PSİKOLOJİK SAĞLAMLIK
OCAK 2021
Psikolojik Olarak Sağlam Olan Bireylerin Özellikleri
İÇİNDEKİLER
Psikolojik Sağlamlık İçin Neler Yapabiliriz?
Psikolojik Sağlamlık Kavramının PDR Servisi İçin Önemi COVID-19 Sürecinde Ne Yapabiliriz?
Psikolojik Sağlamlık Nedir?
Koruyucu Faktörler Nelerdir?
Covid-19 Ve Psikolojik Sağlamlık Risk Faktörleri Nelerdir?
Ölçekler
Psikolojik sağlamlık tanımlanırken, iki kritik noktadan söz edilmektedir:
Önemli bir tehdit ya da olumsuzluk durumuna maruz kalınması ve
Gelişim dönemlerini sekteye uğratacak önemli olumsuzluklara rağmen başarılı bir uyum sürecinin gerçekleştirilmesi.
P S İ K O L O J İ K S A Ğ L A M L I K N E D İ R ?
Psikolojik sağlamlık bir olumsuzluk durumu (boşanma, terör, doğal afetler, yoksulluk, bozuk aile düzeni, hatta şehir
değiştirme ya da taşınma) ile karşı karşıya kalındığında koruyucu faktörler ile
risk faktörlerinin etkileşimi sonucu ortaya çıkan dinamik süreç içerisinde, kişinin
hayatındaki değişikliğe uyum göstermesini içermektedir.
Bireylerin, ölüm, doğal afet, hastalık, yoksulluk gibi stresli hayat şartlarıyla mücadele edebilmeleri psikolojik sağlamlık düzeyleriyle ilişkilidir.
Bazı araştırmacılar psikolojik sağlamlığın sonradan öğrenilerek kazanılan bir özellik olduğunu ve sağlamlığın kişiden kişiye farklılık gösterebilen, zamanla azalabilen ya da artabilen bir nitelik olduğunu ifade ederken, bazı araştırmacılar da psikolojik sağlamlığın bir kişilik özelliği olarak ele alınabileceğini ve temelinde genetik özelliklerin belirleyici olduğunun ve doğuştan getirildiğini ileri sürmektedir.
Bazı araştırmacılar ise bazı insanların doğuştan psikolojik sağlamlık özelliğine sahip olduğu, bazılarının da çaba sarf edip çalışarak bu özelliği kazanabileceğini ileri sürmektedir.
İyi oluş kavramını ele alışta görülen bu farklılıklar araştırmacıları zaman içinde farklı yaklaşımların bütünleştirildiği modellere yöneltmiştir. Keyes ruh sağlığının varlığını ve yokluğunu belirtmek için ruh sağlığı sürekliliği kavramını tanımlamıştır. Ruh sağlığı sadece ruhsal hastalığın olmama durumu değil, aynı zamanda olumlu duyguların varlığını, kişisel ve toplumsal yaşamdaki pozitif işlevselliği ifade eden bir kavramdır. Bu yaklaşıma göre iyi oluş;
duygusal iyi oluş, psikolojik iyi oluş ve sosyal iyi oluş boyutlarından oluşmaktadır.
Ona göre mutluluk bir “şey”, iyi oluş ise bir “yapı”dır. Bu yapı hava ya da özgürlük gibi kendi başına bir şey değil, kendisine katkıda bulunan farklı bileşenlerle ortaya çıkan bir formda bir şeydir. Dolayısıyla onu tek bir ölçümle tanımlamak mümkün değildir ve yapılacak ölçüm farklı bileşenleri bir araya getirmeyi gerekli kılmaktadır (Seligman, 2011). Böylece Seligman kuramını, ölçülebilir ve öğretilebilir olan ve baş harfleri bir araya geldiğinde PERMA ifadesini ortaya çıkaran beş bileşen üzerine inşa etmiştir.
Çok boyutlu iyi oluş modellerden biri Martin Seligman'ın iyi oluş yaklaşımıdır (PERMA) ve bu çalışmanın arka planı bu yaklaşımı temel almaktadır.
İyi oluş kuramının bir diğer bileşeni bağlanmadır ve tıpkı olumlu duygular gibi
bağlanmanın da ölçümü öznel olarak
yapılabilmektedir.
