CEZA
HUKUKUNUN TARİHÇESİ
Özgür Küçüktaşdemir
CEZA HUKUKUNUN KISA TARİHÇESİ
Özgür Küçüktaşdemir 2
ESKİ ÇAĞLARDA CEZA HUKUKU
Kabile olarak yaşanan dönemlerde, kabile reisi tarafından kurban edilmek, dinsel törenlerden veya kabileden
dışlanmak gibi cezalar uygulanırdı.
Kabileler arasında veya insanlar arasında öç almak yaygındı.
Bunun bir sınırı yoktu ve kan davalarına neden oluyordu.
Paranın bulunuşuyla beraber diyet de ödenmeye başlamıştır.
Zamanla kısasa kısas anlayışı gelişti.
Özgür Küçüktaşdemir 4
Kısas, bu çağlarda ceza hukuku anlayışında önemli bir dönüşümü simgeler.
Hammurabi Kanunlarında, Roma’nın 12 Levha Kanunlarında, Dinsel Kurallarda rastlanır.
Kısasla cezaları belirli bir orana bağlamak ve şahsileştirmek o dönem için olanaklı olmuştur.
Kısas yanında diyet de uygulanırdım. Fail ile mağdurun ailesi uzlaşır ve tazminatla olay kapanırdı.
Dinsel hukuk düzenlerinin gelişimiyle beraber suçun( o dönem için günahın) kefaretini ödemek düşüncesi de oluşmuş ve
cezalar ağırlaştırılıp, seyirlik vücudun uzuvlarına yönelik cezalara dönüştürülmüştür.
Özgür Küçüktaşdemir
ESKİ ÇAĞLARDA
5
ROMA CEZA HUKUKU DÖNEMİ
KRALLIK DÖNEMİ
• Hala özel hukuk yönü ağır
basmaktadır.
• Kısas ve diyet uygulanmaktadır.
CUMHURİYET DÖNEMİ
• Kamusal yön artık ağır basmaktadır.
• Bazı suçlar ve
cezalar saptanmış, jürili ceza
mahkemeleri kurulmuştur.
İMPARATORLUK DÖNEMİ
• Ceza hukuku, kamu hukuku karakteri kazanmıştır.
• Kast (dolus), meşru müdafaa gibi
kavram ve kurumlar ilkel de olsa ortaya çıkmıştır.
Özgür Küçüktaşdemir
6
KANONİK HUKUK DÖNEMİ (KİLİSE HUKUK)
ENGİZİSYON
Bu dönemde tahkik sistemi, işkence ve bedene yönelik cezalar görülmektedir.
Katolik Kilisesi ilahi düzen yaratma hedefi içinde suç kavramını iki yönüyle ele almıştır:
Tanrının gönderdiği ahlak yasalarının ihlali
Kişilerin menfaatlerinin ihlali
Sorumluluğun saptanmasında objektif sorumluluk (neticeye dayalı) geçerlidir.
Özgür Küçüktaşdemir 8
MÜŞTEREK HUKUK DÖNEMİ
12. Yüzyılda Roma Hukuku yeniden incelenmeye başlanır
ve yeniden Avrupa’da yayılması söz konusu olur.
• Roma ve yaşayan Avrupa hukukun sentezinden oluşan hukuka
müşterek hukuk denir.
Cezanın kamusal karakteri tam olarak ortaya çıkmıştır.
Suç ve cezalar kanunlarda yer almakta ve
sınıflandırılmaktadır.
Hala yaşama ve bedene yönelik cezalar, öngörülen
cezaların çok büyük çoğunluğu oluşturur.
Netice sorumluluğunun yerini kusur sorumluluğu almıştır.
Taksir kavramı yeni yeni ortaya çıkmaya başlamış,
tartışılır olmuştur.
Her suç açısından teşebbüs, iştirak durumlarının da cezalandırılması kabul
edilmiştir.
Özgür Küçüktaşdemir
10
Kalıcı olamamış, XVI. yüzyılın ikinci yarısından itibaren meydana gelen karışıklıklar nedeniyle 18.yüzyıl Aydınlanmaya kadar olan dönemde, işkence, şiddet ve keyfilik tüm kurumsallaşmaya yönelik gelişmelere rağmen egemen olmuştur.
