Kültürel Çoğulculuk
ve Medyada Temsil
Medya toplumsal barışın sağlanmasında önemli bir güce dönüşebilir.
• Kültürel çeşitliliğin sürdürülmesinde
medyaya biçilen rol pek çok uluslararası
metinde dile getirilmiştir.
Farklı yönleri olan bir sorun
• Kültürel çoğulculuk açısından, kültürel farklılıkların kitle iletişim araçlarına
yansımasında karşılaşılan güçlükler.
• Kitle iletişim araçlarının içeriğinde,
farklılıkların temsilinde karşılaşılan
olumsuzluklar.
UNESCO Evrensel Kültürel Çeşitlilik Bildirgesi, 2001
• Fikirleri serbestçe iletirken tüm kültürlerin kendilerini ifade edebilmeleri ve
tanınmaları için özen gösterilmelidir. İfade özgürlüğü, medya çoğulculuğu, çok dillilik, sanat, bilimsel ve teknolojik bilgiye eşit
erişim ve tüm kültürlerin ifade araçlarına
erişimi kültürel çeşitliliği garanti eder.
Kamu Hizmeti, Kültürlerarası Diyalog ve Çoğulculuk için
Avrupa Medya ve Demokrasi Bildirgesi
• Irkçılık, yabancı düşmanlığı ve
kültürlerarası yanlış anlamaların bir
kaynağı da var olan önyargıların medya tarafından güçlendirilmesidir.
• Son çalışmalar, kadınlar ve azınlıkların medyada görünmez olduğunu ve
sektördeki karar verme süreçlerinde de
temsil edilmediğini ortaya koymuştur.
Kamu Hizmeti, Kültürlerarası Diyalog ve Çoğulculuk için
Avrupa Medya ve Demokrasi Bildirgesi
Bu eleştiri ve önerilerden hareketle, stratejilerin benimsenip eylemlerin gerçekleştirilmesi istenen başlıklar ise şunlar:
• Medya yoğunlaşmasıyla mücadele ederek ve medyada çeşitli seslerin yer almasını savunarak özgürlük ve çoğulculuğu desteklemek.
• Medyada niteliği ve etik duruşu bozabilecek tüm içsel ve dışsal baskılara karşı özgürce çalışmak için direnen gazeteci ve medya profesyonellerinin çabalarını destekleyerek editoryal bağımsızlığı güçlendirmek.
• Daha dengeli ve demokratik bir medya sistemi geliştirmek için medya ve siyasa yapıcılarla kamu arasındaki ilişkiyi arttırmak.
• Medyada kamu hizmeti değerlerini güçlendirecek siyasalar ve eylemler benimsemek.
• Çoğulculuk ve çeşitliliğe katkıda bulunmak üzere ticari olmayan medya için uygun düzenleyici ve ekonomik çerçeveleri geliştirmek.
• Medya kurumlarında ve içerikte çeşitlilik için kapsamlı bir strateji geliştirmek.
• Azınlık meseleleri hakkında yeni girişimler başlatarak kültürlerarası
diyaloğu arttırmak.
Press Foundation of Asia ,1970
9 Asya ülkesinden katılımcıların oluşturduğu konferansta kabul edilen ilkelerden bazıları özetle şöyle:
• Editörler haberde yapacağı seçimlere dikkat etmeli, gruplar hakkında yaygın olarak var olan kalıp yargıların yaratacağı tehlikelerin farkına varmalıdır.
• Herhangi bir topluluğa dair gerilim potansiyeli olduğunda, bunun ardında yatan nedenlerin araştırılıp ortaya çıkarılması için sürekli bir çaba içerisinde olunmalıdır.
• İstatistikler her zaman kontrol edilip yorumlanmalıdır.
• Irksal ve dini topluluklara dair haberlerde kaynağın otoritesi iyice araştırılmalıdır.
• Ayrımcı içerikli reklamlar kabul edilmemelidir.
