Orta Karadeniz Bölgesindeki Çocuklarda Allerji Deri Testi Sonuçları

(1)

llerjik hastalıklar, (allerjik astım, allerjik rinit, atopik dermatit), du- yarlı bireylerin “allerjen” olarak adlandırılan maddelerle karşılaş- ması ile gelişen bir dizi karmaşık immünolojik tepkimeler sonrasında ortaya çıkar. Allerjen, allerjik yanıtı tetikleyebilen herhangi bir madde olabilir. Allerjenlerin normal bireylerde hiçbir reaksiyona yol aç-

Orta Karadeniz Bölgesindeki Çocuklarda Allerji Deri Testi Sonuçları

Ö

ÖZZEETT AAmmaaçç:: Bu ça lış ma da; Or ta Ka ra de niz Böl ge si’n de ki allerjik has ta lık be lir ti le ri olan ço cuk lar - da de ri test le ri so nuç la rı na ba kı la rak yay gın gö rü len allerjen le rin spek trum ve sık lı ğı nın, de ğer len - di ril me si amaç lan mış tır. GGee rreeçç vvee YYöönn tteemm lleerr:: Or ta Ka ra de niz Böl ge si’n den Ma yıs 2003-Ni san 2005 ta rih le ri ara sın da allerjik has ta lık öy kü sü ve ta nı sı olan (allerjik ri nit, as tım, ato pik der ma tit) has - ta lar dan allerji de ri tes tin de en az bir allerje ne karşı du yar lı lı ğı tes pit edi len ve yaş la rı 2-17 ara sın - da olan 739 ço cuk ret ros pek tif ola rak in ce len di. BBuull gguu llaarr:: 739 has ta nın 339 (%45.9)’un da en az bir allerje ne kar şı du yar lı lık sap tan dı. En faz la po zi tif ce vap ev to zu akar la rı na (D. fa ri ne a, D. pte rony - ssi nus) karşı göz len di (%97, n=:719). İkin ci sı ra da 226 (%30.6) has ta da çe şit li bit ki po len le ri ne (ça - yır, çim ve ağaç) karşı po zi tif lik tes pit edil di. Üçün cü ve dör dün cü sı ra da man tar la ra (Al ter na ri a al ter na ta, As per gil lus fu mi ga tus, Cla dos po ri um her ba rum, Pe nicl li um no ta tum) ve hamam böceği - ne karşı po zi tif lik ben zer dü zey de sı ra sıy la %12 (n= 89) ve %12.3 (n= 91) ola rak bu lun du. SSoo nnuuçç::

El de edi len so nuç la rın allerjik has ta lık öy kü sü olan böl ge ço cuk la rı nın ta nı ve te da vi sü re ci ne yö - ne lik önem li kat kı lar sağ la ya ca ğı dü şü nül mek te dir.

AAnnaahh ttaarr KKee llii mmee lleerr:: De ri tes ti, ço cuk, al ler jen, hi per sen si ti vi te

AABBSS TTRRAACCTT OObb jjeecc ttii vvee:: The aim of this study was to de ter mi ne the spec trum and fre qu ency of po s- i ti ve re ac ti ons to com mon al ler gens in al ler gic chil dren by skin prick tests in Midd le Black Se a Re- gi on of Tur key. MMaa ttee rrii aall aanndd MMeett hhooddss:: In the study, we ret ros pec ti vely eva lu a ted skin prick test re sults of 739 chil dren (aged 2-17) with al ler gic di se a ses his tory (ast hma, al ler gic rhi ni tis, al ler gic con junc ti vi tis, ato pic der ma ti tis) who sho wed po si ti ve re ac ti on to at le ast one al ler gen in the skin prick tests per for med bet we en May 2003 to Ap ril 2005 in the Midd le Black Se a Re gi on, Tur key.

RRee ssuullttss:: In 339 of 739 pa ti ents we ob ta i ned po si ti vity to at le ast one of the al ler gens tes ted. The hig hest po si ti ve sen si ti vity of al ler gens in the skin prick tests we re ho u se dust mi te [D. fa ri ne a, D.

pte rony ssi nus %97 (n= 719)], se condly plant pol lens (grass, we ed, tre e) sen si ti vity was po si ti ve in 226 (30.6%) pa ti ents. Thirdly and fo urthly fun gus (Al ter na ri a al ter na ta,As per gil lus fu mi ga tus, Cla- dos po ri um her ba rum, Pe nicil li um no ta tum) and coc kro ach sen si vity ha ve be en fo und %12 (n= 89) and %12.3 (n= 91) res pec ti vely. CCoonncc lluu ssii oonn:: We sug gest the se re sults will gi ve so me help to di ag - no se and ma na ge of al ler gic di se a ses in chil dren of this re gi on.

KKeeyy WWoorrddss:: Skin test, child, al ler gens, hyper sen si ti vity TTuurr kkii yyee KKllii nniikk llee rrii JJ PPeeddiiaattrr 22000099;;1188((22))::8822--9900 Dr. Mahir İĞDE,^a

Dr. Füsun ARTIRAN İĞDE,^b Dr. Recep SANCAK,^a Dr. Fadıl ÖZTÜRK^a

aÇocuk Allerji BD,

bAile Hekimliği AD,

Ondokuz Mayıs Üniversitesi Tıp Fakültesi, Samsun

Ge liş Ta ri hi/Re ce i ved: 07.08.2008 Ka bul Ta ri hi/Ac cep ted: 11.03.2009 Ya zış ma Ad re si/Cor res pon den ce:

Dr. Füsun ARTIRAN İĞDE

Ondokuz Mayıs Üniversitesi Tıp Fakültesi, Aile Hekimliği AD, Samsun,

TÜRKİYE/TURKEY fartiran@yahoo.com

(2)

maz ken, na sıl ba zı bi rey ler de allerjik has ta lık la ra yol aç tı ğı he nüz tam ola rak ay dın la tı la ma mış ol ma- sı na rağ men, ge ne tik ve çev re sel fak tör le rin bu sü- reç te önem li bir ye ri ol du ğu dü şü nül mek te dir.¹

Ato pi ka lıt sal ola rak çev re de yay gın bu lu nan an cak ço ğu ki şi nin bu na karşı sü re ğen bir IgE ce va - bı oluş tur ma dı ğı allerjen le re karşı aşı rı mik tar da spe si fik IgE sen tez le me yat kın lı ğı dır. Allerjik hasta lık ge li şi min de ato pi önem li bir risk fak tö rü dür.

Ato pi çev re sel allerjen le re karşı, se rum da spe si fik IgE var lı ğı ve ya cilt tes tin de tip I aşı rı du yar lı lık re- ak si yo nun gös te ril me si ile sap ta nır.²

Ato pi ve allerji te rim le ri ço ğu za man bir bi ri - nin ye ri ne kul la nı lır. An cak ato pi du yar lan ma yı, allerji ise du yar lan ma ile bir lik te kli nik ola rak hasta lık bu lun ma sı na işa ret et mek te dir.

