Kıymetli Evrakın Ziyaı ve İptali

(1)

Kıymetli Evrakın Ziyaı ve İptali

(2)

(3)

Özkan GÜLTEKİN

(Öğretide ve Uygulamada)

KIYMETLİ EVRAKIN ZİYAI VE İPTALİ

4721 Sayılı “Türk Medenî Kanunu”, 5941 Sayılı “Çek Kanunu” ve En Son Yargıtay Kararları Işığında

Genişletilmiş ve Gözden Geçirilmiş 5. Baskı

Ankara, 2010

(4)

K

Kııyymmeettllii EEvvrraakkıınn ZZiiyyaaıı vvee İİppttaallii Özkan GÜLTEKİN

Hukuk Kitapları Dizisi: 227 ISBN 978-975-02-1310-6 Beşinci Baskı:

Ağustos - 2010

© Seçkin Yayıncılık San. ve Tic. A.Ş.

Bu kitabın her türlü yayın hakkı Seçkin Yayıncılık San. ve Tic. A.Ş.’ye aittir. Yayınevinin yazılı izni olmadan, tanıtım amaçlı toplam bir sayfayı geçmeyecek alıntılar hariç olmak üzere, hiçbir şekilde kitabın tümü veya bir kısmı herhangi bir ortamda yayımlanamaz ve çoğaltılamaz.

Sayfa Tasarımı:

Ömer Candan Kapak Tasarımı:

İsmail Çam Yayın ve Dağıtım:

Merkez: Seçkin Yayıncılık, Sağlık Sokak No: 21 06410 Sıhhiye, ANKARA Tel: (0–312) 435 30 30 (Pbx), Faks: (0–312) 435 24 72

Şube: Ankara Adliye Sarayı K Blok Zemin Kat Sıhhiye, ANKARA Tel: (0-312) 309 52 48 Şube: Abidei Hürriyet Caddesi 179/E (Şişli Ceza Adliyesi Altı) Şişli – İSTANBUL Tel: (0-212) 234 34 77 Şube: Strazburg Cd. No:23 Sıhhiye - ANKARA Tel: (0312) 230 52 62 / ankarasube@seckin.com.tr Web Adresi: www.seckin.com.tr, E–posta: yayin@seckin.com.tr

Baskı:

Seçkin Yayıncılık, Tel: (0–312) 435 30 30

(5)

Biricik oğlum Melih Engin’e…

(6)

(7)

Beşinci Baskının Sunumu

Ticarî ilişkilerde çabukluğun ve güvenin sağlanmasında büyük öneme haiz bulunan çek, bono, poliçe vs. gibi kıymetli evrakın çalınması, kaybolması, oku- namaz hâle gelmesi, yırtılması ve yanması gibi durumlarda ne yapılacağı, sene- din kıymetli evrak niteliğinin devam edip etmeyeceği, senette doğmuş olan hakkın sona erip ermeyeceği gibi sorunlar “Kıymetli Evrak Hukuku”nda çok büyük bir önem arz etmiş olmasına rağmen, doktrinde bu konu az ilgi gördü- ğünden ve bu konuda yeterli araştırma yazısına pek fazla rastlanmadığından, genel eserlerdeki incelemelerde ise farklı görüşlerin mevcudiyeti, uygulamada ya da pratik hayatta sık rastlanan bu konuya yönelmemizi yani; “Kıymetli Evra- kın Ziyaı ve İptali”ni, çalışma konumuz olarak seçmemizi sağlamıştır.

Söz konusu bu çalışma ile “Kıymetli Evrakın Ziyaı ve İptali” konusu, hem teorik hem de uygulamaya dönük bir şekilde irdelenerek, üniversitelerin Ticaret Hukuku kürsülerinde görev yapan araştırmacılara, sosyal ve ticarî hayatta kam- biyo senedi kullananlara, yargılama aşamasında bu uyuşmazlıklara bakacak olan hâkimlere ve avukatlara yardımcı olması düşüncesi ile ayrıntılı olarak ince- lenmiştir. Bu bağlamda; önemine binaen konu ile ilgili seçilmiş en yeni Yargı- tay kararları özet şeklinde ele alınmış, ayrıca ziya ve iptal hâlinde yargılama giderlerine kimin katlanacağı sorununa da değinilmiştir.

