Küçükkuyu’ya da Girit ve Midilli’den gelen mübadiller yerleúti

(1)

Çanakkale Araútõrmalarõ Türk Yõllõ÷õ (Bahar-Güz 2008, s.61-90)

MÜBADELEDE KÜÇÜKKUYU

EX-CHANGE AT KUCUKKUYU

Mithat ATABAY

Yrd. Doç. Dr., Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi

ÖZET

Türkiye ile Yunanistan arasõnda mübadele protokolü 30 Ocak 1923 tarihinde imzalandõ. Bu protokol ile Yunanistan ve adalardan Türk mübadiller getirilerek iskan edildiler.

Küçükkuyu’ya da Girit ve Midilli’den gelen mübadiller yerleúti.

SUMMARY

The corvention concerning the Exchange of Greece and Türkiye was signed at Lausanne on 30 January 1923. In accordance with convention Turks migrated to Anatolia from Greece and the Aegean Islands. The Turkish migrants settled in Küçükkuyu came Cerete and Lesbos islands.

(2)

Giriú

Türk Kurtuluú Savaúõ’nõn baúarõya ulaúmasõ üzerine, Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti Türk halkõnõn ba÷õmsõzlõ÷õnõ dünya devletlerine resmen kabul ettirmek için Lozan Barõú Görüúmelerinde büyük çaba harcadõ. Lozan Barõú Görüúmeleri sõrasõnda Türkiye Büyük Millet Meclisi delegelerini en çok meúgul eden sorunlarõn baúõnda toplumsal bir sorun olan göçmenler sorunu olmuútu. Uzun tartõúmalardan sonra Barõú Antlaúmasõ imzalandõktan sonra yürürlü÷e girmek üzere 30 Ocak 1923 tarihinde Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti ile Yunanistan arasõnda Mübadele (Karúõlõklõ Nüfus De÷iúimi) Protokolü imzalandõ¹.

Lozan Barõú Antlaúmasõ uzun tartõúmalardan sonra 24 Temmuz 1923 tarihinde imzalandõ. økinci TBMM², Lozan Antlaúmasõ’nõ görüúmek üzere toplandõ. 23 A÷ustos tarihinde yapõlan oylamada ondört olumsuz oya karúõlõk ikiyüzonüç oyla Lozan Barõú Antlaúmasõ onaylandõ.

Lozan Barõú Antlaúmasõ’nõn TBMM’nde onaylanmasõnõ takip eden günlerde Türkiye’de önemli geliúmeler yaúandõ. Toplumsal anlamda ise en önemli sorun mübadele idi. TBMM mübadelenin planlanmasõ, düzenli úekilde yapõlmasõ, karúõlaúõlacak güçlüklerin üstlenilmesi ve çözüme kavuúturulmasõ amacõyla Mübadele ømar ve øskân Bakanlõ÷õ’nõn kurulmasõnõ kararlaútõrdõ³.

1 Lozan Barõú Görüúmeleri devam ederken Milletler Cemiyeti, Türkiye ile Yunanistan arasõndaki göç sorunu konusunda temaslarda bulunmak üzere Dr. Fridtjof Nansen’i görevlendirdi. Dr. Nansen’in yaptõ÷õ temaslar sonucunda Milletler Cemiyeti’ne Türkiye’ye sunulmak üzere üç öneride bulundu. Dr. Nansen’e göre;

østanbul’daki Rumlar mübadele dõúõnda tutulmalõ, Yunanistan’daki Müslümanlar ile Anadolu’daki Rumlar mübadeleye tabi olmalõdõr ve mübadele iste÷e ba÷lõ yapõlmalõdõr. TBMM Hükümeti, Milletler Cemiyeti’nin Dr.

Nansen’in raporunu esas alan teklifi kabul etmedi. TBMM Hükümet, østanbul dahil olmak üzere Türkiye’deki tüm Rumlarõn mübadeleye tabi olmasõnõ, Batõ Trakya’daki Türklerin mübadele dõúõ tutulmasõnõ ve mübadelenin zorunlu yapõlmasõnõ istedi. Nüfus sorunlarõnõn görüúüldü÷ü komisyonun baúkanõ olan Lord Curzon, devreye girerek mübadelenin zorunlu olmasõ, 1918 yõlõndan önce østanbul’a yerleúmiú olan Rumlar ile Bozcaada ve Gökçeada’daki Rumlarõn mübadele dõúõ tutulmasõ, buna karúõlõk olarak da 1913 tarihli Bükreú Antlaúmasõ’nda belirtilen sõnõr çizgisinin do÷usunda bulunan Batõ Trakya’da ikâmet eden Müslüman ahalinin de mübadele harici kalmasõ kararlaútõrõldõ. Mübadele konusunda yapõlan görüúmeler için bkz., Lozan Barõú Konferansõ, Tutanaklar ve Belgeler, c.II, Takõm:2, çev. Seha L. Meray, Ankara Üniversitesi SBF Yayõnlarõ, Ankara 1973, s.95; ayrõca bkz., øsmail Sosyal, Tarihçeleri ve Açõklamalarõyla Birlikte Türkiye’nin Siyasal Antlaúmalarõ c.I (1920-1945), TTK Yayõnlarõ, Ankara 1983, s.183; Nihat Erim, “Milletlerarasõ Daimi Adalet Divanõ ve Türkiye, Etabli Meselesi,” Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, c.II/1, Ankara 1944, s.62-73.

2 6 Nisan 1923 tarihinde Meclis seçimlerin yenilenmesi için çalõúmalarõnõ tatil etti. Haziran-Temmuz 1923 tarihinde yapõlan seçimler sonucunda økinci TBMM 6 A÷ustos 1923 tarihinde toplandõ. økinci TBMM’nin ele aldõ÷õ ilk konu Lozan Barõú Antlaúmasõ olmuútur. Bkz., Erol Tuncer, Osmanlõ’dan Günümüze Seçimler (1877- 2002), 2.baskõ, Ankara 2003, s.319.

3 Osmanlõ Devleti’nin son dönemlerinde de göçler ve göçmenler konusu büyük sorun olmuútu. Osmanlõ Devleti bu amaçla Muhacirun Müdürlükleri kurmuútu. Ancak devletin sürekli toprak kaybetmesi ve sürekli göçlere maruz kalõnmasõ nedeniyle bu teúkilât fazlaca baúarõlõ olmadõ. Yeni Türkiye Devleti’nin Baúbakanõ Ali Fethi (Okyar) Bey, mübadele için ayrõ bir kuruma ihtiyaç oldu÷unu kabul etmiúti. Fethi Bey, 5 Eylül 1923 tarihinde

(3)

Mübadele, ømar ve øskân Bakanlõ÷õ’nõn kurulmasõndan hemen sonra mübadillerin Türkiye’ye getirilmesi hazõrlõklarõna giriúildi. Milletler Cemiyeti, Türkiye ve Yunanistan’dan delegelerin oluúturdu÷u Muhtelit Mübadele Komisyonu çalõúmalarõna baúladõ⁴. Mübadillerin taúõnmasõ büyük ölçüde deniz yoluyla taúõnmasõna karar verildi⁵. Mübadeleye 10 Kasõm 1923 tarihinde baúlandõ⁶.

Mübadeleden Önce Küçükkuyu

Anadolu’nun Batõ sahilleri Yunanistan’õn ba÷õmsõzlõ÷õnõ kazanmasõ ve hemen peúisõra da Mõsõr Valisi Mehmet Ali Paúa’nõn isyan etmesi üzerine øngiltere ile 1838 ticaret antlaúmasõnõ yaptõ. 1838 Osmanlõ-øngiliz Ticaret Antlaúmasõ’na kõsa sürede pek çok devlet katõldõ. Bu antlaúma, Osmanlõ Devleti’ni dünyanõn açõk pazarõ haline getirmekle kalmadõ, kõsa sürede iflasõn eúi÷ine getirdi. Ayrõca 1839 yõlõnda Tanzimat Fermanõ ile gayrimüslimlerin haklarõ güvence altõna alõnõrken, 1856 yõlõnda ilan edilen

TBMM’ne sundu÷u Hükümet Programõ’nda durumu dile getirmiúti. Bkz., øsmail Arar, Hükümet Programlarõ (1920-1965), østanbul 1968, s.34-35. Ancak sorunun bir müdürlükle de÷il, kurulacak bir bakanlõkla çözülebilece÷ini düúünen Tunalõ Hilmi Bey ve yüzotuziki arkadaúõ bir kanun teklifi verdiler. 13 Ekim 1923 tarihinde TBMM’nde görüúülen ve aynõ gün yasalaúan teklifle “Mübadele, ømar ve øskân Vekâleti” kuruldu.