Ato pik bi rey ler de fark lı coğ ra fi böl ge le re özel, du yar lan ma ya se bep olan allerjen le rin be lir len me - si önem li dir. Bu yol la ge rek allerjik has ta lık la ra ait mor bi di te nin azal tıl ma sı için, ge rek se du yar lan mış bi rey ler de has ta lık ge li şi mi nin ön len me si ya da ge- cik ti ril me si için ge re ken çev re sel ko şul lar be lir le - nip ko ru yu cu ön lem ler alı na bi lir.

Ça lış ma mız da, Or ta Ka ra de niz Böl ge si’n de epi der mal de ri tes ti kul la nı la rak ato pi tes pit edil- miş allerjik has ta lar da, du yar lı lık sap ta nan çev re - sel allerjen ler ve bun la rın sık lı ğı nın de ğer len di ril me si amaç lan mış tır.

GE REÇ VE YÖN TEM LER

Or ta Ka ra de niz Böl ge si’n de ki bir üni ver si te has ta - ne si nin pe di at rik allerji üni te si ne Ma yıs 2003-Ni - san 2005 ta rih le ri ara sın da allerjik has ta lık öy kü sü ve ya ta nı sıy la (allerjik ri nit, as tım, ato pik der ma tit, allerjik der ma tit) baş vu ran ve epi der mal de ri tes ti uy gu la nan 2-17 yaş ara sın da en az bir allerje ne karşı du yar lı lı ğı sap ta nan 739 ço cuk ge ri ye dö nük ola rak in ce len di. De ri test le ri ay nı hem şi re ta ra fın dan ya- pı la rak, test le rin ya pıl ma sı ve de ğer len di ril me sin de stan dar di zas yon sağ lan dı. An ti his ta mi nik te da vi alan has ta var sa test ten en az ye di gün ön ce bu te- da vi son lan dı rıl dı. Test uy gu lan ma dan ön ce sırt böl- ge si ne her bir allerjen dam la sı ko na rak lan set le 2 mm de lin di. On beş da ki ka son ra has ta lar de ğer len - di ril di. Po zi tif kon trol için his ta min (his ta min hid-

rok lo rid, 10 mg/mL), ne ga tif kon trol için ise

%0.9’luk NaCl so lüs yo nu kul la nıl dı. De ri de ki en du- ras yo nun ne ga tif kon tro le gö re 3 mm ve da ha faz la olan ce va bı po zi tif ola rak ka bul edil di. Test için böl- ge de en sık rast la nan, 22 allerjen den olu şan pa nel uy gu lan dı. Al ler jen ler, ev to zu nu (D. fa ri nea, D.

pte rony ssi nus), po len le ri (ça yır ve ot po len le ri, ağaç po len le ri), hamam böceği ni (al man), man tar la rı (Al- ter na ri a al ter na ta, As per gil lus fu mi ga tus, Cla dos po - ri um her ba rum, Pe ni ci lli um no ta tum), hay van tüy le ri ni (ke di, kö pek ve kuş), be sin le ri (ka ka o, fın- dık, süt, buğ day, do ma tes) ve la te ksi kap sa mak tay - dı (Al ler go-phar ma, Al man ya).

İSTA TİS TİK SEL YÖN TEM

Ve ri ler Win dows için SPSS 11.0 prog ra mı kul la nı - la rak de ğer len di ril di. Grup lar ara sı po zi tif lik oran- la rı nın kar şı laş tı rıl ma sı için ki-ka re tes ti kul la nıl dı.

De ğiş ken da ğı lı mı Kol mo go rov-Smir nov Z yön te - mi ile de ğer len di ril di. P de ğe ri nin 0.05’ten dü şük ol du ğu du rum lar is ta tis tik sel ola rak an lam lı ka bul edil di.

BUL GU LAR

Kli ni ği miz de Ma yıs 2003 ve Ni san 2005 tarihleri ara sın da allerjen ler le epi der mal de ri tes ti uy gu la - nıp ato pi tes pit edi len 2-17 yaş ara sı, en az bir allerjik has ta lık (as tım, allerjik ri nit, ato pik der ma tit) ta nı lı 739 ol gu alın dı.

Tab lo 1’de ça lış ma po pü las yo nu, so lu num sal allerjik has ta lı ğı na gö re grup la na rak, grup la rın de- mog ra fik ve kli nik özel lik le ri ile allerjen le re kar şı has sa si yet le ri nin da ğı lı mı gös te ril mek te dir. Ol gu - la rın %44.5’i kız, yaş or ta la ma sı 10.2 ± 3.5, %55.5’i er kek olup yaş or ta la ma sı 10.12 ± 3.4 yıl dı. Ol gu la - rın 30 (%4)’un da ato pik der ma tit, 339 (%45.9)’un - da mo no sen si ti zas yon (en az bir allerje ne ato pik kar şı du yar lan ma) sap tan dı. Uy gu la nan allerjen ler için de en faz la po zi tif ce vap ev to zu akar la rı na (D.

fa ri nea, D. pte rony ssi nus) kar şı göz len di (%97, n=

719) ikin ci sık lık ta ise, %30.6 ora nın da (n= 226) ça - yır, ot ve ağaç po len le ri ne (ya ba ni ot po len le ri; Ar- te mi si a Vul ga ris, Che no po di um Al bum, Plan ta go Lan ce o la ta, Pa ri e ta ri a Ju da ci a ça yır po len le ri; Po a Pra ten sis, Dact ylis Glo me ra ta, Fes tu ca Pran ten sis,

(3)

Lo li um Pe ren ne, Phle um Pra ten se, ağaç po len le ri:

Al nus glu ti no sa, Be tu la Ver ru co sa, Cory lus) karşı po zi tif lik tes pit edil di (Şekil 1). Üçün cü ve dör dün - cü sı ra da man tar la ra (A. al ter na ta, A. fu mi ga tus, C.

her ba rum, P. no ta tum) ve hamam böceği ne ve karşı po zi tif lik ben zer dü zey de, sı ra sıy la %12 (n=

89) ve %12.3 (n= 91) ola rak bu lun du. Hay van tüy- le ri ne (ke di, kö pek ve kuş) kar şı %4.6 (n= 34), la- tek se %2.7 (n= 20), be sin le re (süt, buğ day, yu mur ta, fın dık, fıs tık, ce viz, ka ka o, do ma tes) %7.4 (n= 55) has ta da has sa si yet sap tan dı. Be sin allerjen le rin den sü te karşı %1.9 (n:14), buğ da ya karşı %1.5 (n= 11), yu mur ta %2 (n= 15), fın dı ğa karşı %2.3 (n= 17), fıs- tı ğa karşı %0.28 (n= 2), ce vi ze karşı %0.28 (n= 1), ka ka o ya karşı %2.8 (n= 20), do ma te se karşı %0.28 (n= 2), ora nın da de ri tes ti po zi tif li ği tes pit edil di.

