ÜÇÜNCÜ BÖLÜM KANUN YAPIM SÜRECİ

(1)

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

KANUN YAPIM SÜRECİ

(2)

YASAMA DERNEĞİ

w w w . y a s a d e r . o r g

A - KANUN TANIMI VE TÜRLERİ B - KANUN YAPIM TEKNİĞİ

Kimler kanun önerebilir? Bir kanun tasarısı veya teklifi hangi kısımlardan oluşur, nasıl hazırlanır?

Bir tasarı veya teklifin metni hangi bölüm ve alt bölümlerden oluşur? Bir tasarı veya teklifin maddeleri hangi bölüm ve alt bölümlerden oluşur? Maddelerin kanun içerisindeki sistematik

dizilişi nasıldır? Bir kanun teklifi hazırlanırken nelere dikkat edilmelidir?

C - KOMİSYONLARDA KANUN YAPIM SÜRECİ

Komisyon nedir, STK’lar için neden önemlidir? Komisyon türleri nelerdir? Esas komisyon ne demektir, tali komisyondan farkı nedir? Komisyonların üye sayıları nasıl belirlenir, Başkanlık Divanı üyeleri kimlerdir? Hangi komisyon hangi işi görüşür? Komisyonları kim toplantıya çağırabilir, hangi konuların görüşüleceğini kim belirler? Komisyonlara gönderilen işler için bir görüşme süresi var mıdır, bu sürenin aşılması durumunda ne olur? Komisyon toplantılarına kimler katılabilir, STK’lar toplantılara nasıl katılabilir? STK’ların komisyon toplantısına katılmadan önce nelere dikkat etmeleri gerekir? Komisyon toplantılarında kimler söz alabilir, toplantıya davet edilen STK’lara söz verilmesi zorunlu mudur? Komisyon görevlileri kimlerdir, komisyon uzmanları ne iş yaparlar? Komisyonlarda tasarı ve teklif metinleri üzerinde değişiklik yapılabilir mi, yapılabilecek

değişikliğin sınırı nedir? Komisyonlarda değişiklik önergesini kimler verebilir, kimler oy kullanabilir ve STK’ların bu tür bir hakları var mıdır? Değişiklik önergelerinin belli bir formatı var

mıdır? Komisyonun toplanması ve karar alması için belli bir çoğunluğu var mıdır? Komisyonlar alt komisyon kurabilirler mi, alt komisyonlar STK’lar için ne ifade ederler? Komisyonlarda görüşmeler hangi aşamalardan geçer? Komisyonlar kararlarını Genel Kurul’a nasıl bildirirler?

Yasa yapımı dışında görevleri olan komisyonlar hangileridir? Dilekçe Komisyonu’nun görevi nedir? TBMM’de dilekçeler nereye sunulmalıdır? Dilekçenin başvuru formu nasıldır? Dilekçenin

verilmesi üzerine Komisyon tarafından hangi işlemler yapılır? Dilekçe sahipleri dilekçelerinin hangi aşamada olduğunu nereden öğrenebilirler? İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu’nun görevleri nelerdir? İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu’na hangi konularda başvuru yapılabilir?

Komisyona sunulan dilekçeler nasıl gönderilmelidir? Dilekçelerde aranan şartlar nelerdir?

Komisyonla ilgili bilgilere internet üzerinden ulaşılabilir mi, sayfada hangi bilgiler bulunmaktadır?

KİT Komisyonu’nun görevleri nelerdir? Komisyonun denetim süreci nasıl işler? AB Uyum Komisyonu STK’lar için önemli midir? Kadın Erkek Fırsat Eşitliği Komisyonu’nun (KEFEK)

görevleri nelerdir? KEFEK STK’lar için neden önemlidir?

D - GENEL KURUL’DA KANUN YAPIM SÜRECİ

Komisyonda rapora bağlanan bir tasarı veya teklifin görüşmelerine ne zaman başlanabilir? Genel Kurul’un gündemi hangi kısımlardan oluşur? “Kanun tasarı ve teklifleri ile komisyonlardan gelen diğer işler” kısmında neler bulunmaktadır ve sıralama nasıl oluşmaktadır? Görüşülmesine başlanacak bir sıra sayısı için kimlerin Genel Kurul’’da bulunması zorunludur? Tasarı ve tekliflerin

görüşülmesi nasıl bir sürece tabidir? Tasarı ve tekliflerin görüşülmesinde kimler ne kadar süreyle konuşabilir? Konuşmacılar hangi sırayla konuşur? Soru- cevap süresi ne kadardır ve kimler soru sorabilir? Maddelere geçmek ne demektir, maddelere geçilmesi reddedilirse ne olur? Bir madde nasıl görüşülür ve nasıl değiştirilir? Değişiklik önergesi ne demektir, hangi türleri vardır, kimler tarafından ne zaman verilebilir? Maddeler üzerindeki görüşmeler bittikten sonra bir yanlışlık ya da

irade değişikliği olduğu anlaşılırsa ne yapılabilir? Oylama ne demektir, kaç türlü oylama vardır?

Özel görüşme yöntemi ne demektir, nasıl yapılır? Kanunlar ne zaman yürürlüğe girerler?

(3)

Bu bölümde kanun ne demektir?

Çeşitleri nelerdir? Bu ayrımların herhangi bir anlamı var mıdır?

gibi sorular cevaplandırılacaktır.

(4)

A

KANUN TANIMI ve TÜRLERİ

Kanun biçimsel anlamda TBMM’nin yasama usullerine uygun olarak kabul ettiği metinlerdir.

Maddi anlamda ise, genel, nesnel ve kişilik dışı hukuk kuralları şeklinde tanımlanabilir.

(5)

Kanun ne demektir?

Kanun ya da yasa ile ilgili tanımlara bakıldığında biçimsel kanun ve maddi kanun olmak üzere iki kanun tanımının yapıldığı görü- lür. Biçimsel tanımda, kanunun kim tarafından yapıldığı öne çıkar.

Bu anlamda kanun, TBMM’nin yasama usullerine uygun olarak kabul ettiği işlemdir. Diğer bir anlatımla TBMM tarafından kanun adı altında çıkarılan her işlem kanun adını alır. Ancak TBMM’nin bu tür işlemleri biçimsel açıdan kanun olmakla birlikte maddi anlamda kanun değildir. Çünkü maddi anlamda kanun; doktrinde

“genel, nesnel ve kişilik dışı hukuk kurallarının bütünü” biçiminde tanımlanmaktadır. Bu durumda örneğin bir ilçe kurulmasına iliş- kin kanun biçimsel açıdan kanun olmasına rağmen maddi anlamda kanun değildir.

Kanunlar bu ayrım dışında çok çeşitli açılardan sınıflandırılabilir.

Burada çok kullanılmakta olan birkaç ayrım üzerinde durulacaktır.

Kod Kanun-Çerçeve Kanun

Kod kanun belirli bir alanda yeni baştan düzenleme yapan kanu- nu ifade ederken, çerçeve kanun kod kanunlarda değişiklik ya- pan kanunu anlatır.

Daha açık ifade etmek gerekirse yürürlükteki kanunlardan birinde değişiklik yapılıyorsa, değişikliği yapan kanun çerçeve kanundur. Dolayısıyla bir kanunun kod kanun mu yoksa çerçeve kanun

KANUN TÜRLERİ

Maddi-Biçimsel Kod-Çerçeve Geçici-Sürekli Temel Torba-Amaçlı

(Organik)-Kod

(6)

57 S İ V İ L T O P L U M İ Ç İ N Y A S A M A S Ü R E C İ N E K A T I L I M E L K İ T A B I

mu olduğuna karar vermek için kanunun yürürlükteki bir kanunda değişiklik yapıp yapmadığına bakmak gerekir. Örneğin Vatandaş- lık Kanunu bir kod kanun iken, bu Kanun’un 10’uncu maddesinde değişiklik öngören bir kanun çerçeve kanundur.

