DÖVİZ PİYASALARI
Döviz piyasaları
Döviz piyasalarının temel fonksiyonu,
uluslararası ticaret ve sermaye akımlarının gerçekleştirilmesidir.
Bugün dünyadaki en büyük mali piyasalar döviz piyasalarıdır.
Dünyadaki döviz piyasaları içinde işlem
hacmi en büyük olan ise Londra piyasasıdır.
Döviz piyasaları
Döviz piyasaları daha çok farklı ulusal paraların birbirine dönüşümünü sağlayan bir örgüt veya kurumsal yapı niteliğindedirler.
Bu piyasada da
döviz arz eden satıcılar,
döviz talep eden alıcılar ve aracı kurumlar vardır.
Arz ve talebin karşılaşmasından "döviz fiyatları"
oluşur. Döviz fiyatlarına "döviz kurları"
(exchange rates) da denir.
Döviz
Genel bir tanımlama ile yabancı ülke paralarına döviz denmektedir.
Geniş anlamda döviz ise, yabancı ülkelere ödeme yapmaya yarayan her çeşit araçtır.
Nakit şeklinde olan eldeki paraya "efektif, nakde dönüştürülebilir herhangi bir araç şeklinde
olanlara (banka havalesi, ödeme emri, döviz poliçeleri, mevduat sertifikaları, seyahat çekleri vb.) da "döviz" adı verilmektedir.
Döviz kullanılış şekline göre
Konvertibl döviz
Konvertibl olmayan döviz
olmak üzere ikiye ayrılır.
Döviz çeşitleri
Konvertibl Döviz
Diğer devletlerin paralarına serbestçe ve
kolaylıkla çevrilebilen dövizlere,konvertibl döviz ve yapılan bu işleme konvertibilite denir.
Konvertibl Olmayan Döviz
Bir ülke parası, diğer ülkelerin paraları ile cari döviz fiyatları (kurları) üzerinden serbestçe
değiştirilemiyorsa o ülkenin parasına konvertibl olmayan döviz denmektedir.
Döviz piyasaları
Döviz piyasaları;
Döviz kuru hareketlerine karşı korunma sağlama.
Uluslararası işlemler için kredi sağlama ve satın alma gücünün transferi
işlevlerini yerine getirir.
Döviz piyasaları
Döviz piyasalarının temel fonksiyonu, uluslararası ticaret ve sermaye akımlarının gerçekleştirilmesidir.
Bugün dünyadaki en büyük mali piyasalar döviz piyasalarıdır.
Dünyadaki döviz piyasaları içinde işlem hacmi en
büyük olan ise Londra piyasasıdır. Bunu sırasıyla New York ve Tokyo piyasaları izlemektedir.
İsviçre, Hong Kong, Fransa, Hollanda ve Kanada piyasaları da diğer önemli piyasalar arasında yer almaktadır.
Döviz piyasasının müşterileri
İhracatçı ve ithalatçı gibi ticaret adamları
Dış fon sağlamak veya dış yatırım yapmak isteyen kişiler, şirketler (özellikle çokuluslu olanlar)
Kamu kuruluşları
Spekülatörler,
Arbitrajcılar ve
Döviz pozisyonlarını denkleştirmek isteyen banka ve öteki mali kuruluşlar
Merkez bankaları yer alır.
Döviz piyasası
Döviz piyasasının büyük bölümü anında teslim (spot) işlemlerden oluşur.
anında teslim piyasası (spot piyasa)
anında teslim kuru (spot kur)
Daha sınırlı bir bölümü de vadeli işlemleri (forward transactions) kapsar.
vadeli piyasa (forward market)
vadeli kurlar (forward exchange rate's)
D öviz piyasalarının farklılıkları
Döviz piyasaları alıcı ve satıcıların karşılaştıkları piyasalar değildir.
Döviz piyasaları belirli bir borsa biçiminde örgütlenmiş piyasalar değildir.
Döviz piyasaları evrensel nitelikteki piyasalardır.
Dünya yüzünde döviz piyasası hiç kapanmayan bir piyasadır.
Döviz piyasaları tam rekabet piyasalarına oldukça yakın piyasalardır.
Döviz piyasaları
Döviz piyasaları fiziksel bir mekan olmayıp, elektronik iletişim ağı ile birbirine bağlanmış kendi işyerlerinden faaliyet gösteren
katılımcıların oluşturduğu bir piyasadır.
Spot İşlem
Bir dövizin işlem tarihinde belirlenen bir kur üzerinden alış veya satışının iki iş günü
sonrası valörü ile gerçekleştirilmesidir.