Fark lı so lu num sal allerjik has ta lık lar ara sın da allerjen le rin sık lı k oran la rı ara sın da is ta tis tik sel fark sap tan ma dı (p> 0.05).

Tüm Hastalar Bronşiyal Astım Allerjik Rinit Bronşiyal Astım ve Allerjik Rinit

n= 739 % n= 335 % n= 311 % n=93 %

Kız 329 140 145 44

Yaş (yıl) Ortalama ± SS 10.2 ± 3.5 44.5 10.3 ± 3.54 41.8 10.2 ± 3.6 46.6 10 ± 3 47.3

Erkek 410 195 166 49

Erkel Yaş (yıl) Ortalama ± SS 10.12 ± 3.4 55.5 10.37 ±3.5 58.2 9.82 ±3.6 53.4 10.10 ± 2.8 42.7

Atopik Dermatit 30 4 13 3.9 12 3.9 5 5.4

Allerjen

Monosensitizasyon 339 45.9 146 43.6 147 47.3 46 49.5

Akarlar (DP, DF) 719 97 327 97.6 299 96.1 93 100

Küf 89 12 40 11.9 39 12.5 10 10.8

Hamamböceği 91 12.3 39 11.6 41 13.2 11 11.8

Otlar

- Çim 148 20 68 20.3 63 20.3 17 18.3

- Çayır 61 8.3 30 9 24 7.7 61 8.3

Ağaçlar 17 2.3 7 2.1 6 1.9 4 4.3

Hayvan tüyleri 34 4.6 20 6.0 11 3.5 3 3.2

Lateks 20 2.7 10 3 7 2.3 3 3.2

Besinler 55 7.4 30 9 21 6.8 4 4.3

- Süt 14 1.9 7 2.1 5 1.6 2 2.1

- Buğday 11 1.5 5 1.5 3 0.9 3 3.2

- Yumurta 15 2 7 2.1 7 2.3 1 1.1

- Fındık 17 2.3 8 2.4 7 2.3 2 2.2

- Fıstık 2 0.3 2 0.6 (-) (-) (-) (-)

- Ceviz 1 0.3 1 0.3 (-) (-) (-) (-)

- Kakao 9 0.1 7 2.1 (-) (-) 2 2.2

- Domates 2 0.3 (-) (-) 2 0.6 (-) (-)

TABLO 1: Olguların solunumsal allerjik hastalıklarına göre gruplanarak, grupların demografik ve klinik özellikleri ile allerjenlere karşı hassasiyetlerinin dağılımı.

ŞEKİL 1: Allerjenlerin görülme sıklıkları.

800 700 600 500 400 300 200 100

Hasta Sayısı (n= 739) ... 0 Monosensitizasyon Ev tozu Çim karışım Çayır karışım Ağaçlar Karışım Hamam böceği Hayvan tüyleri Lateks Besinler

Küfler

Allerjenler 339 (%45.9)

719 (%97.3)

148 (%20)

61 (%8.3) 17 (%2.3)

89 (%12) 91 (%12.3)

34 (%4.6) 20 (%2.7)55 (%7.4)

(4)

Tab lo 2’ de fark lı araş tır ma lar dan el de edi len akar has sa si ye ti sık lık la rı nın, ça lış ma mız da el de edi len so nuç la kar şı laş tı rıl ma sı gös te ril mek te dir.

Akar has sa si ye ti sık lı ğı; Ku yu cu ve ark.nın ça lış - ma sın da %30.9, Tez can ve ark.nın ça lış ma sın da

%42, Öz türk ve ark.nın ça lış ma sın da %72.5, Ya zı - sız ve ark.nın ça lış ma sın da %59, Pa ta ve ark.nın ça- lış ma sın da %57.8, Cen giz li er ve ark.nın ça lış ma sın da %63.3, Edis ve ark.nın ça lış ma sın da

%39.8, Ay vaz ve ark. ça lış ma sın da %61.3, bi zim ça- lış ma mız da ise %97 olarak bu lun muş tur.

Bi zim ça lış ma mız dı şın da ki ça lış ma lar baz alı na rak ato pik bi rey ler de bu lu nan akar du yar - lan ma sı sık lı ğı nın, nor mal da ğı lım gös ter di ği (p>

0.05) ve akar du yar lan ma sı sık lı ğı or ta la ma sı nın Tür ki ye ge ne lin de %52.5 ± 13.44 ol du ğu bu lun - du.

Ça lış ma mız da bu lu nan akar du yar lan ma sık lı - ğı, di ğer ça lış ma lar da bu lu nan akar du yar lan ma sık- lık la rı ile ay rı ay rı kar şı laş tı rıl dı ğın da, böl ge miz de bu lu nan ato pik bi rey ler de akar du yar lan ma sık lı ğı - nın di ğer böl ge le re gö re is ta tis tik sel ola rak an lam lı dü zey de yük sek ol du ğu sap tan dı (p< 0.001).

TAR TIŞ MA

Çev re miz de ev toz la rı, hay van tüy le ri, po len ler, küf ler, çe şit li ilaç lar gi bi bir çok allerje nin bu lun - du ğu bi lin mek te dir ve bu allerjen le rin ba zı du yar - lı ki şi ler de has ta lık tab lo su na ne den ol du ğu ka bul edi len bir ger çek tir.

Allerjen ler iç ve dış or tam allerje ni ola rak iki - ye ay rı la bi lir. Ağaç, ça yır, hu bu bat po len le ri gi bi po len ler ile man tar spor la rı dış or tam allerjen le ri - ni oluş tu rur ken, iç or tam da sık bu lu nan allerjen - ler, ev to zu akar la rı, ev de bes le nen ke di, kö pek gi bi tüy lü hay van lar, ha mam bö ce ği ve ba zı man tar spor la rı dır.

Bi zim ça lış ma mız da, ato pik ol gu la rın

%45.9’un da en az bir allerje ne kar şı du yar lan ma ol- du ğu sap tan mış tır. Li te ra tür de ki ben zer ça lış ma la - rın so nuç la rı %19-81.6 ara sın da de ğiş mek te dir.^3-6 So nuç la rın bu ka dar fark lı ol ma sı, fark lı has ta lık grup la rı, ça lış ma nın şehir ve ya kır sal böl ge le ri de- ğer len di r me si, fark lı ya şam şekil le ri gi bi ne den ler - den kay nak la nı yor ol ma sı muh te mel dir.