Geçici kanun (madde)-sürekli kanun (madde)

Geçici kanun (madde) belirli bir süre uygulandıktan sonra yürür- lükte kalmakla birlikte etkisi sona eren kanun iken, sürekli kanun sürekli uygulanmak üzere çıkarılan kanundur. Kanunlar kural olarak süreklidirler. Ancak şu durumlarda geçici nitelikli kanunlar çı- karılabilir: Birinci durum, yeni çıkarılan kanun dolayısıyla eski durumla yeni durum arasında uyumsuzluk oluşması ve iki durum arasında uyum sağlanmasıdır. Örneğin bir kurulun yeniden düzen- lenmesi durumunda kurulda eskiden beri çalışmakta olanların du- rumlarının yeni duruma uyarlanmasını sağlayan madde geçici bir maddedir. İkinci durum, geçmişteki bir haksızlığı telafi etmek ya da af çıkarmak amacıyla geçici madde düzenlenmesidir. Örneğin 1985-1992 yılları arasında okuldan atılmış olanların yeniden öğ- renim hakkı kazanmalarına yönelik bir af düzenlemesi geçici bir maddeyle yapılır. Bu durumda geçici kanun, kişileri geçmişteki belirli dönemlerde yasal yükümlülüklerden muaf tutma, kişilere haklar tanıma ya da geçiş döneminde eski dönem ile yeni dönem arasında uyum sağlama amacıyla ana kuralı tümüyle ya da belirli yönleriyle askıya alan ayrıksı düzenleme olarak tanımlanabilir Geçici kanunlar genellikle “bu Kanunun yayımı tarihine kadar”

veya “….tarihine kadar” gibi işin geçiciliğine işaret eden tarihler içerir. Ancak içinde tarih bulunan her düzenleme geçici madde ol- madığı gibi her geçici düzenleme mutlaka tarih içermeyebilir. Ka- nunda ister süre bulunsun ister bulunmasın belirli süreler geç- tikten ya da belli işler yapıldıktan sonra yasanın/maddenin uy- gulaması sona eriyor ve sürekli bir kanunun maddeleri yürür- lüğe giriyorsa burada bir geçici kanun ya da maddeden söz edi- lebilir.

(7)

Temel Kanun (Organik Kanun)- Kod Kanun

Temel kanun ya da organik kanun doktrinde toplumsal, siyasal ve ekonomik alanda belirleyici olan kanun olarak tanımlanır. Bu durumda her temel kanun aynı zamanda bir kod kanundur. Bu tür bir belirleyiciliği olmayan, belirli bir alanda yeni düzenleme getiren kanunlar ise kod kanundur ve bunlar temel kanun sınıflamasına girmezler. Örneğin ceza kanunu, ticaret kanunu gibi kanunlar temel kanun iken tabipler odasını düzenleyen yeni bir kod kanun temel kanun değildir. Temel kanunların neler olacağı genellikle ana- yasalarda düzenlenir ve bu kanunların ağırlıklı çoğunluk esasına göre kabulü zorunlu kılınır.

Ancak ülkemizde çok farklı bir temel kanun tanımı ve uygula- ması geçerlidir. İçtüzükte temel kanunla ilgili olarak çeşitli öl- çütler kullanılmış olmakla birlikte, uygulamada madde sayısı fazla olan ve hızlı görüşme yöntemi uygulanan kanunlar temel kanun olarak anlaşılmaktadır. Diğer bir anlatımla hangi kanunun temel kanun olacağına Danışma Kurulu’nun önerisi üzerine Genel Kurul tarafından karar verilmektedir. Temel kanun olarak görü- şülmesine karar verilen kanunlar fazla maddesi olan kanunlar ol- duğundan, çok maddeli çerçeve kanunların da temel kanun olarak görüşüldüğü görülmektedir. Bu nedenle Avrupa ülkelerinde rastla- nan temel ya da organik kanunlar ile ülkemizdeki temel kanun uy- gulamasını birbirine karıştırmamak gerekir.

Torba Kanun- Amaçlı Kanun

Torba kanun, yasama tasarrufu sağlamak için yasama pratiği- mize girmiş olan ve çok sayıda kanunda değişiklik yapan kanun- lar için kullanılan bir kavramdır. Bu kanunlar genellikle “Bazı/

Çeşitli Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun” adı altında çıkarılmaktadır.

Kod kanunlar ya da çerçeve kanunlar belirli bir amaca yönelik

(8)

olabilirler. Bu amaca yönelik olarak kimi zaman birden fazla kanunda değişiklik yapılması gerekir. Örneğin gıdaların denetimi ile ilgili olarak hem mahalli idarelerin görev ve yetkilerinin düzenlen- mesi hem de sağlıkla ilgili çeşitli kanunlarda değişiklik yapılması gerekebilir. Bu durumda çerçeve kanun birden fazla kanunda deği- şiklik yapmasına rağmen bir torba kanundan söz edilemez. Torba kanundan söz edilebilmesi için hem birden fazla kanunda değişik- lik yapılması hem de değişikliklerin amaçlarının birbirinden fark- lı olması gerekir. Örneğin pasaportlarla ilgili bir düzenlemenin ya- nında trafikle ilgili bir düzenleme de yapıldığında torba kanundan söz ediliyor demektir. Ancak bu tür kanunları saptamak her zaman çok kolay olmayabilir.

Torba kanun uygulaması kısa zamanda daha çok kanun çıkar- mak amacına yöneliktir. Ancak bu uygulamanın kanun yapım tekniği ile bağdaştığı söylenemez. Bu yüzden de kanun tasarısı ve teklifi hazırlanmasına ilişkin esas ve usulleri belirleyen yönet- meliklerde torba kanun yönteminin engellendiği görülmektedir.

(9)

Kanun tasarı ve tekliflerinin hazırlanması belirli şekil ve yöntem kurallarına bağlanmıştır.

Kanun tasarı ve tekliflerinin

hazırlanması belirli şekil ve

yöntem kurallarına bağlanmıştır.

(10)

Bakanlar Kurulu tarafından sunulan önerilere

“Kanun Tasarısı”, milletvekilleri tarafından sunulan önerilere “Kanun Teklifi” denir.

B

KANUN YAPIM TEKNİĞİ

(11)

Ülkemizde yurttaş girişimi mekanizması olmadığı gibi çeşitli kamu idareleri tarafından kanun önerilmesi de mümkün değildir.

STK’ların yasama sürecini harekete geçirebilmek için bakanlıklar düzeyinde ya da milletvekilleri nezdinde girişimde bulunmaktan başka seçenekleri yoktur.

Bir kanun tasarısı veya teklifi hangi kısımlardan oluşur, nasıl hazırlanır?

İster tasarı ister teklif olsun kanun önerileri belirli esas ve usullere uygun olarak hazırlanmalıdır. Bu esas ve usullere uyulmadan çı- karılan bir kanun uygulama aşamasında ciddi sorunlar çıkarabilir.

Başbakanlık tarafından çıkarılan 17/2/2006 tarihli ve 26083 sayılı Kimler kanun önerebilir?

Türkiye’deki hukuk sisteminde kanunların önerilmesinin iki kay- nağı vardır. Önerilen metinler öneren makama bağlı olarak kanun tasarısı veya kanun teklifi olmak üzere değişik adlar alırlar.

Bakanlar Kurulu tarafından sunulan önerilere “Kanun Tasarısı”, milletvekilleri tarafından sunulan önerilere

“Kanun Teklifi” denir.

KANUN ÖNERME YETKİSİ

Kanun

Tasarısı Kanun Teklifi Bakanlar

Kurulu Milletvekili

KANUN

STK STK

(12)

Mevzuat Hazırlama Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik’te söz- konusu esas ve usuller belirlenmiştir.

Söz konusu yönetmeliğe, Başbakanlığın hazırladığı, elektronik or- tamda yürürlükteki mevzuata erişim imkanı sunan “http://www.

mevzuat.gov.tr” adresinden “Yönetmelikler” başlığı altından sor- gu yapmak suretiyle ulaşılabilir.

Burada STK’lara kanun teklifi taslağı hazırlamada yardımcı olabi- lecek bazı esaslar aktarılacaktır: Kanun tekliflerinde mutlaka bu- lunması gereken unsurlar:

Her teklifte öncelikle teklifi veren milletvekillerinin TBMM Başkanlığı’na hitaben yazılmış imzalı dilekçelerini içeren tak- dim sayfası (tezkeresi) bulunur.

Kanun teklifinin genel amacını belirleyen genel gerekçe ve her maddenin gerekçesini ortaya koyan madde gerekçeleri de tekliflerde bulunması gereken unsurlardır.