Bknz., Düstur, c.V, 3.Tertip, østanbul 1931, s.380; ayrõca bkz., TBMM Zabõt Ceridesi, Devre:II, øctima: I, c. II, Ankara (t.y.), s.826.

4 Muhtelit Mübadele Komisyonu; Selânik, Kavala, Drama, Hanya, Kandiye ve Resmo’da beúer kiúiden oluúan alt komisyonlar kurdu. Bu alt komisyonlar mübadillerin nereye gidece÷ini ve mallarõnõn kayõtlarõnõ yapacaklardõ.

Bkz., Ayõn Tarihi, I/1, Eylül 1923, s.13-14.

5 Mübadillerin taúõnmasõ büyük sorun oldu. TBMM Hükümeti mübadillerin denizyoluyla taúõnmasõ için ihale açtõ.

øhaleye øtalyan, Yunan, Ermeni ve Türk vapur úirketleri katõldõ. øtalyan úirketi ihaleyi kazandõ ancak Türk kamuoyu buna tepki gösterdi. Türk Vapurlar Birli÷i Reisi Suudi Bey 23 Eylül 1923 tarihinde østanbul Ticaret Odasõ’nda mübadillerin Türk vapurlarõ ile taúõnmasõ gerekti÷ini belirten ve hükümeti eleútiren bir konuúma yaptõ.

Hükümet mübadillerin taúõnmasõ için yeni bir ihale açtõ. Türk Vapurlar Birli÷i reisi Suudi bey østanbul Ticaret Odasõnda 23.Eylül.1923 te bu konuda bir konuúma yaptõ. Daha sonra da Ticaret ve Sanayi Odasõ Hükümete baúvurarak Türk Vapur ùirketlerinin yabancõ úirketlere karúõ korunmalarõnõ istedi ve hükümet nezdinde bir takõm giriúimlerde bulundu. Bu giriúimler sonuncunda Hükümet ihaleyi iptal etti. Yeni bir ihale açõldõ. Yeni ihale sonrasõnda taúõma iúi Seyr-i Sefain ødaresi ve Türk Vapurcular Birli÷i’ne verildi. Mübadiller Türkiye’ye Giresun, Sakarya, Ankara, ønönü, Türkiye, Altay, østanbul, Sulh, Akdeniz, Teúvikiye, Trabzon, Bahr-õ Cedid, Rize, Ümit, Marunyan, Jan, Kartal, Temah, Turan, Kõzzade, Arslan, Antalya, Sürat, Arúipologos, Dumlupõnar, øsmet Paúa vapurlarõyla taúõndõ. Bu vapurlar seyahate çok uygun de÷illerdi. Bu sõrada Seyr-i Sefain ødaresi’nin elinde tonajõ ikibinden fazla olan altõ vapur bulunuyordu. Di÷er vapurlarõn tonajõ çok küçüktü. Vapurlar eski ve bazõlarõ yük ve kömür gemileri idi ve yolcu taúõmaya elveriúli de÷ildi. Bu gemilerde tadilatlar yapõlarak yolcu taúõnacak hale getirildi. O nedenle bu gemilerle mübadillerin sa÷lõklõ úekilde taúõnmasõ pek de mümkün de÷ildi.

Kötü hava úartlarõ ve kötü yolculuk úartlarõ birleúince mübadillerin bir kõsmõ hastalandõ ve yolda ölenler oldu.

Ayrõca mübadiller Sakarya, Giresun, Akdeniz, Sulh, Antalya ve Sürat vapurlarõnda hayvanlarõyla birlikte seyahat etmek zorunda kaldõklarõndan seyahat sa÷lõksõz úartlar altõnda sürmüútü.

Bu konuda bkz., Kemal Arõ, “Mübadele Göçmenlerini Türkiye’ye Taúõma Sorunu ve øzmir Göçmenleri (1923- 1924),” Ça÷daú Türkiye Tarihi Araútõrmalarõ Dergisi, c.I/1, øzmir 1991, s.13-46; ayrõca bknz., Mehmet Çanlõ,

“Yunanistan’daki Türklerin Anadolu’ya Nakledilmesi II,” Tarih ve Toplum, sayõ: 130, Ekim 1994, s.51-59.

6 Kemal Arõ, Büyük Mübadele Türkiye’ye Zorunlu Göç (1923-1925), Tarih Vakfõ Yurt Yayõnlarõ, østanbul 1995, s.52.

(4)

Islahat Fermanõ ve 1867 yõlõnda çõkarõlan padiúah iradesiyle toprak sistemi de÷iútirildi ve mir’i topraklar halka satõlmaya baúlandõ. Osmanlõ Devleti’nde Hicaz hariç her yerde köylere kadar yabancõlara toprak tasarrufu hakkõ verildi⁷. Kõsa sürede “modernleúme” adõ altõnda batõlõlarõn Osmanlõ Devleti’nin her yaptõ÷õna müdahale etmesi, gayrimüslim tebaanõn korunmasõ sonucunda özellikle Batõ Anadolu’da Rumlar toprak tasarrufuna önem verdiler ve buralara yerleúerek ekonomik yaúamda etkinliklerini arttõrdõlar.

19.yüzyõlda øzmir’in kuzeyinden baúlayarak Küçükkuyu’yu da içine alan bölge “zeytin bölgesi” olarak tanõmlanmõútõ. 1854 Kõrõm Savaúõ’ndan sonra batõlõlar ve Rumlar bu bölgede zeytinya÷õ, sabun, pirina ve un de÷irmeni gibi tesisler kurdular⁸. Tanzimat’tan sonra Rumlar bölgenin nüfus yapõsõnda önemli de÷iúikli÷e sebep oldular. Küçükkuyu’ya da ilk Rumlar Kõrõm Savaúõ’ndan sonra geldiler. Ticaretin geliúmesi, hükümetin korumasõ ve büyük devletlerin kayõrmasõ sonucunda bölgede ticari yaúamda etkili oldular ve güçlendiler. Yerli halk köylü idi. O nedenle hiçbir konuda bilinçli de÷ildi.

Tanzimat’la birlikte ortaya çõkan ekonomik ve toplumsal yapõ yerli halkõ hõzla yoksul hale getirdi. Temel ihtiyaçlarõnõ bile temin edecek gelire sahip olmadõklarõndan Rum bakkallardan aldõklarõ maddelerin paralarõnõ ödeyemediklerinden tarlalarõnda ve bahçelerindeki ürünleri ipotek ettirmek zorunda kaldõlar ve hatta tarlalarõnõ ve bahçelerini Rumlara satmak zorunda kaldõlar. Rum nüfus giderek arttõ. Rum nüfusun özellikle sahildeki yerleúim birimlerinde yo÷unlaútõ÷õ görülmektedir. Balkan Savaúlarõ sõrasõnda Yunanistan 31 Ekim 1912 - 16 Mart 1913 tarihleri arasõnda Egede’ki tüm adalarõnõ ele geçirdi. Küçükkuyu’ya çok yakõn olan Midilli’nin de Yunanistan tarafõndan iúgal edilmesi üzerine pek çok Müslüman Anadolu sahillerine ve Küçükkuyu’ya göç etti⁹. O nedenle Küçükkuyu’ya gelen ilk göçmenler Balkan Savaúõ sõrasõndadõr. Bu göçmenlere bölgedeki Rumlarõn

7 Nurdo÷an Taçalan, Ege’de Kurtuluú Savaúõ Baúlarken, østanbul 1970, s.54-55; ayrõca bkz., Ömer Lütfi Barkan, “Türk Toprak Hukuk Tarihinde Tanzimat ve 1274 Tarihli Arazi Kanunnamesi,” Tanzimat I, østanbul 1940, s.321-421.