Ça lış ma mız da du yar lı lık tes pit edi len ço cuk lar - da et ken allerjen le rin sık lı ğı araş tı rıl mış, ça lış ma ya alı nan 739 ço cu ğun %97’sin de ev akar la rı na,

%28.4’ün de ça yır ve ot po len le ri ne karşı po zi tif lik ol- du ğu bu lun muş tur. Ül ke mi zin çe şit li yer le rin de ya- pı lan ça lış ma lar dan ben zer so nuç lar el de edil miş tir.

Ül ke mi zin Ak de niz ik lim ku şa ğın da bu lun ma - sı, çok uzun bir kı yı şeri di ne sa hip ol ma sı hem ik lim ör tü sü nü hem de ha va da ki nem ora nı nı et ki le mek - te dir. Do ğal ola rak ül ke miz de po len ve ev to zu has- sa si ye ti yay gın dır. Ül ke mi zin çe şit li yer le rin den ya pı lan ça lış ma lar dan ge nel ola rak bu ka nı yı des- tek ler ni te lik te ben zer so nuç lar el de edil miş tir.

Ku yu cu ve ark. ta ra fın dan ya pı lan, Türk ço- cuk la rın da ato pik du yar lan ma ya yol açan be lir le - yi ci le rin araş tı rıl dı ğı ISA AC Faz 2 ça lış ma sın da, An ka ra böl ge sin den 8-11 yaş la rın da 2774 okul ço- cu ğu nun ka tıl dı ğı ça lış ma da allerjik has ta lık lar ve risk fak tör le ri hak kın da an ket ça lış ma sı ile bir lik te de ri prik tes ti ya pıl mış tır. Ato pi sap ta nan 571 hasta da 1. ve 2. sı ra da, sı ra sıy la ka rı şık ot po len le ri ne (n= 245, %42.9) ve ev to zu na kar şı (n= 177, %30.9) du yar lan ma nın yer al dı ğı gö rül mek te dir.^7,8

Tez can ve ark. nın İzmir’de her yas gru bun dan prick tes ti ya pı lan has taların so nuç la rı nı ret ros - pek tif in ce le dik le ri ça lış ma da bi rin ci sı ra da ot la ra karşı (%54), ikin ci sı ra da ev to zu na karşı (D. fa ri - ne a: %37, D. pte rony ssi nus: %42) has sa si yet ol du - ğu tes pit etmişlerdir.⁹ Sin ve ark. nın yi ne İzmir böl ge sin de, sağ lık lı eriş kin ler de yap tık la rı bir ça lış-

Ev tozu hassasiyeti görülme sıklığı

Benzer çalışmalar Bizim çalışmamız x² p

Kuyucu ve ark. %30.9 %97 94.531 <0.001

Tezcan ve ark. %42 %97 71.353 <0.002

Öztürk ve ark. %72.5 %97 23.353 <0.003

Yazısız ve ark. %59 %97 42.075 <0.004

Pata ve ark. %57.8 %97 43.613 <0.005

Cengizlier ve ark. %63.3 %97 36.125 <0.006

Edis ve ark. %39.8 %97 75.287 <0.007

Ayvaz ve ark. %61.3 %97 42.075 <0.009

TABLO 2: Benzer çalışmalardaki akar duyarlanma sıklıklarının, çalışmamızda elde edilen sonuçla

karşılaştırılması.

(5)

ma da, en sık ev toz la rı na karşı has sa si yet ol du ğu tes pit edil miş tir.¹⁰

Böl ge mi ze en ya kın yer ler den bi ri olan Do ğu Ka ra de niz Böl ge si’n den Ay vaz ve ark. nın yap tık la - rı ça lış ma da bi rin ci sı ra da ça yır ve ot po len le ri ne (%70) ikin ci sı ra da ise ev to zu na karşı (%61.3) du- yar lı lık ge liş ti ği tes pit edil miş tir.¹¹

Düz ce’ den Öz türk ve ark. nın allerjik ri nit li eriş kin has ta lar da yap tık la rı ça lış ma da en sık ev toz la rı na (%72.5) da ha son ra da ot ka rı şım la rı na karşı (%62.5) has sa si yet ol du ğu tes pit edil miş tir.¹² Cey lan ve ark. nın Şan lı ur fa’ da allerjik ri nit li ol gu - lar da yap tı ğı ça lış ma da, en sık çi men po len le ri ne

%66.7 has sa si yet sap ta nır ken, il ginç ola rak ev to zu akar la rı na yal nız ca %17.8, ya ba ni ot po len le ri ne de

%13.3 ora nın da du yar lı lık tes pit edil miş tir.¹³Ya zı - sız ve ark. nın An tal ya’da allerjik ta nı lı eriş kin ler de yap tık la rı ça lış ma da, en sık ot ve ta hıl ka rı şı mı na (%60) has sa si yet sap ta nır ken, ikin ci ola rak ev to zu akar la rı na %59 ora nın da du yar lı lık tes pit edil miş - tir.¹⁴Pa ta ve ark. nın Mer sin’ de allerjik ta nı lı eriş- kin ler de yap tık la rı ça lış ma da, en sık akar (%57.8) has sa si yeti sap ta nır ken, ot ka rı şı mı na %32.1 ora- nın da du yar lı lık tes pit edil miş tir.¹⁵

Ya kın za man da Cen giz li er ve ark. nın An ka - ra’da yap tık la rı as tım ta nı lı 3025 ço cu ğun ge ri ye dö nük 5 yı lı kap sa yan prick test le ri nin de ğer len di - ril di ği ça lış ma la rın da, en sık ev toz la rı na (%63.3) bu nu ta ki ben po len le re (%49.3) karşı has sa si yet ol- du ğu sap tan mış tır.¹⁶ Edis ve ark. nın pul mo ner semp tom lar la baş vu ran eriş kin ler de, allerji de ri tes - ti so nuç la rı nı de ğer len dir dik le ri ça lış ma da en sık ev toz la rı na (%39.8) karşı du yar lı lık sap tan mış tır.¹⁷ Böl ge mi ze en ya kın yer ler den bi ri olan Do ğu Ka ra- de niz Böl ge si’n den Ay vaz ve ark. nın yap tık la rı ça- lış ma da bi rin ci sı ra da ça yır ve ot po len le ri ne (%70) ikin ci sı ra da ise ev to zu na karşı (%61.3) du yar lı lık ge liş ti ği tes pit edil miş tir.¹¹

Bi zim ça lış ma mız da da en sık ev to zu na (%97), ikin ci sık lık ta po len le re (%28.4) karşı has sa si yet tes pit edil miş tir. Sı ra la ma açı sın dan ba kıl dı ğı za - man bi zim so nuç la rı mız da şim di ye ka dar ül ke - miz den ya pıl mış ça lış ma lar la ben zer lik gös ter mek- te dir.