Genel gerekçe ile madde gerekçelerinin, teklife neden gereksinim duyulduğunu olabildiğince kısa ancak ayrıntılı bir biçimde açıklaması çok önemlidir. STK’lar tarafından hazırlanacak teklif taslağı gerekçelerinin ikna edici olması, taslağın teklif haline gelmesi ve teklifin kanunlaşması şansını önemli oranda artırabilir.

KANUN TEKLİFİ

Maddeler

Madde Başlığı

Madde Metni BaşkanlığınaTBMM

Takdim Yazısı Genel Teklif Metni

Gerekçe

Teklif Başlığı

Madde

Gerekçeleri Tablo veya Liste

(varsa)

STK

(13)

Teklifte en önemli bölüm, kabul edilmesi halinde kanun metnini oluşturacak olan başlık ve maddelerdir. Kanunun başlığı kod ka- nunlar için düzenlenen konunun içeriğini yansıtacak şekilde ol- malı, çerçeve kanunlar için değişiklik yaptığı kanunun sadece adını içermelidir. Çerçeve kanun başlıklarında değiştirilen kanu- nun tarih ve sayısına yer verilmemelidir.

Maddeler de madde başlıkları ile madde metinlerinden oluşur.

Çerçeve kanunlarla değiştirilen kanunların 1’inci maddesinde de- ğiştirilen kanunun tarihi, sayısı ve adı yer almalı, diğer maddelerde sadece değiştirilen kanunun sayısı verilmelidir. Çerçeve kanun- ların maddelerinde değişiklik yapılamaz; çerçeve kanun maddeleriyle kod kanunun maddeleri değiştirilir.

Bir tasarı veya teklifin metni hangi bölüm ve alt bölümlerden oluşur?

Kod kanunlar çeşitli bölümlerden oluşabilir. Ancak her kod kanunda aynı bölümlerin bulunması zorunlu değildir.

Kapsamlı kanunlarda bulunabilen bölümler şöyle gösterilebilir:

KANUN BÖLÜMLERİ

Kitap

Kısım

Madde Madde Madde

Bölüm Bölüm

Kısım Bir tasarının nasıl

hazırlanacağı Başbakanlık tarafından çıkarılan Mevzuat Hazırlama Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik’te düzenlenmiştir.

Bir kanun teklifi hazırlanırken de aynı usullere uyulur.

(14)

Bir tasarı veya teklifin maddeleri hangi bölüm ve alt bö- lümlerden oluşur?

Kanunun maddeleri çeşitli alt bölümlerden oluşur. Maddeler sı- rasıyla fıkra, bent, alt bent, cümle ve ibarelerden oluşur. Kod ka- nunlarda her fıkra bir numara alır; çerçeve kanunlarda fıkra- lar numaralandırılmaz. Bentler harflerle gösterilir. Bentlerin sı- ralanmasında Türkçe alfabede yer alan bütün harfler kullanılır.

Bir maddenin alt bölümleri şöyle gösterilebilir:

a) bendi b) bendi x) bendi

Birinci fıkra İkinci fıkra MADDE

X nci fıkra

1 numaralı alt bent

2 numaralı alt bent

x numaralı alt bent

Birinci cümle

İkinci cümle

“..” ibaresi

“ ..” ibaresi

(15)

Maddeler kısa ve anlaşılır olarak yazılmalıdır. Maddelerde ayraç içerisinde açıklayıcı bilgilere veya hükümlere yer verilmemelidir.

STK’lar tarafından maddenin hangi bölümlerden oluştuğunun bilinmesi, bir kanun teklifi ya da bir önerge hazırlanmasında önemlidir. Maddenin bölümlerini bilen bir STK temsilcisi çok kısa bir süre içinde görüşlerini bir değişiklik teklifi ya da değişiklik önergesi taslağına dönüştürebilir.

Maddelerin kanun içerisindeki sistematik dizilişi nasıldır?

Kapsamına ve içeriğine göre kanunlarda çeşitli maddeler bulunur.

Kapsamlı bir kod kanunda bulunabilecek maddeler şöyle sınıflan- dırılabilir:

Bir kanun maddelerden;

maddeler ise sırasıyla fıkra, bent, alt bent, cümle ve ibarelerden oluşur.

STK

MADDE SİSTEMATİĞİ

2. Teşkilat 3. Cezai

Hükümler 5. Son

Hükümler 4. Tüzük,

Yönetmelikler 1.Giriş

Maddeleri

1.1 Amaç 2.1 Organlar 5.1 Yürürlükten

kaldırılan hükümler

5.2 Geçici maddeler 5.3 Yürürlük

ve yürütme maddeleri 2.2 Nitelikler

2.3 Görev, yetki, sorumluluklar 1.2 Kapsam

1.3 Tanımlar ve kısaltmalar

(16)

Bu şemada görülmeyen ancak sıkça karşılaşılan madde türlerinden biri de ek maddedir. Bunun nedeni kod kanunlarda ek madde bu- lunmamasıdır. Ek madde uygulamasına ancak kod kanunlarda de- ğişiklik yapılmak istendiğinde ve bu değişikliğin mevcut maddelerden birinde yapılmasının olanaksız olması halinde başvurulur.

Kod kanunlarda değişiklik yapılırken değişikliğin ek madde yerine mümkün olduğunca mevcut madde metinlerinde yapılmasın- da yarar vardır.

Kanun tekliflerinde yukarıda bulunan maddelerin tümünün bulun- ması gerekmez. Düzenlemenin kapsamına bağlı olarak bu maddelerin çoğu tekliflerde yer almayabilir. Tekliflerde ana maddenin yanında yürütme ve yürürlük maddeleri bulunur; diğer bir an- latımla teklifler en az üç maddeden oluşur. Ancak tekliflerde yü- rürlük maddesinin bulunması zorunlu değildir. Yürürlük maddesi bulunmayan kanunlar Resmi Gazete’de ilan edilmesinden 45 gün sonra yürürlüğe girer.

Bir kanun teklifi hazırlanırken nelere dikkat edilmelidir?

Kanun teklifleri, herkesin anlayabilmesi için açık ve anlaşılır bir dille yazılmalı, kaba ve yaralayıcı ifadelere yer verilmemelidir.

Türkçe’de karşılığı varsa yabancı sözcükler yerine Türkçe sözcük- ler kullanılmalıdır. Türkçe’de karşılığı bulunmayan yabancı ke- limeler aslına uygun olarak yazılmalıdır. Örneğin “ekspo” değil

“expo” yazılmalıdır. Tekliflerin yazımında Türk Dil Kurumu tara- fından belirlenen imla kurallarına uyulmalıdır.

Uygulamada aksi görülmekle birlikte, kanun yapım tekniği bakı- mından doğru yöntem bir çerçeve kanun ile sadece bir kod kanunda ve bir çerçeve madde ile kod kanunun sadece bir maddesinde değişiklik yapılmasıdır. Aralarında bağlantı bulunması halinde bir çerçeve kanunla birden fazla kanunda değişiklik yapılabilir. An- cak bu zorunlu bir durumdan kaynaklanmalı ve yukarıda tanım- lanan torba kanuna dönüşmemelidir. Bu kurala uymayan teklifler hem kanunlaşmakta güçlük çekebilir, hem de uygulamada sorunlar çıkabilir.

(17)

Kanun tasarı ve teklifleri hazırlanırken bir ön araştırma- inceleme yapılması yararlı olur. İlk olarak teklifin Anayasaya ve ülkemiz tarafından kabul edilmiş uluslararası anlaşmalara uygunluğu araştırılmalıdır. Normlar hiyerarşisinin en tepesin- de Anayasa bulunduğundan, bütün kanunlar Anayasaya uygun olmak zorundadır. Anayasa’nın 90’ıncı maddesine göre “Usulü- ne göre yürürlüğe konulmuş milletlerarası antlaşmalar kanun hük- mündedir. Usulüne göre yürürlüğe konulmuş temel hak ve özgür- lüklere ilişkin milletlerarası antlaşmalarla kanunların aynı konuda farklı hükümler içermesi nedeniyle çıkabilecek uyuşmazlıklar- da milletlerarası antlaşma hükümleri esas alınır.” Bu nedenle ha- zırlanan kanun teklifinin Anayasaya ve o alanda kabul edilmiş bir anlaşmaya açıkça aykırı düşmememesine dikkat edilmelidir.