Ticarî hayatta sağladığı güven ve akıcılık ile çabukluk ve nakit yerine kulla- nımındaki kolaylık nedeni ile adî senetlerden farklı olarak kıymetli evrakın ziyaı nedeni ile iptali konusu, kanunumuzda muhtelif senet türlerine göre ayrıntılı ola- rak düzenlenmiş olup, bu çalışmada her konu ile ilgili hem doktrin hem de Yargı- tay’ın görüşü, gerek dipnotlarla gerekse açıklama şeklinde anlatılmaya çalışılmış ve konu ile ilgili önemli görülen güncel Yargıtay kararları metin şeklinde veril- miştir. Zira; ne tek başına doktrin, ne de tek başına Yargıtay uygulaması, hukuk- çuya geniş anlamda ve uzun vadede yarar getirmez. “Olması Gereken Hukuk”a ulaşma adına, hem doktrinin hem de Yargıtay’ın, karşılıklı görüş alışverişi ve eş güdüm içerisinde çalışmalarının gerekli ve yararlı olduğuna inanmaktayım.

Ayrıca eserde, 01/01/2002 tarihi itibarı ile yürürlüğe girmiş bulunan 4721 sa- yılı yeni “Türk Medenî Kanunu” çerçevesinde güncelleştirme yapılmış ve eserde Eski Medenî Kanun ile ilgili maddenin hemen yanında ve parantez içinde, şu an yürürlükte bulunan 4721 sayılı Türk Medenî Kanunundaki karşılığı belirtilmiş ve bu uygulama ile okuyucuya kolaylık sağlanması amaç edinilmiştir.

Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü Özel Hukuk Anabi-

lim Dalında yüksek lisans tezi olarak hazırlanmış ve Yüksek Lisans Tez Sınav Ko-

misyonu’nda, 17/01/2002 tarihinde savunması yapılarak, oy birliğiyle kabul edilmiş

olan ayrıca Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu’nun 30/03/2006 tarihli ve 185 sayılı

kararı ile ve yine oy birliğiyle, meslek kıdemimden sayılmasına karar verdiği bu ese-

(8)

8 Kıymetli Evrakın Ziyaı ve İptali

rin ilk baskısı 2002 yılının Ekim ayında, ikinci baskısı 2006 yılının Eylül ayında, üçüncü baskısı 2007 yılının Kasım ayında ve dördüncü baskısı ise 2009 yılının Nisan ayında yapılmış olup, dördüncü baskı da çok kısa sürede tükenmiştir.

Bu baskıda; konuya ilişkin seçilmiş en yeni Yargıtay kararları esere eklen- miş, yeni yayınlar ile kitaplar tekrar taranarak ek bilgilere yer verilmiş ve konu- nun ilgili kısımlarına işlenmiş, konu güncelleştirilmiş ancak kitabın özü ve sis- tematik yapısı esas itibariyle korunmuştur. Bunların yanında, 28/02/2009 tarihli ve 27155 Mükerrer sayılı Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren 18/02/2009 kabul tarihli 5838 sayılı “Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun”’un 32’nci maddesinin 19’uncu fıkrasındaki “29/6/1956 tarihli ve 6762 sayılı Türk Ticaret Kanununun 711’inci maddesinin üçüncü fıkrası yürürlükten kaldırılmıştır.” hükmü gereği, eserde geçen TTK’nın 711’inci maddesinin son fıkrası ile ilgili güncellemeler yapılmıştır. Yine 20 Aralık 2009 tarihli ve 27438 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren 14/12/2009 kabul tarihli 5941 sayılı yeni “Çek Kanunu”’nun ilgili hü- kümleri, mülga 3167 sayılı Çekle Ödemelerin Düzenlenmesi ve Çek Hamilleri- nin Korunması Hakkında Kanun’un maddelerinin geçtiği yerlerde karşılaştırma da yapmak suretiyle işlenmiştir. Ayrıca bu baskıda, Türkçe dil bilgisi ve imlâ kurallarına uygun olarak eserin şeklî yapısı da bir kez daha gözden geçirilerek yeniden düzenlemeler yapılmıştır. Kitabın son bölümünde yer verilen Yargıtay kararlarına güncel olan yeni seçilmiş kararlar eklenmiş ve kitabın “Yargıtay Kararları Dizini” bölümüne Yargıtay kararlarının özetleri başlık hâlinde verile- rek, okuyucunun aramış olduğu Yargıtay kararına daha çabuk ulaşmasında ko- laylık sağlanmıştır. Bu baskıda yapılan yeniliklerden bir tanesi de eserin dör- düncü bölümünde, Türk Ticaret Kanunu Tasarısında “Kıymetli Evrakın Ziyaı ve İptali” konusu ile ilgili genel bir değerlendirmede bulunulmasıdır.

