BİLİMSEL SORGULAMA
Programlarda yer alması ve uygulaması son yıllarda yaygınlaşmaya başlasa da bilimsel sorgulamanın önemi çok eski yıllardan beri
vurgulanmaktadır.
İlk olarak 1910 yılında John Dewey tarafında K-12 fen programında yer alması önerilmiştir. Dewey fen programlarının düşünmeyi değil var olan gerçekleri vurguladığını belirterek öğretmenlerden karışık durumları anlamlandırmaları, problemleri açıklamaları, deneme
hipotezlerini formüle etmelerini, bunları testlerle gözden geçirmelerini ve çözüme ulaşmalarını istemiştir.
Bu model ile öğrencinin aktif öğretmenin ise rehber olması gerektiği vurgulanır.
Daha sonra 1944 yılında Dewey önerdiği bu bilimsel yöntem, yeniden problemin oluşturulması, hipotezin kurulması, deneylerle verilerin toplanması ve sonuca varılması olarak düzenlemiştir.
1957’de Rusların ilk yapay uyduyu dünya çevresinde yörüngeye yerleştirmesi üzerine okullardaki fen eğitimleri sorgulanmaya
başlamış ve National Science Foundation (NSF) ile ilk olarak fizik daha sonrada diğer fen alanlarındaki programlarda “bilim adamı gibi düşünme” ve bilimsel süreçlerde bireysel yetenekler (gözlem,
sınıflama, sonuçlandırma, değişkenleri kontrol etme vb.) vurgulanmıştır.
1966’da Joseph Schwab öğrencilerin bilimi yeni bilgi ya da kanıtlar bulununcaya kadar bir dizi kavramsal yapılar olduğunun bilmelerinin gereğini vurgulamıştır. Ayrıca fen öğretmenlerini de derslerde
yardımcı olması için fen laboratuarlarını kullanmaları yönünde teşvik etmiştir. Fenin sorgulayıcı formatta düşünülmesi gerektiğini
vurgulamıştır. Laboratuarların fen kavramlarının araştırılmasında kullanılmasının ötesinde öğrenciler araştırma ile ilgili yayınları da izleyerek problem, veriler ve teknolojinin rolü hakkında tartışmalı ve bir bilim adamı gibi sonuca ulaşmalıdır. Schwab bunu “sorgulamada sorgulama” (“sorgulama içinde sorgulama”) olarak adlandırmıştır
(Aktaran: Barrow, 2006).
1996’da National Science Education Standarts (NESS),
sorgulamanın iki yönü ile fenin en önemli içerik alanı olduğunu vurgulamıştır.
Bunlardan birincisi, öğrenciler bilimsel sorgulamayı ve bilimsel sorgulama ile yapılan deneylerle yeteneklerinin gelişeceğinin bilincinde olmalıdır.
İkincisi, bilimsel sorgulama, sorgulama ile yönlendirilmiş (oluşturulmuş) fen aktiviteleri ile geliştirilmiş öğretme
stratejilerini de içermesi gerektiğidir. Daha sonra bilimsel bilgi, muhakeme ve eleştirel düşünme ile bilimsel sürecin
birleştirilmesinin gereği ve böylelikle öğrencilerin bilimi daha detaylı kavrayarak gelişimlerini arttıracakları savunulmuştur.
1996’da NCR 2000 yılında Inquiry and the National Science Education Standarts adı altında ulusal fen eğitimde sorgula standartlarını
yayımlamıştır. Bu açıklamada, öğrencinin düzeyi ne olursa olsun dikkate alınması gereken beş temelli özelliği belirtilmiştir.
a. Öğrencilerin ilgisini çekecek (öğrencileri konuya odaklayacak) bilimsel odaklı sorular sorulmalı.
b. Öğrenciler tarafından kanıtlar toplanmalı. Bu onların gelişmelerini ve bilimsel odaklı soruların açıklamalarını değerlendirmelerini
sağlar.
c. Bilimsel odaklı sorulara buldukları kanıtlarla açıklamalarını geliştirirler.
d. Bilimsel bilgilerini yansıtan alternatif açıklamaları da içeren öğrenci açıklamalarının değerlendirilmesi,
e. Önerdikleri açıklamalarının gerekçesi ve iletilmesi (bildirilmesi).