• Farklı gruplarda sözcükler ve deyimler farklı yan anlamlar içerdiğinden çeviri bozukluklarının yaratacağı tehlikeye dikkat edilmelidir.
• Yanıltıcı bir haberi editörün yorumu ve açıklaması da telafi etmeyecektir.
• Gazeteciler özellikle manşetlerde her zaman ihtiyatlı bir dil kullanmalıdır.
Retoriğe taviz verilmemelidir. Geçmişe dair yapılan duygusal referanslardan
ve detaylardan kaçınılmalıdır.
Press Foundation of Asia ,1970
• Özellikle şiddet hakkında spekülasyonda bulunma tehlikesi olduğunda kanıtlanmamış söylentiler haber içeriğine taşınmamalıdır.
• Etnik grupları sadece çatışma durumlarında temsil etmekle yetinmeme konusunda çaba harcanmalıdır.
• Şiddet durumlarında bilgi sağlama konusunda devletin rolü çok önemlidir.
Sürekli bilgi akışı olmalıdır ki söylenti ve panikler ortaya çıkmasın.
• Fotoğraflar gerçekliği bozabilir. Temsili olmayan bir fotoğraf haberden daha çok yalan söyleyebilir ve önyargıları pekiştirebilir.
• Özellikle uluslararası muhabirler olayları ve eğilimlerin arka planını yeterince anlamadan krizleri haberleştirmemelidir.
• Medya sosyolojik açıdan olayları araştıran ve yorumlayan yazılara da yer
vermelidir.
Çeşitli Ülkelerden İlkeler KENYA
• Etnik ya da dini tartışma ya da çatışmayla ilgili haberler, görüşler ya da yorumlar ancak
tamamen kanıtlandıktan sonra ihtiyatla ve
uyum ve barış ortamının yaratılmasına katkıda bulunacak şekilde, gerilimi tırmandırmayacak şekilde yayınlanabilir.
• Sansasyonel ve kışkırtıcı manşetlerden
kaçınılmalıdır.
Çeşitli Ülkelerden İlkeler KANADA
Yayıncıların % 96’sının üye olduğu The Canadian Association of Broadcasters (CAB)’nin belirlediği ilkelerde,
• Meseleler dengeli temsil edilmeli, ırk, ulus,
renk ya da din temelli nefret duygularının
uyandırılmasına yol açacak malzemeden
kaçınılmalıdır.
Çeşitli Ülkelerden İlkeler KANADA
Kanada’da yayın yapan CHUM TV adlı kuruluşun, Kültürel Çeşitlilik için İyi Uygulamalar başlığıyla 2000 yılında ilan ettiği metinde;
• Satın alınacak programlara bile çok kültürlülük ilkesi ışığında değerlendirildikten sonra karar verilmeli. Irk, ulus, etnik köken, renk ya da din düzlemlerinde nefret söyleminin yaygınlaştırılmaması, kalıp yargıların
kullanılmaması, toplulukların etno-kültürel mirası ve geleneklerinin aşağılanmaması, gerektiğinde topluluk liderleri ve konunun uzmanlarıyla görüşmeler
yapılması, tartışmalı programlarda farklı görüş açılarının yansıtılması gibi ilkelere, müzik
videolarından reklamlara kadar bütün programlarda
dikkat edilmeli.
Çeşitli Ülkelerden İlkeler AVUSTRALYA
• The Federation of Australian Commercial Television Stations (FACTS)
• The Federation of Australian Radio Broadcasters (FARB)
• The Community Broadcasting Association of Australia (CBAA)
• The Australian Press Council & The Advertising Standards Council
• SBS Broadcasting, ‘Protocol and Guidelines for the Production of Film and Television on Aboriginal and Torres Strait Islander Communities’
Avustralya’da ırkçılıkla ilgili, özellikle de Aborjinlerle ilgili
konuların medyada işlenişi ile ilgili önerilerde bulunan
pek çok ilke mevcut.