Bu çerçevede mümkünse Anayasa Mahkemesi’nin bu konuda verilmiş kararları varsa incelenmelidir. İkinci olarak değiştiril- mek istenen kanunun hükümleri arasında ya da çıkarılacak kod kanunun kendi hükümleri arasında çelişki oluşmamasına özen gösterilmeli, kanunun sistematiğine uyulmalıdır.

Kanun teklifleri, açık ve anlaşılır bir dille yazılmalı, kaba ve yaralayıcı ifadelere yer verilmemelidir.

(18)

Sıra Sayısı TOPLUMSAL GEREKSİNİM, TALEP

GENEL EVRAK VE ARŞİV GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

GENEL SEKRETERLİK KANUNLAR VE KARARLAR MÜDÜRLÜĞÜ

KOMİSYON RAPORU

KANUN SÜRECİN BAŞLAMASI

MİLLETVEKİLİ İlgili Bakanlık Taslağı, HÜKÜMET Başbakanlık Kanunlar ve Kararlar

Genel Müdürlüğü

KANUN TASARISI, TEKLİFİ, KHK

KANUN TEKLİFİ KANUN TASARISI

KOMİSYONLARDA GÖRÜŞME

KABUL RED

CUMHURBAŞKANLIĞI

RESMİ GAZETE TBMM’YE GERİ GÖNDERME

GENEL KURUL GÜNDEMİNE ALINMA VE GÖRÜŞÜLME KABUL

STK GÖRÜŞÜ

STK GÖRÜŞÜ GELEN KAĞITLARDA YAYIN

GELEN KAĞITLARDA YAYIN Komisyona havale

Kanun Yapım Süreci

(19)

Komisyonlar, yasamanın mutfağıdır;

tasarı ve teklifler komisyonlarda

olgunlaştırılmakta ve Genel Kurul’da

görüşmeye hazır hale getirilmektedir.

(20)

Esas komisyonlar nihai kararı veren ve raporu Genel Kurul görüşmelerinde esas alınan komisyonlardır. Tali komisyonlar ise esas komisyonlara görüş bildirebilirler.

C

KOMİSYONLARDA KANUN YAPIM SÜRECİ

(21)

Komisyon nedir, STK’lar için neden önemlidir?

Kanun yapım sürecinin mutfağını komisyonlar oluşturur. Komis- yonlarda gerekli inceleme ve araştırmalar yapıldıktan, enine boyu- na görüşülüp tartışıldıktan sonra kanunlar Genel Kurul’da görüş- meye hazır hale getirilmektedir. Bu amaçla kimi zaman alt komisyonlar kurulmakta ve daha derin inceleme ve araştırmaların yapıl- ması sağlanmaktadır.

Komisyonların çalışma usulü Genel Kurul’a göre çok daha esnek olduğundan STK’ların tasarı ya da tekliflerin oluşturulması sırasında görüşlerini aktarmaları daha kolaydır. STK’lar gerek komisyon, gerekse alt komisyon aşamasında komisyon

çalışmalarına katılarak yapıcı katkılarını sunabilirler.

Komisyon türleri nelerdir?

Komisyonlar yasal dayanak açısından Anayasa, İçtüzük ve ka- nunla kurulurlar.

Komisyonların tümü kanun yapımı ile ilgilenmezler; bu komis- yonlar kuruluş kanunlarında kendilerine yüklenen görevleri ye- rine getirirler. Bazı komisyonlar ise sadece tasarı ve teklif görü- şürler, bunlar yasa yapımı ile ilgili komisyonlardır. Tasarı ve tek- lif görüşme yetkisinin yanısıra bir takım özel görevleri de bulu- nan komisyonların varlığını da belirtmek gerekir.

Komisyonlar sürekliliklerine göre de geçici ve sürekli komisyon- lar olmak üzere ikiye ayrılırlar. Sürekli komisyonlar “Daimi Ko- misyon” ya da “İhtisas Komisyonu” olarak da bilinirler. Geçici komisyonlar olan meclis araştırması ve soruşturması komisyon- ları ise belirli bir süre için kurulurlar.

Komisyonlar hukuki dayanaklarına, sürekliliklerine ve işlevlerine göre aşağıdaki şemadaki gibi sınıflandırılabilir.

STK

(22)

KOMiSYONLAR

Yasal Dayanak açısından Anayasa

Plan ve Bütçe Soruşturma Kanunlar

İnsan Haklarını

İnceleme İnsan Haklarını

İnceleme Milli Savunma

Adalet

AB Uyum

Çevre İçtüzük

Dışişleri

KİT

KİT Milli Eğitim, Kültür Gençlik ve Spor Kadın Erkek

Fırsat Eşitliği Bayındırlık, İmar, Ulaştırma ve Turizm

Sağlık, Aile, Çalış- ma ve Sosyal İşler

Plan ve Bütçe Tarım, Orman ve Köyişleri Sanayi, Ticaret, Enerji,

Tabii Kaynaklar, Bilgi ve Teknoloji

Soruşturma

Anayasa Dilekçe

Dilekçe İçişleri

Yasa Yapımı

Diğer Araştırma Diğer

Sürekli Geçici

Süreklilik

Açısından İşlevsel

Açıdan

AB Uyum Kadın Erkek Fırsat Eşitliği

(23)

Şemada değişik açılardan sınıflandırılmış komisyonların tümü gö- rülmektedir. Bu komisyonlardan sadece Hesapları İnceleme Ko- misyonu hukuki gerekçelerle fiilen ortadan kalkmış durumdadır.

Bu şemada yer almayan komisyonlardan biri de Adalet ve Anaya- sa Komisyonları’nın üyelerinden oluşan dokunulmazlığın kaldı- rılması ya da milletvekilliğinin düşmesi ile ilgili tezkereleri görü- şen Karma Komisyon’dur. Bu komisyonlar ilgisiz görüldüklerin- den bu çalışmada ihmal edilmiştir.

Esas komisyon ne demektir, tali komisyondan farkı nedir?

TBMM İçtüzüğü’nde komisyonlar iki gruba ayrılmıştır:

Yasa yapımı ile ilgili komisyonlar esas ve tali olmak üzere iki- ye ayrılır. Esas komisyonlar nihai kararı veren komisyonlar, tali komisyonlar ise esas komisyona sadece görüş bildiren komisyon- lardır. Bu nedenle esas komisyonlar tasarı ya da teklifi bütün ay- rıntılarıyla ve bütün maddeleriyle görüşmek zorundayken, tali komisyonlar tasarı ya da teklifin sadece kendilerini ilgilendiren yönü üzerinde görüş bildirirler. Tali komisyonların ayrıntılar ve bütün maddeler hakkında görüş bildirmelerine bir engel bulunmamak- la birlikte, genellikle ihtisas alanlarına girmeyen konularda görüş bildirmedikleri görülmektedir.

TBMM Başkanlığı’na sunulan kanun tasarı ve teklifleri Başkan tarafından ilgili komisyon ya da komisyonlara esas ve tali olarak gönderilir. Her iş için bir esas komisyon belirlenirken, bir iş birden fazla tali komisyona havale edilebilir.

TALİ

KOMİSYON ESAS

KOMİSYON

görüş bildirme nihai kararı verme

Tasarı ve tekliflerin tali ve esas komisyonlara havalesi

Başkanlıkça yapılır.

(24)

STK’lar çabalarını daha çok son sözü söyleyen esas komisyonlarda yoğunlaştırmalıdırlar. Ancak bu, tali komisyonlardaki çalışmalara katılmamaları gerektiği anlamına gelmez. Çünkü bazı durumlarda tali

komisyonların görüşü esas komisyonun kararı üzerinde belirleyici olabilir. Bu nedenle esas komisyondaki girişimlere daha çok çaba harcanması gerekmekle birlikte tali komisyonlar da ihmal edilmemelidir.

Komisyonların üye sayıları nasıl belirlenir, Başkanlık Divanı üyeleri kimlerdir?