Bağlanma, alan yazında akış kavramıyla da ifade edilebilmekte ve belirli bir
faaliyetle, organizasyonla ya da amaç ile derinden bir psikolojik bağlantılılık hali
içinde olma anlamında tanımlanmaktadır İyi oluşun ilk bileşeni olumlu
duygulardır ve bu duygular öznel olarak ölçülebilmektedirler. Olumlu duygular Seligman’ın otantik mutluluk
kuramının ilk bileşeni ve iyi oluş kuramının da ilk boyutudur. Olumlu
duygular açısından mutluluk, haz, neşe, rahatlık gibi duygular üzerine
odaklanmaktadır.
PERMA
Olumlu Duygular
Bağlanma
Olum İliş lu
kiler Anlam
Başarı
Seligman öteki insanların, sıkıntılı zamanların en etkili ilacı/devası ve
en güvenilir dayanağı olduğunu belirtmektedir. Olumlu bir ilişki başkaları tarafından sevilme, destek ve değer görme demektir.
Dolayısıyla olumlu ilişkilere sahip olmak, iyi hissetmenin ve iyi oluşun önemli bir parçası olarak
görülmektedir Anlam, kişinin yaşamının
amacının farkında olması ile ilgilidir. Seligman'ın deyişle
anlam, bireyin kendinden daha büyük bir şeye aidiyet
hissetmesi ve ona hizmet etme arzusu duymasıdır.
Anlam, insana yaşamanın değerli ve yaşanmaya değer olduğu hissini vermektedir.
Başarı gerek nesnel gerekse öznel olarak ölçülebilen ve
kişide olumlu duygular uyandırmasa ya da kişi için anlam ifade etmese de elde
edilebilen ve
sürdürülebilen bir şeydir.
Hedef belirlemeyi ve bu hedefler için çalışmayı
gerektirmektedir. Aynı zamanda belirli becerilerde
uzmanlaşmayı ve öz- yeterliliği de beraberinde
getirebilmektedir.
N O M A D İ C | 2 4
R İ S K
F A K T Ö R L E R İ N E L E R D İ R ?
Yaşamda karşılaşılabilecek olumsuz deneyimler ve başa gelebilecek felaketler, kişinin psikolojik olarak sağlıklı bir yaşam sürmesinde ve psikolojik sağlamlık göstermesinde risk faktörleri olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu risk faktörleri; erken doğum, olumsuz yasam olayları, kronik hastalıklar, ebeveynlerin hastalığı ya da psikopatolojisi, ebeveynlerin ayrılması, boşanması, ölümü ya da tek ebeveyn ile birlikte yaşamak , ergenlik döneminde anne olma, düşük sosyo-ekonomik düzey, ekonomik zorluklar ve yoksulluk, çocuk ihmali ve istismarı, savaş ve doğal afetler gibi toplumsal travmalar, toplumsal şiddet, ailevi felaketler ve evsizlik olarak sıralanabilir.
Koruyucu faktörler, bireysel özellikler, ailesel ve çevresel faktörler ya da bu boyutların etkileşiminden kaynaklanan durumları içerebilir. Önemli olan, bu boyutlardan hangisinin varolduğuna bakılmaksızın, koruyucu faktörlerin varolan riski ne şekilde azalttığı, durdurduğu ve hatta önlediğinin saptanmasıdır.
Bireysel faktörler: Özgüven, özsaygı, özyeterlilik, entellektüel kapasitenin yüksek olması, sosyal becerilere sahip olma, yumuşak başlı ve herkes tarafından sevilen biri olma, zeka, akademik başarı, sağlık, cinsiyet, yaş.
K O R U Y U C U F A K T Ö R L E R N E L E R D İ R ?
Aile ile ilgili koruyucu faktörler: Anne–
baba ile yakın ilişki, sosyo-ekonomik açıdan avantajlı olma, çekirdek aile dışında destekleyici ve sıcak aile bağlarına sahip olma, iyi ebeveyn nitelikleri.
Ailenin dışındaki koruyucu faktörler:
Aile dışındaki bir yetişkin ile olumlu ve sıcak bir ilişki, sosyal bir çevrenin içinde yer alma ve iyi okullarda okuma.
P S İ K O L O J İ K
O L A R A K S A Ğ L A M O L A N B İ R E Y L E R İ N Ö Z E L L İ K L E R İ
Sosyal Özellikler;
Arkadaşlık kurma yeteneği gelişmiştir.
Pozitif ilişkiler kurmada yeteneklidir.
İletişim becerilerini etkili şekilde kullanabilmektedir.
Yardım istemekte gönüllü olmamakla ihtiyaç duyduğunda rahatlıkla yardım bulabilmektedir.
Duygusal Özellikler;
Oldukça kuvvetli bir öz-yeterlilik ve özgüven duygusuna sahiptir.
