ÇİVİ YAZISININ İÇERİKTE GELİŞİMİ
Çivi Yazısı İşaretlerinin Temel Özellikleri
Somut nesneleri betimleyen işaretler arkaik yazı sisteminin temelini oluşturur.
Bir nesneyi bütünüyle temsil edebilirler:
kur “dağ”
šu “el”
še “tahıl (başağı)”
Bir nesnenin belirli bir kısmını temsil edebilirler:
gud“boğa, öküz”
áb “inek”
Diğer bazı işaretler biraz daha soyut olsa da anlaşılabilirler:
a “su”
gi
6“gece”
Diğer birçok işaret, onları tanımlayabilmemiz
bakımından ya çok fazla soyut ya da tam aksine, çok belirli ve detaylıdır. Arkaik metinlerdeki, genellikle (tanımladıkları nesneden) çok az farklılık gösteren
birçok işaretin olması, işaretler ile onların
tanımladıkları nesneler arasında birebir uygunluk yaratmanın amaçlandığını göstermektedir. Şüphesiz bu sistem kullanışsız olmuştur ve dahası bu sistemle
daha soyut fikirler ve işlemler kolayca ifade
edilememiştir. Bu yüzden işaret üretmenin alternatif yolları geliştirilmiştir.
gunû ve šeššig İşaretler: Yeni işaret üretmenin bir metodu, anlatılmak istenen nesneyi belirtmek
için temel işaretin bir kısmını işaretlemektir. Bu işaretler Akadlı kâtipler tarafından ya gunû
çizgileri (Sumercedeki gùn-a “renklendirilmiş, süslenmiş”) ya da šeššig (köşe çengelleri)
taramaları olarak adlandırılmıştır.
SAĜ KA
DA Á
Bileşik İşaretler: İki ya da daha fazla işaretin bir araya getirilmesiyle yeni işaretler
yaratılmıştır:
Aynı işaretin iki hatta bazen üç kez yazılması:
DU su
8“gelmek, gitmek (çoğul)”
DU
AN ANmul “yıldız”;
AN
Fikirleri birleştirerek yeni bir fikir üretmek için iki (ya da daha fazla) farklı işaretin birleştirilmesi:
KA+A ağız+su = nag “içmek”
KA+NİNDA ağız+ekmek = kú/gu7 “yemek yemek”
A+ANsu+gökyüzü = šèg “yağmur yağmak”
NÍĜİN+A çevrilmiş alan+su = ambar “bataklık”
NÍĜİN+BÙRçevrilmiş alan+çukur/delik = pú “kuyu”
MUNUS+UR kadın+köpek = nig “dişi köpek”
Temel işaretin anlamıyla ilişkilendirilmiş bir kelimenin telaffuzuna işaret eden bir ses belirtecinin (fonetik
gösterge) temel işarete eklenmesi:
KAxME ağız+me = eme “dil, lisan”
KAxNUN ağız+nun = nundum “dudak”
EZENxBAD duvarlı alan+bad = bàd “şehir duvarı, sur”
UD.ZÚ.BAR güneş+zubar = zubar/zabar “bronz”
Çokdeğerlilik (Polivalency):
En önemli yeni gelişme çok değerlilik ilkesidir. Burada, her birinin ayrı
telaffuzu olan ancak sadece belirli bir işaretle ilişkilendirilmiş “birçok değer”
söz konusudur. Bu gelişme, yeni
logografik değerler yaratılmasında çok
üretken ve basit bir metot olmuştur.
apin “saban” işareti, uru4 “toprağı sürmek”; engar
“çiftçi, saban sürücüsü”; àbsin “saban izi, karık”
kelimelerini de karşılamaktadır.
ka “ağız” işareti, kìri (kir4) “burun”; zú “diş”; inim
“kelime” kelimelerini de karşılamaktadır.
pa “dal” işareti, gidri “asa”; sìg “vurmak, dövmek”;
ugula “ustabaşı, reis” kelimelerini de karşılamaktadır.
utu “güneş” işareti, ud “ışık, gün, zaman”; babbar
“parlak, beyaz”; àh “kurumuş, solgun” kelimelerini de karşılamaktadır.
an “gökyüzü” işareti, diĝir “tanrı” kelimesini de karşılamaktadır..
Belirleyiciler:
Bir Sumerce metnin okuyucusunun, metinde geçen çokdeğerli (polivalent) bir işaretin hangi
değerinin okunması gerektiğini belirlemesine yardımcı olmak için determinatif yani
belirleyiciler kullanılmıştır. Sınırlı sayıda olan determinatifler bir işaretin ya da işaretler grubunun önüne ya da arkasına getirildiğinde
belirtilmek istenen nesnenin, ağaç, kamış, bakır; insan, meslek, tanrı, yer gibi özel bir
anlamsal kategoriye (gruba) ait olduğunu
gösterirler.
Örneğin çokdeğerli (polivalent) APİN işareti şöyle okunur:
apin işareti ağaç determinatifi ile kullanıldığında
gišapin “saban”;
kişi determinatifi ile kullanıldığında
lúengar
“çiftçi” olarak okunur.
Ancak, uru
4“çift sürmek” ve àbsin “karık
açmak” kelimeleri metnin konteksine göre
belirlenebilmektedir, (fiil olduklarından) her
hangi bir determinatifle yazılmazlar.
Rebus Yazı Sistemi
Rebus prensibi: Bir logogramın sessel olarak benzer ya da eş sesli başka bir logogram ya da kelime için de kullanılmasıdır.
• ti “hayat”
• ti “ok”
• ti “kaburga”
Rebus/resim yazısı prensibinin benimsenmesi çok önemli bir gelişme olmuştur. Bu yolla birçok işaret yazı sisteminden çıkartılabilmiştir.
Hece Yazısı / Fonotizasyon
mu “isim”
mu “yıl”
mu- “bir çekim prefiksi” (gramer unsuru/soyut)
ga “süt”
ga “süt kuzusu”
ga- “kohortatif elemanı” (gramer unsuru / soyut)