Çeşitli Ülkelerden İlkeler AVUSTRALYA
All Media Guide to Fair and Cross Cultural Reporting Etnik toplulukları haberleştirirken;
• Sansasyonel manşetlerden kaçının.
• Etniklik ve yaşanan olay arasında yanlış yönlendirici bir ilişki kurulmasına yol açabilecek kalıp yargısal imgelerden kaçının.
• Tek tek bireylerin edimlerini tüm topluluğun tutumu olarak ilişkilendirmeyin.
• Toplulukları sürekli ‘onlar’ olarak adlandırarak izole etmeyin.
• Kışkırtıcı ifadelerle kamuoyunu manipüle etmeye çalışan kaynakların gizli gündemlerinin farkına varın. En uygun konuşmacıyı seçerken topluluğa danışın.
• Etnik topluluk üyelerinin isimlerini doğru yazın. Bazı kültürlerde soyadı addan önce gelir. Buna uygun olarak kişileri adlandırın.
Kaynağınıza haberde nasıl takdim edilmesini istediğini sorun.
• Etnik toplulukların önceki medya deneyimleri size de şüpheyle yaklaşmalarına yol açacaktır. Görüşme ya da katılım reddedildiğinde bunun düşmanlıktan ya da bilgi saklamak istediklerinden olduğunu düşünmeyin.
• Suçla ilgili olarak etkinliklerle, oranlarla etnik gruplara özgü veri ya da imgeler, göçmenlik düzeyleri arasında bağlantı kurmayın. Suçla etnikliği yanlış bir biçimde birbirine bağlayacak fiziksel özellikleri belirtmekten kaçının.
• Aranan şüphelileri ırksal tanımlayıcılara göre tanımlamayın. ‘Ortadoğulu görünümlü adam’ gibi. Onun yerine yaş, boy, kilo, yüz biçimi vs. gibi fiziksel özellikleri belirtin.
• Medya çalışanları mutlaka göçmen ve mülteciler arasındaki farklılıkları bilmeli.
Avustralya’da uzun yıllar yaşamakta olanlar artık göçmen olarak anılmak
istemiyor, Avustralyalı sözünü kullanıyor. Kullanılan dile dikkat edin. ‘Mülteci seli’
dediğinizde örneğin sanki çok fazla sayıda kişi gelerek Avustralya’nın istikrar ve güvenilirliğini tehdit altında bırakıyormuş görüşünü ima edebilirsiniz. Mültecilerin gerçekten ihtiyacı olup olmadığı gibi değerlendirmelerde dikkatli olun
• Avustralya medya profesyonelleri açık ırkçılık ve ayrımcılığın reddine karşı zaten birleştiler. Ancak sorgulanmayan toplumsal mitler de bazen ayrımcılığa hizmet ederek gizli ırkçılık yapabilirler. Medya çalışanları özellikle haberle ilişkisi
olmadığında etniklik ve ırkı belirtmemeli ve kalıp yargılar konusunda dikkatli
olmalıdırlar.
Çeşitli Ülkelerden İlkeler İSVEÇ
Swedish Broadcasting Corporation
• Kurum İsveç Yayın Yasası’na da göndermeler yaparak kültürel çeşitlilik ilkeleri belirlemiş ve ilan etmiştir.
İstihdamda kültürel çeşitlilik önerileri ve farklı
kültürlerden çalışanların taciz ve ayrımcılığa maruz kalmamasıyla ilgili de ilkeler ve mekanizmalar
geliştirilmiştir.
Çeşitli Ülkelerden İlkeler İNGİLTERE
National Union of Journalists, 2004
Çalışmalarına 1974 yılında başlayan Ulusal Gazeteciler Sendikası’nın 2004 yılında yayınladığı ilkelerde, ırkla ilgi konuların yanı sıra, ırkçı örgütlenmeleri ve mültecileri haberleştirirken uyulması önerilen kurallar dile getirilmektedir. Örneğin;
“Sadece ilgili olduğu durumlarda birinin ırkını belirtin. Irk
ilişkileriyle ilgili meseleleri sansasyonelleştirmeyin.”