Ça lış ma mız dı şın da ki do kuz ça lış ma baz alın- dı ğın da ev to zu du yar lı lık sık lı ğı nın Tür ki ye ge ne - lin de or ta la ma %52.5 ± 13.44 ol du ğu ve böl ge ler ara sın da ev to zu ato pi si yay gın lı ğı da ğı lı mı nın ho- mo jen ol du ğu gö rül mek te dir (p= 0.378). Ça lış ma - mız da bu lu nan ev to zu du yar lı lık sık lı ğı nı (%97) di ğer al tı ça lış may la ay rı ay rı kar şı laş tır dı ğı mız da böl ge miz de bu lu nan de ğe rin di ğer bü tün böl ge ler - den an lam lı dü zey de yük sek ol du ğu gö rül mek te dir (Tab lo 2).

Ça lış ma mız da Or ta Ka ra de niz Böl ge si’n de ki allerjik has ta lar da bu dü zey de yük sek akar has sa si - ye ti nin sap tan ma sı önem li dir.

Akar allerjen le ri ak ci ğer ler de elas taz in hi bi - tör le ri ni in hi be edip sa vun ma me ka niz ma la rı nı bas kı la ya bi lir, inf la ma tu ar me ka niz ma la rı uya ra bi - lir ya da bas kı la ya bi lir, so lu num yo lu epi tel yum hüc re le ri ni uya ra bi lir, hüc re ler ara sı bağ lan tı la rı yı ka rak ko lay lık la do ku da iler le ye bi lir ler.^18-21Yük- sek doz da akar ma ru zi ye ti nin allerjik du yar lı lık geli şi min de ve du yar lı lık olan bi rey ler de allerjik has ta lık ge li şi min de et ki si ol du ğu bi lin mek te - dir.^22-25Fark lı so nuç lar bil di ren ça lış ma lar ol sa da er ken dö nem de akar ma ru zi ye ti nin as tım ge li şi - min de ro lü ola bi le ce ği ni gös te ren ça lış ma lar var- dır.^26,27As tım has ta la rı nın aka ra ma ruz kal ma ma sı öne ril mek te akar ma ru zi ye ti nin has ta lı ğın kon tro - lü nü zor laş tır dı ğı bil di ril mek te dir.^28,29Ev içi akar kons tan tras yo nu ba sit ön lem ler le dü şü rü le bil mek - te dir.^32,33Ça lış ma mız da bu ka dar yük sek akar has sa- si ye tin sap tan ma sı (%97), allerjik has ta lık la rın ge li şi mi ve kon tro lün de da ha iyi nok ta la ra ge li ne - bil me si için, ay rım gö ze til me den Or ta Ka ra de niz Böl ge si’n de tüm ev ler de akar kon san tras yo nu nu dü şü rü cü ön lem le rin alın ma sı ve yay gın laş tı rıl ma - sı nın ge rek li li ği ni vur gu la mak ta dır.

Do ğu Ka ra de niz Böl ge si, ça lış ma mı zın ya pıl - dı ğı Or ta Ka ra de niz Böl ge si’ ne coğ raf ya sı ve ge ne - tik özel lik le ri açı sın dan ben ze mek te dir. An cak il ginç ola rak Ay vaz ve ark. nın bu böl ge den yap tık - la rı ça lış ma da bul duk la rı akar has sa si ye ti pre va lan - sı (%61.3) bi zim ça lış ma mız da bul du ğu muz de ğer den (%97) an lam lı dü zey de dü şük tür (X²(1):39.6, p< 0.001). Allerjik du yar lan ma da, ge- ne tik yat kın lık ka dar çev re sel fak tör le rin de öne - mi var dır. Ha va kir li li ği po len le rin allerje ni te si ni

(6)

art tı ra bil mek te dir.³⁰ Ozon, sül für di ok sit mu ko zal mem bra nı za yıf la ta rak allerje nin pe net ras yo nu nu ko lay laş tı ra bil mek te, yat kın bi rey ler de ha va yo lu inf la mas yo nun ar tı şı na yol aça bil mek te dir.^31-37Her ne ka dar hij yen hi po te zi ne gö re sık en fek si yon ge- çir me nin allerjik has ta lık lar da ko ru yu cu et ki si ol- du ğu nu dü şün dü ren so nuç lar ol sa da vi ral en fek si yon la rın allerjik du yar lan ma yı ta ki ben hasta lı ğın açı ğa çık ma sı nı ko lay laş tı rı cı et ki ye yol aç- tı ğı nı des tek le yen bul gu lar da var dır.³⁸ Ça lış ma mız da sap ta dı ğı mız akar has sa si ye ti nin bu ka dar yük sek ol ma sın da böl ge den kay nak la nan yük sek nem ve gü ne şin az gö rül me si gi bi fak tör le - rin et ki si var dır, an cak Or ta Ka ra de niz Böl ge si ’nin Do ğu Ka ra de niz Böl ge si ile ben zer coğ ra fi ve ik lim ko şul la rı na sa hip ol du ğu dü şü nül se de akar has sa - si ye tin de ki an lam lı far kın yi ne ay nı ne den ler ile ol- du ğu muh te mel dir.

Böl ge de Ka ra de niz bo yun ca uza nan dağ la rın yük sel ti le ri Or ta Ka ra de niz’ de 1000 m’ye ka dar in- mek te, Do ğu Ka ra de niz’ de ise yük sel ti 4000 m’ye çık mak ta dır. Dağ lar kı yı ke si min nem li ha va sı nın iç kı sım la ra geç me si ni en gel le yip, böl ge nin kı yı ile iç ke sim le ri ara sın da önem li ik lim far kı ya rat mak - ta dır. Kı yı dan iç ke sim le re doğ ru gi dil dik çe hem ya ğış ora nı azal mak ta, hem de ka ra sal lık ne de ni ile sı cak lık lar düş mek te dir. Dağ la rın yük sel ti ve doğ- rul tu su ne de ni i le Or ta Ka ra de niz’ de ılı man ik li min ya yıl ma ala nı, Do ğu ve Ba tı Ka ra de niz ’e oran la da - ha ge niş tir.

Ül ke miz de ev to zu akar la rı nın önem li bi rer allerjen olu şun dan yo la çı kı la rak plan la nan bir ça lış - ma da, fark lı ik lim ve yük sek lik içe ren böl ge ler de ki akar dü zey le ri nin be lir len miş nem li li ğin yo ğun ol- du ğu böl ge ler de pre va lans da ha faz la bu lun muş tur (Ak de niz: %48.4, Ka ra de niz: %46).