Öz-saygı ve kendini kabul seviyeleri yüksektir.
Duygularının farkına varmada ve kontrol altına almada yeteneklidir.
Karşılaştığı yeni yaşantılara hızlı adapte olabilir.
Kaygı ve engellemelere karşı direnç gösterebilir.
Bilişsel Özellikler;
Geleceği düşünerek planlar yapabilir.
Yüksek başarı güdüsüne sahiptir.
Strese neden olan ve travmatik durumlarda mantıklı şekilde hareket ederek mücadele edebilir.
Şans gibi dışsal yüklemelerdense gayret gibi içsel yüklemeler tercih eder.
Çevresini olumlu yönde kullanarak harekete geçirebilir.
Sakin ruh hali, duyarlılık, esneklik, uyum gösterme, iç kontrol odağı, mizah anlayışı, alternatif bakış açılarına sahip olma, entellektüel beceriye sahip olma ve dini inanç bunlardan bazıları olarak görünmektedir.
Ev ve aile yaşantısı olmayan ergenlerle yapılan bir çalışmada, sağlamlık; umutsuzluk, yalnızlık ve yaşamı tehdit eden davranışlar arasında negatif bir ilişki bulunmuştur. Aynı çalışmada, sağlamlık ile cinsiyet arasında ilişki olmadığı da rapor edilmiştir.
İyimserlik hali, gelecekten beklentiler, kararlılık, ve kişinin olumsuz yaşantılarla ilgili geçmiş deneyimlerini değerlendirebilmesi psikolojik sağlamlık sürecinin önemli parçaları olarak rapor edilmiştir.
Başka bir araştırmada, psikolojik sağlamlık özelliklerine sahip kızların, kürtaj deneyimini psikolojik sağlamlık özelliklerine sahip olmayan bireylere göre daha az stresli olarak değerlendirdikleri ve başa çıkabilmek için daha yüksek öz-yeterlilik rapor ettikleri görülmüştür. Daha önceki araştırma sonuçları ile tutarlı olarak, psikolojik yönden sağlam bireylerin genel olarak sosyal becerilerinin ve problem çözme becerilerinin daha yüksek olduğu, daha iyimser oldukları ve yaşam amaçlarının farkında oldukları bulunmuştur.
P S İ K O L O J İ K
S A Ğ L A M L I K İ Ç İ N N E L E R
Y A P A B İ L İ R İ Z ?
Çevrenizle, aile ve arkadaşlarınızla iyi ilişkiler kurun. Çevrenizden alacağınız destek psikolojik sağlamlığınızı artıracaktır.
Aile ve arkadaşlarınıza yardımcı olun. Çevrenize yardımcı olmak özgüveninizi artıracaktır.
Kendinize bir hedef belirleyin ve bu hedefe ulaşmak için çaba gösterin. Belirlenen hedefe ulaşma yolunda inişler çıkışlar olacaktır. Her bireyin yetenekli olduğu alanlar mevcuttur. Önemli olan başarısızlığı kabullenmeden, teslim olmadan çabalamaktır.
Mutluluk, sevgi, doyum gibi öfke, hayal kırıklığı, üzüntü de doğal duygulardır. Bu duyguları yaşamak, insan olmanın gereğidir.
Hiçbiri sonsuza kadar sürmez, geçici bir dönem yaşanırlar.
Yaşadığınız sorunlarla yüzleşin. Sorunu tanımlayın ve çözüm yollarını araştırın ve size uygun olan çözümü hayata geçirin. İşe yaramadıysa başka çözüm seçenekleriniz de vardır. Unutmayın,
“Mükemmel” diye bir şey yoktur.
Kendinize değer verin ve size iyi hissettirecek aktiviteler yaparak kendinize zaman ayırın.
Hayata karşı umudunuzu kaybetmeyin. Olumlu düşünceler enerjinizi artıracak ve kaygılarınızın azalmasını sağlayacaktır.
C O V I D - 1 9 V E P S İ K O L O J İ K S A Ğ L A M L I K
Yaşam boyu karşılaşılabilecek pek çok tehlike bize yabancı olmasa da, hayatta kalmak ve korunmak için çeşitli savaşma ve kaçma becerilerine sahip olsak da küresel ve ani bir tehdit ile burun buruna gelmek bizim
hiç de hazırlıklı olduğumuz bir durum değildir. Tarih boyunca Veba, Kolera, Tüberküloz gibi önlenmesi çok zor ve büyük
ölümlere yol açan hastalık salgınları yaşanmıştır. Ancak bunlar genellikle yaşandığı dönem içinde korkutucu olup etkisi zaman geçtikçe azalan olgulardır.