Çeşitli Ülkelerden İlkeler FİNLANDİYA
The Finnish Union for Journalists’in 1996 yılında etnik azınlıklar, göçmenler ve yabancıların nasıl
haberleştirileceğine dair belirlediği ilkelerden bazıları şöyle:
• Etnik azınlıklara egzotik bir renk olarak yaklaşmayın, çünkü bu ‘biz’
ve ‘onlar’ arasında bir mesafe üretir.
• Genelleştirmeler yapmayın. Azınlıklar, yabancılar ve mülteciler / sığınmacılar arasında farklı bireyler vardır.
• Etnik köken ya da cilt rengi belirtmek gerekli midir? Eğer o kişi
Finlandiyalı olsa aynı şekilde mi yazardınız? Bütün olgularda bunu sorgulayın.
• Etnik sorunları sadece bir mesele ortaya çıktığında değil düzenli olarak haberleştirin.
• Sözcük seçimleriniz üzerinde dikkatlice düşünün. Eğer birisine nasıl
hitap edeceğinizden emin değilseniz doğrudan o kişiye sorun.
TÜRKİYE
• Türkiye Gazeteciler Cemiyeti, Türkiye Gazetecileri Hak ve Sorumluluk Bildirgesi
• E. Gazetecinin temel görevleri ve ilkeleri:
• 3. Gazeteci; başta barış, demokrasi ve insan hakları olmak üzere, insanlığın evrensel değerlerini, çok sesliliği, farklılıklara saygıyı savunur. Milliyet, ırk, etnisite, cinsiyet, dil, din, sınıf ve felsefi inanç ayrımcılığı yapmadan tüm
ulusların, tüm halkların ve tüm bireylerin haklarını ve saygınlığını tanır. İnsanlar, topluluklar ve uluslar arasında nefreti, düşmanlığı körükleyici yayından kaçınır.
Bir ulusun, bir topluluğun ve bireylerin kültürel değerlerini ve inançlarını (veya inançsızlığını) doğrudan saldırı konusu yapamaz. Gazeteci; her türden şiddeti haklı gösterici, özendirici ve kışkırtan yayın yapamaz.…
• Gazetecinin Doğru Davranış Kuralları
• Kimlik veya özel durum: Açık kamu yararı olmadıkça ve olayla doğrudan ilgisi, bağlantısı bulunmadıkça, bir insanın davranışı veya işlediği suç, onun ırkına, milliyetine, dinine, cinsiyetine, cinsel eğilimine, hastalığına veya fiziksel,
zihinsel özürlü olup olmamasına dayandırılmamalıdır. Kişinin bu özel durumu,
alay, hakaret, önyargı konusu yapılmamalıdır.
TÜRKİYE
Basın Konseyi Meslek İlkeleri
• 1-Yayınlarda hiç kimse; ırkı, cinsiyeti, sosyal düzeyi ve inançları nedeniyle kınanamaz, aşağılanamaz.
• 2-Düşünce, vicdan ve ifade özgürlüğünü sınırlayıcı; genel ahlak anlayışını, din duygularını, aile kurumunun temel dayanaklarını sarsıcı ya da incitici yayın yapılamaz.
• 4-Kişileri ve kuruluşları, eleştiri sınırlarının ötesinde küçük düşüren, aşağılayan ve iftira niteliği taşıyan ifadelere yer verilemez.
• 13-Şiddet ve zorbalığı özendirici yayın yapmaktan kaçınılır..
• http://www.doganholding.com.tr/_files/pdf/y ayin_ilkeleri_gorsel_ve_isitsel_basin.pdf
• http://www.doganholding.com.tr/_files/pdf/y
ayin_ilkeleri_yazili_basin.pdf
TÜRKİYE
Doğan Medya Grubu Yayın İlkeleri
5)Yayınlarda hiç kimse, ırk, cinsiyeti, sosyal düzeyi veya ilişkisi, dini inançları, fiziki kusurları veya yaşı nedeniyle aşağılanamaz ve kınanamaz.