So nuç ta akar la rın faz la mik tar da olu şu ile;

15°C üze rin de sı cak lık, %40 üze rin de nem li lik ve dü şük ra kım iliş ki li bu lun muş, ül ke miz de de niz ke- na rındaki bölgelerde akar po pü las yo nu nun di ğer ılı man ik lim ler de ki ka dar yay gın ol du ğu gö rü şü ne ula şıl mış tır.³⁹

Ben zer ne den ler le, iç ke sim le rin de gö rü len ka- ra sal ik lim, dü şük nem ve yük sek ra kı ma sa hip Do - ğu Ka ra de niz Bö lgesi ile bi zim ça lış ma mız da

yük sel ti si azal mış, ılı man ik li min çok da ha ge niş ala nı et ki le di ği Or ta Ka ra de niz Bö lgesi’nde tes pit et ti ği miz akar has sa si ye ti açı sın dan an lam lı fark orta ya çık mak ta dır.¹¹

Ça lış ma mız da bu ka dar yük sek dü zey de ev to - zu has sa si ye ti nin tes pit edil miş ol ma sı nın bir baş ka se be bi de has ta la rın has ta ne ye ge len has ta lar dan se- çil miş ol ma sın dan kay nak la na bi lir. Ça lış ma mız da ikin ci en sık ola rak po len allerji si (%28.4) tes pit edil miş tir. Oran, di ğer ça lış ma lar da bil di ri len du- yar lı lık oran la rı na ben zer dü zey de dir. Po len allerje ni ne bağ lı has sa si ye ti n, toz dan son ra ikin ci sık lık ta kar şı mı za çık ma sı böl ge miz de ki nem, be- ra be rin de yo ğun bit ki ör tü sü ol ma sı ile açık la na bi - lir. Ha va yo luy la ya yı lan allerje nik po len le rin, özel lik le ılı man ül ke ler de allerjik so lu num yo lu prob lem le rin de önem li ye ri ol du ğu gös te ril miş tir.⁴⁰ Bit ki sel ot ve ağaç po len le ri rüz gar yo luy la ve ya çi- çek ler de ol du ğu gi bi bö cek lerle ta şın mak ta dır. Po- len ler rüz gar yo luy la çok uzak me sa fe le re ya yı la bil di ği için po len ya yı lı mın da önem li ye ri olan bit ki ler le il gi li ya pı lan kent sel ça lış ma pro je - le rin de ba şa rı lı so nuç lar alı na ma mış tır. Böl ge miz - de bu dü zey de yük sek po len allerji si nin sap tan ma sı, ha va da ki po len allerjen dü ze yi ni azalt- mak müm kün ol ma dı ğı için, po len allerjen le rin den ko run ma yol la rı nın has ta la ra öğ re til me si ve mev- sim sel po len ha ri ta sı nın çı ka rıl ma sı nın böl ge miz - de ge rek li li ği ni gös ter mek te dir.

Ha mam bö cek le ri 20-25°C ısı ve %60-75 re la - tif nem ora nın da, özel lik le mut fak ve ban yo lar da ya şar lar. Böl ge miz de yük sek nem ora nı hamam bö- ceği allerji si nin yük sek ola bi le ce ği ni dü şün dür - müş tür. Ül ke miz de eriş kin as tım lı lar da ya pı lan ato pik du yar lı lık araş tır ma la rın da ha mam bö ce ği du yar lı lı ğı %4.3-36 ara sın da de ği şik lik gös ter mek - te dir. An cak ili miz de %12.3 gi bi or ta la ma oran da sap tan mış olup bu ko nu da ya pıl mış ben zer ça lış - ma lar de ğer len di ril di ğin de böl ge sel ola rak fark lı lık sap tan ma mış tır.^40,41 Böl ge miz de yük sek oran da nem ol ma sı na kar şın yıl lık or ta la ma ha va sı cak lı ğı 15°C ci va rın da sey ret mek te dir. Böl ge nin ha mam bö cek le ri nin ya şa ma sı için uy gun dü zey de nem li ol ma sı na kar şın, ha mam bö ce ği du yar lı lı ğı nın bek- le nin ak si ne yük sek ol ma ma sın da, böl ge nin ye te - rin ce sı cak ik li me sa hip ol ma ma sı et ken ola bi lir.

(7)

Man tar lar önem li allerjen kay nak la rı dır. Çe- şit li man tar tür le ri ol ma sı na rağ men hep si nem, ok- si jen, ha zır kar bon hid ra ta ih ti yaç du yar lar. Çok da ha dü şük sı cak lık lar da da ya şa ya bil me le ri ne rağ- men po len bı ra ka bil me le ri için ge nel ola rak 20°C’nin üze rin de ısı ya ih ti yaç du yar lar. Çok sa yı - da man tar tü rü nün ol ma sı, man tar tür le ri nin böl- ge den böl ge ye bü yük fark lı lık lar gös ter me si ve allerjen le rin stan dar di ze edil me sin de ki zor luk lar man tar has sa si ye ti ne bağ lı allerji nin doğ ru ola rak de ğer len di ril me si ni zor laş tır mak ta dır. Av ru pa’ da Cla dos po ri um ve Al ter na ri a po len allerjen le ri ne kar şı has sa si yet %3-30 ara sın da de ği şir ken, ül ke - miz den ya pı lan bir ça lış ma da %14.8 olarak bu lun - muş tur.⁴²Bi zim ça lış ma mız da man tar ka rı şı mı na kar şı %12’lik bir oran da has sa si yet sap tan mış tır ki bu so nuç li te ra tür le uyum lu luk gös ter mek te dir.

Hay van kö ken li allerjen le rin ato pik has ta lık - lar da önem li bir ye ri var dır. Ça lış ma mız da hayvan tüy le ri ne kar şı has sa si yet %4.6 oranında bu lun muş tur. Ba tı ül ke le riy le kar şı laş tı rıl dı ğı za - man bu oran çok dü şük tür.⁴³An cak bu ora nın sos- yo kül tü rel de ğer ler ve eko no mik ge liş miş lik le iliş ki si dü şü nü lün ce ara da böy le bir far kın ol ma sı nor mal kar şı la na bi lir.

Son yıl lar da la teks içe ren ürün le rin kul la nı - mın da ki ar tış, la tek se bağ lı aşı rı du yar lı lık re ak si yo - nu ol gu la rı nın sa yı sın da ki ar tı şa se bep ol muş tur.^44,45 Ya pı lan ça lış ma lar da, ato pik grup ta la tek se bağ lı aşı rı du yar lı lık in si dan sı %2.6-16.9 ola rak bil di ril - miş tir.⁴⁵ Bi zim ça lış ma mız da bul du ğu muz oran

%2.7 ci va rın da olup li te ra tür le uyum lu dur.