Döviz piyasalarında kurlar spot valör için kote edilir.
Aynı gün veya bir gün valörlü işlem yapılması durumunda spot kurlarda gerekli ayarlamalar yapılır.
Forward İşlem
Belli miktardaki dövizin anlaşmanın yapıldığı tarihte belirlenen bir kur üzerinden, ileriki bir tarihte veya bir zaman dilimi içerisinde alım ya da satımının yapılması yükümlülüğüdür.
Arbitraj
Belli bir anda çeşitli piyasalardaki fiyat
farklılıklarından yararlanarak kar elde etmek amacıyla, bir dövizin alınıp satılması işlemine
"arbitraj" adı verilmektedir.
Depo
Uluslararası piyasalarda bir geceden bir yıla kadar olan vadeler için bir dövizin uluslararası piyasalarda geçerli olan faizler karşılığında borç alınıp verilmesi işlemleridir.
Outright (Düz Forward)
Belirli miktarlardaki dövizin ileriki bir tarihte satılması ya da alınması söz konusudur.
Forward kurlar swap priminin spot kura eklenmesi veya swap iskontosunun spot kurdan çıkarılması şeklinde bulunur.
Swap
Sözcük anlamı değiş tokuş anlamına gelen swap, faiz oranları ile döviz kurlarında oluşan
dalgalanmalardan doğan riskleri minimize etmek amacıyla geliştirilmiş olan bir mali tekniktir.
Swap işlemi bir dövizin
forward alımı (satımı),
spot satımı (alımı) veya
aynı anda iki tane forward alım-satımı içeren (forward- forward)işlemlerdir.
Futures Contracts
(Gelecekte işlem Sözleşmeleri)
Bu sözleşmeler, miktar ve niteliği belli standartlara göre belirlenen bir malın veya bir mali enstrümanın, gelecekte önceden belirlenmiş bir tarihte, üzerinde anlaşılan bir fiyattan organize bir borsada alım ya da satımını içeren sözleşmelerdir.
İleri bir tarihte gerçekleşecek olan alım-satım işleminin fiyatı bugünden belirlenip anlaşmaya bağlanır.
Options Contract
(Opsiyon Sözleşmeleri)
Bir opsiyon sözleşmesi, bir ürünün belli bir miktarını gelecekteki belirli bir tarihte veya bu tarihe kadar belli bir fiyattan alma ya da satma hakkını içeren bir
anlaşmadır.
Döviz Kuru Sistemleri
Temel Kavramlar
Döviz: Bir ülke parasının başka bir ülke parası cinsinden fiyatıdır
Döviz Kuru: Yabancı bir ülke para biriminin ülkenin parası ile ifade edilmesidir
Döviz Piyasası: Farklı ülkelere ait paraların alınıp satıldığı piyasadır
Döviz Kurlarının Tarihçesi
Ülkeler arası ticaret hacminin genişlemesi ile paralel olarak gelişim göstermiştir
Ülkeler ticari işlemlerinde kullanabilecekleri ortak bir değer oluşturma ihtiyacı hissetmiştir
İlk yıllarda bu ilişkilerin yönetilebilmesi için
altın gibi değerli madenler ortak değer olarak kabul edilmiştir
Zamanla ülkeler paralarını bu amaçla kullanmaya başlamışlardır
Döviz Kurlarının Tarihçesi
Ülke paralarının değerinin bir standarda bağlanması ihtiyacı ortaya çıkmıştır
Ülke paralarının altının değerine
endekslenmesini esas alan altın standardı sistemi oluşturulmuştur
Altın standardı: Her ülkenin elinde
bulundurduğu altın stokuna bağlı olarak o ülkenin çıkardığı paranın altın standardında değeri belirlenmekte ve o ülkenin çıkardığı para bu değere uygun olarak belirlenmiş
miktarda altın alıp satmayı taahhüt eder hale
Döviz Kurlarının Tarihçesi
1. ve 2. Dünya Savaşları sonrasında gelişen ekonomik gelişmeler altın standardı
sisteminin işlerliğini ortadan kaldırmıştır
2. Dünya Savaşı’nın ardından 1944 yılında savaştan güçlü çıkan ülkeler A.B.D.’nin
Bretton Woods şehrinde yeni bir sistem geliştirmek üzere bir araya gelmiştir
Bu çalışmalar sonucunda Bretton Woods Sistemi ortaya çıkmıştır
Döviz Kurlarının Tarihçesi
Bretton Woods Sistemine göre:
Her ülke ulusal parasının değeri USD cinsinden tanımlanmıştır
Döviz Piyasasında ulusal paraların %1 daha
yüksek veya daha düşük oranda dalgalanmasına izin verilir
Paranın alabileceği en yüksek değer üst destekleme noktası, en düşük değer alt destekleme noktası olarak adlandırılır
Döviz Kurlarının Tarihçesi
Bretton Woods Sistemi USD’nin her zaman güçlü bir para birimi olarak kalacağı
varsayımı temelinde yapılandırılmıştır
1971 yılında A.B.D. Başkanı Nixon USD’nin altına çevrilebilirliği özelliğini iptal etmiştir
USD’nin altına karşı değeri yeniden tespit edilmiştir ancak bu durum sistemin temel dinamiklerini bozmuştur
Döviz Kurlarının Tarihçesi
Bretton Woods Sisteminin temel
dinamiklerinin bozulmasıyla birlikte pek çok ülke sistemin dışına çıkmıştır
Ülkeler kendi politikalarına uygun döviz kur sistemlerini benimsemeye başlamış ve bu durum karma döviz kur sistemlerinin ortaya çıkmasına zemin hazırlamıştır
Döviz Kur Sistemleri
SABİT DÖVİZ KURU SİSTEMİ
Dalgalanma marjı dar
olan ve kur
ayarlanmasının
nadiren söz konusu olduğu bir sistemdir.
