
2018 EK SORULAR
Harcamalar ile tasarruf etme amaçları düşünüldüğünde, 2018’in üçüncü çeyreğinde görüşmecilerin
%44’ü «harcamalarının tamamını tasarruf etme amacı dışında yapmıştır.» Bu oran bir önceki döneme kıyasla anlamlı oranda yükselmiştir. Tasarruf edenler detayında baktığımızda ise, bu unsuru belirten- lerin oranının her iki çeyrekte de genele kıyasla anlamlı oranda düşük olduğu tespit edilmiştir.
Harcamamın tamamı tasarruf etme amacım
için gerçekleştirdim
6 4
Harcamamın büyük bir kısmını tasarruf etme
amacım için gerçekleştirdim
9 10
Harcamamın küçük bir kısmını tasarruf etme
amacım için gerçekleştirdim
38
36
Harcamamın tamamını tasarruf etme dışında yaptım
38
44
Harcama yapmadım, tasarruf etmeye de-
vam ediyorum
9
7
n: 386
%64
n: 366%54
Tasarruf Edenler
n: 386
%6
n: 366%9
Tasarruf Edenler
2.3. 2018 3. Çeyrek Sonuçları
2018 3. ÇEYREK SONUÇLARI
2018’in üçüncü çeyreğinde tasarruf sahipliği oranı bir önceki döneme göre biraz gerileyerek %15,2 ol- muştur.
Bu dönem tasarruf sahiplerinin yaş grubu dağılımı içerisinde 45-54 yaş grubunun payı anlamlı oranda yükselmiştir (%13 vs. %24).
Hem yakın gelecekte tasarruf yapmayı planlayanların oranı (%32 vs. %28,3), hem de tasarruf yapmayı planlayanlar arasından «3 ay içerisinde» tasarruf edeceğini belirtenlerin oranı düşmüştür (%15,6 vs. %13,8).
Tasarruf edecek yeterli geliri olmadığı için» tasarruf edemediğini belirtenlerin oranı bu çeyrekte aynı seviyede kalmıştır (%82).
Hem çocuklu (%14 vs. %13) hem de çocuksuz (%19) bireyler arasında tasarruf sahibi olanların oranı bir önceki dönemle aynı seviye kalmıştır.
Çocuklu bireylerin çocuklarının yaş grubu dağılımı açısından bakıldığında; tasarruf sahibi olanların ço- cukları içerisinde 11-18 yaş grubunun oranı bu dönem anlamlı oranda yükselmiştir (%35 vs. %46). Tasarruf sahibi olmayanlarda ise 19-25 yaş grubunda (%33 vs. %28) düşüş görülmektedir.
Tasarruf yapanlar içerisinde düzenli tasarruf yaptığını belirtenlerin oranı son 3 dönemdir yükseliştedir (%62; %64; %66).
Bu dönem düzenli tasarruf yapmayanlar arasında hem son 3 ay içinde tasarruf yapmış olanların oranı (%53 vs. %36) hem de gelecek 3 ay içerisinde tasarruf yapmayı planlayanların oranı (%59 vs. %39) bir önceki döneme kıyasla anlamlı oranda düşmüştür.
Tasarrufu olanların tasarruf etme gerekçeleri arasında «geleceğe yatırım» (%50 vs. %47) ve «çocukla- rım için» (%29 vs. %25) gerekçelerinin oranı azalırken, «beklenmedik durumlara karşı» gerekçesi (%13 vs.
%18) artmıştır.
Bu dönem en çok tercih edilen tasarruf aracı olan «bireysel emeklilik fonları» 2 puan yükselmiştir (%32 vs. %34).
Bireylerin % 22’si çocuğunun tasarruf ettiğini ifade etmiştir. Bu durum tasarrufu olan bireylere kıyasla anlamlı oranda yüksektir (tasarrufu olan; %34 vs. tasarrufu olmayan;%21)
2018’in 3. çeyreğinde «harcamasının tamamını tasarruf etme amacı dışında yaptığını» ifade edenlerin oranı %44’tür. Ancak bu oranın tasarruf eden görüşmeciler özelinde %9 olduğu tespit edilmiştir.
3. Metodoloji
AMAÇ VE YÖNTEM
Tasarruf Eğilimleri Araştırması’nın amacı Türkiye’de kentsel yerleşim yerlerinde 18 yaş ve üze- rindeki bireylerin tasarruf eğilimlerini izlemektir.