Suç genel teorisinde ciddi bir sıçramaya işaret eden bir dönemdir.
Suçlar ve cezalar kanunlara bağlanarak, kıyas kabul edilmeyerek,
hakimlerin seçimi sıkı kurallara bağlanarak yargıçların keyfiliği önlenmeye çalışılmıştır.
Özgür Küçüktaşdemir
MÜŞTEREK HUKUK DÖNEMİ
İSLAM-OSMANLI CEZA HUKUKU
Özgür Küçüktaşdemir 12
İSLAM HUKUKU
İslam Hukuku, Anglosakson İçtihat Hukuku ve Avrupa Kıta Hukuku ile birlikte dünyadaki üç büyük hukuk sisteminden biridir.
Bu nedenle, 1935 yılında Amerika Birleşik Devletleri Anayasa Mahkemesi, Peygamber Hz.
Muhammed'i insanlık tarihindeki 18 büyük tarihi kanun koyucundan biri olarak saymıştır
Tüm kendine has yapısı ve uzun geçmişine karşın İslam ceza hukukunda bir suç genel teorisi oluşamamış, suçun unsurları münhasıran tek tek suç temelli incelenmiş ve
dolayısıyla incelenen müesseseler arasında herhangi bir sistem, ilişki ve ahenk
kurulamamıştır. Günümüzde bu yönde çalışmalar olsa da modern ceza hukukunun kavram ve sisteminden yararlanılmaktadır.
Yukarıdaki durumun nedeni, kendine has şartlarının yanı sıra İslam dünyasında içtihat yolunun kapanmış ve kapanana kadar geçen sürede de nadiren başvurulan bir yol olmuş olması olabilir.
Özgür Küçüktaşdemir
Özgür Küçüktaşdemir 14
İSLAM HUKUKU
İslam hukukunun İslami terminolojideki asıl adı fıkıhtır.
Kaynaklarını, Kuran, sünnet, icma ve kıyas oluşturur.
Bir analize göre, Kuran'da toplamda 225 ayete ulaşan, 70 tane aile ve medeni hukuka ilişkin, on tane esas
teşkilatlanmaya ilişkin, 30 tane ceza hukukuna ilişkin, 13 tane yargılamaya ve usule ilişkin, ekonomi ve
finansa ilişkinse 10 ve uluslararası ilişkilere ilişkin olabilecek 25 tane ayet içermektedir.
Özgür Küçüktaşdemir
İSLAM CEZA HUKUKU
İslam hukukunun "itikat-ibadet-muamelat- ukubat" sınıflandırması içinde ukubatı ifade eden İslam ceza hukuku, bu sınıflandırmada önemli bir kısım teşkil etmektedir.
İslam hukukunda suça "cerime" denmiş ve cerime klasik İslam hukukçuları tarafından
"Allah Teâla’nın had ve tazir cezalarıyla
işlenmesini yasakladığı hukuka aykırı fiiller"
olarak tanımlanmıştır.
Özgür Küçüktaşdemir 16
HADD CEZASINI GEREKTİREN SUÇLAR
• Allah hakkına karşı gerçekleştirilen eylemlerdir.
• Bu suçlar hırsızlık(sirkat), zina, zina iftirası (kazf), yol kesme (haraba), sarhoşluk (hamr), dinden dönme (ridde), isyandır (bağy).
KISAS CEZASINI GEREKTİREN SUÇLAR
• Kul hakkına karşı gerçekleştirilen eylemlerdir
• Kısas cezası gerektiren kişilere karşı suçlarsa, iki grup altında ele alınabilir: adam öldürme suçları ve yaralama suçları.
• Kısas cezaları da cana karşı ve uzva karşı olmak üzere ikiye ayrılmaktadır.
• Kısas öngörülen suçların kovuşturulması kişilerin şikâyetine bağlıdır.
Yani, kısas cezaları afla diyete çevrilebileceği gibi, uzuvlar arasında uygunluk bulunmadığı hallerde de diyete çevrilebilir ve uzuvların diyetine erş adı verilmiştir
TAZİR CEZASINI GEREKTİREN SUÇLAR
• Siyasi otoritenin menfaatlerine karşı gerçekleştirilen eylemlerdir.