Beşinci baskıya ilişkin olan bu sunuma son verirken, eserin hazırlanması sı- rasında, yardımlarını esirgemeyen değerli Hocalarım; Prof. Dr. Güzin ÜÇIŞIK, Doç. Dr. A. Lerzan YILMAZ ve Doç. Dr. Veliye YANLI’ya, moral desteklerini hiçbir zaman benden esirgemeyen; kızıma, oğluma ve eşime ayrıca kitabın ilk dört baskısına büyük ilgi gösteren kıymetli hukukçu meslektaşlarıma sonsuz şükranlarımı ve kitabın basımını üstlenen Seçkin Yayınevinin değerli sahipleri;

Sayın Aytaç SEÇKİN ve Koray ŞEÇKİN ile dizgi ve baskıda görev alan yayı- nevi çalışanlarına teşekkürlerimi sunarım.

Eserin, tüm okuyuculara yararlı olması dileği ile...

Saygılarımla...

Özkan GÜLTEKİN

Cumhuriyet Başsavcısı

Ağustos – 2010

İnebolu/KASTAMONU

(9)

İçindekiler

Beşinci Baskının Sunumu ... 7

Kısaltmalar ... 15

GİRİŞ I. KONU ... 19

II. AMAÇ VE KAPSAM ... 20

III. PLÂN VE METOD ... 21

BİRİNCİ BÖLÜM KIYMETLİ EVRAKLA İLGİLİ GENEL HÜKÜMLER VE “KIYMETLİ EVRAKIN ZİYAI” KAVRAMI § 1. “KIYMETLİ EVRAK” KAVRAMI ... 23

I. Genel Olarak ... 23

II. Kıymetli Evrakın Tanımı ... 23

III. Kıymetli Evrakın Nitelikleri ... 26

1. Kıymetli Evrak Bir Senettir ... 26

2. Kıymetli Evrakın İçerdiği Hakkın Özelliği ... 28

A. Kıymetli Evraktaki Hak Para ile Ölçülebilen Bir Değere Sahip Olmalıdır ... 28

B. Kıymetli Evrakın İçerdiği Hak Tedavül Özelliği Olan Bir Haktır ... 29

C. Kıymetli Evrakta Hak ile Senet Arasında Kuvvetli Bir Bağ Vardır ... 30

3. Kıymetli Evrakta Mücerretlik (Soyutluk) İlkesi Geçerlidir ... 31

4. Kıymetli Evrak Özel Şekil Şartlarına Tâbidir ... 34

5. Kıymetli Evrak Tipleri Kanunda Sınırlayıcı Olarak Sayılmıştır ... 35

§ 2. KIYMETLİ EVRAKLA İLGİLİ YASAL DÜZENLEME ... 36

I. Türk Ticaret Kanununda Kıymetli Evrakın Düzenlenişi ... 36

II. Mevzuatımızda Kıymetli Evrakın Düzenlenişi ... 37

1. Çek Kanununda ... 37

2. Türk Medenî Kanununda... 39

3. Borçlar Kanununda ... 40

4. İcra ve İflâs Kanununda ... 40

5. Damga Vergisi Kanununda ... 40

6. Harçlar Kanununda ... 41

7. Türk Ceza Kanununda ... 41

8. Sermaye Piyasası Kanununda ... 42

A. Yatırım Fonu Katılma Belgesi ... 42

(10)