8 Bu konuda ùefik Aker úunlarõ yazmaktadõr: “Kõrõm Savaúõ’ndan sonra, daha önce Ezine’de tek bir Rum yokken Rumlar gelmeye baúlamõútõr. Hatta hükümet bunlarõ korumuútur. Sayõlarõ 1909’da 380’e yükselmiútir.

Hükümetin úuursuzlu÷una ra÷men yerli halk tedirgindi” ùefik Aker, østiklal Harbinde 57.Tümen ve Aydõn Milli Cidali, c.I, østanbul 1937, s.66-70; ayrõca bkz., Do÷an Avcõo÷lu, Milli Kurtuluú Tarihi, c.III, østanbul 1974, s.1059.

9 Midilli Yunan kuvvetlerinin saldõrõsõna ancak bir ay dayanabildi ve 20 Aralõk 1912 tarihinde teslim oldu. Bknz.

Genelkurmay Baúkanlõ÷õ Harp Dairesi Baúkanlõ÷õ, Balkan Harbi Tarihi VII’nci cilt Osmanlõ Deniz Harekatõ (1912-1913), østanbul 1965, s.79-80.Midilli adasõ Müslümanlar açõsõndan önemli bir yerdi. Hacca deniz yoluyla gidenler dönüúte Midilli adasõna u÷rayarak her tarikatõn adada bulunan dergahõna u÷rar úeyhlerinin duasõnõ aldõktan sonra memleketlerine dönerlerdi. O nedenle bugün bile o dönemden kalma pek çok cami ve tarikat dergâhõnõn izlerini adada görmek mümkündür.

(5)

bir kõsmõnõn gitmesi nedeniyle onlarõn terk ettikleri evlere yerleútirildiler.

Birinci Dünya Savaúõ sõrasõnda Küçükkuyu’da bulunan Rumlarõn bir kõsmõ göç etmiúse de savaúõn bitiminde tekrar geri dönmüúler ve mübadeleye kadar Küçükkuyu’da kalmõúlardõr¹⁰.

Mübadiller Küçükkuyu’da

Türkiye, mübadillerin yerleútirilmesi amacõyla on iskân bölgesine ayrõldõ.

Çanakkale ili Edirne, Tekirda÷, Gelibolu ve Kõrklareli ile birlikte ikinci iskân bölgesinde yer alõyordu. Gelecek mübadillerin iskân bölgeleri geldikleri yerlerde yaptõklarõ mesleklere göre belirlenmiúti. ølk etapta Girit ve adalardan gelecek olan otuzbin kiúi zeytin yetiútirilen bölgelerde iskân edilecekti. O nedenle Küçükkuyu da Girit ve adalardan gelecek mübadilerin iskân edilece÷i yerler arasõndaydõ.

Mübadiller; yanlarõnda aile kimlik belgesi, aúõ belgesi, Yunanistan’daki mal varlõ÷õnõ gösterir tasfiye talep belgesi, Yunanistan’da iken Yunan makamlarõnca el konulan mallarõna karúõlõk verilen makbuz ve resmi tutanaklarõ gelirken yanlarõnda bulundurmak zorundaydõlar¹¹.

Küçükkuyu’da iskân edilecek olan mübadilleri almak üzere 10 Mart 1924 tarihinde Teúvikiye vapuru Hanya’ya geldi. Teúvikiye vapuru, Resmo’dan binikiyüz otuzbeú ve Hanya’dan binikiyüz altmõúbeú mübadili alarak 19 Mart 1924 tarihinde hareket etti¹². Giritli 1.177 mübadil Çanakkale’de karaya çõktõ. 1423 mübadil baúka iskelelere gitti. Bunlardan bir kõsmõ Yalova’ya, bir kõsmõ da Tuzla ve Darõca iskelelerinde karaya çõkarak buralarda iskân edildi¹³.

Çanakkale’ye hem mübadeleye tabi, hem de mübadeleye gayri tabi Giritli mübadilin geldi÷i görülmektedir. Mübadeleye gayri tabi Giritliler emvali metrukesi mübadele kapsamõnda bulunmayan Bozcaada’ya gönderildiler¹⁴. Çanakkale’ye Teúvikiye vapuruyla gelen mübadiller burada kurulan 300

10 Çok hõzlõ bir nüfus de÷iúimi oldu÷u için Balkan Savaúlarõndan itibaren Küçükkuyu’ya kaç kiúinin gelip gitti÷i konusunda kesin bir rakam vermek imkanõ bulunmamaktadõr.

11 Kemal Arõ, Büyük Mübadele Türkiye’ye Zorunlu Göç (1923-1925), Tarih Vakfõ Yurt Yayõnlarõ, østanbul 1995, s.89-90.

12 B.C.A., M.G.M., 30.1.0/123.877.5., 21-22 Mart 1340 (1924).

13 Giritli mübadillerin tahliyesi 29 Mayõs 1924 tarihinde tamamlandõ. Girit irkap heyeti la÷v edildi. Bu heyet 1 Haziran 1924 tarihinde Ayvalõk’a geldi. Bkz., Cengiz Parlak, Girit’ten Çanakkale’ye Göçler, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü(Yayõnlanmamõú Yüksek Lisan Tezi), Çanakkale 2004, s.78.

14 B.C.A., T.ø.G.M., 272.1.1/16.70.16., 28 Teúrinievvel 1339(1923); ayrõca bkz., Parlak, a.g.e., s.81.

(6)

yataklõ misafirhane’ye getirildiler. Çocuklar ve yaúlõlar burada misafir edildiler. Bu misafirhanede soba, battaniye bulunuyordu. Mübadillere sõcak yemek, çay verildi. Sa÷lõk kontrolünden geçirilen mübadiller Küçükkuyu’ya gönderildiler.

Küçükkuyu nahiye merkezi olup; Adatepe, Adatepebaúõ, Arõklõ, Çetmibaúõ, Çetm-i Sagir (Küçük Çetmi), Çetm-i Kebir (Büyük Çetmi), Kõzõlyar, Nusratlõ ve Küçükkuyu köylerinden oluúuyordu¹⁵. Girit’ten gelen 127 aile ve 519 nüfus Küçükkuyu nahiyesinde iskân edildi¹⁶. Giritlilerin bir kõsmõ Küçükkuyu nahiye merkezi yerine köylerde iskan edildiler. Adatepe, Çetm-i Kebir köylerinde iskân edilmek istemeyen Giritlilere komisyon nahiye merkezinde fazla ev bulunmadõ÷õ için iki aileye bir eve yerleútirebilece÷ini belirtti. Ayrõca mübadiller nahiye merkezinde kendi paralarõyla ma÷azayõ tamir ettirerek burada iskân edildiler. Onbeú Giritli mübadil ailesi kendilerine köylerde yer verildi÷i halde gitmedikleri için açõkta kaldõlar.

Bunlar akrabalarõnõn yanõna yerleútiler. Devlet bunlara istedikleri zaman gösterilen köylerde verilen evlere yerleúme hakkõnõ saklõ tuttu¹⁷.

Küçükkuyu merkezde iskân edilenlerden 55 aile 239 Girit/Hanyalõ, 9 aile 41 nüfus Midilli’den, 1 aile 4 nüfus Ohri’den, 4 aile 15 nüfusun geliú yeri belirtilmemiúti. Ayrõca bir mübadil Midilli’den gelip burada oturan biriyle evlenmiútir. Küçükkuyu’da toplam 70 aile ve 302 nüfus iskân edilmiútir.

Büyük Çetmi’de 16 aile 76 nüfus, Küçük Çetmi’de 27 aile 95 nüfus, Adatepe’de 26 aile 97 nüfus, Çetmibaúõ’nda 1 aile ve 5 nüfus ve iskân yeri kayõtlarda yer almayan ancak bu bölgeye gönderilen 1 aile 7 nüfus ile birlikte toplam 582 nüfus bulunmaktadõr¹⁸.

