Vurmalı çalgılar nelerdir?
Vurmalı çalgıları tanıyalım…
Perküsyon olarak da bilinen vurmalı çalgılar, müzikte ritim yapısı kurulmak için kullanılır. Genel olarak di ğer enstrüman türlerine göre ez gi ye da yalı değil müziğin ritmine da yalı bir enstrüman biçimidir. Müzik içerisinde, diğer çal gılardan daha önemli bir yere sahiptir di yebiliriz. Çünkü ezgi yi çalan çal gıların tamamı bu ritme uymak zorundadır.
Ritim, eski Yunanca’da ‘akış’ anlam ına gelmektedir. Değişen uzunluk ve vuruşların orta ya çıkardığı ses bütünlükleri ve serileri ritimleri oluşturur.
M o d e r n m ü z i k t e r i t i m ya p ı l a r ı , ge n e l l i k l e p e r k ü s yo n a l e t l e r i yl e i c r a e d i l i r . Üzerine elle ve ya başka bir cisimle vurularak, çalkala yarak , sürtülerek ve ya o v u l a r a k s e s e l d e e d i l e n h e r o b j e v u r m a l ı ç a l gı k a t e go r i s i n e gi r m e k t e d i r . Vurmalı çal gılar genel olarak bir müzik parçasında ritmi ve melodi yi belirler.
Vurmalı çal gılar orkestra içinde vazgeçilmez bir role sahiptir.
Vurmalı çalgılar (per küsyon aletleri)
Modern müzik aletlerinin karmaşık yapılarına karşın, perküsyon aletleri halen basit formlarını korurlar. Perküs yon sözcüğü Latince’deki ‘percussio’
v e ‘ p e r c u s s u s ’ t e r i m l e r i n d e n g e l i r . P e r c u s s i o ‘ m ü z i k a l a n l a m d a d ö v m e k v e çarpmak’, percussu s ise ‘vurmak’ dem ektir. Darbuka sözcüğü de benzer bir şekilde Arapça ‘darp’ (vurmak) kökünden gelir.
Vurmalı çal gıların tarihi oldukça ilginç tartışmalar yaratmıştır. Vurmalı çal gılar ailesi, tarihin en eski çal gılarının önemli bir bölümünü içerir.
Müziğin evrimi içerisinde insan sesinden sonraki basamak olarak yer alan vurmalı çalgılar ilk örneklerini eller, ayaklar, sopalar, tahtalar ve taşlarla çıkarılan sesler olarak vermiştir. Tarımı n gelişmesi yle birli kte yeni teknikler kullanmayı başaran insanlar za manla a ynı enstrümandan farklı tonlar verebilen vurm alı çalgılar üretme yi başarmışlardır.
Vurmalı çal gılar birçok farklı kritere göre sınıflandırıl abilir. En ya ygın sınıflandırılmalarda vurmalı çal gıların yapısı, etnik kökenleri ve ya müzik t e o r i s i v e o r k e s t r a s yo n i ç e r i s i n d e k i i ş l e v l e r i b a z a l ı n m ı ş t ı r . B a z ı d u r u m l a r d a perküs yon al etlerinin frekanslarının ayarlanabilir olması ve ya olmam ası üzerinden de sınıflandırma yapılmıştır.
Vurmalı çal gıların sınıflandırılması 4 şekilde yapılır, bunlar;
1) Sesin üretil me şekline göre vurmalı çalgılar 2) Müzikal işlevine göre vurmalı çalgılar 3) Gündelik bilgi ye göre vurmalı çalgılar
4) Farklı Kültürlere ve gelenekl ere göre vurmalı çal gılar
Sesin üretilme şekline göre vurmalı çalgılar 1) İdiofon
2 ) M e m b r a n o f o n 3 ) K o r d o f o n 4 ) A e r o f o n 5 ) E l e k t r o f o n
İdiofon: İdiofonlar tüm yapılarının titreşmesi sonucu ses üretirler. Bu türe büyük ziller, el zilleri, celesta, çanlar, marimba, gong örnek verilebilir.