B. Katılma İntifa Senetleri ... 42

C. Oydan Yoksun Hisse Senetleri ... 43

D. Banka Bonoları ... 43

E. Banka Garantili Bonolar... 43

F. Finansman Bonosu ... 44

G. Varlığa Dayalı Menkul Kıymet ... 44

H. Kâra İştirakli Tahvil ... 44

I. Kâr ve Zarar Ortaklığı Belgeleri ... 44

J. Hisse Senetleriyle Değiştirilebilir Tahviller... 45

K. Sermaye Piyasası Araçları ... 45

L. Depo Edilen Menkul Kıymet Sertifikaları ... 45

9. Bankalar Kanununda ... 46

10. 2983 Sayılı Kanunda ... 46

11. 32 Sayılı Kararda ... 46

§ 3. DEVİR ŞEKİLLERİ BAKIMINDAN KIYMETLİ EVRAK ÇEŞİTLERİ ... 46

I. Nama Yazılı Senetler ... 47

1. Tanımı ... 47

2. Nama Yazılı Olarak Düzenlenebilecek Senetler ... 47

3. Nama Yazılı Kıymetli Evrakın Devri ... 48

II. Emre Yazılı Senetler ... 48

1. Tanımı ... 48

2. Emre Yazılı Olarak Düzenlenebilecek Senetler ... 49

3. Emre Yazılı Kıymetli Evrakın Devri... 49

III. Hamile Yazılı Senetler ... 50

1. Tanımı ... 50

2. Hamile Yazılı Olarak Düzenlenebilecek Senetler ... 50

3. Hamile Yazılı Kıymetli Evrakın Devri ... 51

§ 4. “KIYMETLİ EVRAKIN ZİYAI” KAVRAMI ... 51

I. Genel Olarak ... 51

II. Uygulamada Kıymetli Evrakın Ziyaı ve İptali Nedeniyle Açılan Davalar ile İlgili İstatistikler . 54 III. Hukukumuzda Kıymetli Evrakın Ziyaı ve İptali Hükümlerinin Uygulama Sırası ... 54

IV. Kıymetli Evrakın Zayi Olma Hâlleri ... 55

1. Senedin Zilyetliğini Kaybetme ... 55

2. Senedin Hasara Uğraması ... 58

V. Kıymetli Evrakın Zayi Olması Hâlinde Hamilin Hakları ... 59

1. Önleyici Tedbir Alınmasını Talep Etme Hakkı ... 59

A. Genel Olarak ... 59

B. Senet Bedelinin Mahkemeye Tevdii ... 61

2. İstirdat Davası Açma Hakkı ... 62

3. Senedin İptalini Talep Etme Hakkı ... 62

B. İptal Hükmünün Özelliği ... 63

C. İptal Davasının Amacı ... 64

(11)