Bu araştırma çerçevesinde;
NUTS2 bölgelerinde seçilen 26 ilde her ay tesadüfi olarak seçilen 800 kişi ile görüşülüyor. 3 aylık (çey- rek) bazda görüşme sayısı 2400 olarak gerçekleşiyor ve raporlanıyor.
Bilgisayar destekli telefon görüşmesi yöntemi (CATI) kullanılıyor.
Yaş, cinsiyet, çalışma durumu ve meslek kontrol kotası olarak uygulanıyor.
3.1. Demografik Bilgiler
DEMOGRAFİK BİLGİLER (%) - 2018 3. ÇEYREK
18-24 25-34
45-54
35-44 55+
64
24 10 2
19 17 21 25 17
YAŞ
CİNSİYET SOSYO-EKONOMİK STATÜ
EĞİTİM İlkokul, Ortaokul / İlköğretim
Ortaöğretim / Lise ve dengi
Yüksekokul / Üniversite
Yüksek Lisans / Doktora
Kadın Erkek
51 49
C2; 32 AB; 16
DE; 26 C1; 26 Baz: 2402
Baz: 2402
Baz: 2402
Baz: 2402
HANEHALKI TİPİ
MEDENİ DURUMU KONUT TİPİ
Yalnız yaşıyor
Anne babasıyla birlikte yaşıyor
Evli, çocuklu ve kayınvadeli ile Evli ve çocuksuz Evli değil, partneriyle
yaşıyor / Çocuklu Evli değil, partneriyle
yaşıyor / Çocuksuz Tek ebeveyn ve çocuklu
Evli ve çocuklu
8
11 17 4
60
0 0 0
Çocuklu : %64 Oranı
Ortalama : 2,2 Çocuk Sayısı
72
Evli
22
Bekar
7
Dul / Boşanmış
Kira 39
Lojman / Geniş ailenin
evi - Kira ödemiyoruz 6
Kendi evimiz 56
Baz: 2402
Baz: 2402 Baz: 2402
3.2. Demografik Bilgiler
DEMOGRAFİK BİLGİLER (%) - 2018 3. ÇEYREK
3.3. Tasarrufun Tanımı
TANIM
Bu araştırma kapsamındaki TASARRUF ise şu kalemleri içermektedir:
Tasarruf, sözlük anlamı itibariyle “sarf edilmeyen” anlamına gelmektedir.
Araştırmaya katılanlara, bu tanıma uygun olarak tasarrufları olup olmadığı soruluyor.
Bankalarda duran TL veya döviz cinsinden vadeli hesaplar
Bankalarda ve/veya aracı kurumlarda duran hisse senedi, hazine bonosu, devlet tahvili gibi menkul değerlerin parasal tutarı
Bankalarda duran yatırım hesapları ve katılım fonları Bireysel emeklilik fonları
Bankalarda vadesiz hesapta / likit fonda TL veya döviz cinsinden duran miktarın o ay için- de harcanmayan/harcanmayacak bölümü
Cüzdan, kasa, yastık altında duran paranın (döviz, altın dahil) o ay içinde harcanmayan/
harcanmayacak bölümü
4. Ekonomist Yorumu
TASARRUF SAHİPLİĞİ ORANI BU YILIN 3.
ÇEYREĞİNDE GERİLEDİ.
Türkiye Tasarruf Eğilimleri Araştırması’nın (TTEA) güncel sonuçlarına göre, 2018’in 2. çey- reğinde bir önceki döneme göre dikkate değer ölçüde yükselerek %16.1 olan ve 2016’nın 3.
çeyreğindeki başarısız darbe girişimi kaynaklı belirsizlik ortamında gördüğü %16.7’lik istisnai rakam hariç çalışmanın yapıldığı 7 seneye ya- kın dönem boyunca gözlenen en yüksek düzeye ulaşan tasarruf sahipliği oranı 2018 3. çeyrekte
%15.2’ye geldi. Açıklanan rakam TTEA’nın uzun
destekleyebileceği beklentilerinden farklı ola- rak kısmi bir gerileme kaydederek, uzun dönem trendine geri döndü.