KARMA SİSTEMLER Sabit veya esnek kur sistemlerinden çeşitli sapmalarla ortaya çıkan ve iki sistemi birbirine yakınlaştıran döviz kuru sistemidir
ESNEK DÖVİZ KURU SİSTEMİ
Resmi müdahalelerin pek yer almadığı, serbest değişken kur sistemidir.
Döviz Kur Sistemleri
Döviz Kur Sistemleri temelde üç ana grup olarak değerlendirilebilir:
1. Sabit Döviz Kur Sistemi
2. Serbest Döviz Kur Sistemi
3. Karma Döviz Kur Sistemleri
Döviz kur sistemlerinin farklılaşmasında iki temel unsur etkilidir:
1. Kredibilite
2. Esneklik
Sabit Döviz Kur Sistemi
Merkez Bankasının döviz piyasasına alıcı ve satıcı olarak müdahale etmesiyle döviz kuru istikrarının sağlandığı piyasadır.
Bu sistemlerde döviz kurları bir kez
belirlenince, arz ve talep koşulları ne olursa olsun piyasa kurlarının belirlenen sınırların dışına çıkmasına izin verilmez.
Sabit Döviz Kur Sistemi
O Doların TL Fiyatı
Dolar Miktarı Üst Destekleme Noktası
Alt Destekleme Noktası T
T A
A T
’
T’ A’
A’
Parite Kuru
Dolar Alımı
Dolar Satımı
M D
Döviz fiyatları üst destekleme
noktasına çıkınca Merkez Bankası tarafından
piyasada döviz satışına (ulusal para alımı)
başlanır.
Alt destekleme noktasına inince de piyasadan döviz satın alınır (ulusal para
satışı).
Sabit Döviz Kur Sistemi
Sabit Döviz Kur Sisteminin Başlıca Avantajları:
Kur Riskinde Azalma
Uluslar arası Piyasalara Giriş
Faiz Oranlarında Düşüş
Parasal Şoklara Direnç
Sabit Döviz Kur Sistemi
Sabit Döviz Kur Sisteminin Başlıca Dezavantajları:
Güvenilirlik
Bağımlı Para Politikası
Şoklara Karşı Kırılganlık
Cari İşlemler
Serbest Döviz Kur Sistemi
Döviz kurlarının arz ve talep koşullarına bağlı olarak serbestçe değişebildiği sistemlere
değişken kur ya da serbest dalgalanan kur sistemi denilmektedir.
Mekanizmanın altında yatan temel fikir, ülke parasının arz ve talebini eşitleyen denge
döviz kurlarının bulunduğu varsayımının kabul edilmesidir.