Küçükuyu’nun merkezinde iskân edilen mübadillerin göçmen kayõt defterlerindeki verilere göre meslekleri úu úekildedir: Çiftçi 3, kahveci 4, bakkal 2, eczacõ 1, kunduracõ 1, esnaf 1, semerci 1, memur 1 ve ayak iúi yapan 1 kiúidir. 70 kiúiden ancak 15 tanesinin meslek hanesinde bilgi bulunmaktadõr. Di÷er 55 kiúinin ise meslek hanesi boú bõrakõlmõútõr. Ancak bunlarõn meslekleri çiftçi olarak kabul edilebilir. Küçükkuyu’nun haricindeki köylerde iskân edilenlerin meslekleri ise; 1 eczacõ, 1 kunduracõ,

15 Dahiliye Vekaleti, Son Teúkilatõ Mülkiyede Köylerimizin Adlarõ, Hilal Matbaasõ, østanbul 1928.

16 KHGMA, Göçmen Esas Defteri, 1927 Yõlõ Mübadil Göçmenlere Ait Fihrist Çanakkale, s.1-59; 70-110.

17 B.C.A., T.ø.G.M., 272.1.1/19.96.14., 6 Ekim 1340 (1924).

18 KHGMA, Göçmen Esas Defteri, 1927 Yõlõ Mübadil Göçmenlere Ait Fihrist Çanakkale, s.1-59.

(7)

1 ev iúleri, 1 kasap, 1 dülger ve mesle÷i belirtilmemiú olarak da 52 kiúi bulunmaktadõr.

Küçükkuyu merkezine iskan edilen mübadillere 97 zeytinlik, 55 ev, 48 bahçe, 9 arsa, 3 sulu bahçe, 3 haraphane, 3 ba÷ yeri, 1 natamamhane, 1 kahvehane, 1 müfrezhane, 1 maa tarla, 1 armutluk ve 1 tarla verildi.

Küçükkuyu’nun köylerindekilere ise; 50 zeytinlik, 12 ba÷ yeri, 10 bahçe ve 3 arsa verildi. Verilen zeytinlikler ile bahçelerin tamamõ iyi nitelikte idi. Ba÷

yerleri ise orta niteliktedir¹⁹.

Küçükkuyu merkezinde iskân edilen mübadillere verilen arazilere bakõldõ÷õnda büyük ço÷unlu÷unun zeytin yetiútiricisi oldu÷u görülmektedir.

Küçükkuyu’ya ba÷lõ Büyük Çetmi köyündeki aileler ise büyük ço÷unlukla zeytincilik ve ba÷cõlõkla meúgul idiler. Küçük Çetmi köyündekiler de zeytin yetiútiricisidir. Adatepe köyünde iskân edilenlerden birisinin mesle÷i kasap, di÷erinin dülger idi. Burada da÷õtõlan mallar arasõnda 84 dekar iyi zeytinlik, 30 adet zeytinlik, 9 adet bahçe, 33 dekar iyi bahçe, 5 adet ba÷ yeri bulunmaktadõr. Burada da zeytin yetiútiricilerinin iskân edildi÷i görülmektedir²⁰.

Mübadillerin Karúõlaútõ÷õ Sorunlar

Mübadelenin baúlamasõ ile Yunanistan’da mübadeleye tabi olanlar aleyhine baskõlar baúlamõú ve giderek artmõútõr. Yunan hükümeti mübadillerin mallarõna el koyma yolunu seçince Muhtelit Mübadele Komisyonu üyesi Dr. Tevfik Rüútü (Aras) Bey Yunan delegelerine bir mektup yazarak el konulan mallarõn iadesini talep etti. Hatta Dr. Tevfik Rüútü Bey Yunanlõlar Türk mübadillere yaptõklarõ bu haksõzlõ÷õn Türkiye’de duyulmasõ durumunda Türkiye’de mübadil olan Rumlar aleyhine de üzüntülü olaylarõn ortaya çõkabilece÷ini ve bunlarõn önüne geçilmesinin çok zor olabilece÷ini bildirdi²¹.

19 Birinci derece verimli ve güzel zeytinlik sahasõ asgari 100 dönüm, azami a÷aç adedi 120 tane, ikinci derecede verimli ve güzel zeytin sahasõ asgari 120 dönüm, azami a÷aç sayõsõ 150 tane, üçüncü derecede verimli ve güzel zeytin sahasõ asgari 150 dönüm, azami 200 tane zeytin a÷acõndan oluúuyordu. E÷er aile nüfusu beúten fazla ise her bir nüfus için birinci derece verimli araziden 8-10 dönüm, ikinci derece verimli araziden 10-15 dönüm ve üçüncü derece verimli araziden 15-20 dönüm verilecekti. Ba÷ ve bahçeden ise 1,5-3 dönüm, zeytin a÷acõ olarak da her fazla nüfus için 20-30 adet zeytin a÷acõ verilenlere ilâve edilecekti. Ayrõntõlar için bkz., T.C. øskân Genel Müdürlü÷ü, øskan Mevzuatõ, Ankara 1936, s.110-111.

20 KHGMA, Göçmen Esas Defteri, 1927 Yõlõ Mübadil Göçmenlere Ait Fihrist Çanakkale, s. 70-110.

21 B.C.A., M.G.M., 30.10/123.874.30., 22 Teúrinievvel 1339 (1923).

(8)

Yunanlõlar özellikle Girit’te bulunan mübadillerin hõzlõ bir úekilde adayõ terk etmelerini istemiúlerdi. Bunu yapmazlarsa adaya gelecek olan üçbin Pontuslu Rum’un Türk mübadillerin evlerine hemen yerleútirilece÷ini, gelen Rum mübadillerin eúyalarõna ev koyacaklarõnõ belirttiler. Ayrõca kiraladõklarõ ev, ma÷aza ve toprak gelirlerine el konuluyordu²². Bu baskõlar Çanakkale’de de duyuldu. Bunun üzerine Çanakkale Vilâyet gazetesinde “Muhacirlere Yardõm Edelim” baúlõklõ bir makale yayõmlandõ. Makalede úöyle deniliyordu²³:

“Ülkemiz her taraftan düúman muhacematõna maruz kaldõ÷õ günlerde azim ve imanõmõzla çõkardõ÷õmõz büyük ordu vatanõmõzõ hain düúman ayaklarõndan kurtardõ. Bu suretle, Anadolu ve Trakya’da yapõlan mezalim nihayetlenirken esir vatan parçalarõnda dindaúlarõmõz úedit bir iúkenceye tabi tutuluyorlardõ. Ve son zaferimizle sersemleúmiú alçaklar hiddetlerini zavallõ, silahsõz kardeúlerimize tahammülfersa mezalim icra etmekle teskin ettiler. Gençler öldürüldü. Irza geçildi; hanmanlar söndürüldü. Daha nice akõl ve hayale sõ÷mayacak úenaatler irtikâp edildi. Aç ve susuz; evsiz kalan Garbi Trakya’da Girit’te bulunan din kardeúlerimiz bitkin bir vaziyette bizden istimdada baúladõlar. Feryatlar her Türkün kalbini sõzlattõ. Her gün yüzlercesi hâke serilirken her gün binlercesi zulüm ve iúkence kurbanõ olurken Türkün asil necip kanõ damarlarõnda nasõl duruyordu…

Bizi kurtarõnõz!?Diye feryat eden bu Müslümanlar son bir ümid-i necat taúõyordu. Hicret etmek ya da ölüm!

Matem bulutlarõ afâkõ kaplamõú, hiçbir taraftan ümid-i halas yok iken bu iki kelime onlara büyük bir cesaret bahúediyordu. “Ölüm” ne tatlõ bir hülya.

Lâkin murdar ellerde caniyane katledilme÷i arzukeú bir Türk kalbi yoktur.

Türkün úanõna yaõúõr bir ölüm. Mertçe ölmek vardõr. øúte dindaúlarõmõz buna meftun-u meclubtu. Caniyane ve vahúiyane ölümden kurtulmak için Türk ve Müslüman kardeúlerinin aguú-u úefkât ve hamiyetine almak lâzõmdõ.”

“Dindaúlarõmõza yardõm bir vazife-yi vataniye ve fariza-i diniyedir.