• Tazir cezaları ihtardan idama geniş bir yelpazeyi oluşturmaktadır
Özgür Küçüktaşdemir
17
İslam ceza hukukunda cezalar uygulanma şekilleri
açısından dört kategoriye ayrılabilir: bedeni cezalar(ölüm, el kesme, celde, recm cezaları), hürriyeti bağlayıcı
cezalar(sürgün veya hapis), para cezaları, adli tevbih
İslam ceza hukuku, özel hukukunun bir dalı veyahut da aparatı gibi işlev görmektedir. Çünkü İslam Ceza
Hukuku, önemli ölçüde mağdurun zararının giderimine yöneliktir.
Cezalandırma toplumsal açıdan sadece hadd cezası gerektiren suçlar açısından söz konusu olmakta ve mağdura verilen zararın kamusal yönü sadece bu suçlar açısından ele alınmaktadır.
Özgür Küçüktaşdemir
İSLAM CEZA HUKUKU
18
İSLAM-OSMANLI CEZA HUKUKU
Osmanlı'da ise modern öncesi dönemde Fatih ve Kanuni Kararnameleri ile had ve kısas gerektiren suçların farklı biçimlerde düzenlenmiş olduğu
görülebilir.
Bu açıdan her ne kadar Osmanlı son kertede teokratik bir devlet olsa da, İslam devletleri arasında herhalde en yoğun bir şekilde dünyevileşenidir.
Modernleşmeyle beraber, Osmanlı’nın son
dönemlerinden beri İslam ülkelerinin büyük çoğunluğu, hadd ve kısas cezası gerektiren fiillere dokunmadan, ceza kanunlarını Avrupa ceza kanunlarından
resepsiyonla oluşturmuştur
Özgür Küçüktaşdemir
Özgür Küçüktaşdemir 20
Osmanlı’nın çöküşüne karşı önlem olaraksa kanunlardaki ilk değişiklikler ticaret hukuku ile ceza hukuku alanında olmuştur.
Devlet görevlilerini terbiye etmek kanunnamelerin asli amacı olmuştur.
Osmanlı'da hukuk alanındaki yenilikler II. Mahmut ile başlar ve ilk olarak müsadere yöntemi kaldırılır.
1838 yılında memurlar ve ulema için ceza kanunnamesi çıkarılır.
○ Böylece, ilk defa belirli iki sınıf vatandaş kanunda yazan metinden başka bir suçla itham edilemeyecek ve kamu görevlileri için "siyaset katl" korkusu tarihe karışacaktır
Özgür Küçüktaşdemir
İSLAM-OSMANLI CEZA HUKUKU
TANZİMAT FERMANI
Tanzimat Fermanında, kimsenin yargılamasız cezalandırılamayacağı, herkesin kanun önünde eşit şekilde cezalandırılacağı, müsadere yönteminin kesinlikle kalkacağı belirtilmiş; kanunsuz ve yargılamasız suç ve ceza olmaz ilkeleri Osmanlı Hukukuna girmeye başlamıştır.
Tanzimat Fermanın okunmasından yedi ay sonra 1840 yılında yeni bir Ceza Nizamnamesi (Ceza Kanunname-i Hümayunu) ihdas edilmiştir.
○ Suçlar sistematik bir şekilde sınıflandırılmamış, kanun yapım teknik ve sisteminden uzak kalınmıştır.
Özgür Küçüktaşdemir
İSLAM-OSMANLI CEZA HUKUKU
22
İSLAM-OSMANLI CEZA HUKUKU
1851 yılında yeni bir ceza kanunu (Kanuni Cedit) yürürlüğe girer. Bu Kanun, 1840 tarihli Ceza Kanununun eksikliklerini gidermek
amacıyla yürürlüğe konulmuştur.
Bu Kanunun ayırt edici özellikleri, tekerrürle, iştirake ilişkin hükümler barındırması, kısas gerektiren fiilleri kamusallaştırması ve kısas suçlarının affedilmesinin devletçe bağlayıcı olmamasıdır.
Böylelikle örfi hukukla şerri hukuk arasındaki ayrımdan sapılmıştır
Özgür Küçüktaşdemir
24
ISLAHAT FERMANI
Islahat Fermanı’na dayanılarak 1858'de bugünkü hukuk anlayışıyla oluşturulmuş 1810 tarihli Fransız Ceza Kanunu Türkçeye çevrilir.