Ülkemizde ve Dünya’da son zamanlarda yaşanan Koronavirüs salgını da sağlığımızı ciddi bir şekilde tehdit eden, günlük hayat rutinlerimizi alt üst eden güncel bir örnektir.
Zorlu yaşam olayları karşısında üzülmek, korkmak, kaygılanmak gibi tepkiler vermek hem yetişkinler hem de çocuklar açısından normal bir durumdur. Yani anormal yaşam olaylarının oluşturduğu olumsuz duyguları
yaşamak ve onları kabul etmek sağlıklı bir tepkidir.
C O V I D - 1 9
S Ü R E C İ N D E N E Y A P A B İ L İ R İ Z ? YET İŞKİNLER İÇİN
1) COVID-19 ile ilgili olarak yetkili kişi, kurum ve kuruluşlardan gelen doğru bilgilere göre hareket edin. Aksi halde çok çeşitli kaynaklardan gelen farklı bilgiler belirsizliğe ve karmaşaya yol açabilir ve bu durum kaygınızın gereksiz yere
artmasına neden olabilir
2) Koronavirüs riskinden korunma yöntemlerini öğrenin ve aile üyeleri ile birlikte uygulayın. Yetkili kişi ve kurumların koronavirüs riskinden korunma yöntemleri ile ilgili verdikleri bilgileri mutlaka dikkate alın, uyarı ve önerilere titizlikle uyun.
3) Medyayı sağlıklı kullanın. Koronavirüs salgını ile ilgili haberleri 7/24 aralıksız ve aşırı şekilde takip etmekten, sürekli tekrarlayan görüntüleri ve tartışmaları izlemekten kaçının. Koronavirüs sürecine ait görüntü, resim, haber ve tartışmalara gereğinden fazla odaklanmak, kendinizi olduğundan daha fazla tehlike ya da tehdit
altında hissetmenize, panik olmanıza ve stres tepkilerinizin artmasına neden olabilir.
4) Sağlığınızı önemseyin. Kendinize bakmayı ihmal etmeyin. Düzenli beslenmeye ve sağlıklı yiyecekler tüketmeye özen gösterin.
Yeterince dinlenmeye ve uyumaya çalışın.
5) Düşüncelerinizi gözden geçirin. Yoğun stres ya da kaygı yaşadığınızı fark ettiğinizde aklınızdan geçenleri gözden geçirerek doğru, gerçekçi ve olumlu şeyler düşünmeye özen gösterin.
6) Yaşadığınız duyguların normal ve geçici olduğunu bilin. Unutmayın ki, bu ve benzeri duygular anormal bir olay karşısında birçok insanın yaşayabileceği ortak duygulardır ve yaşanması oldukça normaldir.
Çevrenizde olup bitenleri anlamak için kendinize zaman verin.
Duygularınızı bastırmayın ancak güçlü yanlarınızı da unutmayın.
7) Kendinize zaman ayırın. Zor zamanlarda sakin kalabilmek, rahatlayabilmek ya da gevşemek için yapmaktan keyif aldığınız aktiviteleri gün içine mutlaka yerleştirin.
8) Aileniz ile birlikte zaman geçirin.
9) Duygu ve düşüncelerinizi sevdiklerinizle paylaşın. Sevdiğiniz, değer verdiğiniz, güvendiğiniz ve birbirinize her zaman destek olduğunuz kişilerle düzenli olarak iletişim kurun.
10) Koronavirüs riski sürecinde, buradaki önerileri uygulamanıza rağmen, yaşadığınız stres ve kaygının etkileri artarak devam ediyorsa ve günlük yaşamınızı büyük oranda olumsuz etkiliyorsa ya da yaşadığınız stres tepkileri ile başa çıkamadığınızı düşünüyorsanız lütfen bir uzmana başvurun.
ÇOCUKLAR İÇİN
1) COVID-19 ile ilgili olarak yetkili kişi, kurum ve kuruluşlardan gelen doğru bilgilere göre hareket edin. Yetkili kişi ve kurumların koronavirüs riskinden korunma yöntemleri ile ilgili verdikleri bilgileri mutlaka dikkate alın, uyarı ve önerilere titizlikle uyun.
2) Kaygılandıkları şeyleri onlarla konuşun.
3) Bazı çocuklar sohbet ederken merak ettikleri her şeyi sorabilirler. Bu noktada, çocukların sorularına gerçeğe uygun, somut, içten ve kısa cevaplar vermeye çalışın. Yine, verdiğiniz cevapların çocukların yaşına uygun
olduğuna dikkat edin.
