1. Tanım- Amaç:
İŞ HİJYENİ
1.1 İş Hijyeni Tanımı:
İşyerinde oluşan, hastalığa ve yaralanmalara neden olan, sağlık ve iyilik halini bozan ortam koşullarını yaratan etmenlerin öngörülmesi, gözlemlenmesi, belirlenmesi, değerlendirilmesi ve kontrol altına alınması bilim ve sanatıdır. (OSHA tanımı)
İşyerindeki bu etmenler kategorilere ayrılır.
Biyolojik etmenler, Kimyasal etmenler, Fiziksel etmenler, Ergonomik etmenler, Psikososyal etmenler,
1.2 Amaç:
İş hijyeni uygulamasının temel amacı: Tüm çalışanların fiziksel, ruhsal ve sosyal iyilik hallerini en üst düzeye getirmek ve bunu sürdürmek, çalışma ortamı ve çalışma koşullarının yol açabileceği sorunları ortaya koymak ve sağlığı bozabilecek her türlü etkene karşı çalışanları korumak, aynı zamanda iş yerlerinde teknik korunma önlemlerinin alınması ve kişisel etkinliğin ve konforun sağlanması, çalışma ortamında bulunan sağlık risklerine karşı teknik korunmanın oluşturulması, işyeri ortak sağlık servislerinin kurulması, işyerlerinde ilk yardım yapılanması, iş kazaları ve meslek hastalıklarının en aza indirilmesi, meslek hastalıkları tanılarının erken evrede konması, işle ilgili hastalıkların ortaya çıkarılmasıdır.
İş hijyeninin amacı: İş ve işin yürütümü ile ortaya çıkan etkenleri tanımlamak ve onların insan sağlığını hangi yönde ve nasıl etkilediklerini bilmek, deneylerle bu zararlıların miktarlarını ve aynı zamanda insanların sağlığını etkileme düzeylerini saptayabilmek, bu zararlıları ve onların sağlığa etkilerini yok etmek için yöntemler geliştirmek, genel ve kişisel hijyen kurallarını işyerinde sağlamaktır
Bu işe aşağıdaki soruları sorarak başlayabiliriz.
Potansiyel zararlılar nelerdir nereden kaynaklanmaktadır?
Bu zararlılar yok edilebilir mi? Yoksa tamamen izole edilebilir mi?
Zararlının varlığı ve açığa çıkma ihtimali önlenebilir mi?
Belli operasyonu yürütmenin daha zararsız yolu var mı? (Başka malzeme, teçhizat veya çalışma şekli gibi)
- Zararlı madde ortam havasında var mı?İşçiye temas ediyor mu?. Ne kadar süreyle?
- Zararlının çalışanla teması önlenebilir mi? Veya azaltılabilir mi?(Havalandırma, izolasyon, kapalı sistem gibi)
- İşçinin zararlı ile teması önlenebilir mi?(mesafe, özel kabinler, Kişisel koruyucu donanımlar gibi)
Maruziyet süresi kısaltılabilir mi?(Çalışma şekilleri veya idari kontrollerle)
2. İşyeri Değerlendirme Yöntemleri:
Bir zararlıya gerçek veya potansiyel maruziyetin varlığına karar vermek ve hesap etmek için değişik yollar bulunmaktadır.
2.1 İşyerinin Tümünü Dolaşmak: Bu bir klasik yöntemdir. İşyerinde görev alan hijyenist veya iş güvenliği uzmanı veya işyeri hekimi yalnız olarak veya beraberce işyerini ve çevresinin tümünü dolaşmalılar.
Bu muhtemel zararlıları ve onlara maruziyeti belirleme imkanı verecektir.
Örneğin; gürültü, kimyasallar, radyasyon gibi. Bu işyerini dolaşma tamamen bir etkene yönelik de olabilir, silisyum tozu veya gürültü gibi.
Bu işyerinin tümünün dolaşılması genellikle daha detaylı incelemelere bir çerçeve çizme, genel bilgi edinme ve zararlıların önceliklerinin belirlenmesi, ne gibi ölçümlerin yapılacağının belirlenmesi, ve alınacak acil önlemlerin alınmaya başlamasını sağlar. Toz toplama örneğini verirsek.; toplam toz.; toz artı solunabilir toz(çapı 100 mikrondan küçük ve ciğerin derinliklerine inen çapı 10 mikrondan küçük tozlardan oluşur.