Komisyonların üye sayıları –Plan ve Bütçe Komisyonu’nun 40, KİT Komisyonu’nun 35 ve Meclis Soruşturması Komisyonu’nun 15 olan sabit üye sayısı dışında- değişkendir. Bu sayılar her dönem siyasi parti gruplarının tümünün komisyonda adaletli bir biçimde temsiline olanak tanıyacak biçimde yeniden belirlenir. Örneğin 24’üncü yasama döneminde yasa yapımı ile ilgili komisyonlarının üye sayısı 26 olarak belirlenmiştir.

Genel Kurul’da bu sayılara göre üye seçimleri tamamlanan komis- yonların yaptıkları ilk iş toplanarak kendi üyeleri içinden başkan, başkanvekili, sözcü ve katipten oluşan komisyon başkanlık diva- nını seçmektir.

Komisyonların her birinde siyasi parti gruplarının tümünün mutlaka üyeleri bulunur. Dolayısıyla STK’lar siyasi parti gruplarının herhangi biri aracılığıyla istemlerini komisyonlara iletebilirler.

Tali komisyonlar esas komisyona sadece görüş bildiren komisyonlardır.

Esas komisyonlar nihai kararı veren ve raporu Genel Kurul görüşmelerinde esas alınan komisyonlardır.

Plan ve Bütçe, KİT ve Soruşturma Komisyonları dışındaki diğer komisyonların üye sayısı siyasi parti gruplarının adaletli bir biçimde temsiline olanak tanıyacak biçimde her dönem Genel Kurul’ca yeniden belirlenir.

STK

(25)

• Anayasanın değiştirilmesi

• İçtüzük değişikliği teklifleri

• Meclisin seçimi ve faaliyetleri

• Meclis üyelerinin statüsü ve hakları

• Bakanlar Kurulunun ve bakanlıkların kuluş ve çalışma usülleri

• Siyasi partilerle ilgili kanun tasarı ve teklifleri

ANAYASA

• Adalet İşleri

• Ceza Kanunu

• Medeni Kanun

• Borçlar Kanunu gibi temel kanunlarla ilgili tasarı ve teklifleri

ADALET

• Genel olarak • Merkezi idarenin, • Mahalli idarelerin,

• Memurluk ve kamu görevliliği statülerinin düzenlenmesi,

• Emniyet,

• Sivil savunma ve

• İçişleri ile ilgili diğer kanun tasarı ve teklifleri

İÇİŞLERİ

• Milli güvenlik,

• Savunma ve

• Askerlik ile ilgili kanun tasarı ve teklifleri

MİLLİ SAVUNMA

• Uluslararası antlaşmaların onaylanmasının uygun bulunmasına ilişkin

• Türkiye Cumhuriyetinin dış ilişkilerinin teşkilatlandırılması ve idaresi hakkındaki kanun tasarı ve teklifleri

• Dış ilişkilerle ilgili diğer kanun tasarı ve teklifleri

DIŞİŞLERİ

• Eğitim,

• Kültür,

• Sanat

• Gençlik ve spor işleriyle ilgili kanun tasarı ve teklifleri

MİLLİ EĞİTİM, KÜLTÜR, GENÇLİK VE SPOR

• Uzun vadeli planla ilgili görülen,

• Kamu harcama veya gelirlerinde artış veya azalışı gerektiren,

• Vakıflar, milli emlak, vergi harç ve resimlerle ilgili, kanun tasarısı ve tekliflerini,

• Bütçe ve kesin hesap kanunu tasarıları,

• Sayıştay tarafından kanun gereğince verilen raporlar

PLAN VE BÜTÇE

Hangi komisyon hangi işi görüşür?

Komisyonların görev alanları aşağıdaki gibidir:

(26)

• Sanayi,

• Enerji,

• Madencilik,

• Akaryakıt,

• İç ve dış ticaret,

• TEKEL ile ilgili kanun tasarı ve teklifleri

SANAYİ, TİCARET, ENERJİ, TABİ KAYNAKLAR, BİLGİ VE TEKNOLOJİ

• Çalışma,

• Sağlık,

• Sosyal güvenlik,

• Sosyal yardım işleriyle ilgili kanun tasarı ve teklifleri

• Çevrenin korunması ve geliştirilmesi ile ilgili kanun tasarı ve teklifleri

ÇEVRE

• Türkiye’deki mevzuat ile Avrupa Birliği müktesebatı arasındaki uyumu sağlamaya çalışan kanun tasarı ve teklifleri

AVRUPA BİRLİĞİ UYUM

• Kadın haklarının korunması ve geliştirilmesi

• Kadın erkek eşitliğinin sağlanması,

• Bu amaçlarla ülkemizde ve uluslararası alanda bu konudaki gelişmelerin izlenmesi,

• Bu gelişmeler konusunda TBMM’nin bilgilendirilmesi

• İlgili kanun tasarı ve teklifleri

KADIN ERKEK FIRSAT EŞİTLİĞİ

• Bayındırlık,

• Ulaştırma,

• Turizm işleriyle ilgili kanun tasarı ve teklifleri

BAYINDIRLIK, İMAR, ULAŞTIRMA VE TURİZM

• Tarım,

• Orman,

• Köy kalkınması işleriyle ilgili kanun tasarı ve teklifleri

TARIM, ORMAN VE KÖYİŞLERİ

SAĞLIK, AİLE, ÇALIŞMA VE SOSYAL İŞLER

(27)

Komisyonlar yukarıda sayılan işleri yapmakla görevli olmakla birlikte, bu görevleri aktif hale getiren organ TBMM Başkanlığı’dır.

TBMM Başkanlığı yukarıdaki ölçütlerin yanısıra geliştirdiği baş- ka ölçütlerle bir işin hangi komisyon ya da komisyonlarda görüşü- leceğine karar vermektedir. Örneğin il ve ilçe kurulmasına ilişkin bir kanun tasarısı veya teklifi mülki idareyle ilgili olduğundan esas olarak İçişleri Komisyonu’na gönderilmektedir. Ancak il ya da ilçe kurmak bütçe dengelerini de etkilediğinden, teklif aynı zamanda Plan ve Bütçe Komisyonu’na da tali olarak havale edilmektedir.

Dolayısıyla hangi işin hangi komisyonda ya da komisyonlarda görüşüleceğine ve hangi komisyonun esas hangisinin/hangilerinin tali olacağına karar vermede tek bir ölçüt kullanılmadığından her somut havaleyi kendi içinde değerlendirmek gerekir.

STK’lar tasarı ya da tekliflerin hangi komisyonlara gönderildiği bilgisini TBMM internet sayfasından öğrenebilir.

Bunun için internet üzerinden izlemeleri gereken adımlar şun- lardır:

http://www.tbmm.gov.tr adresinden YASAMA VE DENETİM bölümünden Tasarı ve Teklifler başlığına tıklanır.

Gelen sayfada tasarı veya teklifin esas numarası ya da tarihi ya da konusu girilir ve “sorguyu başlat” düğmesine basılır.

Gelen formda ‘diğer bilgiler’ düğmesine basılır.

Sayfanın en altında tasarı ya da teklifin hangi komisyonlarda ol- duğu, bunların hangisinin esas hangilerinin tali olduğu, komis- yonlara ne zaman havale yapıldığı, komisyonların işi görüşüp görüşmedikleri, görüştülerse hangi tarihte görüştükleri ve karar tarihleri bilgileri yer alır.

Aynı sayfadan tasarı ya da teklifin metnine ve komisyon raporla- rına da ulaşılabilir.

STK

(28)

Bütçe ve kesinhesap kanunu tasarılarının STK’lar açı- sından önemi nedir?

Plan ve Bütçe Komisyonu, bütçe ve kesinhesap kanunu tasarıla- rı dışında mali ve ekonomik hükümler içeren kanun tasarı ve tekliflerini de görüşür. Örneğin vergi düzenlemeleri, yatırım ve harcama gerektiren düzenlemeler, kamu personel rejimini ilgilendiren kanun tasarı ve teklifleri esas komisyon olarak Plan ve Bütçe Komisyonu’nda rapora bağlanır.

Plan ve Bütçe Komisyonu ayrıca Meclis adına mali denetim yapan Sayıştay’ın hazırlayıp gönderdiği raporları görüşme, Sayıştay Başkan ve üyelerini seçme yetkilerine de sahiptir. Ayrıca ilgili ya- saları gereği, Merkez Bankası ve Hazine Müsteşarlığı da istemi üzerine Komisyon’a birifing vermek durumundadır.