Derslerdeki bilimsel sorgulama yönteminin geliştirilmesine yardımcı olması amacıyla oluşturulan “sorgulama çerçevesi”, sorgulamanın
gözleme dayanan bir soru ile başlayıp ve soruya, delile dayanan bir çözüm bulunması gerektiğini vurgulayarak dersler sırasında
uygulanması gereken basamakları aşağıda şekilde sıralamaktadır.
A. Sorunun Oluşturulması
• Ne bulmak istiyorum? (Sorunun oluşturulması) Hipotezin Kurulması
• Ne olacağını düşünüyorum?
B. Planlama
• Hangi materyallere ihtiyacım olacak?
• Bilgiyi toplamam için hangi adım ya da süreçler olacak?
• Nasıl gözlemleyeceğim ve sonuçları nasıl kaydedeceğim?
C. Uygulama
Materyallerin Toplanması
• Planımı uygularken hangi materyallere ihtiyacım olacak?
Sürecin İzlenmesi
• Planımı yürütmek için hangi basamaklar yer olacak Gözlem ve Sonuçların Kaydedilmesi
• Planımı uyguladıktan sonraki olaylar nelerdir?
• Neler gözlemliyorum?
• Sonuçlarımı nasıl gösterebilirim? (Grafik, tablo vb) D. Sonuçlandırma
Bir Karar Oluşturulması
• Ne buldum?
• Benim hipotezim kanıtlarla desteklendi mi?
E. Raporlaştırma
Sonuçların Paylaşılması (İnformal)
• Benim aktivitemle ilgili başkalarına neler söylemek istiyorum?
Rapor Süreci (Formal)
Diğerlerinin öğrenebileceği ne yaptığının kaydedilmesi.
• Bilgilerimi anlatmanın (ifade etmenin) farklı yollarını düşünmek.
Bilimsel sorgulamanın özü, öğrencilerin
verilerin analizi ile araştırma sorularına
cevap buldukları aktif çalışma sürecidir.
Bilimsel sorgulamada iki içerikten söz edilebilir .
Bunlardan birincisi; öğrencilerin modelleri, kavramları oluşturma ve bir konuya ilişkin anlam çıkarmada
deneyimlerini açıklaması için fırsatların sunulduğu içeriğin kavranması olarak bilimsel sorgulama,
ikincisi, yetenekler olarak bilimsel sorgulamadır.
En özgün bilimsel sorgulamanın; öğrencinin kendi sorusunu kendisinin oluşturduğu,
deneyini planladığı ve verileri toplayarak sonuca ulaştığı sorgula türü olduğu
yadsınamaz bir gerçek olsa da öğrencilerin farklı yaş grupları ve düzeyleri dikkate
alındığında soruların ve verilerin verildiği,
analiz ve sonuçlandırma kısmında öğrencinin
aktif rol aldığı öğrenme ortamları da bilimsel
sorgulama temellidir.
BİLİMSEL SORGULAMA DÜZEYLERİ
1. Düzey Doğrulama Öğrenciler derste öğrendikleri bilimsel prensipleri doğrulamak üzere
yönergeleri verilen deneyleri yaparlar.
2. Düzey Planlı Sorgulama Öğretmen öğrenciler cevabını bilme- dikleri bir soru sorar ve sorgulamayı tamamlamalar için izleyecekleri
prosedürü verir.
3. Düzey Rehberli Sorgulama Öğretmen öğrenciye sadece araştıra- cağı problemi verir, problemin çözüm
yöntemini öğrenci belirler.
4. Düzey Açık (Bağımsız) Soruyu oluşturmak ve araştırmayı or- Sorgulama ganize ederek uygulamak öğrenciye
aittir.