c e l e s t a m a r i m b a
go n g
M e mb r a n o f o n : M e m b r a n o f o n l a r üzerlerinde bulunan zarın titreşmesi sonucunda ses üreti rler. Bu türe Tom -t om, yer davulu, tim pani, bongo, konga ayrı ca; darbuka, kös, bendir, zarbık, çember gibi tüm davul türleri örnek v e r i l e b i l i r .
t o m - t o m k o n g a
kös
K o r d o f o n : T e l l i ç a l gı l a r ge n e l l i k l e k o r d o f o n o l a r a k b i l i n i r l e r . F a k a t b u n l a r ı n bazıları aynı zamanda perküs yon alet idir. Bu türe pi ya no, kanun, santur örnek olarak verilebilir.
A e r o f o n : Ü f l e m e l i ç a l gı l a r a e r o f o n l a r ı n g e n e l i n i o l u ş t u r u r l a r . F a k a t b u çal gıların bazıl arı aynı zamanda perküsyon aletidir. Bu türe sireni, borazan, t a b a n c a ö r n e k o l a r a k v e r i l e b i l i r .
E l e k t r o f o n : E l e k t r i k s a ye s i n d e s e s ü r e t e n h e r ç a l gı b i r h o p a r l ö r e g e r e k s i n i m duyar. Hoparlörler titreşimleri yle müzik üreten idiofonlara benzetilebilir.
B u n e d e n d e n ö t ü r ü e l e k t r o f o n l a r p e r k ü s yo n a i l e s i n i n ü ye s i k o n u m u n a g e l i r l e r . Bu türe bil gisa yarlar, midi cihazları, teremin örnek olarak verilebilir.
t e r e m i n
Müzikal işlevine göre vurmalı çalgılar
1) Belirlenebilir frekanslılar: Timpani, marimba, ksilofon, vibra fon, harp, mızıkalar belirlenebilir frekanslılara örnek olarak verilebilir.
2) Belirlenebilir frekanslı olmayanlar: Ziller, bass davul, tenor davul, düdükler, yer davulu belirlenebilir frekanslı olma yanl ara örnek olarak v e r i l e b i l i r .
Gündelik bilgiye göre vurmalı çalgılar
Gündelik bilgimizin algıladı ğı vurmalı çalgılar bu gruba girer. Davul seti (bateri), tef, sonradan perküs yon al eti olarak kullanılma ya başlanmış aletler ( m e t a l b o r u l a r , b i r b i s i k l e t t e k e r i n d e k i t e l l e r , s ü p ü r ge l e r , k o n s e r v e k u t u l a r ı , bakır kaplar, t encereler, vs.) bu gruba girer.
Farklı Kültürlere ve geleneklere göre vurmalı çalgılar
1) Folklorik vurmalı çalgılar: Beri mbau, cajon, djembe, tabla, Latin perküs yon aletleri, t imbal bu gruba gi rerler.
b e r i m b a u c a j o n 2 ) M o d e r n - y a y g ı n vurmalı çalgılar: Orkestrada kull anılan perküs yon a l e t l e r i , d a v u l s e t i ( b a t e r i ) b u gr u b a gi r e r .
Vurmalı çal gılar, tahta ve metalden yapılmış bir kasnağı n üzerine, hayvan derisi gerilerek ol uşmuş enstrümanlardır. Üstte bulunan derinin gergin olmasını sağlamak için kasnağın yan tarafl arında bulunan vidalı düzeneklerden yararlanılır. Bu vidalar sayesinde derinin sertliğini istediğiniz şekilde a yarl a yabilirsiniz. Derinin sert olması sesin daha gür çıkmasını sağlarken, gevşek ol ması daha alçak bir ses elde etmek için k ullanılır.