Memleketimizin zirai, sõnai boúluklarõnõ dolduracak muhacir kardeúlerimize

22 Parlak, Girit’ten Çanakkale’ye Göçler, s.67-68.

23 Çanakkale’de çõkan Çanakkale Gazetesi’nden “Muhacirlere Yardõm Edelim,” baúlõ÷õyla yayõmlanan ve Riyazi Kâzõm tarafõndan yazõlan bu yazõ için bkz., Türkiye Hilal-i Ahmer Mecmuasõ, sayõ:29, 15 Kanun-õ Sani 1340 (1924), s.154-155.

(9)

azami muavenette bulunalõm. Düúman elinden kurtulan bu kardeúlerimiz Türk vatanõnda gözümüzün önünde bakõmsõzlõktan terk-i hayat ederlerse bizlere ayõptõr…”

“Bütün Çanakkale ahalisi bu emr-i hayra can-ü gönülden iútirak etme÷i bir vecibe ad eylemektedir. Hepimiz gücümüz yetti÷i kadar muavenet etmekle bu insani borçtan ancak kurtulabiliriz…”

“Aç ve susuz; evsiz kalan Garbi Trakya’da Girit’te bulunan din kardeúlerimiz bitkin bir vaziyette bizden istimdada baúladõlar. Feryatlar her Türk’ün kalbini sõzlattõ. Her gün yüzlercesi hâke serilirken her gün binlercesi zulüm ve iúkence kurbanõ olurken Türkün asil necip kanõ damarlarõnda nasõl duruyordu…

Bunlarõn ne yiyecek ekme÷i ne yatacak yeri vardõr.

Düúman kurúununa, düúman süngüsüne hedef olup bugün mecruhen kollarõmõz arasõna atõlan kardeúlerimiz bizden muavenet bekliyor.

Onlara giyecek lâzõm, onlara yiyecek lâzõm, onlara ilaç lâzõm…”

“Çanakkale’ye de Girit’ten muhacirlerden bir kafile gelmek üzeredir.

Bunlarõn ne yiyecek ekme÷i ne yatacak yeri vardõr. Babasõ balta ile hunharca úehit edilen kim bilir kaç öksüz görece÷iz. Yavrusunun açlõktan mütevellit bitabane eninini durdurmak için memesinden bir damla sütü bulunmayan validelere acõmayacak mõyõz?”

Mübadiller gelirken büyük zorluklar çektiler. Vapurun çok kalabalõk olmasõ yeterli kamara bulunmamasõ nedeniyle bir kõsõm mübadilin güvertede seyahat etmesine sebebiyet verdi. O nedenle hastalananlar oldu. Girit’ten ayrõlõrken limanda bekleyen için çok hüzünlü ve acõklõ olaylar yaúandõ. Tüm ömürlerini burada geçirmiú olanlar yeni ve bilmedikleri bir yaúama ilk adõmlarõnõ atõyorlardõ.

Mübadiller Küçükkuyu’ya geldikten sonra özellikle Küçükkuyu’nun merkezinde Rumlardan kalan emlak-õ metrukeden yeterli ev bulunmamasõ sebebiyle Küçükkuyu’nun köylerinde iskân edilmek istenen mübadiller bunu kabul etmediler. Bu büyük bir sorun yarattõ. Bedirzade Süleymano÷lu

(10)

Ethem A÷a, Acilo÷lu Abdullah, Bayramzade Bayramo÷lu Mehmet A÷a, Betülzade Ahmeto÷lu Kasõm A÷a, Kaytaan Mehmeto÷lu Ciril Emin, Nuhçavuú Kerimesi Mükerrem Hanõm ve Sakallõ Hüseyino÷lu Hüseyin A÷a ev alamadõlar. Kazakirzade Mercano÷lu Halil Efendi’ye tamamlanmamõú bina verildi. Vakturzade øsmailo÷lu Emin Efendi ile Mavrizade Mehmeto÷lu Hasan Efendi’ye ise birer haraphane alabildiler. Feyzizade Feyzio÷lu Mustafa Efendi ise bir müfrezhane alarak evini kendi parasõ ile inúa etti.

Kayõtlarda Sarõzade Mustafao÷lu øbrahim ve Bayraktar Hüseyino÷lu Mehmet A÷a hiçbir mal ve mülk alamadõklarõ görülmektedir²⁴.

Mübadillerden Nuhçavuú Kerimesi Mükerrem Hanõm Midilli’den Küçükkuyu’ya gelmiú olup, Bozcaada’da Telgraf Müdürü Kasõm A÷a ile evlenmiú ve hemen Hazõm adõnda bir çocuklarõ dünyaya gelmiútir.

Küçükkuyu’ya gelen mübadillerin en yaúlõsõ Bayraktar Hüseyino÷lu Mehmet A÷a’nõn teyzesi 90 yaúõndaki Hacer Hanõm’dõ ve Hanya’da do÷muútu.

Abdülhalimo÷lu Mehmet Lebip Efendi ile birlikte Küçükkuyu’ya gelen akrabasõ Baha o÷lu Ahmet 70 yaúõnda, Ahmet kõzõ Hala Hamide Hanõmla birlikte gelen kõz kardeúi Kafakolzade Ali Kerimesi Cemile hanõm da 50 yaúõnda geldikten kõsa bir süre sonra vefat etti. Bayraktar Hüseyino÷lu Mehmet A÷a’nõn annesi Halime Hanõm da 1926 yõlõ Eylül ayõnda Küçükkuyu’da hayatõnõ kaybetti.

Hamalbaúõzade Osmano÷lu Ali Rõza Efendi ve ailesi (kõz kardeúleri ùerife, Gülfidan, Pembe Hanõm ile ye÷eni Eúref ve onun kardeúi Eúref) 1925 yõlõnda, Lahnazade Hüseyin Kerimesi Elvane Hanõm, kõz kardeúi Selma Hanõm ve Selma Hanõmõn kõzõ (ùanlõ Mehmet Kerimesi) 1925 Nisan ayõnda bir daha dönmemek üzere Küçükkuyu’dan ayrõldõlar.

Küçükkuyu’da iskân edilen mübadillerin en çok úikayetçi olduklarõ konu, mal-mülk sorunlarõ ve zeytinliklerle ilgili istekleridir. Küçükkuyu’da iskân edilen Girit ve Midilli’den gelen mübadiller, Küçükkuyu bölgesinde Edremit’e nazaran zeytin yetiútirme alanlarõnõn daha az oldu÷unu, tarõmsal alanlarõn ise oldukça yetersiz bulundu÷unu belirterek geçim sõkõntõsõ

24 KHGMA, Göçmen Esas Defteri, 1927 Yõlõ Mübadil Göçmenlere Ait Fihrist Çanakkale, s. 70-110.

(11)

çektiklerini belirten bir dilekçeyi 6 Mart 1926 tarihinde øçiúleri Bakanlõ÷õ’na gönderdiler²⁵. Mübadiller, kendilerine verilen zeytin a÷açlarõ haricinde kiraladõklarõ zeytin a÷açlarõnõn kendilerinden geri alõnmak istendi÷ini, halbuki bu a÷açlarõ borçlanarak kiraladõklarõnõ ve ürününü bu yõl alacaklarõ için a÷açlarõn alõnmasõ durumunda çok zor duruma düúeceklerini o nedenle bu konuya çare bulunmasõnõ istediler.