Bilindiği gibi geçtiğimiz çeyrekte yurtiçi pi- yasalarda ciddi bir dalgalanma gözlendi. Bunun sonucu olarak, TL ABD Doları ve Avro’ya karşı tarihi düşük değerlere gerilerken, bono ve tah- vil piyasasında 10 yıllık tahvil faizleri ilk ihra- cın yapıldığı 2010’dan, 2 yıllık tahvil faizleri ise 2008’deki küresel krizden bu yana en yüksek
Tüketimin finansmanı amacıyla borç kullanma ihtimali (Gelecek 3 aylık dönemde)
Tasarruf Oranı
TASARRUF SAHİPLİĞİ ORANININ ZAMAN SEYRİ
Kaynak: TÜİK, Türkiye Tasarruf Eğilimleri Araştırması (Özyeğin Üniversitesi-IPSOS KMG-ING Bank) 9
10 11 12 13 14 15 16 17
4Ç14
4Ç11 3Ç12 2Ç13 1Ç14 3Ç15 2Ç16 1Ç17 4Ç17 3Ç18
TASARRUF SAHİPLİĞİ & BORÇ KULLANMA İHTİMALİ
Tüketimin finansmanı amacıyla borç kullanma ihtimali (Gelecek 3 aylık dönemde)
Tasarruf Oranı
Kaynak: TUIK, MB, Türkiye Tasarruf Eğilimleri Araştırması (Özyeğin Üniversitesi-IPSOS KMG-ING Bank)
9 10 11 12 13 14 15 16 17
30 35 40 45
1Ç15 1Ç13 3Ç13 1Ç14
1Ç12 3Ç12 3Ç14 3Ç15 1Ç16 3Ç16 1Ç17 3Ç17 1Ç18 3Ç18
Türkiye’ye özgü çeşitli çalışmalar, böyle bir ortamda hanehalklarının tasarruflarında ihti- yati yaklaşımın (bir başka deyişle beklenmedik durumlara karşı güvenceye sahip olabilmek) güçlü bir saik olabileceğini gösteriyor. Ancak, 3.
çeyrekte tasarruf sahipliği oranı düşüş kaydetti.
TÜİK-TCMB tarafından yayımlanan Tüketici Gü- ven Endeksi alt serilerinden “Tüketimin finans- manı amacıyla borç kullanma ihtimali (gelecek 3 aylık dönemde)” (bağıntı katsayısı -0.54) ve
“Mevcut dönemin dayanıklı tüketim malı satın almak için uygunluğu” (bağıntı katsayısı -0.62) gibi göstergeler 3. çeyrekte tüketici güvenine paralel şekilde gerileyerek tasarruflarda olası bir artışa işaret etse de, “Mevcut dönemin tasarruf etmek için uygunluğu”na dair göstergenin de gerileyerek TTEA sonucuna benzer şekilde ha- reket etmesi dikkat çekici. Tasarruf edenlerin oranında bir düşüş gözlemlenmekle birlikte, ih-
tiyat saiki ile tasarruf edenlerin oranında artış görüldü.
Bu dönem için altı çizilmesi gereken bir başka gözlem ise, gelecekte tasarruf etmeyi planlayanların oranındaki azalma. Gerek tasar- rufu olmayanlar gerekse de düzenli tasarruf et- meyenler arasında, gelecekte tasarruf yapmayı planlayanların oranında düşüş gözlemlendi. Bu düşüş, özellikle ikinci grupta çok daha belirgin.
Tüketici güveninin hareketi, kurlardaki yük- selişten, özellikle de ABD Doları’nın seyrinden olumsuz etkilendiğine işaret ediyor. Bu çer- çevede, TL’nin değer kaybı sonucu tüketicinin enflasyon beklentisi artmaya başlarken bazı harcamalar öne çekildi ve tasarruflara olumsuz yansıyabildi. Ancak, elimizdeki veriler (peraken- de satış göstergeleri, bireysel kredi kullanımı vb) hanehalkı tüketiminde bir artışa işaret etmiyor.
Dolayısıyla, tüketici
50
Mevd. Faizi (ex-a nte) Mevd. Faizi (ex-post) TaarrufSah.