Serbest Döviz Kur Sistemi
Serbest Döviz Kur Sisteminin Başlıca Avantajları:
Basitlik
Devamlı Ayarlama
Bağımsız Yurtiçi Politikalar
Para Politikasının Artan Etkinliği
Rezervlere İhtiyacın Azalması
Şoklara Karşı Direnç
Serbest Döviz Kur Sistemi
Serbest Döviz Kur Sisteminin Başlıca Dezavantajları:
Elastikiyet Kötümserliği
Düzensiz Döviz Piyasası
Dikkatsiz Mali Politikalar
İthal Enflasyon
Karma Döviz Kuru Sistemleri
Sabit kur sistemi ve serbest kur sistemlerinin arasında yer alan ve iki sistemin özelliklerini birleştirmek suretiyle oluşturulan karma
sistemlerde mevcuttur
Karma döviz kuru sistemleri serbest döviz kuru sistemi ile sabit döviz kuru sisteminin özelliklerini belli oranlarda barındıran
sistemler olduğundan bu iki sistemin avantaj ve dezavantajlarını belli oranlarda taşıyan sistemlerdir
Karma Döviz Kuru Sistemleri
Çalışma kapsamında incelenen karma döviz kuru sistemler aşağıda sıralanmıştır:
Kirli Dalgalanma veya Gözetimli Dalgalanma Sistemi
Aralık İçinde Dalgalanma Sistemi
Kaygan Aralık Sistemi
Yönlendirilmiş Sabit Aralık Sistemi
Yönlendirilmiş Sabit Parite Sistemi
Ayarlanabilir Sabit Döviz Kuru Sistemi
Para Kurulu Sistemi
Tam Dolarizasyon Sistemi
Kirli Dalgalanma veya Gözetimli Dalgalanma Sistemi
"Kirli” Dalgalanma veya Gözetimli Dalgalanma (Managed Float): Merkez bankası belli bir pariteye bağımlı olmaksızın döviz piyasasına müdahaleye hazır durumdadır. Müdahale sıklığı ve şekli hedef doğrultusunda değişir. Doğrudan müdahaleler uluslar arası rezervlerde değişim yaratırken, dolaylı müdahaleler (faiz oranlarında değişim, likidite veya diğer finansal araçlar yoluyla) yaratmaz.
Kirli Dalgalanma veya Gözetimli Dalgalanma Sistemi
Olumlu Yönleri: Piyasaya tepkisi serbest dalgalanan kur benzeridir ancak daha yüksek düzeyde uluslararası
rezerv birikimine ihtiyaç vardır. Döviz kurlarındaki "aşırı"
hareketliliği önler.
Olumsuz Yönleri: Merkez bankasının hareketinin şeffaf olmayışı piyasalarda belirsizliğe neden olabilir.
Uygulamada müdahalelerin etkileri "sinyal" niteliğinde bile olsa kısa süreli olmaktadır. İstikrar kazandırıcı
değildir
Aralık İçinde Dalgalanma Sistemi
Aralık İçinde Dalgalanma (Hedef Bölgesi):
Nominal döviz kuru belirlenen merkez parite
etrafında aşağı/yukarı belli aralık içinde serbest dalgalanır. Sapmalarda parasal otorite piyasaya müdahale eder. Aralık genişliği değişir.
Daraldıkça sabit kur sistemine, genişledikçe serbest kur sistemine yakınsar.
Aralık İçinde Dalgalanma Sistemi
Olumlu Yönleri: Sistem belirli esneklikle kredibiliteyi sağlamaktadır. Aralık ve merkez parite gibi anahtar
bilgiler piyasanın bekleyişlerini şekillendirir. Aralık içinde gerçekleşen dalgalanmalar piyasadaki şok değişimleri absorbe eder.
Olumsuz Yönleri: Aralığın çok dar olduğu ve makro politikaların sisteme uyumlu olmadığı durumlarda
uygulama istikrar önleyici olabilir ve spekülatif ataklara neden olabilir. Aralığın tayini önemlidir. Sistemin
esnekliği aralık ve merkez parite değerlerinin revize edilmesine olanak tanır. Bu ise uygulamanın
kredibilitesini düşürmektedir.
Kaygan Aralık Sistemi
Kaygan Aralık (Sliding Band) Sistemi:
Parasal otorite belirli bir merkez pariteyi
izlemeyi taahhüt eder. Ancak, merkez parite aralıklarla çeşitli göstergeler ışığında
ayarlanır. Bu sistem aralık sisteminin yüksek enflasyonlu ülkelerde uygulanma biçimidir
Kaygan Aralık Sistemi
Olumlu Yönleri: Sistem dünya ortalaması
üzerinde enflasyon yaşayan ülkelerde aralık sisteminin uygulanmasına olanak tanır ve ülke parasının önemli oranda değer
kazanmasını önler.
Olumsuz Yönleri: Merkez paritenin ayarlanma dönem ve oranlarının bilinmeyişi piyasalarda belirsizlik ve faiz oranlarında hareketlilik
yaratabilir. Aralık tayini önemlidir.