øçiúleri Bakanlõ÷õ Küçükuyulu mübadillerin bu dilekçeleri hakkõnda Çanakkale Valili÷i øskân Müdürlü÷ü’nden bilgi istemiútir²⁶. Çanakkale Valili÷i øskân Müdürlü÷ü 11 Mayõs 1926 tarihinde verdi÷i cevapta; tüm mübadillere arazi talimatnamesi do÷rultusunda zeytin a÷acõ verildi÷ini, imara ve a÷açlandõrmaya açõlan zeytinliklerin ise harap olmamasõ için geçici olarak kiralandõ÷õnõ, dilekçe sahiplerinin kiraladõklarõ a÷açlarõ baúka mübadillere vermek istemediklerini hatta bir kõsmõnõn kiralarõnõ ödemedi÷ini belirterek, bu bölgeye yeni gelen mübadillere vermek için bu arazileri geri almak istediklerini bildirdi. øçiúleri Bakanlõ÷õ, Çanakkale Valili÷i øskân Müdürlü÷ü’nün bu cevabõnõ yerinde bularak 11 Mayõs 1926 tarihinde sözkonusu zeytinliklerin yeni gelen mübadillere verilmesi talimatõnõ verdi²⁷. Bu karara ra÷men, Girit-Hanya mübadillerinden Rõza ve arkadaúlarõ da 19 Mayõs 1926 tarihinde øçiúleri Bakanlõ÷õ’na baúvurarak iúlettikleri zeytinliklerin uhdelerine bõrakõlmasõnõ istemiúlerdi²⁸

Bakanlar Kurulu, 16 ùubat 1927 tarihinde Adatepe ve Nusratlõ köylerinde bulunan Rumlardan kalan zeytinliklerin hazineye ait oldu÷u konusunda bir kararname çõkararak, açõk arttõrma yolu ile köylülere satõlabilece÷ini belirtti²⁹. Böylece bu konuda daha sonra ortaya çõkabilecek sorunlarõndan úimdiden önüne geçmiú oldu.

Küçükkuyu’da iskân edilen Serdaro÷lu Selahattin Bey, kendisine Yunanistan’da bõraktõ÷õ taúõnmazlara karúõlõk yeterli mal verilmedi÷ini belirtmesi üzerine, Çanakkale Valili÷i øskân Müdürlü÷ü Serdaro÷lu Selahattin Bey’e Küçükkuyu’da yeteri kadar zeytinlik verildi÷ini

25 B.C.A., T.ø.G.M., 272.1.2/48.95.14., 6 Mart 1926.

26 B.C.A., T.ø.G.M., 272.1.2/48.95.14., 27 Nisan 1926.

27 B.C.A., T.ø.G.M., 272.1.2/48.95.14., 11 Mayõs 1926.

28 B.C.A., T.ø.G.M., 272..0.0.12/48.95.4., 19 Mayõs 1926.

29 Bakanlar Kurulu Kararõ için bkz., B.C.A., B.K.K., 30.1.8./23.10.12., 16 ùubat 1927.

(12)

bildirmiúti³⁰. Aynõ úekilde Selanik mübadillerinden Mürúide Hanõm da baúvuruda bulunmuú, Mürúide Hanõm’a da Yunanistan’da bõraktõ÷õ taúõnmaz mallarõna karúõlõk zeytinlik verildi÷i belirtilmiúti³¹.

Sonuç

Balkan Savaúõ’nõn baúlamasõ Ege’de bulunan adalar Yunan donanmasõ tarafõndan birer birer iúgale u÷ramõútõ. Midilli de bunlardan biridir. Burada yaúayan Türklerden bir kõsmõ adanõn iúgal edilmesi üzerine Küçükkuyu’ya geldiler ve orada yerleútiler. Güleli ailesi Balkan Savaúõ sõrasõnda Küçükkuyu’ya gelenlerdendir. Midillililerin ço÷u varlõklõ insanlardõ. Balkan Savaúlarõ’ndan kõsa bir süre sonra I.Dünya Savaúõ baúladõ ve Midilli’de kalanlar üzerinde baskõlar giderek arttõ. Bir kõsõm Türkler bu baskõya dayanamayarak savaú sõrasõnda Küçükkuyu’ya gelip yerleútiler. Sönmez ve Sakallõ ailesi 1917 yõlõnda Adatepe’ye geldiler.

I.Dünya Savaúõ sõrasõnda Yunanistan’õn øtilaf Devletleri ile sürekli iliúki içerisinde bulunmasõ nedeniyle Osmanlõ Devleti’nde yönetimi elinde bulunduran øttihat ve Terakki Hükümeti Küçükkuyu nahiyesinde bulunan Rumlarõn daha iç bölgelere nakletti. 1918 yõlõ sonlarõndan itibaren bölgedeki Rumlarõn önemli bir kõsmõ tekrar geri geldi. Kurtuluú Savaúõ sõrasõnda øzmir’in iúgalinden itibaren Yunanistan’dan bölgeye Rumlar getirilerek iskân edildiler. Bu sõrada Küçükkuyu nahiyesindeki Rumlarõn sayõsõnõn 1200 civarõnda oldu÷u tahmin edilmektedir. Atatürk önderli÷inde gerçekleútirilen Kurtuluú Savaúõ’nõn baúarõya ulaúmasõ ve Yunan Ordusunun 1922 yõlõ Eylül ayõnda Anadolu’yu terk etmek zorunda kalmasõ üzerine Küçükkuyu nahiyesi ve köylerindeki Rumlar da bölgeden kaçtõlar.

30 Ocak 1923 tarihinde imzalanan Mübadele Protokolü çerçevesinde 1924 yõlõ baúlarõnda ilk mübadiller önce Çanakkale’ye getirildiler. Orada yapõlan sa÷lõk kontrolleri yapõldõ ve on gün Çanakkale’de kaldõlar. Çanakkale iskelesinden motora binerek Küçükkuyu iskelesine geldiler. Küçükkuyu’da iskân edilen ilk mübadiller Çanakkale’ye østanbul vapuru ile, ikinci grup mübadiller ise Teúvikiye vapuru ile getirildiler. Küçükkuyu’da iskân edilen ilk mübadiller Midilli ve Girit’ten gelmiúlerdi. Midilli’den gelenler Molvalõ’lardõ. Girit’ten gelen aileler arasõnda ise; Burnazlar, Güzeliúler,

30 B.C.A., T.ø.G.M., 272..0.0.13/82.21..1., 1 Mayõs 1928.

31 B.C.A., T.ø.G.M., 272..0.0.13/82.21..16., 2 Mayõs 1928.

(13)

Karbõyõklar, Kazakiler, Kocasoylar, Oklar, Pasakolar ve Tosunlar bulunmaktadõr.

Küçükkuyu’da iskân edilen mübadiller büyük ölçüde zeytincilikle geçimlerini sürdürmüúlerdi. Midilli ve Girit’te zeytincili÷i iyi bildikleri için Küçükkuyu nahiyesinde de zeytincili÷e devam ettiler. Mübadeleden sonra Küçükkuyu’da ilk zeytinya÷õ fabrikasõnõ Midilli’den gelen Molvalõlar iúlettiler. Daha sonra bunu di÷er zeytinya÷õ fabrikalarõ izledi.

Mübadiller Küçükkuyu nahiyesinde büyük ölçüde yeni yaúamlarõna uyum sa÷ladõlar. Yerli halk ile mübadiller arasõnda önemli sorunlarla karúõlaúõlmadõ.

(14)

KAYNAKÇA

Arúiv Belgeleri

B.C.A., M.G.M., 30.1.0/123.877.5., 21-22 Mart 1340 (1924).

B.C.A., T.ø.G.M., 272.1.1/16.70.16., 28 Teúrinievvel 1339(1923).

B.C.A., T.ø.G.M., 272.1.1/19.96.14., 6 Ekim 1340 (1924).

B.C.A., M.G.M., 30.10/123.874.30., 22 Teúrinievvel 1339 (1923).

B.C.A., T.ø.G.M., 272.1.2/48.95.14., 6 Mart 1926.

B.C.A., T.ø.G.M., 272.1.2/48.95.14., 27 Nisan 1926.

B.C.A., T.ø.G.M., 272.1.2/48.95.14., 11 Mayõs 1926.

B.C.A., T.ø.G.M., 272..0.0.12/48.95.4., 19 Mayõs 1926.

B.C.A., B.K.K., 30.1.8./23.10.12., 16 ùubat 1927.

B.C.A., T.ø.G.M., 272..0.0.13/82.21..1., 1 Mayõs 1928.

B.C.A., T.ø.G.M., 272..0.0.13/82.21..16., 2 Mayõs 1928.

Düstur, c.V, 3.Tertip, østanbul 1931.

KHGMA, Göçmen Esas Defteri, 1927 Yõlõ Mübadil Göçmenlere Ait Fihrist.

TBMM Zabõt Ceridesi, Devre:II, øctima: I, c. II, Ankara (t.y.).

Ayõn Tarihi, I/1, Eylül 1923.