* Mevduat Faizi (ex-post) = Mevduat Faiz Oranı – Gerçekleşen Enflasyon Mevduat Faizi (ex-ante) = Mevduat Faiz Oranı – MB Beklenti Anketi (12 Aylık)
Kaynak: TUIK, MB, Türkiye Tasarruf Eğilimleri Araştırması (Özyeğin Üniversitesi-IPSOS KMG-ING Bank)
güveninindeki gerilemeye rağmen tasarruf- lardaki düşüşün harcamalarla değil gelirle alakalı olması mümkün (olumsuz koşulların yoğunlaştığı ortamda alım gücünün (ve reel gelirin) azalarak ta- sarruf etme imkanlarını daraltmasıyla).
Bir çeyrekten diğerine TTEA’daki tasarruf sa- hipliği oranındaki değişimleri açıklamanın zorluğu açık olmakla birlikte bu yıl 3. çeyrekte:
Finansal piyasalarda faiz oranları hızla yükse- lirken, MB de enflasyondaki hızlı yükselişe ve TL’de- ki değer kaybına Eylül’de para politikasında sert bir sıkılaştırmayla reaksiyon gösterdi. Buna bağlı olarak, oldukça geriden gelen enflasyon beklenti- lerine göre düzeltilmiş mevduat faiz oranı (ex-ante reel mevduat faizi) önemli ölçüde artsa da, pek çok
faizi eksiye döndü. Bilindiği gibi reel faiz oranının düzeyi ile tasarruflar arasındaki ilişkiyi gelir ve ika- me etkisi olarak tanımlanan iki değişken belirliyor.
Buna göre, gelir etkisiyle ilgili olarak, yüksek bir reel faiz oranı, tasarruf sahipleri olarak bireylerin yaşam boyu elde edebileceği gelir miktarını arttıracak, do- layısıyla tüketim eğilimini destekleyerek, tasarruflar üzerinde aşağı yönlü baskı yaratacak. İkame etkisi- ne göre ise reel faiz oranı yüksek olduğu takdirde, geleceğe bırakılmadan bugün yapılacak tüketimin maliyetini arttıracak. Türkiye’deki tasarruf eğilimle- rine yönelik çalışmalarda reel faiz ve tasarruf sahip- liği oranı arasında net bir ilişki olduğunda dair güçlü bir kanıt olmamakla birlikte ex-post reel mevduat faizinin geldiği düzey hane halkının tasarruf davra-
9 8 10 11 12 13 14 15 16 17
-1
-3 1 7
3 5 9
12-13
12-11 06-12 12-12 06-13 06-14 12-14 06-15 12-15 06-16 12-16 06-17 12-17 06-18 TASARRUF SAHİPLİĞİ & REEL MEVDUAT FAİZİ
18
Toplam İşgücü Ödemeleri (GSYH’deki Pay) TaarrufSah. (sağ)
Kaynak: TUIK, MB, Türkiye Tasarruf Eğilimleri Araştırması (Özyeğin Üniversitesi-IPSOS KMG-ING Bank)
9 10 11 12 13 14 15 16
26 27 28 29 30 31 32 33 34
2013-4 2011-4 2012
2012 -4
-2 2013
-2 2014
-2 2014 -4 2015
-2 2015
-4 2016
-2 2016 -4 2017
-2 2017
-4 2018 -2 TASARRUF SAHİPLİĞİ & İŞGÜCÜ ÖDEMELERİ ( GELİR yÖNTEMİ İLE GSYH’ye GÖRE
17
Öte yandan, çeşitli uygulamalı çalışmalar, gelir ile tasarruf arasında güçlü bir ilişki olduğunu ortaya koyuyor. Nitekim, TTEA’ya göre tasarrufu olmayan- ların tasarruf edememe gerekçeleri arasında yeterli gelirin olmamasının baskın bir ağırlıkla her dönem- de ilk sırada yer alması bunu destekliyor. Benzer şekilde, TTEA’da hanehalkı tasarruf sahipliği oranı ile GSYH’de işgücü ödemelerinin payı arasındaki bağıntı katsayısının 0.60’ın üzerinde olması da aynı bulguya paralel. 3. çeyrek koşullarında hane halkı açısından reel gelirin önemli ölçüde gerilemesi ve bunun muhtemelen büyüme performansına da yansıyacak olması dikkate alındığında tasarruf sa- hipliğinde gerilemeyle karşılaşılması şaşırtıcı değil.