1879 yılındaysa 1808 tarihli Fransız Ceza
Yargılaması Kanunu alınarak, savcılık kurumu Osmanlı hukuk sistemine girmiştir.
Özgür Küçüktaşdemir
İSLAM-OSMANLI CEZA HUKUKU
26
Tanzimat ve sonrası dönemde bir yandan 1858 yılında Fransız Ceza Kanunu
çevrilerek resepsiyon hareketiyle alınıp kimi değişikliklerle yürürlüğe koyulurken, diğer yandan da İslam Hukukunun
kodifikasyonu yoluna gidilmiş ve
«Mecelle-i Ahkam-ı Adliye» çıkartılmıştır.
Bu dönemde, ham kaynağı ilahi irade olan
Şeri hukuk ve şeri mahkemeler, hem de
kaynağı beşeri irade olan nizami hukuk ve
nizami mahkemeler yürürlük kazanmıştır.
AYDINLANMA VE CEZA HUKUKU
Özgür Küçüktaşdemir
“Aydınlanma , insanın kendi suçu ile düşmüş olduğu bir ergin olmama durumundan kurtulmasıdır” KANT
28
Ceza sorumluluğunun, faile mi fiile mi dayandığı, devletin hangi fiilleri, hangi yollarla cezalandırma yoluna gittiği, cezalandırmanın ne şekilde yapıldığı, hukuki konular olmanın yanı sıra, aynı zamanda siyasi tercihlerdir.
Doğal Hukuk Teorisi, Aydınlanma düşünürlerinin siyaset felsefelerinin
yorumlanmasında çok önemli bir rol oynamakta, yani aydınlanmanın siyasi ilkelerini içinde
barındırmaktadır.
Aydınlanma düşünürleriyse, insan aklını temel alarak, sorumluluk sahibi, otonom bir varlık olarak insanı, felsefi antropolojinin öznesi yapmışlar ve akliliği, ilahi ve
kozmolojik doğal hukuk anlayışlarının önüne geçirip,
rasyonel bir doğal hukuk yaratarak, Roma'dan sonra laik/seküler bir hukuk düzeninin temelleri atmışlardır.
Akli hukuk düzenleri, aynı zamanda günlük hayatın
akılcılıkla örgütlendiği laik/seküler bir toplumsal düzeni de yansıtmaktadır.
30 Özgür Küçüktaşdemir
İnsan aklına ve hürriyetine verilen bu önem; hukuk yapısında, insanın ilahi kaynaklı hiyerarşik düzenli gruplara dahil olan, hakları kısıtlı, ilahi bir iradenin yönetiminde değersiz bir varlık olarak görüldüğü statü hukukundan; insanın, doğuştan ve dolayısıyla doğadan gelen aklıyla(ve iradesiyle) tam ve eşit haklara sahip özgür bir varlık, yani birey olarak görüldüğü sözleşme hukukuna geçişin yaşanmasına neden olmuştur
Özgür Küçüktaşdemir
Aydınlanmanın siyasi ilkelerini Amerikan ve Fransız Devrimlerinde gözlemleyebiliriz.
Aydınlanma Çağında, tüm bu politik prensiplerin önündeyse siyasi olarak eski rejimler ve iktidarlarının mutlak gücü durmuştur.
Aydınlanma Felsefesinin teokrasiye ve mutlakıyetçi
rejimlere karşı ciddi siyasi eleştiriler de içerdiği ve bu eleştirilerin hayata geçirilmesinde başarılı olunduğu
söylenebilir
32 Özgür Küçüktaşdemir
AMERİKAN DEVRİMİ
Locke'un yaşam, özgürlük ve mülkiyet haklarının doğuştan geldiği ve bunlara
dokunulamayacağı düşüncesinin yansıması, Virginia
Beyannamesi'ne (1788),
insanların yaşmak, özgürlük ve mutluluk üçlemesinin
yazılmasında görülmektedir.
Amerikan Devrimi vasıtasıyla ilk anayasa ortaya çıkmış, kuvvetler ayrılığı ve insan hakları bu Anayasa ile
kuramsal alandan pratiğe dökülmüştür.