Yönlendirilmiş Sabit Aralık Sistemi
Yönlendirilmiş Sabit Aralık (Crawling
Band): Aralık sisteminde merkez paritenin zaman içinde ayarlanmasıdır. Yönlendirme oranı farklı kurallara bağlanabilir. Geçmiş
enflasyon oranları farkı gibi geriye dönük ya da beklenen enflasyon oranı gibi ileriye
dönük yaklaşımlar en sık uygulamalardır.
Yönlendirilmiş Sabit Aralık Sistemi
Olumlu Yönleri: Yüksek enflasyonlu ülkelerde aralık sisteminin uygulanmasına, merkez paritede yüksek oranlı ayarlamalar yapılmaksızın, olanak tanır.
Olumsuz Yönleri: Yönlendirme oranının tayini önemli riskler taşır. Geçmişe dönük yaklaşım sistemde
enflasyonist süreç yaratabilir. Geleceğe dönük yaklaşım ise yanlış enflasyon hedefleri doğrultusunda
belirlendiyse ulusal paranın aşırı değerlenmesine ve spekülatif baskılara yol açabilir.
Yönlendirilmiş Sabit Parite Sistemi
Yönlendirilmiş Sabit Parite (Crawling Peg):
Nominal döviz kuru periyodik olarak belirli
göstergelere göre ayarlanır. Çok dar bir aralık içinde hareket eder ve sapmaları engellenir.
Uygulamanın bir örneği de nominal döviz kurunun mevcut enflasyon oranının altında artacak şekilde ayarlanmasıdır.
Yönlendirilmiş Sabit Parite Sistemi
Olumlu Yönleri: Yüksek enflasyonlu ülkelerde önemli reel kur değerlenmelerini önler.
Tablita sistemi piyasa beklentilerini
yönlendirir ve belirli ölçüde kredibilite sağlar.
Olumsuz Yönleri: Geçmiş enflasyon farklarını kullanan geçmişe dönük yaklaşım sistemde enflasyonist sürecin oluşmasına ve para
politikasında döviz kurunun nominal çıpa
etkisinin ortadan kalkmasına neden olabilir.
Ayarlanabilir Sabit Döviz Kuru Sistemi
Ayarlanabilir Sabit Döviz Kuru: Kesin
kurallara bağlanmış sabit kur sistemidir. Para politikasında yasal sınırlamalar mevcuttur.
Para otoritesi yerli parayı yalnız yabancı para girişi karşılığı basabilir.
Ayarlanabilir Sabit Döviz Kuru Sistemi
Olumlu Yönleri: Kredibilite unsurunu en
çoklayıcı bir sistemdir ve "zaman tutarsızlığı"
sorununu ortadan kaldırır.
Olumsuz Yönleri: Kredi açısından önemlidir ancak sistem esnek değildir. Önemli dışsal şoklar tamamen işsizlik ya da ekonomik
aktivite yoluyla absorbe edilir. Merkez bankası "son kredi mercii" fonksiyonunu yitirir.
Para Kurulu Sistemi
Para Kurulu (Currency Board): Kesin
kurallara bağlanmış sabit kur sistemidir. Para politikasında yasal sınırlamalar mevcuttur.
Para otoritesi yerli parayı yalnız yabancı para girişi karşılığı basabilir.
Para Kurulu Sistemi
Olumlu Yönleri: Kredibilite unsurunu çoklayıcı bir sistemdir ve "zaman tutarsızlığı"
sorununu ortadan kaldırır.
Olumsuz Yönleri: Kredi açısından önemlidir ancak sistem esnek değildir. Önemli dışsal şoklar tamamen işsizlik ya da ekonomik
aktivite yoluyla absorbe edilir. Merkez bankası "son kredi mercii" fonksiyonunu yitirir.
Tam Dolarizasyon Sistemi
Tam Dolarizasyon (Full 'dollarization'):
Para kurulu sisteminin en uç formudur ve uygulaması yoktur. Bir ülkenin parasal
bağımsızlığına son vererek diğer ülkenin para birimini kullanmasıdır.
Tam Dolarizasyon Sistemi
Olumlu Yönleri: Kredibilite unsurunu maksimize eden sistemdir. Teori olarak parasal otoritenin farklı davranış hakkı yoktur.
Olumsuz Yönleri: Para kurulu sisteminde olduğu gibi kredibilite açısından olumlu ancak esneklik olarak olumsuz bir sistemdir. Tüm dışsal şoklar reel ekonomi tarafından absorbe edilir. Merkez bankası "son kredi mercii" fonksiyonunu yitirir.
Önemli ulusal ve politik engeller mevcuttur.