Ül ke miz de ato pik şahıs lar da gı da la ra kar şı ya- pı lan prick test po zi tif lik oran la rı %12.5-18.7 olarak bil di ril miş tir.⁴⁶Biz ça lış ma mız da gı da la ra kar şı prick test po zi tif li ği ni di ğer ça lış ma lar dan da ha dü - şük ola rak (%7.4) sap ta dık. İnha lan la ra bağ lı allerji nin yaş la be ra ber ar tış gös ter me si ne rağ men gı da allerji si nin za man la azal dı ğı bil di ril miş tir.^47,48Bi - zim ça lış ma mız da gı da allerji si nin bu ka dar dü şük ol ma sı muh te me len has ta gru bu mu zun bü yük bir oran da allerjik as tım ve allerjik ri nit li bü yük ço- cuk lar dan oluş ma sın dan kay nak lan mak ta dır. Gı da allerji le ri ni ay rı ay rı in ce le di ği miz de, atopinin, ka- ka o ya %2.8, fın dı ğa %2.3, sü te %1.9, buğ da ya

%1.5, do ma te se %0.28, fıs tı ğa %0.28, ce vi ze %0.28 oranlarında ol du ğu nu sap ta dık. Gı da lar ara sın da en yük sek dü zey de ato pi nin fın dık ve ka ka o ya kar şı ol du ğu nun sap tan ma sı muh te me len böl ge nin önem li bir fın dık üre tim mer ke zi ol ma sı, bu na bağ - lı ola rak fın dık ve çi ko la ta gi bi ürün le rin yük sek dü zey de tü ke ti li yor ol ma sı ile açık la na bi lir.

Tür ki ye’ nin di ğer böl ge le rin den ya pı lan ça lış - ma lar la kar şı laş tı rıl dı ğın da böl ge miz de ge nel allerjen da ğı lım sık lı ğı sı ra la ma sı nın ben zer ol du ğu gö rül mek te dir. An cak yay gın lık oran la rı dik ka te alı nır sa böl ge miz de ev to zu allerje ni ne kar şı sap ta - nan has sa si ye tin di ğer böl ge ler den an lam lı dü zey - de ol du ğu dik ka ti çek mek te dir.

Bu ça lış ma dan el de et ti ği miz ve ri le rin Or ta Ka ra de niz Böl ge si’n de ki ço cuk la rın allerjik has ta - lık la rı nın eti yo lo ji si ne yö ne lik bil gi ler sağ la dı ğı, allerjik has ta lık la rın ta nı ve te da vi si ne kat kı da bu lu na bi le ce ği dü şü nül mek te dir.

1. Sly M. Allergic Disorders. In: Behrman RE, Kliegman RM, Jenson HB, eds. 16^th ed.

Philadelphia: WB Saunders Company; 2000.

p. 645-97.

2. Weiss ST. Asthma Epidemiology: Risk Fac- tors and Natural History. In: Bierman CW, Pearlman DS, Shapiro GG, Busse WW, eds.

Allergy, asthma and immunology from infancy to adulthood. 3^rded. Philadelphia: WB Saun- ders Company; 1996. p. 472-83.

3. Ontiveros CR, López SM, Cerino JR, Garcia

CR. Aeroallergens detected by skin prick test in children with respiratory allergy (asthma and rhinitis); from the south of Mexico City. Aler- giae Immunol Pediatr 1995; 4(4):112-6.

4. Dottorini ML, Bruni B, Peccini F, Bottini P, Pini L, Donato F, et al. Skin prick-test reactivity to aeroallergens and allergic symptoms in an urban population of central Italy: a longitudi- nal study. Clin Exp Allergy 2007;37(2):188-96.

5. Calabria, CW, Dice JP, Hagan LL. Prevalence of positive skin test responses to 53 allergens

in patients with rhinitis symptoms. Allergy Asthma Proc 2007; 28(4):442-8.

6. Bostancı L, Turktas I, Turkyilmaz C. Sensiti- zation to aeroallergens in Ankara, Turkey Al- lergy 1999;54(12):1332-4.

7. Kuyucu S, Saraçlar Y, Tuncer A, Geyik PÖ, Adalıoğlu G, Akpınarlı A, et al. Epidemiologic characteristics of rhinitis in Turkish Chil- dren:The International Study of Asthma and Allergiesin Childhood (ISAAC) phase 2. Pedi- atr Allergy Immunol 2006:17(4):269-77.

KAYNAKLAR

(8)

8. Saraçlar Y, Kuyucu S, Tuncer A, Sekerel B, Saçkesen C, Kocabaş C. Prevalence of asthmatic phenotypes and bronchial hyperre- sponsiveness in Turkish schoolchildren: an International Study of Asthma and Allergies in Childhood (ISAAC) phase 2 study. Ann Allergy Asthma Immunol 2003;91(5):477-84.

9. Tezcan D, Uzuner N, Sule Turgut C, Karaman O, Kose S. Retrospective evaluation of epi- dermal skin prick tests in patients living in Aegean region. Allergol Immunopathol (Madr) 2003;31(4):226-30.

10 Sin A, Kose S, Terzioglu E, Kokuludag A, Sebik F, Kabakci T. Prevelance of atopy in young healthy population in Izmir, Turkey. Al- lergol Immunopathol (Madr) 1997;25(2):80- 4.

11. Ayvaz A, Baki A, Gedik Y. [Skin Prick Tests Results in the Children from East Black Sea Region, Turkey]. Turkiye Klinikleri J Allergy Asthma 2003;5(2):83-4.

12. Öztürk A, Tokmak A, Güçlü E, Yıldızbas S, Gültekin E. [Skin Prick Test Results of Pa- tients with Allergic Rhinitis in Düzce]. Düzce Med J 2005;1(1):11-4.

13. Ceylan E, Gencer M, San I, Iyinen I. [Distrib- ution of Aeroallergens in Prick Tests in Pa- tients with Allergic Rhinitis]. Turkiye Klinikleri J Med Sci 2006;26(4):370-4.

14. Yazısız AD, Yalçın B, Afacan AB, Avcı E, Terzioğlu V. [Assesment of Patients with Al- lergic Rhinitis Living in Antalya Region]. Astım Allerji İmmünoloji 2007;5(2):61-6.

15. Pata YS, Akbaş Y, Unal M, Ozcan C, Görür K, Talas DU. Distribution of allergens among allergic rhinitis patients living in Mersin region.

Kulak Burun Bogaz Ihtis Derg 2004;13(5- 6):112-5.

16. Cengizlier MR, Misirlioglu ED. Evaluation of risk factors in patients diagnosed with bronchial asthma. Allergol Immunopathol 2006;34(1):4-9.

17. Çakır Edis E, Tabakoğlu E, Çağlar T, Hatipoğlu ON, Altıay G. [Skin Prick Test Re- sults in Patients from Thrace Region Present- ing with Pulmonary Symptoms]. Trakya Univ Tıp Fak Derg 2007;24(1):12-6.

18. Brown A, Farmer K, MacDonald L, Kalsheker N, Pritchard D, Haslett C, et al. House dust mite Der p 1 downregulates defenses of the lung by inactivating elestase inhibitors. Am J Respir Cell Mol Biol 2003;29(3 Pt 1):

381-9.

19. Asokananthan N, Graham PT, Stewart DJ, Bakker AJ, Eidne KA, Thompson PJ, et al.

House dust mite allergens produce proinflam- matory cytokines from respiratory epithelial

cells: The cystein protease allergen, Der p 1, activates protease activated receptor (PAR)-2 and inactivates PAR-1. J Immunol 2002;

169(8):4572-8.