Vurmalı çalgılardan bazıları şunlardır;
T i mp a n i : B u v u r m a l ı ç a l gı d a , v i d a l a r a e k o l a r a k , b u s e s ş i d d e t i n i s a ğl a m a k için çal gının alt tarafına yerleştirilmiş pedal kullanılmakt adır. Timpani ve büyük davul gibi bazı vurmalı çalgı türlerinde, iki a det uçları keçe ile kaplanmış tokmak kullanılarak ses elde edilir. ( Resim: Timpani )
t i p a n i
D e f : T e f o l a r a k d a b i l i n e n d e f , v u r u l a r a k v e s a l l a n a r a k ç a l ı n a b i l e n b i r çal gıdır. Kasnağın çevresine yerleştirilmiş olan ziller, el ile defe vurma ya da s a l l a m a h a l l e r i n d e s e s ç ı k a r m a k t a d ı r . E l i m i z i n b i r i i l e d e f i t u t a r k e n d i ğ e r elimizle ana ritmi, defi tuttuğumuz elimizin parmakları ile ise süslemeler yapılmaktadır.
( d e f )
Z i l : V u r m a l ı ç a l gı l a r k a t e go r i s i n d e e n f a z l a s e s gü r l ü ğü n e s a h i p ç a l gı d ı r . Y u v a r l a k olarak yapılmış ve dairelerin ort asında t utmak için deri t u t a m a k l a r k u l l a n ı l ı r . Ç a l a n k i ş i s e s i n gü r l ü ğü n ü k ö ş e l e r e v e ya o r t a ya v u r a r a k sağlam aktadır.
z i l
B a t e r i : B a t e r i , v u r m a l ı ç a l gı l a r t a k ı m ı n a d e n i r . Ş a r k ı l a r d a r i t i m t u t m a ya yarar. Çoğunluğun düşünd üğü gibi bat eri (davul) çok hızlı olmaktan ibaret değildir. Denge ve akıcılık gerekir. St andart bir bat eri, genellikle 5 parça davul ve 3 parça zilden oluşur.
b a t e r i
Üçgen: Metalden üçgen şeklinde yapılm ış ince bir vurmalı çalgıdır. Küçük bir çal gı olmasına karşın sesi son derece gürdür. Metalden yapılmış, ucu yu v a r l a k o l a n b i r s o p a i l e ü ç ge n i n i ç e r i s i n e v u r u l a r a k k u l l a n ı l ı r . ( R e s i m : Üçgen çalgı )
üçgen
B o n g o : G ü n e y A m e r i k a v e A f r i k a d o ğu m l u o l a n b o n go , K ü b a m ü z i ği n d e 1 9 . yüz yıldan sonra görüldü. 194 0′larda yapılan metal t ürler daha sonra geliştirildi. Latin karakterli bir perküs yon olan bongo, 19 ve 21 cm çaplarında ve alta doğru yaklaşık 25 cm uzayan iki çemberin yüzeylerine gerilen d e r i d e n o l u ş m a k t a d ı r . Ç e m b e r l e r b i r b i r l e r i n e b a ğl ı d ı r . G e n e l l i k l e d i z ü s t ü n de ya da dizlerin arası na yerleştirilerek çalınırsa da, metal bir ayağa sabitlenerek ya d a f a r k l ı u yg u l a m a l a r d a k u l l a n ı l d ı ğı d a gö r ü l m e k t e d i r .
b o n go
D a v u l : D a v u l , b i l i ne n e n e s k i v u r m a l ı ç a l gı l a r d a n b i r i d i r . A h ş a p , m a d e n ya d a pişmiş topraktan silindirik bir gövde ye gerilen deriden oluşur. El ya da s o p a yl a ç a l ı n ı r . B i ç i m i d e ği ş s e d e d ü n ya n ı n h e r ye r i n d e v e h e r t o p l u m d a kullanılan bir çal gıdır.
d a v u l
M a r a k a s : M a r a k a s , i ç i o yu k o l a n gö v d e s i n d e b u l u n a n p a r ç a l a r s a ye s i n d e sallayınca ses çıkaran bir müzik aletidir. Tahta, bambu ve plastikten yapılan türleri vardır. Çoğunlukla Afrika ve Latin Amerika müziklerinde kullanılır.