2.2 Ölçümler:
Küçük tozlar çıplak gözle görülmezler. Ölçümlerle belirlenebilir. Saha ölçümleri olacağı gibi işyerinden alınan numunelerin laboratuvarlara götürülüp daha hassas ölçüldüğü durumlar da olabilir. Solventler için gaz kromotografisi, metaller için atomik absorbsiyon cihazları olduğu gibi. . Örneğin bir işyerinde karbonmonoksit gazının veya benzenin (benzin değil)var olduğunu bilmek onların sağlığa zararlarını önlemez. O zararlılarla ilgili, eşik değerler, TWA değerler gibi standartları belirlemek de yetmez. İşyerlerinde o standartlara ulaşmak gereklidir. Eğer işyerlerinde bu standartlara uyulmazsa o kadar çalışmalarla Standartları belirlemek boşa giden çalışmalar olur.
İşyerindeki zararlıların doğru tanımı ve değerlendirilmesi çok önemlidir. Çünkü, bundan sonra uygun kontrol yöntemlerinin tasarımına geçilir ve işyerinde uygulanır, ayrıca kontrol yöntemlerinin periyodik kontrolleri yapılarak sürekliliği sağlanır. Örneğin kaçakları erken haber veren detektörler ve alarm sistemleri gibi.
Etmenlerin sağlığa etkisi de olabildiğince erken teşhis edilmelidir. İş güvenliği uzmanı zararlıyı erken görüp kontrol altına alacak, işyeri hekimi de maruziyeti başlangıçta tespit edip önlem için talepte bulunacak ve ortak çalışacaklardır. İşyerinde zararlıların kontrolü için pek çok teknikler vardır ve başarı ile uygulanmaktadır.
2.3 Kontrol Tedbirleri:
Kontrol Yöntemleri üç ana kategoride toplanabilir:
• Kaynağa yönelik kontrol tedbirleri
• Ortama yönelik Kontrol Tedbirleri
• Kişiye yönelik Kontrol tedbirleri
2.3.1 Kaynağa Yönelik Kontrol Tedbirleri:
Bu zararlıları yok edecek veya sağlık için kabul edilebilir düzeye indirecek proses yöntemler uygulanarak sağlanır.
2.3.1.1 Yeterli Tasarım ve Kurulum
En ideal yöntem, işyerlerinin makine ve teçhizatının ve prosesinin tasarımı yapılırken iş sağlığı ve güvenliğinin göz önünde bulundurulmasıdır. İşyeri kurulduktan sonra zararlıları azaltmak için değişiklik yapmak zordur. O nedenle, proses ve teçhizatı seçerken onların zararlılık özellikleri, diğer faktörlerle birlikte değerlendirilip son karar verilmelidir. Örneğin toz üreten sistem yerine tozdan arındırılmış sistem, kimyasallar için açık sistem yerine
kapalı sistem seçilmelidir. Tozdan arındırılmış sistem ve kapalı sistem daha pahalı olsa bile baştan seçilmelidir. Diğer sistemler için yaptırılacak havalandırma daha pahalı olabilir ve beklenen faydayı sağlamaz.
İşyeri tasarımında ve kurulumunda da aydınlatma ve havalandırma dikkatli bir şekilde göz önüne alınmalıdır.
Pek çok tehlikeli kimyasal kapalı yöntemle daha güvenli olarak kullanılır. Kimya ve petrol sanayiinde kapalı sistem kullanılır. Buna rağmen kaçakları kontrol etmek için düzenli ortam havasını izlemek gereklidir. Eğer bir kaçak varsa büyük bir felakete yol açmadan hemen tamir edilmelidir. Belli başlı zehirli veya kanserojen kimyasalların olduğu yerler özel işaretle işaretlenmeli sadece yetkili kişiler donanımlı olarak bu bölmelere girmeli ve tıbbi gözetim altında olmalıdırlar.
2.3.1.2 Zararlıyı Kaynağında Yok Etme veya En Aza İndirme:
Zararlıyı her zaman kaynağında yok etmek mümkün olmayabilir, ancak çok zehirli ve kanserojen, mutajen, veya teratojen kimyasallar için şüphesiz en güvenli çözümdür.
(Benzenin çözücü olarak yasaklanması, beta naftil aminin boya işinde yasaklanması gibi. ) 2.3.1.3 İkame yöntemi (Yerine koyma):
Zararlılara maruziyeti önlemenin etkin bir yolu olabilir. Örneğin kibrit yapımında beyaz fosforun yerine fosfor sülfür kullanılması, şapka yapımında civanın kullanılmaması, civasız madde kullanılması gibi. İkame yönteminde olası alternatifler aranmalı teknolojik ve ekonomik verimlilik değerlendirilmelidir. Burada ikame ettiğimiz madde ile yeni tehlikeler getirmediğimizden emin olmalıyız. Toksikolojik etkileri ve güvenlik özellikleri(yanıcı gibi) ortak değerlendirilmelidir.