STK’lar açısından özellikle bütçe ve kesinhesap kanunu tasarılarının görüşülme süreci çeşitli açılardan önemlidir. Kesinhesap kanun tasarısının görüşmelerinde, bütçeye konulan ödeneklerin nasıl harcandığı sorgulanabilir. Bütçe kanunu tasarısının görüşmelerinde ise STK’lar kendilerini ilgilendiren kurumların ödeneklerinin artırılması için çalışma yapabilirler. Bütçe ve kesinhesap kanunu tasarılarının komisyonda görüşme süreci STK’lar için bir denetim fırsatı olarak kullanılabilir.

Komisyonları kim toplantıya çağırabilir, hangi konula- rın görüşüleceğini kim belirler?

Komisyon toplantılarının yapılmasına karar vermek komisyon başkanlarının yetkisindedir. Toplantı başkan yoksa başkanvekili o da yoksa sözcü tarafından belirlenir ve yönetilir. Komisyon üye tamsayısının 1/3’ü oranındaki komisyon üyesi de belirli konula- rı görüşmek üzere komisyonun toplantıya çağrılmasını isteyebilir.

Ancak bu durumda da komisyon toplantı çağrısı komisyon başka- nı tarafından yapılır.

Komisyon başkanları komisyon gündemlerini belirlerken genellikle hükümetten gelen tasarılara öncelik verirler. Bu nedenle ta- sarıların tekliflere göre görüşülme şanslarının daha yüksek oldu-

STK

(29)

ğu söylenebilir. Ancak kimi acil durumlarda hükümet tasarı hazır- lama yerine çoğunluğuna sahip olduğu siyasi parti grubu aracılı- ğıyla kanun teklifi verdirmekte ve bu teklifler genellikle grup baş- kanvekilleri tarafından imzalanmaktadır. Bu tür teklifler, uygulamada diğer tekliflerden daha hızlı görüşülürler. Komisyon başkan- larının genellikle kanun tasarılarını ve bu nitelikteki teklifleri gün- deme alıyor olmaları diğer tekliflerin gündeme alınamayacağı an- lamına gelmez. Teklifler de tıpkı tasarılar gibi komisyon başkanla- rı tarafından komisyon gündemine alınabilirler.

STK’lar komisyon gündeminde bulunan tasarı ve tekliflerin görüşülmesini sağlamak için komisyon üyeleri ya da başkanlarına gerekçelerini bildirebilirler;

gündeme alınmış bir konuda görüş bildirmek için toplantıya davet edilme ya da gönderdikleri yazılı görüşlerin dikkate alınması isteminde bulunabilirler.

Bu görüşler ya da gerekçeler internet üzerinden veya faksla gönderilebileceği gibi yüz yüze temaslarla da aktarılabilir. Komisyon başkan ve üyelerinin

STK’ların isteklerini dikkate alarak komisyon gündemi belirlemeleri ya da görüşülmekte olan tasarı ve teklife STK’ların görüşünü yansıtmaları mümkündür. Bunun için STK’ların ele alınmasını istedikleri konulara ilişkin güçlü gerekçeler ve argumanlar üretmeleri sonuç almaları açısından önemlidir.

Komisyonlara gönderilen işler için bir görüşme süresi var mıdır, bu sürenin aşılması durumunda ne olur?

Esas komisyonlara havale edilen işlerin görüşülmesi için bir asga- ri ve bir de azami süre bulunmaktadır.

Komisyona havale edilen işin incelenebilmesi için komisyonda en az 48 saat beklemesi ve görüşülmeden iki gün önce de komisyon üyelerine ve diğer ilgililere gönderilmesi gerekir. Ancak acil durumlarda bu iki sürenin de göz ardı edilmesi ve işin hemen görü- şülmeye başlanması mümkündür.

Komisyona havale edilen tasarı ve tekliflerin en çok 45 gün için- de esas komisyonlar tarafından sonuçlandırılması gerekir. Ancak

Komisyonun toplantıya çağrılması ve komisyon gündeminin belirlenmesi yetkisi komisyon başkanına aittir.

Esas komisyonların kendilerine havale edilen tasarı ve teklifleri 45, tali komisyonların ise 10 gün içinde görüşmeleri gerekir.

STK

(30)

45 gün dolduktan sonra tasarı ya da teklif kendiliğinden Genel Kurul’a inmez.

Tasarı için hükümetin, teklif için teklif sahiplerinin bir dilekçeyle TBMM Başkanlığı’na başvurması gerekir. Başvuruda tasarı veya teklifin azami süre olan 45 gün içinde komisyonda görüşülmemesi nedeniyle doğrudan Genel Kurul gündemine alınması istenir. Ge- nel Kurul’da yapılacak kısa bir görüşmeden sonra oylamayla işin Genel Kurul gündemine alınıp alınmamasına karar verilir. Ancak komisyonlarda görüşülmeden bu şekilde Genel Kurul gündemine doğrudan giren tekliflerin görüşülerek kanunlaşması çok nadir gö- rülen bir durumdur.

Burada anlatılanların tümü esas komisyonlar için geçerlidir. Tali komisyonlarda 10 günlük bir görüşme süresi vardır. Bu süre aşılır- sa esas komisyon tali komisyonun görüşünü bekleyip beklememe konusunda takdir yetkisine sahiptir.

Komisyon toplantılarına kimler katılabilir, STK’lar toplantılara nasıl katılabilir?

Komisyon toplantılarına sadece komisyon başkanı tarafından davet edilenler katılabilir. Komisyon başkanları, toplantılara ko- misyon üyelerini, Başbakanlık ve ilgili bakanlıklar ya da yetki- lendirilmiş hükümet temsilcisini, siyasi parti gruplarını, ilgili ko- misyon başkanlıklarını ve kanun teklifinde imzası bulunan mil- letvekillerinden ilk imza sahibini davet etmek zorundadır.

Komisyon üyesi olmayan diğer milletvekilleri de komisyon top- lantılarına katılma hakkına sahiptirler. Komisyon üyesi olmayan milletvekilleri komisyonda söz alarak konuşabilirler ancak oy kullanamaz ve değişiklik önergesi veremezler.

Konunun uzmanları da gerekli görülürse komisyon toplantılarına çağrılabilirler.

Basın kuruluşları temsilcileriyle ilgili olarak bir kural bulunma- makla birlikte, uygulamada basına komisyon toplantısına davet yazısı gönderilmektedir. Farklı uygulamalar olmakla birlikte, genellikle görsel basının sadece toplantının başında görüntü alması- na izin verilmekte ve yazılı basının başından sonuna toplantıyı iz- lemesine olanak tanınmaktadır.

(31)

STK’lar konusunda İçtüzükte herhangi bir kural olmamakla birlikte, komisyon başkanlarının uygulamada ilgili STK’ları da toplantılara davet ettikleri görülmektedir. Komisyon başkanları ilgili STK’ları belirlerken kendilerine ulaşan istemleri de dikkate alırlar. Kuşkusuz konuyla ilgilenen bütün STK’ların toplantıya davet edilmesi mümkün olmayabilir. Çünkü hem ilgili bütün STK’ların oturacağı bir mekan hem de çağrılan STK’ların tümünü dinlemeye yetecek zaman bulunmamaktadır.

Dolayısıyla toplantıya davet edilecek STK’lar belirlenirken daha çok diğer STK’ları da temsil yeteneğine sahip, kamuoyunda da tanınan, belirli bir alanda yoğun bir etkinliği olan, komisyonu aydınlatmaya ve bilgilendirmeye yeterli olduğu

düşünülen STK’lar seçilmeye çalışılmaktadır. Yapılacak seçimin doğru bir seçim olabilmesi için STK’ların da yapabilecekleri şeyler vardır. STK’ların kendileriyle ilgili teklif ve tasarıları izlemeleri, ilgili komisyonlarla temasa geçerek toplantıya katılma isteğinde

bulunmaları, hem STK’ların amaçlarının gerçekleşmesi hem de komisyonların konuyla gerçekten ilgili olan STK’ları belirlemesini sağlar. Böylelikle komisyonun daha güçlü bilgilere dayanarak daha doğru kararlar vermesi olanaklı hale gelir.

STK’lar, komisyon toplantılarına katılma isteminde bulunabilmek için komisyonların iletişim bilgilerine TBMM internet sayfası üzerinden ulaşabilirler.