Özetle, yurtiçi piyasalarda dalgalanma-
ların arttığı bir ortamda, gerçekleşen enflasyona göre eksi olan reel mevduat faizlerinin ve alım gücündeki erozyonun zaten önemli bir unsur olarak vurgulanan gelir yetersizliğini daha da belirginleştirmesinin önceki çeyrekte tasarruf sa- hipliğine yönelik davranışları olumsuz etkilediği anlaşılıyor.
Bu yıl 2. çeyrekle beraber dalgalanmanın
yoğunlaştığı ve 3. çeyrekte daha da hızlandığı fi-
nansal piyasa koşullarına bağlı olarak hane halkı
finansal varlıklarının kompozisyonunda bazı
değişiklikler gözlendi. Buna göre:
* Dönem ortalamalarının değişimi, TCMB kurları ** Reuters kurları
Kaynak: TÜİK, TCMB, Thomson Reuters, Türkiye Tasarruf Eğilimleri Araştırması (Özyeğin Üniversitesi-IPSOS KMG-ING Bank) Tasarrufum var (%)
Enflasyon (ort. ç/ç)
USD/TRY artışı *
Mevduat Faizi (ortalama) 2-yıllık gösterge tahvil faizi (ortalama) Altın (ortalama, USD) USD/TRY (ortalama) **
50:50 EUR:USD döviz sepeti (ortalama) **
%50 USD: %50 EUR döviz kuru sepeti artışı * Tarımdışı işsizlik (unadj, quarterly avg)
1Ç15 2Ç15 3Ç15 4Ç15 1Ç16 2Ç16 3Ç16 4Ç16 1Ç17 2Ç17 3Ç17 4Ç17 1Ç18
11.9 13.6
13.2
3 . 0 2 . 9 0 . 5 2 . 8 2 . 2 1 . 3 1 . 5 2 . 4 4 . 7 2 . 5 0 . 7 4 . 0 2 . 8 4 . 8 6 . 6
2 . 5 2 . 7 2 . 9 2 . 9 2 . 9 2 . 9 3 . 0 3 . 3 3 . 7 3 . 6 3 . 5 3 . 8 3 . 8 4 . 4 5 . 7 8 . 7 8 . 5 6 . 6 2 . 2 1 . 3 -1 . 7 2 . 3 10 . 7 12 . 6 -3 . 1 -1 . 8 8 . 0 0 . 4 14 . 6 27 . 8
2 . 6 2 . 8 3 . 0 3 . 0 3 . 1 3 . 1 3 . 1 3 . 4 3 . 8 3 . 8 3 . 8 4 . 1 4 . 3 4 . 8 6 . 1 2 . 8 7 . 0 7 . 4 1 . 4 1 . 6 -0 . 4 1 . 7 8 . 8 11 . 9 -1 . 5 1 . 7 8 . 2 2. . 8 12 . 7 26 . 1 9 . 1 9 . 6 10 . 1 10 . 6 10 . 9 10 . 5 9 . 9 9 . 7 9 . 8 11 . 3 11 . 9 12 . 1 12. . 4 13 . 7 18 . 6
8 . 0 9 . 7 10 . 5 10 . 6 10 . 9 9 . 4 9 . 0 9 . 9 11 . 3 11 . 2 11 . 6 13 . 1 13. . 4 16 . 5 23 . 0 1 , 219 1 , 193 1, 125 1 , 103 1 , 182 1 , 258 1 . 335 1 , 216 1 , 220 1 , 258 1 , 279 1 , 277 1, 330 1 , 306 1 , 212 13 . 1 11 . 6 12 . 3 12 . 6 12 . 5 11 . 5 13 . 5 14 . 4 14 . 6 12 . 3 12 . 9 12 . 3 1 2 . 4 11 . 7 12 . 9
15.7
13.2 14.0 16.7 14.5 13.3 13.8 15.4 13.6 15.6
2Ç18 16.1
3Ç18 15.2
ÖZET GÖSTERGELER
• Geçtiğimiz sene son çeyrekte ABD ile vize krizi sonrası finansal piyasaların baskı al- tında kalmasıyla sistem dışı ürünlerin payının artmasına benzer şekilde bu yıl özellikle 3. Çey- rekte de sistem dışı varlıklara yönelim hızlandı ve bu iki çeyrekte hem yastık altı altın hem de yastık altı döviz ve TL’nin toplam içinde erişti- ği %23 payla 2015’ten bu yana en yüksek oran kaydedildi.