Özgür Küçüktaşdemir
FRANSIZ DEVRİMİ
Fransız Devrimi'nin babalarıysa, Montesquieu, Rousseau ve Voltaire olarak kabul
edilmektedir. Bu düşünürlerden ilk ikisi hukuk ve devlet teorisi bağlamında yeni düşünceler
ortaya koymuştur. 1789 Fransız Devrimi,
yukarıdaki bahsi geçen üç filozofun ektisinde, Aydınlanma idealleriyle kaleme alınmıştır.
Devrimin ardından Fransız İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirgesi(1789) ilan edilmiştir.
34 Özgür Küçüktaşdemir
Aydınlanmanın siyasi ilkelerinin gerçekleşmesiyle birlikte suç dünyevi bir fenomen haline gelmiş ve suçun önlenmesi açısından artık ilahi amaçlar
aranmamış, sosyal amaçlar ağır basmıştır.
Suçun dünyevi bir olgu haline gelmesi, insana ve aklına verilen değer, ceza hukukunda reform
yapılmasını savunan Aydınlanmacı düşünürlerin etkinliğini arttırmıştır. 1762 ile 1789 yılları arası bu düşünürlerin ciddi anlamda düşün dünyasında
hakim ve ektin oldukları dönemdir. Bu
düşünürlerden en ünlüsü, hümanist, laik ve eşitlikçi "Suçlar ve Cezalar Hakkında" adlı
eseriyle modern ceza hukukun kurucusu, Cesare Beccaria'dır
Özgür Küçüktaşdemir
CUMHURİYET DÖNEMİ
(TÜRKİYE)
«Her şey kanun yapmaktan ibaret değildir. Aksine her şey o kanunları uygulamak ve uygulattırmaktan ibarettir. Uygulayan, yerine getiren, daima karar verenden daha kuvvetlidir.» Mustafa Kemal Atatürk- 1920
Özgür Küçüktaşdemir 36
TÜRKİYE DEVLETİ CEZA HUKUKU
«1921 Anayasası ‘Egemenlik kayıtsız şartsız milletindir.» diyerek, devletin zorunlu bir unsuru olan ‘egemenlik erkinin’ meşru kaynağını mutlak surette ‘beşeri irade’ olduğunu kabul etmiştir.
Anadolu topraklarında, ilk kez, ulusal, tam
bağımsızlık savaşı veren, laik bir toplum, hukuk ve devlet düzeninin temelleri atılmış olmaktadır.»
Hafızoğulları/Özen
1924 Anayasası doğal hukuk düşüncesinden esinlenmiştir.
Özgür Küçüktaşdemir
TÜRKİYE DEVLETİ CEZA HUKUKU
İtalyan Zanerdelli Ceza Kanunu ve Alman Ceza Muhakemesi Usulü Kanunu bazı değişikliklerle alınmıştır. Böylelikle Anayasa’nın ortaya
koyduğu değerler teminat altına alınmıştır.
1926 tarih ve 765 sayılı Türk Ceza Kanunu ve 1929 tarih ve 1412 sayılı Ceza Muhakemeleri Usulü Kanunu yürürlüğe girmiştir.
Özgür Küçüktaşdemir
38
TÜRKİYE DEVLETİ CEZA HUKUKU
1930 SONRASI DÖNEM
«Ferdi devlete feda etmek pahasına, Ceza Kanunu üzerine yapılan 1930 Rocco Kanunu aşısı, büyük ölçüde, hem kanunun niteliğini bozmuş, hem de temel harcında tabii hukuk düşüncesi olan ceza hukuku düzenini
faşizan unsurlar taşıyan bir hukuk düzeni haline getirmiştir.» H/Ö
2. DÜNYA SAVAŞI VE SONRASI 1950 VE SONRASI
1960 İHTİLALİ VE SONRASI 1980 İHTİLALİ VE SONRASI
Özgür Küçüktaşdemir
KAYNAKÇA
HAFIZOĞULLARI/ÖZEN
Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler, US-A Y
DEMİRBAŞ, Timur, Ceza Hukuku Genel Hükümler
CENTEL/ZAFER/ÇAKMUT, Türk Ceza Hukukuna Giriş
Özgür Küçüktaşdemir 40