20. Kauffman HF, Tamm M, Timmerman JA, Borger P. House dust mite major allergens Der p 1and Der p 5 activate human airway de- rived epithelial cells by protease-dependent and independent mechanisms. Clin Mol Al- lergy 2006;4:5.

21. Wan H, Winton HL, Soeller C, Tovey ER, Gruenert DC, Thompson PJ, et al. Der p 1 fa- cilitates transepithelial allergen delivery by dis- truption of tight junctions. J Clin Invest 1999;104(1):123-33.

22. Kuehr J, Frischer T, Meinert R, Barth R, Forster J, Schraub S, et al. Mite allergen exposure is a risk for the incidence of specific sensitization. J Allergy Clin Immunol 1994;

94(1):44-52.

23. Wahn U, Lau S, Bergmann R, Kulig M, Forster J, Bergmann K, et al. Indoor allergen exposure is a risk factor for sensitisation during the first three years of life. J Allergy Clin Immunol 1997;99(6 Pt 1):763-9.

24. Lau S, Falkenhorst G,Wever A, Werthman I, Lind P, Buettner-Goetz P, et al. High mite allergen exposure increases the risk of sensitization in atopic children and young adults.

J Allergy Clin Immunol 1989;84(5 Pt 1):718- 25.

25. Arshad SH, Tariq SM, Matthews S, Hakim E.

Sensitization to Common Allergens and its As- sociation with Allergic Disorders at Age 4 Years: A Whole Population Birth Cohort Study. Pediatrics 2001;108(2):e33.

26. Lau S, Illi S, Sommerfeld C, Niggemann B, Bergmann R, von Mutius E, et al. Early exposure to house-dust mite and cat allergens and development of childhood asthma:a cohort study. Multicentre Allergy Study Group. Lancet 2000;356(9239):1392-7.

27. Custovic A, Taggart SC, Francis HC, Chap- man MD, Woodcock A. Exposure to house dust mite allergen and the clinical activity of asthma. J Allergy Clin Immunol 1996;98(1):64- 72.

28. Carswell F, Oliver J, Weeks J. Do mite avoid- ance measures affect mite and cat airborne allergens? Clin Exp Allergy 1999;29:193-200.

29. Gotzche PC, Johansen HK, Burr ML, Ham- marquist C. House dust mite control measures for asthma. Cochrane database Syst Rev 2001;3:CD001187.

30. D’Amato G, Liccardi G, D’Amato M, Cazzola M. The role of outdoor air pollution and cli- matic changes on the rising trends in respi-

ratory allergy. Respir Med 2001;95(7):606- 11.

31. D’Amato G. Outdoor air pollution, climate and allergic respiratory diseases: evidence of a link. Clin Exp Allergy 2002;32(10):

1391-3.

32. White MC, Etzel RA, Wilcox WD, Lloyd C. Ex- acerbations of childhood asthma and ozone pollution in Atlanta. Environ Res 1994;65(1):

56-68.

33. Thurston GD, Gwynn RC. Ozone and asthma mortality/hospital admissions in New York City. Am J Respir Crit Care Med 1997;

155:A426.

34. Holguin AH, Buffler PA, Charles J, Contant F, Stock TH, Kotchmar D, et al. The Effects of Ozone on Asthmatics in the Houston Area. In:

Lee SD, ed. Evaluation of the Scientific Basis for Ozone/Oxidants Standards. 1^sted. Pitts- burgh, Pennsylvania: Air Pollution Control As- sociation; 1985. p.262-80.

35. Bates DV, Sizto R. Relationship between air pollutant levels and hospital admissions in Southern Ontario. Can J Public Health 1983 74(2):117-122.

36. Balmes JR. The role of ozone exposure in the epidemiology of asthma. Environ Health Per- spect 1993;101(Suppl. 4):219-24.

37. Lemanske Jr RF. Viruses and asthma: Incep- tion, exacerbation, and possible prevention. J Pediatr 2003;142:S3-S8.

38. Pullan CR, Hey EN. Wheezing, asthma and pulmonary dysfunction 10 years after infec- tion with respiratory syncytial virus in infancy.

Br Med J (Clin Res Ed) 1982;284(6330):

1665-9.

39. Kalpaklıoğlu AF, Emekçi M, Ferizli A, Mısırlıgil Z, House-Dust Mite Working Group. A survey of acarofauna in Turkey: Comparison of seven different geographic regions. Allergy Asthma Proc 2004;25:185-90.

40. Kalyoncu AF, Çöplü L, Selçuk ZT, Emri AS, Kolaçan B, Kocabas A, et al. Survey of the allergic status of patients with bronchial asthma in Turkey a multicenter study. Allergy 1995;

50(5):451-5.

41. Mungan D, Celik G, Sin B, Bavbek S, Demirel Y, Misirligil Z. Characteristic features of cock- roach hypersensitivity in Turkish asthmatic patients. Allergy 1998;53(9):870-3.

42. Bavbek S, Erkekol FO, Ceter T, Mungan D, Ozer F, Pinar M, et al. Sensitization to Al- ternaria and Cladosporium in patients with respiratory allergy and outdoor counts of mold spores in Ankara atmosphere, Turkey. J Asthma 2006;43(6):421-6.

(9)

43. Charpin D, Veruloet D, Lanteaume A, Kleis- bauer JP, Kulling G, Razzauk H, et al. Respi- ratory allergy and domestic animals. Survey in a sample of the general population. Rev Mal Respir 1989;6(4):325-8.

44. Moneret-Vautrin DA, Beaudouin E, Widmer S, Mouton C, Kanny G, Prestat F, et al. Prospec- tive study of risk factors in natural rubber latex

hypersensitivity. J Allergy Clin Immunol 1993;

92(5):668-77.

45. Kelly KJ, Kurup VP, Reijula KE, Fink JN. The diagnosis of natural rubber latex allergy. J Al- lergy Clin Immunol 1994;93(5):813-6.

46. Mısırlıoğlu ED, Cengizlier R. Perennial ve Mevsimsel Alerjik Rinitli Çocukların Değer- lendirilmesi. Astım Alerji İmmünoloji 2003;1(1):

11-6.

47. Braun-Falco O, Plewing G, Wolff HH, Burgdorf WH. Dermatology. 2^nded. Berlin: Springer- Verlag; 2000.p.457-520.

48. Leung DY, Tharp LM, Boguniewicz M. Atopic Dermatitis. In: Freedberg IM, Eisen AZ, Wolff K, Austen KF, Goldsmith LA, Katz SI, Fitz- patrick TB, eds. Fitzpatrick’s Dermatology in General Medicine. 5^thed. New York: Mc Graw Hill; 1999.p. 1464-77.