• Sistem içi tasarrufların kompozisyonu- na bakıldığında; 2017’nin ilk çeyreğinde %43 paya sahip olan mevduat ürünleri sonraki dö- nemde dalgalı bir seyirle özellikle TL cinsi vadeli hesapların payındaki düşüşe paralel gerileyerek
%31’e geldi. Dolayısıyla aynı dönemde sistem içi olup mevduat dışında kalan ürünlerden özel- likle bireysel emekliliğin ağırlığı yükseldi.
• %34 payla TTEA’nın başlangıcından beri
emeklilik ürünleri %31 olan toplam mevduat ürünlerinin payına yakın seyretti. Uzun süreden beri yükseliş eğiliminde olan ve yeni tasarrufla- rın ağırlıklı olarak bir ölçüde zorunlu olarak ni- telendirilebilecek bu ürünlerle yapıldığını ortaya koyan bireysel emekliliğin payında son beş çey- rekte önceki dönemlerdeki hızlı yükselişin ardın- dan görelli bir istikrar söz konusu.
4Ç14 48
9 16
4
2Ç15 38 13 18 8
50 6 17
5
1Ç15
38 11 20 6
3Ç15 36 14 16 9
4Ç15
38 5 28
6
2Ç17 42
12 18 6
1Ç16
39 7 32
6
3Ç17 33
14 23 8
2Ç16
30 5 34
8
4Ç17 41
6 26
9
3Ç16
35 7 34
5
1Ç18 42
4 30
3
4Ç16
35 9 32
5
2Ç18 43
9 29
5
1Ç17
31 8 34
5
3Ç18 SİSTEM İÇİ ÜRÜNLERİN KIRILIMI
Altın Hesabı Diğer
Mevduat Bireysel Emeklilik
0 10 40
20 50
30 60 70 80 90 100
Kaynak: Türkiye Tasarruf Eğilimleri Araştırması (Özyeğin Üniversitesi-IPSOS KMG-ING Bank)
Prof. Dr. Alpay Filiztekin Özyeğin Üniversitesi
Muhammet Mercan Baş Ekonomist, ING Bank 4Ç14
30 11 7
2Ç15 20 11 7
25 7 8
1Ç15
21 8 9
3Ç15 18
8 10
4Ç15
23 6 9
2Ç17 20
9 13
1Ç16
18 11 10
3Ç17 18
10 5
2Ç16
15 9 6
4Ç17 27
8 6
3Ç16
15 11 9
1Ç18 22
13 7
4Ç16
15 12 8
2Ç18 26
10 7
1Ç17
31 9 6
3Ç18 MEVDUAT ÜRÜNLERİNİN KIRILIMI
Vadesiz hesap
TL vadeli Döviz vadeli hesap
0 10 40
20 50
30 60
Kaynak: Türkiye Tasarruf Eğilimleri Araştırması (Özyeğin Üniversitesi-IPSOS KMG-ING Bank)
info@tasarrufegilimleri.com
ING Bank girişimi ile hayata geçirilen “Türkiye’nin Tasarruf Eğilimleri Araştırması“, Sabancı Üniversitesi gözetiminde yürütülmekte, saha araştırması IPSOS tarafından yapılmaktadır.
ÖNEMLİ AÇIKLAMA:
“Burada yer alan yatırım bilgi, yorum ve tavsiyeleri yatırım danışmanlığı kapsamında değildir. Yatırım danışmanlığı hizmeti; aracı kurumlar, portföy yönetim şirketleri, mevduat kabul etmeyen bankalar ile müşteri arasında imzalanacak yatırım danışmanlığı sözleşmesi çerçevesinde sunulmaktadır. Burada
yer alan yorum ve tavsiyeler, yorum ve tavsiyede bulunanların kişisel görüşlerine dayanmaktadır. Bu görüşler mali durumunuz ile risk ve getiri tercihlerinize uygun olmayabilir. Bu nedenle, sadece burada
yer alan bilgilere dayanılarak yatırım kararı verilmesi beklentilerinize uygun sonuçlar doğurmayabilir.“
4. İletişim Bilgileri
3. ÇEYREK RAPORU