6)Düşünce, vicdan ve ifade özgürlüğünü sınırlayıcı; genel ahlak anlayışını, din duygularını, aile kurumunun temel dayanaklarını sarsıcı yayın yapılamaz.
7)Kişileri ve kuruluşları, eleştiri sınırlarının ötesinde küçük düşüren, aşağılayan veya iftira niteliğini taşıyan lakap ve ifadeler kullanılamaz.
8)Suçlu olduğu yargı kararıyla belirlenmedikçe hiç kimse "suçlu" ilan edilemez.
17)Şiddet ve zorbalığı özendirici veya kışkırtıcı; çocukları cinsel konularda
olumsuz yönde etkileyici, bireyleri topluluklar ve uluslar arasında nefret ve
düşmanlığı körükleyici yayın yapmaktan kaçınılır.
TÜRKİYE
• Doğuş Yayın Grubu İlkeler ve Çalışma Yöntemleri
• 8. Farklılıklara Saygı
• 8.1. Doğuş Yayın Grubu çalışanları, hiçbir ırk, ulus, din, renk, sınıf, inanç, cinsiyet ve cinsel tercihe karşı aşağılayıcı dil kullanamaz. Hiç kimsenin, bağlı olduğu ırk, ulus, din, sahip olduğu ten rengi, cinsiyeti ya da cinsel tercihi, haberle doğrudan ilgili değilse prensip olarak belirtilmez.
• 8.2. Haber ve programlarda yukarıda söz edilen farklılıklar,
yönlendirici klişeler ve kategoriler içinde yansıtılmalıdır. Örneğin,
‘bazı uluslar suçludur’, ‘kadınlar ev hanımıdır’, ‘yaşlılar acizdir’
biçiminde klişelerin oluşmasına yol açacak bir dilden ve bazı
meslek/ toplumsal sınıf mensuplarını güldürü unsuru olarak
kategorize etmekten kaçınılmalıdır.
6112 sayılı RADYO VE TELEVİZYONLARIN KURULUŞ VE YAYIN HİZMETLERİ HAKKINDA KANUN
Yayın hizmeti ilkeleri MADDE 8 – (1) Medya hizmet sağlayıcılar, yayın hizmetlerini kamusal sorumluluk anlayışıyla bu fıkrada yer alan ilkelere uygun olarak sunarlar. Yayın hizmetleri; a) Türkiye Cumhuriyeti Devletinin varlık ve bağımsızlığına, Devletin ülkesi ve
milletiyle bölünmez bütünlüğüne, Atatürk ilke ve inkılâplarına aykırı olamaz. b) Irk, dil, din, cinsiyet, sınıf, bölge ve mezhep farkı gözeterek toplumu kin ve düşmanlığa tahrik edemez veya toplumda nefret duyguları oluşturamaz. c) Hukukun
üstünlüğü, adalet ve tarafsızlık esasına aykırı olamaz. ç) İnsan onuruna ve özel hayatın gizliliğine saygılı olma ilkesine aykırı olamaz, kişi ya da kuruluşları eleştiri sınırları ötesinde küçük düşürücü, aşağılayıcı veya iftira niteliğinde ifadeler içeremez. d) Terörü övemez ve teşvik edemez, terör örgütlerini güçlü veya haklı gösteremez, terör örgütlerinin korkutucu ve yıldırıcı özelliklerini yansıtıcı nitelikte olamaz.
e) Irk, renk, dil, din, tabiiyet, cinsiyet, engellilik, siyasî ve felsefî düşünce, mezhep ve benzeri nedenlerle ayrımcılık yapan ve bireyleri aşağılayan yayınları içeremez ve teşvik edemez.