Türkiye Hilal-i Ahmer Mecmuasõ, sayõ:29, 15 Kanun-õ Sani 1340 (1924).

Kitap ve Makaleler

Aker, ùefik, østiklal Harbinde 57.Tümen ve Aydõn Milli Cidali, c.I, østanbul 1937.

Arar, øsmail, Hükümet Programlarõ (1920-1965), østanbul 1968.

Arõ, Kemal, Büyük Mübadele Türkiye’ye Zorunlu Göç (1923-1925), Tarih Vakfõ Yurt Yayõnlarõ, østanbul 1995.

Arõ, Kemal, “Mübadele Göçmenlerini Türkiye’ye Taúõma Sorunu ve øzmir Göçmenleri (1923-1924),” Ça÷daú Türkiye Tarihi Araútõrmalarõ Dergisi, c.I/1, øzmir 1991, s.13-46.

Avcõo÷lu, Do÷an, Milli Kurtuluú Tarihi, c.III, østanbul 1974.

Barkan, Ömer Lütfi, “Türk Toprak Hukuk Tarihinde Tanzimat ve 1274 Tarihli Arazi Kanunnamesi,” Tanzimat I, østanbul 1940, s.321-421.

Çanlõ, Mehmet,“Yunanistan’daki Türklerin Anadolu’ya Nakledilmesi II,” Tarih ve Toplum, sayõ: 130, Ekim 1994, s.51-59.

Dahiliye Vekaleti, Son Teúkilatõ Mülkiyede Köylerimizin Adlarõ, Hilal Matbaasõ, østanbul 1928.

Erim, Nihat, “Milletlerarasõ Daimi Adalet Divanõ ve Türkiye, Etabli Meselesi,” Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, c.II/1, Ankara 1944, s.62-73.

(15)

Genelkurmay Baúkanlõ÷õ Harp Dairesi Baúkanlõ÷õ, Balkan Harbi Tarihi VII’nci cilt Osmanlõ Deniz Harekatõ (1912-1913), østanbul 1965.

Lozan Barõú Konferansõ, Tutanaklar ve Belgeler, c.II, Takõm:2, çev. Seha L. Meray, Ankara Üniversitesi SBF Yayõnlarõ, Ankara 1973.

Parlak, Cengiz, Girit’ten Çanakkale’ye Göçler, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü(Yayõnlanmamõú Yüksek Lisan Tezi), Çanakkale 2004.

Sosyal, øsmail, Tarihçeleri ve Açõklamalarõyla Birlikte Türkiye’nin Siyasal Antlaúmalarõ c.I (1920-1945), TTK Yayõnlarõ, Ankara 1983.

Taçalan, Nurdo÷an, Ege’de Kurtuluú Savaúõ Baúlarken, østanbul 1970.

T.C. øskân Genel Müdürlü÷ü, øskan Mevzuatõ, Ankara 1936.

Tuncer, Erol, Osmanlõ’dan Günümüze Seçimler (1877-2002), 2.baskõ, Ankara 2003.

(16)

EKLER

KÜÇÜKKUYU’YA GELEN MÜBADøLLER (1) (Yrd.Doç. Dr. Mithat ATABAY) Sõra

No

Mubadil Adõ Yaúõ Mesle÷i Geldi÷i Yer

Verilen Mal Verilen Arazi

Açõklama 1 Aile Reisi Yunuszade Ömero÷lu

Mehmet A÷a 50 Zürra Girit Ev (1) Bahçe (1) Zeytinlik (2)

- -

Karõsõ Recep kõzõ Fatma 35 Girit

O÷lu Ömer 20 Girit

Kõzõ Cemile 12 Girit

Kõzõ Perizat 7 Girit

O÷lu Hüseyin 5 Girit

O÷lu Kemal 1 Girit

2 Aile Reisi Sofuzade Abdullaho÷lu Recep

85 Zürra Girit Ev (1) Bahçe (1) Zeytinlik (1)

-

Karõsõ Sagide 70 Girit

3 Aile Reisi Hacõ Tosunzade

øbrahim Cemali 49 Zürra Girit Ev (1) Bahçe (1) Zeytinlik (1)

Kerimesi Mehpare Hanõmõn hissesi zevcinin iskanõna dahil edilmiútir Karõsõ Hüseyin kõzõ Zekiye 30 Girit

Kõzõ Mehpare 12 Girit

O÷lu Cemali 10 Girit

O÷lu Hüseyin 8 Girit

O÷lu Mehmet 5 Girit

O÷lu Kemal 2 Girit

Kõzõ Mükerrem 4 Girit

Kõzõ ùahsene 3 Girit

4 Aile Reisi Hacõ Tosunzade Bekir Efendi Bin Cemali

46 - Hanya Ev(1)

Haraphane (1) Sulubahçe (1) Zeytinlik (1)

-

Karõsõ Mustafa kõzõ Fatma Hanõm

30 Hanya

O÷lu Mehmet Ali 8 Hanya

(17)

KÜÇÜKKUYU’YA GELEN MÜBADøLLER (2) Sõra

No

Açõklama 5* Aile Reisi Karaylõzade

Hüseyino÷lu Ali A÷a 43 Kahveci Hanya Ev (1) Bahçe (1) Zeytinlik (1)

10 dekar -

Karõsõ Mustafa kõzõ Zehra 45 Hanya Annesi Hüseyin Abdullah kõzõ

Saliha

65 Hanya

6 Aile Reisi Lokumzade Mustafao÷lu Mehmet A÷a

50 - Hanya Ev (1) Bahçe (1) Zeytinlik (1)

-

Karõsõ øsmail kõzõ Aliye 45 Hanya 7 Aile Reisi Bedirzade

Süleymano÷lu Ethem A÷a

54 Hanya Arsa (1)

Bahçe (1) Zeytinlik (1)

-

Karõsõ Mustafa kõzõ Caniye 42 Hanya

Kõzõ Halime 12 Hanya

O÷lu Mustafa 11 Hanya

O÷lu Ali 20 Hanya

O÷lu Süleyman 7 Hanya

O÷lu Kandriye 5 Hanya

8 Aile Reisi Terkinyanzade

Mehmeto÷lu Ali Efendi 38 Bakkal Hanya Ev (1) Bahçe (1 ) Zeytinlik (1)

5 dekarlõk iyi bahçe 2dekarlõk iyi zeytinlik

-

Karõsõ Hasan kõzõ Fatma Hanõm 35 Hanya 9 Aile Reisi Kazakirzade

Mercano÷lu Halil Efendi

48 Kahveci Hanya Na tamamhane Bahçe (1) Zeytinlik (1)

20 dekar iyi zeytinlik

-

Karõsõ Pembe 35 Hanya

Kõzõ Esma 7 Hanya

Kõzõ Kübra 1 Hanya

(18)

No

Verilen Mal

Verilen Arazi

Açõklama 10 Aile Reisi Abdülhalimo÷lu Hüseyin

Avni Efendi

50 Eczacõ Hanya Ev (1) Arsa (1) Bahçe (2) Zeytinlik (2)

8 dekar iyi zeytinlik

-

Karõsõ Hsan kõzõ Kübra 35 Hanya

O÷lu Abdülhalim 17 Hanya

O÷lu Mustafa Kemal 2 Hanya

Kõzõ Hamide 8 Hanya

Kõzõ Asiye 5 Hanya

11* Aile Reisi Abdülhalimo÷lu Mehmet Lebib Efendi

-

Karõsõ øsmail kõzõ Beyza - Hanya

O÷lu (ismi belirtilmemiú) - Hanya

Akrabasõ Baha o÷lu Ahmet 70 Hanya Vefat etmiútir.