Bunun için izlenmesi gereken yol:

http://www.tbmm.gov.tr adresinden KOMİSYONLAR İhtisas başlığına tıklanır.

Gelen sayfada bütün ihtisas komisyonlarının adları görünür. İs- tenen komisyon üzerine tıklanır.

STK

(32)

Gelen sayfada komisyonun telefon ve faks numaraları, e-posta adresi bulunur. Aynı sayfada komisyonda bulunan işlerin, ko- misyonun raporunu verdiği ve vermediği işlerin linkleri görün- mektedir.

Böylece STK’lar ilgilendikleri tasarı ve teklifin komisyonda gö- rüşülüp görüşülmediğini öğrenebilecekleri gibi, görüşülmemiş bir teklifle ilgili olarak yapılacak görüşmelere katılma istekleri- ni aynı sayfadaki telefon, faks veya e-postayla aracılığıyla bildi- rebilirler.

STK’ların komisyon toplantısına katılmadan önce nelere dikkat etmeleri gerekir?

Komisyonlar genellikle haftanın bir günü sabah saatlerinde çalış- maktadırlar. Genel Kurul’un çalışma saatlerinde komisyon toplan- tısı yapılamadığı için komisyon toplantıları en geç saat 15.00’te sona ermektedir. Bu süre içinde toplantıya davet edilen herkesin ve komisyon üyelerinin tümünün görüşlerini açıklaması mümkün olmayabilir.

Toplantıya davet edilen STK’ların birbirlerinden haberdar da olamayabileceği göz önünde

bulundurularak davetli STK’ların toplantıdan makul bir süre önce bir araya gelerek uzlaştıkları noktaları vurgulama konusunda bir strateji oluşturmaları yararlı olabilir. Bu yolla ortak noktalar değişik STK’lar tarafından tekrarlanmamış olur ve STK’ların herbiri diğer STK’larla paylaşmadığı görüşleri açıklama olanağını elde etmiş olur.

Görüşlerin olabildiğince kısa sürede ve net biçimde açıklanması, zaman tasarrufu sağlayarak daha fazla görüşün dile getirilmesine olanak tanır.

Bütün bunlar için iyi bir ön çalışma yapılmış olması STK’ların sürece daha etkin katılımını sağlayacaktır.

STK Komisyon toplantılarına sadece komisyon başkanı tarafından

davet edilenler katılabilir.

(33)

Komisyon toplantılarında kimler söz alabilir, toplantıya davet edilen STK’lara söz verilmesi zorunlu mudur?

Komisyon toplantıları komisyon başkanları tarafından yönetilir.

Komisyon başkanları öncelikle komisyon üyeleri ile toplantıya çağırılan hükümet üyeleri ya da temsilcilerine söz verirler. Genel- likle önce hükümet üyesi ya da temsilcisi veya teklifteki ilk imza sahibi görüşülmekte olan tasarı ya da teklifin gerekçesini açıklar.

Görüşülmekte olan tasarı ise hükümet tarafından, kanun teklifi ise teklif sahibi tarafından gerekçenin açıklanmasından sonra komisyon üyeleri görüşlerini açıklarlar ve sorularını sorarlar. Bundan sonra toplantıya katılan komisyon üyesi olmayan milletvekilleri- ne söz verilir.

Toplantıya davet edilen STK’lar ile uzmanlara komisyon başkanları tarafından söz verilir; söz verme zamanı komisyon başkanının takdirindedir.

Komisyon başkanları genellikle komisyonun bilgilenme ihtiyacı içinde olduğunu düşündükleri yerlerde ilgili STK temsilcilerine ve uzmanlara söz verir. Ancak bazen zaman darlığı gibi nedenlerle toplantıya davet edilen herkese söz verilemediği de görülmektedir.

Bu gibi durumlarda STK’ların görüşlerini yazılı olarak komisyon başkanına, üyelerine ya da komisyon uzmanına iletmeleri yararlı olabilir. Bu görüşler yazılı halde değilse, daha sonra yazılı hale getirilerek e-posta ya da faksla komisyona iletilebilir.

Komisyon görevlileri kimlerdir, komisyon uzmanları ne iş yaparlar?

Komisyonların her birinde komisyon uzmanı, komisyon sekreteri ve komisyon memuru bulunur. Komisyon uzmanları, komisyon gündeminin hazırlanıp dağıtılmasından komisyon raporlarının ya- zılmasına kadar önemli görevlere sahiptirler.

STK Komisyon toplantıları komisyon başkanları tarafından yönetilir. Kimlerin söz alacağına komisyon başkanı karar verir.

(34)

STK’lar görüşlerini komisyonlara iletmek için komisyon uzmanlarından yardım alabilirler. Yine komisyon uzmanlarından komisyondaki işler ve toplantılar hakkında bilgi alınabilir. Komisyon uzmanlarının bulunmadığı ya da onlara ulaşılamadığı durumlarda komisyon memuru ya da sekreteri de bu konularda yardımcı olabilir. Özetle söylemek gerekirse, STK’lar komisyonla diyalog kurmak istediklerinde başta uzmanlar olmak üzere komisyonun idari görevlileriyle temasa geçebilirler.

Komisyonlarda tasarı ve teklif metinleri üzerinde değişiklik yapılabilir mi, yapılabilecek değişikliğin sınırı nedir?

Kuşkusuz komisyonda yapılan görüşmeler metin üzerinde bir deği- şiklik yapılması gereğini doğurabilir. Bu durumda verilecek deği- şiklik önergeleriyle metin üzerinde değişiklik yapılabilir. Ancak komisyon tarafından yapılabilecek değişikliklerin bir sınırı olmalıdır.

Aksine örneklerine rastlamak mümkünse de, STK’ların değişiklik talebinde bulunurken bu sınırları dikkate alması yararlıdır.

Birinci kural, komisyonda yapılacak değişikliğin sadece değiştirilmek istenen kanunla sınırlı olmasıdır.

Örneğin Dernekler Kanunu’nda değişiklik yapmak üzere hazırla- nan bir tasarı üzerinde verilecek değişiklik önergelerinin sadece bu Kanun’a ilişkin olması gerekir. Bu Kanun görüşülürken Belediye Kanunu üzerinde verilecek bir değişiklik önergesinin işleme alın- maması gerekir.

İkinci kural, önerilen değişikliğin değiştirilen kanunun değiştirilen maddelerine ilişkin olmasıdır.

Örneğin Dernekler Kanunu’nun 5. ve 7. maddelerinde değişiklik

STK

Komisyonların her birinde komisyon uzmanı, komisyon

sekreteri ve komisyon memuru

bulunur.

STK

(35)

öngören bir tasarı görüşülürken aynı Kanun’un 9. maddesine yö- nelik bir değişiklik önergesi verilmemelidir. Bu kuralın istisnası değişiklik önergesiyle yapılmak istenen değişikliğin tasarı veya teklifle çok yakın bir ilgisinin bulunması halidir.

Komisyonlarda değişiklik önergesini kimler verebilir, kimler oy kullanabilir ve STK’ların bu tür bir hakları var mıdır?

Komisyonlarda değişiklik önergesi verme ve oy kullanma hakkı yalnızca komisyon üyelerine aittir.

Sadece STK’lar değil, diğer milletvekilleri ve diğer katılımcılar da değişiklik önergesi veremezler ve oy kullanamaz. Ancak bu durum harcanan çabaların boşa gideceği anlamına gelmez. STK’lar ya da diğer katılımcılar tarafından dile getirilen görüşlerin komisyon üyeleri tarafından benimsenmesi halinde her zaman önergeye dönüştürülmesi ve diğer üyelerin oylarıyla kabul edilmesi olasılığı vardır.

Değişiklik önergelerinin belli bir formatı var mıdır?

Değişiklik önergeleri ilgili komisyon başkanlığına yazılmış bir dilekçe biçimindedir. Önergenin komisyon üyelerinden en az birisi tarafından imzalanmış olması gerekir. Önergede ayrıca yapılmak istenen değişikliğin bir gerekçesi mutlaka bulunmalıdır.

Bir önerge ile sadece bir maddede değişiklik yapılması istene- bilir; bütün değişikliklerin tek önergede yapılması istenemez.