(f) Toplumun millî ve manevî değerlerine, genel ahlaka ve ailenin korunması ilkesine aykırı olamaz. g) Suç işlemeyi, suçluyu ve suç örgütlerini övücü, suç tekniklerini öğretici nitelikte olamaz. ğ) Çocuklara, güçsüzlere ve engellilere karşı istismar içeremez ve şiddeti teşvik edemez.(1) h) Alkol, tütün ürünleri ve uyuşturucu gibi bağımlılık yapıcı madde kullanımı ile kumar oynamayı özendirici nitelikte olamaz. ı) Tarafsızlık, gerçeklik ve doğruluk ilkelerini esas almak ve toplumda özgürce kanaat oluşumuna engel olmamak zorundadır; soruşturulması basın meslek ilkeleri çerçevesinde mümkün olan haberler, soruşturulmaksızın veya doğruluğundan emin olunmaksızın yayınlanamaz; haberin verilişinde abartılı ses ve görüntüye, doğal sesin dışında efekt ve müziğe yer verilemez; görüntülerin arşiv veya canlandırma niteliği ile ajanslardan veya başka bir medya
kaynağından alınan haberlerin kaynağının belirtilmesi zorunludur. i) Suçlu olduğu yargı kararı ile kesinleşmedikçe hiç kimse suçlu ilân edilemez veya suçluymuş gibi gösterilemez; yargıya intikal eden konularda yargılama süresince, haber niteliği dışında yargılama sürecini ve tarafsızlığını etkiler nitelikte olamaz. j) Haksız çıkarlara hizmet eden ve haksız rekabete yol açan unsurlar içeremez. k) Siyasî partiler ve demokratik gruplar ile ilgili tek yönlü veya taraf tutar nitelikte olamaz. l) Genel sağlığa, çevrenin ve hayvanların korunmasına zarar verecek davranışları teşvik edemez. m) Türkçenin, özellikleri ve kuralları bozulmadan doğru, güzel ve anlaşılır şekilde kullanılmasını sağlamak zorundadır; dilin düzeysiz, kaba ve argo kullanımına yer verilemez. n) Müstehcen olamaz. o) Kişi veya kuruluşların cevap ve düzeltme hakkına saygılı olmak zorundadır. ö) Bilgi iletişim araçları yoluyla yarışma veya lotarya içeremez, dinleyici ve seyircilere ikramiye verilemez veya ikramiye verilmesine aracılık edemez. p) Medya hizmet sağlayıcı tarafından yapılan veya yaptırılan anket ve kamuoyu yoklamalarının, hazırlık aşamasından sonuçların ilânına kadar noter nezaretinde gerçekleştirilmesi zorunludur. r) Kişileri fal veya batıl inançlar
yoluyla istismar edemez. s) Toplumsal cinsiyet eşitliğine ters düşen, kadınlara yönelik baskıları teşvik eden ve kadını istismar eden programlar içeremez. ş) Şiddeti özendirici veya kanıksatıcı olamaz. t) (Ek: 2/1/2017-KHK-680/18 md.) Terör eylemini, faillerini ve mağdurlarını terörün amaçlarına hizmet edecek sonuçlar doğuracak şekilde sunamaz. (2) Radyo ve televizyon yayın hizmetlerinde, çocuk ve gençlerin fiziksel, zihinsel veya ahlakî gelişimine zarar verebilecek türde içerik taşıyan programlar bunların izleyebileceği zaman dilimlerinde ve koruyucu sembol kullanılmadan yayınlanamaz. (3) İsteğe bağlı yayın hizmeti sağlayıcıları, çocuk ve gençlerin fiziksel, zihinsel veya ahlakî gelişimini olumsuz etkileyebilecek nitelikteki yayın hizmetlerinin, bunların bu tür hizmetleri normal şartlar altında duymayacakları ve görmeyecekleri şekilde sunulmasını
sağlamakla yükümlüdür.