Marakas, içerisindeki boşluğa yerleştirilen küçü k sert parçacıkların sallanmanın etkisi yl e birbirine çarparak ses çıkarır. ( Resim: Marakas )
m a r a k a s
T a b l a : H i n d i s t a n ’ a ö z gü v u r m a l ı ç a l gı . E l l e ç a l ı n a n , f a r k l ı b ü yü k l ü k l e r d e v e tınılarda iki parçadan oluşur. Tabla keli mesi Arapçada davul anlamına gelir.
t a b l a
Nakkare (Kudüm): Kudüm ya da nakkare, yarım küre biçiminde bir çift küçük davuldan oluşan vurmalı bir çal gı. Din müziğinin önemli çal gılarından
“kudüm”, dindışı ve mehter müziğinde “nakkare” adı yl a anılır. Kudümün, çapları yaklaşık 28 -30 cm civarında ki davulları, dövme bakırdan yapılmış olup biri bü yük diğeri küçük iki tasa benzer. İki çanağın bü yüklüğünün birbirinden farkli olmasının sebebi, icra sırasında farkli tını elde etmek içindir. Yüksekli ği ise yaklaşık 16 cm olan taslar, dibe doğru daralırla r.
Bü yüğünün ağzına i ki, küçüğünün ağzına bir milim kalınlığında deri gerilir.
T i z s e s v e r e n d a v u l ( t e k ) s o l a , ö b ü r ü ( d ü m ) s a ğ a k o n u r .
n a k k a r e
S a n t u r : Ir a k , İr a n v e H i n d i s t a n k ö k e n l i b i r ç a l gı d ı r . Y a m u k ş e k l i n d e genellikle ceviz ve benzeri egzotik ağaçlar dan yapılan bir kutu şeklinde olan k l a s i k b i r s a n t u r , 7 2 i l a 1 6 0 t e l d e n o l u ş u r . B u t e l l e r ü z e r i n e , yi n e a h ş a p t a n yapılan küçük çekiçlerle (baget) vurma yolu yla çalınmaktadır.
s a n t u r
Ağız kopuzu: Damboi veya ağız kopuzu, çıkış yeri As ya olan, Orta Çağ’dan günümüze kadar gelmiş bir çal gı aletidir. Ağız kopuzu Orta Asya Türk cumhuri yetleri ve Kuzey Moğolistan taraflarında çeşitli alaşım metallerden, Hindi stan ve okyanus adalarında ise bambu sı yırmasından yapılan, esas işlevi hem enstrümanın titreşimi hem de ağız boşluğu hacminin ve de nefes yönünün değiştirilerek ses meydana getirilmesi olan, yaklaşık 6000 yıllık bir geçm işe sahip vurmalı -nefesli çal gıdır.
agız kopuzu B e n d i r : B e n d i r , K l a s i k T ü r k M ü z i ği ’ n d e k u l l a n ı l a n b a ş l ı c a v u r m a l ı r i t i m çal gılarından biridir. Zilsiz büyük def, nakkare ve kudümle birlikte kullanılır.
D e r i s i n i n i ç yü z ü n e b o yd a n b o ya g e r i l e n k i r i ş s a ye s i n d e a yn ı a n d a i k i d e ği ş i k tını çıkarabilir. ( Resim: Bendir )
b e n d i r
A s ma d a v u l : İk i t a r a f ı n d a d a d e r i g e r i l m i ş b ü yü k ç e b i r ç a l gı d ı r . B u d a v u l türünü kullanmak i çin bir tokmak ve i nce bir çubuk kullanılır. Tokmak ana r i t m i v e r m e k i ç i n k u l l a n ı l ı r k e n , ç u b u k i l e s ü s l e m e l e r ya p ı l ı r .
asma davul