İçindekiler 11

İKİNCİ BÖLÜM

KIYMETLİ EVRAKIN ZİYAI VE İPTALİNE İLİŞKİN HÜKÜMLERİN DÜZENLENMESİ VE

KIYMETLİ EVRAKIN İPTALİ

§ 5. KIYMETLİ EVRAKIN ZİYAI VE İPTALİNE İLİŞKİN HÜKÜMLERİN DÜZENLENMESİ .. 65

I. Genel Olarak ... 65

II. Türk Ticaret Kanununda Konuya İlişkin Genel Düzenleme ... 65

III. Kıymetli Evrakın Ziyaı ve İptalinin Özel Hükümlere Bağlanmasının Sebebi ... 67

§ 6. KIYMETLİ EVRAKIN İPTALİ ... 67

I. İptale İlişkin Özellikler ... 67

1. Adî Senetlerin Ziya Nedeniyle İptali ile Kıymetli Evrakın Ziya Nedeniyle İptali Arasındaki Farklar .. 68

2. Ziya Nedeniyle İptal Davası ile Bedelsizlik Nedeniyle İptal Davası Arasındaki Farklar ... 69

3. İptal Davasında Genel Anlamda İspat Yükü ... 70

4. İptal Davasında Kanunlar İhtilâfı Hukuku ... 70

II. İptalin Şartları ... 72

1. Genel Olarak ... 72

2. İptalin Şeklî Şartları ... 72

A. Dilekçe Verilmesi ... 72

B. İptal Talebinde Bulunanın (Dilekçe Verenin) Hak Sahibi Olması ... 72

3. İptalin Maddî Şartları ... 74

A. Senedin Zayi Edilmiş Olması ... 74

B. Senette Yer Alan Hakkın Hâlen Mevcut Olması ... 74

C. Senet Zilyetliğinin Yeniden İktisabının Mümkün Olmaması ... 75

D. Zayi Edilen Senedin İptalinin Kanunen Mümkün Olan Senetlerden Olması ... 76

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM KIYMETLİ EVRAK TÜRLERİNE GÖRE KIYMETLİ EVRAKIN İPTAL USULÜ § 7. HAMİLE YAZILI SENETLERE MAHSUS İPTAL USULÜ ... 81

I. Genel Olarak ... 81

II. İptal Usulü ... 84

1. Talep ... 84

2. Yetkili ve Görevli Mahkeme ... 84

3. Mahkemece Alınacak Tedbirler ... 85

A. Önleyici Tedbirler Safhası ... 85

B. İptal Safhası... 87

4. İptal Talebinin Kabulü ya da Reddi Hâlinde Temyiz Safhası ... 88

III. Münferit Kuponların İptal Usulü ... 88

§ 8. NAMA YAZILI SENETLERE MAHSUS İPTAL USULÜ ... 89

(12)