4) Uygun bir zamanda, koronavirüs riski altında yaşanan stres, kaygı, korku ya da üzüntü gibi duyguların normal olduğunu anlatın. Onlara üzgün ya da stresli hissetmenin ya da korkmanın yanlış olmadığını söyleyin. Bu stresli dönemin ve yaşadıkları duyguların geçici olduğunu, yaşamın bir süre sonra normale döneceğini belirtin.
5) Her zamankinden biraz daha fazla ilgi, yakınlık ve şefkat göstererek çocukların psikolojik sağlamlıklarının artmasına büyük katkı
sağlayabilirsiniz.
6) Normal zamanlarda günlük yaşamda yapılan rutini birlikte yapmaya çalışınız.
7) Birlikte vakit geçirin.
8) Sorumluluk verin. Çocukların size ve çevrenizdekilere gönüllü olarak yardım etmelerine izin verin. Özellikle çocukların “her şey kont-
rol altında” algısının zarar görmemesi için sizin gözetiminizde yaşlarına ve gelişimlerine uygun bazı işlerde size yardımcı olmaları çok önemlidir.
9) Kişisel öz-bakımınıza dikkat ederek, düzenli beslenmeye ve uyumaya özen göstererek, günlük rutin işlerinizi devam ettirerek, yetkililerden gelen koronavirüsten korunma ile ilgili uyarıları dikkate alarak, çocuklarınızın önünde yaşadığınız kaygıyı sürekli konuşmayarak ya da aşırı düzeyde haber takip etmeyerek, bu süreçte ne yapmaları ya da nasıl davranmaları gerektiği konusunda çocuklarınıza örnek olun.
10) Koronavirüs riski sürecinde, buradaki önerileri uygulamanıza rağmen, çocuğunuz aşırı panik olma, ağlama nöbetleri, sürekli uyku sorunları ya da yoğun davranış sorunları gibi tepkiler gösteriyorsa, bir uzmana başvurun.
N O M A D İ C | 2 4
P S İ K O L O J İ K S A Ğ L A M L I K K A V R A M I N I N P D R S E R V İ S İ İ Ç İ N Ö N E M İ
Okullarda, PDR hizmeti veren psikolojik danışmanlar, öğrencilerin gelişimsel sorunlarına ve ihtiyaçlarının karşılanmasına yardımcı olmak amacıyla koruyucu çalışmalar yapmak üzere eğitim almışlardır. Ayrıca, okul personeline, öğrencilere ve anne-babalara gerekli bilgi kaynaklarını sağlamaları beklenmektedir. Çocuk-luk ve ergenlik dönemlerinde, ortaya çıkabilecek gelişimsel problemler dikkate alındığında, zorluklarla başa çıkabilme ve uyum gösterme süreci olarak tanımlanabilecek sağlamlık kavramı, okullardaki psikolojik danışma servisleri için son derece önem kazanmaktadır.
Okullarda görev yapmakta olan psikolojik danışmanlar, özellikle risk altında bulunan öğrencilere yönelik psikolojik sağlamlığı artırıcı çeşitli psikolojik danışma ve rehberlik programları hazırlayarak bu öğrencilere destek olabilmektedirler. Bu programlarla, öğrencilerin zorluklar karşısında uyum gösterme ve baş etme becerisi kazanmalarına, travmatik yaşam olaylarına karşı dirençlerini artırmalarına ve kişiler arası problemleri çözmeye ya da çevrelerinden sosyal destek sağlamaya yönelik becerilerini geliştirmelerine yardımcı olmaya çalışılmaktadır. Ayrıca, öğrencilerin bulundukları yaş grubuna uygun olarak akran dayanışması, sosyal beceri ya da yaşam becerileri eğitimi, mesleki gelişim eğitimi, madde kullanımını önleme programları vb. gibi psikolojik danışma ve rehberlik etkinlikleri ile öğrencilerin psikolojik sağlamlıklarını artırmaya destek olunmaktadır.
KPSÖ, 5’li Likert tarzında bir ölçektir. "Hiç uygun değil" (1), "Uygun Değil" (2), "Biraz Uygun" (3), "Uygun" (4), "Tamamen Uygun" (5) şeklinde bir cevaplama anahtarına sahiptir. Ölçekte 2, 4, ve 6.
maddeler tersten kodlanmaktadır. Tersten kodlanan maddeler çevrildikten sonra alınan yüksek puanlar yüksek düzeyde psikolojik sağlamlığa işaret etmektedir.