İkame maddenin daha düşük toksisiteye daha yüksek güvenlik özelliğine sahip
olduğundan emin olmalıyız. (Örnek: karbon tetraklorür yerine 111 trikloroetan .; benzen yerine toluen, siklohekzan.; asbest yerine fiberglas.; kurşunlu boya pigmentleri yerine titanyum ve çinko oksit kullanıldığı gibi.
2.3.1.4 Prosesin modifikasyonu:
Makine ekipmanın tamir ve bakımı da zararlıları en aza indirebilir.
2.3.2 Ortama Yönelik Kontrol Tedbirleri:
2.3.2.1 İzolasyon:
Zararlılar izole edilerek çalışanla temas ettirilmeyebilirler. Çalışanlar zararlı arasına bariyer konur, kapalı sistem olur, ayırma duvarları konur veya araya mesafe konur.
2.3.2.2 Havalandırma:
İşyerlerinde şu amaçlar için kullanılır
• Termal konfor koşullarını sağlama,
• İşyerinin havasını yenileme, kirlilikleri seyrelterek kabul edilebilir düzeye getirme,
• Zararlıların işçinin solunum düzeyine erişmesini önlemek.
2.3.2.2.1Genel havalandırma:
iş yerlerindeki kirliliklerin miktarı az ve düşük zehirlilik gösteriyor ise uygulanabilir.
2.3.2.2.2 Lokal havalandırma:
Zararlıyı kaynağında işçiye ulaşmadan uzaklaştıran en etkili yöntemdir. Uzaklaştırılan kirlilikler doğrudan atmosfere ve çevreye salınmamalı muhakkak toplayıcılarda toplanmalıdır.
2.3.2.2 Yaş Metotlar:
İşyeri ortamında toz kontrolu için su veya ıslatıcı ajanlar kullanmak etkin bir yöntemdir.
Madencilikte yaş delme yöntemi gibi. Bu yöntem kullanıldıktan sonra silikosiz hastalığında keskin düşüşler gözlenmiştir.
(Silikosiz hastalığını yapan solunabilir tozdur, yüzeyi küçük olduğu için bunun sıvı ile teması çok zordur. Bu nedenle ortamda toz ölçümü yapılmalıdır.
2.3.2.3 İşyerinin Temizliği, depolama ve Etiketleme
İşyerinin, makinaların temizliği, atıkların toplanması, çalışanların toza kimyasala maruziyetini azaltacaktır.
Etrafa sıçramış kimyasalı buharlaşmasına fırsat vermeden temizlemek,
Çözücüye bulaşmış üstüpüleri, boş çözücü kutularını, zehirli kimyasal ve toz torbalarını uzaklaştırmak,
İşyerinin elektrik süpürgesi ve su ile düzenli temizlenmesi(toz birikimini önlemek için), Uçucu kimyasalların kabını çok sıkı bir şekilde kapalı tutmak,
İşyerinin genel olarak düzgün ve temiz olması. Bu basit yöntemler işyerinin yangından korunmasını, işçilerin sağlığının korunmasını sağlar. Binanın da tabanının düzgün olması, temizlik için yeterli araç gerecin bulunması, atıklar için uygun yerler olması, zehirli atıklar için ayrı özel yerler olması gibi.
2 .3 .2 3 Depolama:
Ham maddelerin, kimyasalların, ürünlerin uygun yerlerde ve uygun kaplarda depolanması sağlık ve güvenlik için çok önemlidir. Etiketler kullanıcıların dilinde yazılmış olmalıdır.
Yanıcı, zehirli ve aşındırıcı gibi, ilk yardım önlemleri de etikette yer almalıdır.
2.4 Kişisel Kontrol Önlemleri:
Tecrübeli işçilerle istişare edip en az zararlı çalışma şekli bulunabilir. tabii ki işçilerin katkısı eğitimleri ve işbirliği yapma düzeyleri ile sınırlıdır.
2.4.1 Kişisel koruyucu Donanım: Çalışanı zararlıdan izole ederek korunma sağlar. Baret, gözlük, eldiven geçirgen olmayan elbise, respiratörler, kulak koruyucuları gibi
Maruziyet süresinin sınırlandırılması, işçi rotasyonu da bir türorganizasyonel ve kişisel önlemdir.
2.4.2 Kişisel Hijyen: Özellikle kimyasallarla çalışmalarda kişisel hijyen çok önemlidir.
İnsanın ve elbiselerinin temiz olması gerekmektedir. Bu temizlik için yeterli imkanlar işçiye verilmelidir. Yeterli duş ve sıcak su sistemi, yeterli soyunma dolapları, iş elbiselerinin yıkanması gibi.
Sağlık, işçinin kişisel alışkınlıklarına da bağlıdır.