12 Aile Reisi Hocazade Bahrio÷lu Mehmet Bahri Efendi

45 Hanya Ev (1)

-

Karõsõ øsmail kõzõ Beyza 35 Hanya

O÷lu Ali 10 Hanya

O÷lu Hikmet 8 Hanya

O÷lu Bahri 7 Hanya

O÷lu Orhan 1 Hanya

Kõzõ Saffet 4 Hanya

(19)

No

Verilen Mal

Açõklama 13 Aile Reisi Haydarzade Alio÷lu

øbrahim 55 - Hanya Ev (1)

-

Karõsõ Emin Efendi kõzõ Fatma Hanõm

40 Hanya

O÷lu Emin 12 Hanya

O÷lu Ali Haydar 7 Hanya

Kõzõ Hikmet 13 Hanya

Kõzõ Kübra 8 Hanya

Kõzõ Cazibe 4 Hanya

14 Aile Reisi Hacõ Hüseyino÷lu Mehmet Emin Efendi

38 Kunduracõ Hanya Ev (1) Bahçe (1) Zeytinlik (2)

-

Karõsõ Hüseyin kõzõ Fatma 30 Hanya 15** Aile Reisi Karagülzade Mustafa

Kerimesi Fatma Hanõm

60 - Hanya Ev (1)

-

O÷lu Osmano÷lu Ali 42 Hanya

O÷lu Osmano÷lu Hüseyin 32 Hanya

16 Aile Reisi Hacõ Hüseyinzade

Hüseyino÷lu Halil A÷a 35 - Hanya Ev (1) Bahçe (1) Zeytinlik (1)

-

Karõsõ Mustafa kõzõ Seher 25 Hanya

Kõzõ Fatma 1 Hanya

17 Aile Reisi Maçikanzade Alio÷lu

Kadir A÷a 60 - Hanya Ev (1)

-

Karõsõ Cemali kõzõ Akile 70 Hanya

O÷lu Hüseyin 23 Hanya

(20)

No

Verilen Mal

Açõklama 18 Aile Reisi Çoranbacõzade

øbrahimo÷lu Murat A÷a

60 - Hanya Ev (1) Sulu Bahçe (1) Zeytinlik (1)

-

Karõsõ Latife 50 Hanya

Kõzõ(Ü) øbrahim (Hasan ùerif kõzõndan olma)

25 Hanya øbrahim binti

Hasan ùerif úeklinde kayõt

O÷lu Hasan 22 Hanya

Kõzõ Mevlüde 15 Hanya

Kõzõ Azize 12 Hanya

19 Aile Reisi Abdi A÷azade Ali Efendio÷lu Mustafa Bey

-

Karõsõ Cemal kõzõ Gülizar 45 Hanya 20 Aile Reisi Hamito÷lu Feyzullah

A÷a 50 - Hanya Arsa (1)

-

Karõsõ Nuh kõzõ Ayúe 35 Hanya

21 Aile Reisi Hacõbekirzade

Mustafao÷lu Mehmet 45 - Hanya Ev (1) Bahçe (1) Zeytinlik (1)

-

Karõsõ Mustafa kõzõ Zeynep 32 Hanya

Kõzõ Hamide 4 Hanya

Kõzõ Havva 1 Hanya

22 Aile Reisi Tunusluzade Hasano÷lu Hacõ Ahmet A÷a

30 - Hanya Ev (1) Zeytinlik (2)

-

Karõsõ Aliye 25 Hanya

23* Aile Reisi Musazade Hüseyino÷lu Adem A÷a

65 - Hanya Ev (1) Arsa (1) Zeytinlik (2) Ba÷ yeri (1)

-

Karõsõ Halim kõzõ Emine 55 Hanya

K.Kardeúi Ali kõzõ Melek zade 30 Hanya ZadeMelekbinti

Ali

(21)

No

Mubadil Adõ Yaúõ Mesle÷i Geldi÷i Yer

Verilen Mal

Açõklama 24* Aile Reisi Betülzade

øbrahimo÷lu Bahri A÷a

-

Karõsõ Cemali kõzõ Fatma 25 Hanya

O÷lu øbrahim 4 Hanya

Kõzõ Nazlõ 2 Hanya

Kõzõ Hacer 1 Hanya

K.Kardeúi Zekiye 55 Hanya

Biraderzadesi Süleyman 27 Hanya

25 Aile Reisi Acilo÷lu Abdullah 55 - Hanya Arsa (1) Bahçe (1) Zeytinlik (1)

-

Karõsõ Zaruk kõzõ Adile 40 Hanya

26* Aile Reisi Hacõ Mehmeto÷lu

øbrahim Ebu ùilip 54 - Hanya Ev (1) Bahçe (1) Zeytinlik (2)

-

Karõsõ Mustafa kõzõ Mebrure 43 Hanya

Annesi Abdullah kõzõ Hanife 65 Hanya 27* Aile Reisi Hacõ Halil

Mustafao÷lu Mustafa A÷a

40 - Hanya Ev (1) Zeytinlik (1)

-

Karõsõ Hasan Tahsin kõzõ Zekiye

30 Hanya

O÷lu Hasan 5 Hanya

O÷lu øsmail 3 Hanya

Kayõnvalidesi Sait kõzõ Hadiye 60 Hanya 28 Aile Reisi Bayramzade

Bayramo÷lu Mehmet A÷a

45 - Hanya Arsa (1) Bahçe (1) Zeytinlik (2)

-

Karõsõ Mehmet kõzõ Fatma 35 Hanya

(22)

No

Mubadil Adõ Yaúõ Mesle÷i Geldi÷i Yer

Verilen Mal

Açõklama 29* Aile Reisi Betülzade Ahmeto÷lu

Süleyman A÷a 51 Bakkal Hanya Ev (1) Bahçe (1) Zeytinlik (1)

-

Karõsõ øsmail kõzõ Nazlõ 35 Hanya

Kõzõ Zekiye 14 Hanya

Kõzõ Mevlüde 12 Hanya

O÷lu Ahmet 9 Hanya

O÷lu øsmail 7 Hanya

Kõzõ Vasfiye 4 Hanya

K.Kardeúi Mevlüde 40 Hanya

30* Aile Reisi Betülzade Ahmeto÷lu Kasõm A÷a

35 - Hanya Arsa (1) Zeytinlik (2)

-

Karõsõ Mehmet kõzõ Cazibe 25 Hanya

E.Kardeúi Halil 47 Hanya

31 Aile Reisi Hõrkazade Halilo÷lu Mustafa Efendi

56 - Hanya Ev (1)

-

Kõzõ Meserret Hanõm 25 Hanya

Kõzõ Fatma Hanõm 20 Hanya

Kõzõ Emine Hanõm 17 Hanya

Kõzõ Cemile Hanõm 14 Hanya

Kõzõ Nezaket Hanõm 12 Hanya

Kõzõ Fitnat Hanõm 9 Hanya

O÷lu øbrahim 30 Hanya

32 Aile Reisi Mercanzade Mercano÷lu Mehmet A÷a

60 - Hanya Ev (1)

Zeytinlik (1)

Bahçe içinde zeytinliktir.

Karõsõ Mehmet kõzõ Cemile 40 Hanya

Kõzõ Yõldõza 11 Hanya

(23)

No

Açõklama 33** Aile Reisi Zülfüzade Hüseyin

Kerimesi Zülfiye

-

Zevci (eúi) øsmail o÷lu Hüseyin 70 Hanya

O÷lu Fevzi 25 Hanya

Kõzõ Cemile Hayriye 16 Hanya

34* Aile Reisi Vakturzade øsmailo÷lu Emin Efendi

33 Esnaf Hanya Haraphane (1) Bahçe (1) Zeytinlik (2)

-

Teyzesi Rif kõzõ Nursiye 60 Hanya Karõsõ øbrahim kõzõ Mehpare 15 Hanya 35 Aile Reisi Mavrizade

Mehmeto÷lu Hasan Efendi

55 Semerci Hanya Haraphane (1) Bahçe (1)

-

Karõsõ Mehmet kõzõ Fethiye 30 Hanya

O÷lu Mithat 7 Hanya

O÷lu Refik 5 Hanya

O÷lu Halil 3 Hanya

Kõzõ Latife 1 Hanya

36 Aile Reisi Hacõ Tosunzade

Halimo÷lu Ahmet A÷a 60 Kahveci Hanya Ev (1) Bahçe (1) Kahvehane (1)

-

Karõsõ Recep kõzõ Side 35 Hanya

Kõzõ Aliye 15 Hanya

Kõzõ Pembe 13 Hanya

Kõzõ Zehra 6 Hanya

O÷lu (ismi yazõlmamõútõr) 2 Hanya