I. Genel Olarak ... 89

II. Temel Kural ... 90

III. Temel Kuralın İstisnaları ... 91

1. Yasanın Saklı Tuttuğu Hükümler ... 92

2. Borçluya Tanınan İmkânlar ... 93

A. Basitleştirilmiş Resmî İptal Usulü ... 93

B. Özel İptal Usulü ... 94

§ 9. EMRE YAZILI SENETLERE MAHSUS İPTAL USULÜ ... 95

I. Genel Olarak ... 95

II. İptal Usulü ... 97

1. Talep ... 97

2. Yetkili Mahkeme ... 97

III. Emre Yazılı Senedin Ziyaı Hâlinde Açılabilecek Davalar ... 97

1. Önleyici Tedbirler Safhası ... 98

A. Önleyici Tedbirin Niteliği ve Türk Ticaret Kanunundaki Yeri ... 98

B. Önleyici Tedbir Talebinde Teminat Sorunu ... 99

C. Önleyici Tedbiri Kimlerin Talep Edeceği Sorunu ... 100

D. Önleyici Tedbir Kararının Muhatabı ... 101

E. Önleyici Tedbir Talebinde Bulunan Kişinin Senedi Ferdileştirmesi ... 102

F. Önleyici Tedbir Talebinde Şekil ... 103

G. Önleyici Tedbir Talebinin Mahkeme Dışı Bir Yol ile Alınmasının Mümkün Olup Olmaması ... 103

H. Önleyici Tedbir Yargılamasında Yetkili Mahkeme ... 103

I. Önleyici Tedbir Yargılamasında Görevli Mahkeme ... 104

J. Önleyici Tedbir Kararının Özelliği ve Sonuçları ... 105

K. Önleyici Tedbirin Devam Süresi ... 107

L. Önleyici Tedbir Kararının Temyiz Edilip Edilemeyeceği Sorunu ... 107

M. Haksız Önleyici Tedbirden Dolayı Tazminat Davası ... 108

N. Önleyici Tedbir Kararının Zamanaşımını Kesip Kesmeyeceği Sorunu ... 110

2. İstirdat Davası Safhası ... 110

A. İstirdat Davasının Niteliği ve Türk Ticaret Kanunundaki Yeri ... 111

B. İstirdat Davasında Taraflar ... 112

C. İstirdat Davasının Açılabilme Koşulları ... 113

D. İstirdat Davasında Yetkili Mahkeme ... 114

E. İstirdat Davasında Görevli Mahkeme ... 114

F. İstirdat Davasında İspat Yükü ... 115

G. İstirdat Davasının Sonucu ... 116

H. İstirdat Davasında “Münasip Bir Mühlet” Kavramının Anlamı ... 117

3. İptal Davası Safhası ... 118

A. İptal Davasının Niteliği ve Türk Ticaret Kanunundaki Yeri ... 118

B. İptal Davasında Şekil ... 119

C. İptal Davasında Yetkili Mahkeme ... 119

D. İptal Davasında Görevli Mahkeme ... 121

E. İptal Davasının Adlî Ara Vermedeki Durumu ... 122

F. İptal Davasında İspat Yükü ... 122

G. İptal Davasında “Senedin Ferdileştirilmesi” Kavramı ve Anlamı ... 125

H. İptal Davasında Mahkemenin Yapacağı İnceleme ... 126

I. İptal Davasında İlân Aşaması ve İlânların Sonucu ... 127

J. İptal Kararı ve Özelliği ... 129

(13)

İçindekiler 13

K. İptal Kararının Niteliği ... 130

L. İptal Kararının Temyizi ... 131

M. İptal Kararı Sonrası Yeni Senet Tanzimi ... 132

N. İptal Aşamasında Tazminat Davası ... 134

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM İPTAL KARARININ HÜKÜMLERİ İLE İPTAL DAVASINDA YARGILAMA GİDERLERİ VE KONU İLE İLGİLİ SEÇİLMİŞ YARGITAY KARARLARI § 10. İPTAL KARARININ HÜKÜMLERİ ... 135

I. Genel Olarak ... 135

1. İptal Kararının Olumlu Sonucu ... 135

2. İptal Kararının Olumsuz Sonucu ... 135

II. İptal Kararının Senetle İlgisi Olan Taraflar Arasındaki İlişkilere Etkisi ... 136

1. İptal Kararının Karar Hamili ile Senet Borçlusu Arasındaki İlişkiye Etkisi ... 136

A. İptal Kararı Hamilinin Hakları ... 136

B. Borçlunun İleri Sürebileceği Def’iler ... 140

C. İptal Kararı Hamilinin Müracaat Borçlularına Rücu Sorunu ... 142

2. İptal Kararının Borçlu ile Senet Zilyedi Olan Üçüncü Kişi Arasındaki İlişkiye Etkisi ... 149

B. İptal Kararı Hamilinin Senet Zilyedi Olan Üçüncü Kişinin Borçluya Müracaatından Önce Müracaat Etmesi ... 150

C. İptal Kararı Hamilinin Müracaat Etmeden Senet Zilyedi Olan Üçüncü Kişinin Borçluya Müracaat Etmesi ... 150

3. İptal Kararının İyi Niyetli Zilyet ile İptal Kararı Hamili Arasındaki İlişkiye Etkisi ... 151

B. İptal Kararının İyi Niyetli Hamile Karşı Etkisi... 151

C. İyi Niyetli Hamilin İptal Kararı Hamiline Karşı Dava Açması ... 152

III. İptal Kararının Hukukî Niteliği ve Özelliği ... 154

IV. İptal Kararı Sonucu Senedin İptal Edilmesi Hâlinde Meydana Gelen Zarara Kimin Katlanacağı Sorunu ... 155

V. Türk Ticaret Kanunu Tasarısında “Kıymetli Evrakın Ziyaı ve İptali” Konusu ile İlgili Genel Bir Değerlendirme ... 157

1. Türk Ticaret Kanunu Tasarısının Oluşumu ve Tarihsel Gelişimi ... 157

B. Yeni Bir Türk Ticaret Kanununun Gerekliliği ... 159

C. Ana Hatlarıyla Tasarının Getirdiği Yenilikler ... 159

2. Türk Ticaret Kanunu Tasarısı ve Bölümleri... 160

3. Türk Ticaret Kanunu Tasarısında Kıymetli Evrak ... 161

4. Sonuç ve Değerlendirme ... 163

§11. İPTAL DAVASINDA YARGILAMA GİDERLERİ ... 164

I. Yargılama Giderlerinin Tanımı ve Özellikleri ... 164

1. Yargılama Giderlerinin Tanımı ... 164

(14)

2. Yargılama GiderlerininÖzellikleri ... 165