2.4.3 Yeme içm e: İşyerinde sular içilebilir standartta olmalı ve atılabilir bardaklar kullanılmalıdır. Zararlı maddelerle çalışırken işbaşında yeme içme yasaklanmalı, işyerinde kantinler olmalıdır.
2.4.4 Sigara içme: Çalışma alanının ve kapalı alanların dışında içilmelidir.
2.4.5 Deri hijyeni: Deri bir çalışanın en çok zararlılara maruz kalan vücut parçasıdır
Yaralı deriden pek çok mikroplar kolaylıkla girerler. Dermatitler kimya sanayiinde çok görülür. Biyolojik ajan olan mantar, bakteri, parazitler de deriyi enfekte ederler. Bu nedenlerle deri her zaman temiz tutulmalıdır.
2.4.6 Ağız hijyeni: İşyerinde tozlar, dumanlar, kurşun, civa, kadmiyum buharları ağıza
burna girerler. İrrite ederler, hatta kansere neden olurlar. Asitler dişleri bozar, işçiler günlük temizliğe çok dikkat etmeli ve böyle durumlarda maske kullanmalıdır.
İş Hijyeni Ölçüm, Test ve Analizi Yapan Laboratuvarlar Hakkında Yönetmelik (20 Ağustos 2013 tarihli Resmi Gazetede yayımlandı.)
Amaç
Bu Yönetmeliğin amacı; iş sağlığı ve güvenliği mevzuatı kapsamında çalışma ortamındaki kişisel maruziyetlere veya çalışma ortamına yönelik fiziksel, kimyasal ve biyolojik etkenlerle ilgili iş hijyeni ölçüm, test ve analizleri yapacak özel veya kamuya ait kurum ve kuruluş laboratuvarlarının yetkilendirilmesine ilişkin usul ve esasları düzenlemektir.
Bu laboratuvarlar akredite olmak zorundadırlar, Akreditasyon standardı: T S EN ISO/IEC 17025 "Deney ve Kalibrasyon Laboratuvarlarının Yeterliliği İçin Genel Şartlar” standardıdır.
Ayrıca Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığından hangi testleri yapacaklarsa o konuda yeterlilik belgesi almak durumundadırlar.
İş hijyeni ölçüm, test ve analizi: Çalışma ortamında bulunan, çalışanların sağlığını olumsuz yönde etkileyebilecek her türlü fiziksel (gürültü, titreşim, aydınlatma, iyonlaştırıcı olmayan radyasyon, vb. ), kimyasal (toz, gaz, buhar vb. ) ve biyolojik, (virüs, bakteri, mantar, vb.) etkenlerin nicelik ve nitelik tayininin yapılmasını, tanımlar demektedir. İş hijyeni ölçüm değerlerinin mevzuatlarda belirtilen sürelerde saklanması esastır, sure belirtilmemiş kayıtlar ise 10 yıl sure ile saklanmalıdır.
LABORATUVARIN İŞ HİJYENİ ÖLÇÜM, TEST VE ANALİZ HİZMETLERİ KAPSAMINDA AKREDİTASYON BELGESİ ALMASI ZORUNLULUĞU OLAN PARAMETRE LİSTESİ
Sıra No Parametre
1 Kişisel Solunabilir Tozların Konsantrasyonu 2 İşyeri Ortamı Solunabilir Tozların Konsantrasyonu 3 Kişisel Gürültü Maruziyeti
4 İşyeri Ortamı Gürültü ölçümleri 5 Kişisel Titreşim Maruziyeti
6 Havadaki Kurşun Konsantrasyonu (kişisel ve işyeri ortamı) 7 Havadaki Sülfürik Asit Konsantrasyonu (kişisel ve işyeri ortamı) 8 Havadaki Am onyak Konsantrasyonu (kişisel ve işyeri ortamı) 9 Havadaki Formaldehit Konsantrasyonu (kişisel ve işyeri ortamı) 10 Havadaki Benzen Konsantrasyonu (kişisel ve işyeri ortamı) 11 Havadaki Toluen Konsantrasyonu (kişisel ve işyeri ortamı) 12 Havadaki Ksilen Konsantrasyonu (kişisel ve işyeri ortamı) 13 Havadaki Hekzan Konsantrasyonu (kişisel ve işyeri ortamı) 14 Havadaki Arsenik Konsantrasyonu (kişisel ve işyeri ortamı) 15 Havadaki Civa Konsantrasyonu (kişisel ve işyeri ortamı) 16 Toz içerisindeki serbest silis analizi (kişisel ve işyeri ortamı) 17 Renk Karşılaştırma Metodu ile Gaz ve Buhar Konsantrasyonu
18 Aydınlatma
19 Termal Konfor
20 Manyetik Alan Ölçümleri 21 Radyasyon Ölçümleri
22 Asbest Ölçüm ve Numune Alma İşlemleri.