Önergelerde bir maddenin çıkarılması, bütünüyle değiştirilme- si istenebileceği gibi maddede geçen belirli bir ibarenin cümle- nin, bendin ya da fıkranın değiştirilmesi, çıkarılması ya da bun- ların eklenmesi istenebilir.

STK

STK Komisyonlarda komisyon üyelerince verilen değişiklik önergelerinin kabul edilmesiyle, tasarı ve teklif metinleri üzerinde değişiklik yapılabilir.

(36)

STK’ların komisyonda görüş açıklamış olmaları ve bu görüşün haklılığının kabul edilmiş olması, sonuç almak için yeterli değildir. Bu nedenle bu görüşün bir değişiklik önergesi formatında hazırlanması gerekir.

STK’ların yukarıda belirtilen kurallar doğrultusunda değişiklik önergesi taslağı hazırlamış olmaları sonuç almaları için önemlidir.

Komisyonun toplanması ve karar alması için belli bir ço- ğunluğu var mıdır?

Komisyonların toplantı yetersayısı, üye tamsayısının 1/3’üdür.

Örneğin 26 üyeli bir komisyonun toplanabilmesi için en az 9 üye- sinin hazır bulunması gerekir. Komisyonlar toplantıya katılanların salt çoğunluğu ile karar alırlar. Örneğin 9 üye ile toplanan bir komisyonun en az 5 üyesinin aynı yönde oy kullanmış olması gerekir. Ancak toplantıya katılan üye sayısı arttıkça, karar alınabilmesi için gerekli olan sayı da yükselmektedir. Örneğin 20 üyenin katıl- dığı bir toplantıda karar alabilmek için en az 11 üyenin aynı yönde oy kullanmış olması gerekir.

Komisyonlar alt komisyon kurabilirler mi, alt komisyon- lar STK’lar için ne ifade ederler?

Komisyonlar, özellikle inceleme ve araştırma gerektiren konularda alt komisyonlar kurabilir. Alt komisyon kurmak sıkı yöntem kurallarından uzaklaşmaya imkân tanıdığı için daha rahat bir uz- manlık çalışması yapılmasını sağlar. Komisyonlar ve Genel Kurul alt komisyonlara göre kalabalık kurullar olduğundan ve yöntem kurallarına bağlı olduklarından düşüncelerin ifade edilmesi çok kolay olmayabilir. Alt komisyonlar bu bakımdan büyük avantaj- lara sahiptirler. Çünkü az sayıda kişinin daha sık ve daha uzun zaman dilimleri için bir araya gelmeleri daha kolaydır. Basın men- supları, toplantılara girmediğinden milletvekillerinin düşüncele- rini rahatça ifade etmeleri kolaylaşır. Alt komisyonlar daha çok kişiyi ve daha uzman kişileri dinleme şansına sahiptirler. Özetle söylemek gerekirse alt komisyonlarda tam bir uzmanlık çalışması yapılabilir.

Komisyonların toplantı yetersayısı,

komisyon üye tamsayısının

1/3’üdür.

STK

(37)

STK’ların alt komisyonlarda görüşlerini aktarmaları çok daha kolaydır. Bu yüzden STK’ların kendileriyle ilgili konularda kurulan alt komisyonları izlemeleri ve alt komisyon üyelerine bilgi ve belge sağlamaları önem taşır. STK’lar bu amaçla alt komisyon üyeleriyle yüzyüze görüşme talebinde bulunabilecekleri

gibi görüş ve önerilerini e-posta ortamında da alt komisyonlara iletebilirler. STK’ların alt komisyon kurulup kurulmadığı, alt komisyon kurulduysa ne aşamada olduğu, alt komisyon toplantılarının ne zaman nerede yapılacağı gibi soruların cevaplarını alacağı görevliler komisyon uzmanlarıdır. Çünkü alt komisyon toplantılarıyla ilgili herhangi bir duyuru bulunmaz.

Komisyonlarda görüşmeler hangi aşamalardan geçer?

Komisyonlara havale edilen tasarı ve teklifler aşağıdaki süreci izler:

STK Komisyonlar, daha fazla inceleme ve araştırma gerektiren konularda alt komisyonlar kurabilir.

Komisyona Havale

Madde üzerinde konuşmalar ve

soru cevaplar

Değişiklik önergeleri işlemi

Maddenin önergeli ya da önergesiz kabulü

Bütün maddeler onaylandıktan sonra tasarının

tümünü oylanması Önergenin

reddi

Tasarının kabulü

RAPORURED

Tasarının reddi Her maddenin ayrı

ayrı görüşülmesi

Maddelere geçilmesinin

kabulü Maddelere

geçilmesinin reddi Gündeme alma Tümü üzerinde

görüşme Maddelere

geçilmesinin oylanması

Alt komisyon kurulması ve alt komisyon raporu Önergenin

kabulü

(38)

Komisyonlar kararlarını Genel Kurul’a nasıl bildirirler?

Komisyonlara gönderilen tasarı ve teklifler görüşüldükten sonra bir rapora bağlanarak Genel Kurul’a gönderilir.

Komisyon raporu iki bölümden oluşur: Birinci bölüm, komisyonun gerekçelerini açıklayan rapor bölümüdür. Rapor bölümünde görüşülen tasarı veya teklifin adı, esas numarası, Başkanlığa ge- liş ve komisyonlara havale edilme tarihleri, havale edildiği komisyonlar, toplantının tarihi ve sayısı, toplantıya katılan temsilciler, tasarı veya teklif hakkında genel bilgiler, varsa alt komisyon raporu ve alt komisyonun çalışmaları hakkında bilgiler, tasarı veya teklif hakkında komisyonda ileri sürülen görüşler, komisyonca yapı- lan değişiklikler ve gerekçeleri, hangi üyenin hangi yönde oy kul- landığı gibi hususlar yer alır. Raporun sonunda muhalif kalan üye- lerin muhalefet şerhleri de yer alabilir.

İkinci bölüm, komisyonun kabul ettiği metinden oluşur. Komis- yonca maddede hiçbir değişiklik yapmamışsa sadece maddenin aynen kabul edildiği belirtilir. Değişiklik yapılan maddeler ise de- ğişiklik yapıldığı şekliyle yeniden yazılır.

Yasa yapımı dışında görevleri olan komisyonlar hangi- leridir?

Komisyonlar bölümünde şimdiye kadar kanun yapımı işiyle uğ- raşan komisyonlar ve komisyonlarda kanun yapım süreci anla- tılmıştır. Ancak komisyonların bazıları kanun yapım sürecin- de yer almazlar. Aslında denetim işlevi gören bu komisyonlar STK’ların yoğun ilgisini çekebilecektir.

Komisyonlar tasarı ve teklifleri görüştükten sonra bir rapor ve bir metin hazırlayarak

Genel Kurul’a gönderir.

(39)

Kanun tasarı ve teklifi görüşebilmekle birlikte başka birtakım gö- revleri de bulunan, bir başka deyişle hem yasa yapımında rol alan hem de denetim işlevi gören veya farklı görevleri bulunan komisyonlara da ayrıca değinmekte yarar vardır. Bu komisyonlar, Av- rupa Birliği Uyum Komisyonu ve Kadın Erkek Fırsat Eşitliği Komisyonu’dur.

Dilekçe

Yasa yapımı dışında görevleri olan Komisyonlar

İnsan Haklarını

İnceleme KİT

Dilekçe Komisyonu’nun görevi nedir?

Dilekçe Komisyonu, kişilerin Anayasada tanımlanmış olan di- lekçe hakkının kullanımını sağlayan bir komisyondur. Anaya- saya göre vatandaşlar ve karşılıklılık esası gözetilmek kaydıy- la Türkiye’de ikamet eden yabancılar kendileriyle veya kamu ile ilgili dilek ve şikâyetleri hakkında, yetkili makamlara ve TBMM’ye yazı ile başvurma hakkına sahiptir. Kendileriyle ilgi- li başvuru yapanlara sonuç gecikmeksizin yazılı olarak bildirilir.

Dilekçe Komisyonu bu hüküm doğrultusunda kurulmuş olan ve TBMM’ye sunulan dilekçeleri inceleyerek gerekli işlemleri yapan bir komisyondur.

Yasa yapımı dışındaki işlerle ilgili komisyonlar şunlardır: