I. ÜÇ YÖNETMELÜKLER 1. Genel ÜÛ (ÜÛlem) KoÛullarÍ ve
Üç Yönetmelik KavramÍ
Sanayileàme ile birlikte iàçi-iàveren iliàkileri kitlesel bir nitelik kazanmÑàtÑr. Sanayileàmenin yarattÑÜÑ kitlesel iliàkiler çalÑàma yaàamÑna yek- nesak bir yapÑ kazandÑrma zorunluluÜunu or- taya çÑkarmÑàtÑr. Günümüzde, özellikle büyük sanayi iàletmelerinde birçok durumda her iàçi ile ayrÑ ayrÑ çalÑàma koàullarÑnÑn saptanmasÑ ye- rine, bu koàullarÑn önceden hazÑrlanmÑà, genel ve yeknesak kurallara göre belirlenmesi yoluna gidilmektedir.1
Genel ià koàullarÑ kavramÑ, esas itibariyle iàverenin tek taraflÑ olarak önceden genel ve soyut biçimde (iç yönetmelik, personel yönet- meliÜi vb. isimler altÑnda) düzenlediÜi kurallar bütünü yanÑnda yine iàverenin çalÑàma süreci içinde tek taraflÑ davranÑàlarÑyla oluàan iàyeri uygulamalarÑnÑ kapsamak üzere kullanÑlmakta- dÑr.2
Genel ià koàullarÑ genel iàlem koàullarÑnÑn ià hukukundaki görünümüdür. Bu nedenle, gerek genel iàlem koàullarÑyla ilgili esaslar ve 6098 sayÑlÑ Yeni Türk Borçlar Kanunu’nun bu konuyu düzenleyen 20-25. maddeleri, gerek genel ià koàullarÑ ve gerekse iç yönetmelikler ve tip (sözleàmeler) ià akitleri hakkÑnda da ge- çerlidir.3
Borçlar Kanunu’nun 20. maddesinin 1. fÑk- rasÑ uyarÑnca “Genel iàlem koàullarÑ, bir sözleà- me yapÑlÑrken düzenleyenin, ileride çok sayÑ- daki benzer sözleàmede kullanmak amacÑyla, önceden, tek baàÑna hazÑrlayarak karàÑ tarafa sunduÜu sözleàme hükümleridir. Bu koàulla- rÑn, sözleàme metninde veya ekinde yer alma- sÑ, kapsamÑ, yazÑ türü ve àekli, nitelendirmede önem taàÑmaz.”
Her ne kadar tanÑmda düzenleyenin tek ba- àÑna hazÑrlamasÑndan söz ediliyorsa da, anÑlan maddenin 3. fÑkrasÑna göre “Genel iàlem koàul- larÑ içeren sözleàmeye veya ayrÑ bir sözleàmeye konulan bu koàullarÑn her birinin tartÑàÑlarak kabul edildiÜine iliàkin kayÑtlar, tek baàÑna, on-
Prof. Dr. Sarper SÜZEK
AtÍlÍm Üniversitesi Hukuk Fakültesi
Yeni Türk Borçlar Kanunu Çerçevesinde
Genel ÜÛ KoÛullarÍ
larÑ genel iàlem koàulu olmaktan çÑkarmaz.”
Þç yönetmelikler de, iàverence tek taraflÑ olarak önceden hazÑrlanan, iàyerinde uygula- nacak genel ve yeknesak çalÑàma koàullarÑnÑ içeren düzenlemelerdir. Bunlar, iàyerinin bütü- nünde veya bir bölümünde çalÑàma koàullarÑnÑ, mevcut veya gelecekteki (azalÑp çoÜalabilecek) çalÑàanlar açÑsÑndan, genel ve yeknesak bir bi- çimde belirlerler. Þç yönetmelik, belirli bir söz- leàme tarafÑ göz önüne alÑnmadan, tek taraflÑ olarak iàverence hazÑrlanÑr. Þàçi iàe girerken bu çalÑàma koàullarÑnÑ ya hiçbir deÜiàiklik olmak- sÑzÑn kabul etmek ya da sözleàme yapmaktan vazgeçmek durumundadÑr.4
Hukukumuzda iàverenler bazÑ yabancÑ ülke- ler hukuk sistemlerinden5 farklÑ bir àekilde, tek taraflÑ olarak idarenin onayÑndan geçirmek- sizin iç yönetmelik düzenleyebilecekleri gibi, böyle bir ihtiyaç duymadÑklarÑ takdirde iç yö- netmelik hazÑrlamaktan kaçÑnmalarÑ da müm- kündür. Ülkemizde iàverenlerce yaygÑn bir biçimde iç yönetmelikler (personel yönetme- likleri) hazÑrlanmakta ve iàyerlerinde uygulan- maktadÑr. Bunun gibi, toplu ià sözleàmelerinin eki olarak iç yönetmeliklerin hazÑrlandÑÜÑ sÑkça görülmektedir.
Þàverenler aàaÜÑda belirtilen koàullara uygun olarak iç yönetmeliklerin içeriÜini belirleyebi- lirler. Uygulamada, disiplin kurallarÑ ve ceza- larÑ, ià saÜlÑÜÑ ve güvenliÜi kurallarÑ, ià süreleri, fazla çalÑàmalar, genel tatil günlerinde çalÑàma, ücretlerin ödenme zamanÑ, avanslar, ek öde- meler, sosyal yardÑmlar vb. konularÑn iç yönet- meliklerde yer aldÑÜÑ görülmektedir.
Borçlar Kanunu’nun 399. maddesinde de ià- verenin yönetim hakkÑna giren konularda ve iàçilerin itaat borcu ile ilgili olarak iàverenin, iàin görülmesi ve iàçilerin iàyerindeki davranÑà- larÑ ile ilgili genel düzenlemeler yapabileceÜi ayrÑca hükme baÜlanmÑàtÑr.
Gerekli koàullar gerçekleàtiÜi için baÜlayÑ-
cÑlÑk kazanan iç yönetmelikler ià akdinin eki niteliÜindedir. Þà Kanunu’nun 22. maddesinin 1. fÑkrasÑnda da personel yönetmeliÜinin ià ak- dinin eki niteliÜinde olduÜu açÑkça belirtilmià- tir. Bunun gibi, toplu ià sözleàmesi taraflarÑnca düzenlenen iç yönetmelikler toplu ià sözleàme- sinin kapsamÑna dahildir ve onun bir kÑsmÑnÑ oluàtururlar.6
Þç yönetmeliklerle genel ve yeknesak ku- rallar öngörülmesi kuàkusuz iàyerlerinde kimi iàçilerle bireysel anlaàmalar yapÑlmasÑna, farklÑ ià akdi hükümleri getirilmesine, eàitlik ilkesine aykÑrÑ olmamak koàuluyla bir engel oluàturmaz.
TaraflarÑn ià akdinde farklÑ hususlar üzerinde anlaàmalarÑ, iç yönetmelikteki ilgili kurallara geçerlilik tanÑmadÑklarÑ anlamÑna gelir. Þà akit- leriyle çeliàen genel ià koàullarÑ söz konusu hu- kuki iliàkide baÜlayÑcÑlÑk kazanamazlar.
2. Üç YönetmeliÙin KoÛullarÍ
a) Aç»kça Bilgi Verilmesi ve ¾Àçinin Kabulü
Her ne kadar hukukumuzda iàverenler idari onay söz konusu olmaksÑzÑn tek taraflÑ olarak iç yönetmelik (genel iàlem koàullarÑ) hazÑrlaya- bilirlerse de, bunun iàçileri baÜlayabilmesi ve geçerlilik kazanmasÑ için bazÑ koàullarÑn ger- çekleàmesi gerekir. Her àeyden önce Borçlar Kanunu’nun 21. maddesine göre “KaràÑ tarafÑn menfaatine aykÑrÑ genel iàlem koàullarÑnÑn söz- leàmenin kapsamÑna girmesi, sözleàmenin ya- pÑlmasÑ sÑrasÑnda düzenleyenin karàÑ tarafa, bu koàullarÑn varlÑÜÑ hakkÑnda açÑkça bilgi verip, bunlarÑn içeriÜini öÜrenme imkanÑ saÜlamasÑna ve karàÑ tarafÑn da bu koàullarÑ kabul etmesine baÜlÑdÑr.”
GörüldüÜü gibi, iç yönetmeliÜin baÜlayÑcÑlÑk kazanabilmesi için bu yönetmelik hükümleri yani genel ià koàullarÑ hakkÑnda açÑkça bilgi verilmesi, bunun sözleàmenin kurulmasÑ sÑra- sÑnda yapÑlmasÑ ve iàçinin bu koàullarÑ kabul etmesi gerekir. Her àeyden önce ià akdi ku- rulduktan ve çalÑàma koàullarÑ belirlendikten sonra iàçinin aleyhine hükümler içeren bir iç yönetmelik, çalÑàma koàullarÑnÑn tek taraflÑ ola- rak sonradan deÜiàtirilmesi anlamÑna gelecek ve Þà Kanunu’nun 22. maddesi ve deÜiàiklik
Toplu iÛ sözleÛmesi taraflarÍnca
düzenlenen iç yönetmelikler toplu
iÛ sözleÛmesinin kapsamÍna dahildir
ve onun bir kÍsmÍnÍ oluÛtururlar.
feshi hükümlerine tabi olacaktÑr.
Bunun gibi, Borçlar Kanunu 21/1’de her- hangi bir bilgilendirme deÜil “açÑkça” bilgilen- dirme àart koàulmuàtur. Bu nedenle iàverenin iàçiye iç yönetmelik hükümleri konusunda ge- nel açÑklamalar yapmasÑ yeterli deÜildir. Þç yö- netmelik hükümleri konusunda bilgilendirme hiçbir tereddüte yer vermeyecek àekilde ger- çekleàmelidir. Baàka bir deyiàle, iàveren iàçi- yi iç yönetmeliÜin içeriÜini öÜrenme olanaÜÑnÑ saÜlayacak biçimde bilgilendirmià olmalÑdÑr.7 Bu itibarla, iç yönetmeliÜin iàyerinin herhan- gi bir yerinde asÑlmÑà olmasÑ, iàçiye açÑkça bil- dirilmià sayÑlmasÑ bakÑmÑndan yeterli deÜildir.
Bunu saÜlamanÑn en güvenilir yolu, genel ià koàullarÑnÑ ià akdinin kurulmasÑ sÑrasÑnda basÑlÑ bir metin olarak iàçiye vermektir.8
Borçlar Kanunu’nun 21. maddesinin 1. fÑk- rasÑ gereÜince genel iàlem koàullarÑnÑn (iç yönetmeliÜin) geçerli hale gelmesi için iàçi tarafÑndan kabul edilmià olmasÑ gerekir. Þç yö- netmelik hükümlerinin açÑkça bildirildiÜini ve iàçi tarafÑndan kabul edildiÜini, her türlü delil- le ispat yükü iàverene aittir. Bununla beraber, bu konuda ortaya çÑkabilecek uyuàmazlÑklarÑn önlenmesi için iàçinin kabul beyanÑnÑn yazÑlÑ olarak alÑnmasÑnda yarar vardÑr. Nitekim, uy- gulamada bazÑ iàyerlerinde iç yönetmelikler ià akdi yapÑlÑrken iàçilere gösterilmekte, okutul- makta ve okuyup kabul ettiklerine dair yazÑlÑ belge alÑnmaktadÑr.9
Þà akdinin kurulmasÑ sÑrasÑnda iç yönetme- lik kurallarÑ hakkÑnda iàçiye açÑkça bilgi veril- memià ve onayÑ alÑnmamÑàsa Borçlar Kanunu 21/1 uyarÑnca bu hükümler yazÑlmamÑà sayÑlÑr.
DiÜer bir deyiàle, söz konusu hükümler geçer- sizdir (kesin hükümsüzdür). AynÑ àekilde, iç yönetmelikte ià akdinin niteliÜine ve iàin özel- liÜine yabancÑ genel ià koàullarÑ da yazÑlmamÑà sayÑlÑr (BK. 21/2).
Þà iliàkilerinde bu durumun gerçekleàme olasÑlÑÜÑ düàük olmakla birlikte, sözleàmenin yapÑlmasÑ sÑrasÑnda iç yönetmeliÜin sadece bazÑ hükümleri yasaya uygun bir biçimde açÑkça bil- dirilmià ve iàçi tarafÑndan kabul edilmiàse, bu hükümler geçerlidir. Çünkü Borçlar Kanunu 22’ye göre “Sözleàmenin yapÑlmamÑà sayÑlan genel iàlem koàullarÑ dÑàÑndaki hükümleri ge-
çerliliÜini korur.” AyrÑca aynÑ maddede Borçlar Kanunu 27/2’den farklÑ bir düzenleme getiril- mià ve iàverenin (düzenleyenin), yazÑlmamÑà (geçersiz) sayÑlan hükümler olmasaydÑ diÜer hükümlerle iç yönetmeliÜi yapmayacak oldu- Üunu ileri süremeyeceÜi öngörülmüàtür.10
Borçlar Kanunu’nun 23. maddesinde iç yö- netmeliklerin (genel iàlem koàullarÑnÑn) yo- rumlanmasÑna iliàkin bir düzenlemeye yer ve- rilmiàtir. Buna göre, iç yönetmelikte yer alan bir hüküm açÑk ve anlaàÑlÑr deÜilse veya birden çok anlama geliyorsa, iàverenin (düzenleyenin) aleyhine ve iàçinin (karàÑ tarafÑn) lehine yorum- lanÑr.
b) Normlar HiyerarÀisine Uygunluk Þç yönetmelik hükümleri ià akdinin bir par- çasÑ olmalarÑ, hukuki iliàkinin kurulmasÑyla sözleàmenin içeriÜi haline gelmeleri nedeniy- le normlar hiyeraràisinde ià akdi hükümlerinde farklÑ bir yer tutmazlar.11 Bu itibarla, iç yönet- melikler kaynaklar hiyeraràisinde yasalarÑn ve toplu ià sözleàmelerinin altÑnda yer alÑrlar.
Ancak “mutlak emredici” hükümlerin aksi kararlaàtÑrÑlmayÑp, “nispi emredici” hükümlerin iàçi yararÑna deÜiàtirilmesi mümkün bulundu- Üundan, iç yönetmeliklerde nispi emredici yasa hükümlerini iàçi lehine deÜiàtiren kurallar yer alabilir. Nitekim YargÑtay da “Þàyeri iç yönetme- liÜi, ià sözleàmesinin eki niteliÜindedir… ià söz- leàmeleriyle iàçi yararÑna olmak üzere kanunda öngörülenden daha fazla hak tanÑnmasÑna bir engel bulunmamaktadÑr.” anlatÑmÑna yer ver- mek suretiyle bu görüàü paylaàmaktadÑr.12 AynÑ àekilde, iç yönetmeliklerde iàçi lehine olmak koàuluyla toplu ià sözleàmesine aykÑrÑ hüküm- ler de getirilebilir (TSGLK 6/2).13
c) ¾çerik Denetimi
Hukukumuzda bazÑ hukuk sistemlerinden farklÑ olarak iç yönetmeliklerin bir idari ma- kamÑn (ÇalÑàma BakanlÑÜÑ’nÑn) onayÑna gerek olmaksÑzÑn iàverence tek taraflÑ olarak hazÑrlan- malarÑ, bu yönetmeliklerin iàverenin çÑkarÑna hizmet eden bir hukuki araç olup olmadÑÜÑ tar- tÑàmasÑnÑ gündeme getirir. ÖÜretide, iàverenin iç yönetmeliÜi düzenlerken kendi lehine genel ià koàullarÑnÑ empoze edebileceÜi, ekonomik
gücünü ve bilgi yönünden üstünlüÜünü kendi çÑkarÑ doÜrultusunda kullanabileceÜi, buna kar- àÑlÑk iàçinin ne ayrÑntÑlÑ düzenlemeleri anlayÑp deÜerlendirme yeteneÜinin ne de iç yönetme- lik hükümlerini tartÑàma olanaÜÑnÑn bulunduÜu, bu nedenle iç yönetmeliklerin sadece iàveren- lerin çÑkarÑna hizmet ettiÜi ileri sürülmektedir.
Bu görüàe göre, iàveren bu yolla klasik sözleà- me mekanizmasÑndan beklenen tüm iàlevleri bertaraf etme olanaÜÑnÑ elde etmektedir.14
Bu sakÑncanÑn giderilebilmesi Alman Hukuku’nda olduÜu gibi genel ià koàullarÑnÑn (iç yönetmeliklerin) yargÑ organÑ tarafÑndan içerik denetimine tabi tutulmasÑ ile mümkün- dür. 6098 sayÑlÑ yeni Türk Borçlar Kanunu yü- rürlüÜe girmeden iàyeri iç yönetmeliklerinin içerik denetimine tabi tutulup tutulamayacaÜÑ, bu konuda açÑk bir pozitif dayanak bulunma- dÑÜÑndan öÜretide tartÑàma konusuydu.15 Yeni Borçlar Kanunu’nun 25. maddesinde “Þçerik denetimi” baàlÑÜÑ altÑnda bu konuda açÑk bir düzenleme getirilmiàtir. AnÑlan düzenlemeye göre “Genel iàlem koàullarÑna, dürüstlük kural- larÑna aykÑrÑ olarak, karàÑ tarafÑn aleyhine veya onun durumunu aÜÑrlaàtÑrÑcÑ nitelikte hükümler konulamaz.” genel hükümlerde yer alan bu dü- zenlemenin iàyeri iç yönetmeliklerine de uygu- lanacaÜÑ kuàkusuzdur.
Genià anlamda içerik denetimi, sözleàme hükümlerinin emredici hukuk kurallarÑna, kiài- lik haklarÑna ve ahlaka aykÑrÑ olup olmadÑÜÑnÑ sorgulayan denetimdir (BK. 27). Dar anlamda içerik denetimi ise, emredici kurallara, kiàilik haklarÑna ve ahlaka aykÑrÑ olmamakla birlik- te, bir tarafÑn aleyhine tek taraflÑ hazÑrlanmÑà, dürüstlük kurallarÑna aykÑrÑ bir àekilde taraf- lar arasÑndaki menfaat dengesini aàÑrÑ ölçüde bozan sözleàme hükümlerinin ve genel iàlem koàullarÑnÑn (iç yönetmeliklerin), hukuk kural- larÑna ve sözleàmenin doÜasÑna uygun hak ve yükümlülükler dengesine uygunluk açÑsÑndan denetlenmesidir. Baàka bir anlatÑmla, içerik de- netimi, sözleàme adaletini saÜlamak, sözleàme özgürlüÜünü gerçek anlamda yaàama geçirebil- mek amacÑyla, yasanÑn kabul ettiÜi deÜer ölçüt- lerini göz önünde tutarak sözleàme (iç yönet- melik) hükümlerinin yerindeliÜini denetler.16
Borçlar Kanunu’nun 25. (ve 21/2.) maddesi
uyarÑnca iç yönetmelikte dürüstlük kurallarÑ- na aykÑrÑ, taraflar arasÑnda bulunmasÑ gereken menfaat dengesini aàÑrÑ bozan, iàçinin duru- munu aÜÑrlaàtÑran hükümler yargÑç tarafÑndan içerik denetimine tabi tutulabilir. Bu özellikleri taàÑyan hükümler “sözleàmenin niteliÜine” ay- kÑrÑ (yabancÑ) olduÜundan Borçlar Kanunu m.
21/2 uyarÑnca yazÑlmamÑà sayÑlÑr, diÜer deyiàle geçersizdir. Ancak buradaki geçersizlik yukarÑ- da da belirtildiÜi gibi kÑsmi geçersizliktir (BK.
22). 17, 18
3. Üç YönetmeliÙin DeÙiÛtirilmesi ve UygulanmamasÍ
Þàveren yasaya uygun bir biçimde baÜlayÑ- cÑlÑk kazanan iç yönetmelik hükümlerinde iàçi aleyhine esaslÑ deÜiàiklik yapamaz veya bu hükümlerin uygulanmasÑna son veremez. Þà Kanunu’nun 22. maddesi gereÜince “Þàveren … ià sözleàmesinin eki niteliÜindeki personel yö- netmeliÜi (ile) … oluàan çalÑàma koàullarÑnda esaslÑ bir deÜiàikliÜi ancak durumu yazÑlÑ olarak bildirmek suretiyle yapabilir. Bu àekle uygun olarak yapÑlmayan ve iàçi tarafÑndan altÑ iàgünü içinde yazÑlÑ olarak kabul edilmeyen deÜiàik- likler iàçiyi baÜlamaz.” YazÑlÑ deÜiàiklik önerisi iàçi tarafÑndan kabul edilmediÜi takdirde iàve- ren ya bu deÜiàikliÜi yapmaktan vazgeçmek ya da ià akdini bildirim sürelerine uyarak feshet- mek (deÜiàiklik feshi) zorundadÑr (ÞK. 22).19 Bu durumda da ià akdinin iàverence süreli feshine iliàkin hukuki sonuçlar doÜar (ÞK. 17, 18 vd.).20
Þç yönetmelikte, iàverene bu yönetmelik hü- kümlerini sonradan tek taraflÑ olarak iàçi alehi- ne deÜiàtirme yetkisi veren deÜiàiklik kayÑtlarÑ da yazÑlmamÑà kabul edilir. Borçlar Kanunu’nun 24. maddesine göre “Genel iàlem koàullarÑnÑn bulunduÜu bir sözleàmede veya ayrÑ bir sözleà- mede yer alan ve düzenleyene tek yanlÑ olarak karàÑ taraf aleyhine genel iàlem koàullarÑ içe- ren sözleàmenin bir hükmünü deÜiàtirme ya da yeni düzenleme getirme yetkisi veren kayÑtlar yapÑlmamÑà sayÑlÑr.”
DiÜer yandan, ià akdinin eki niteliÜini taàÑ- yan iç yönetmelik hükümleri uygulanmazsa iàçi her àeyden önce Þà Kanunu’nun 24. mad- desinin II/f bendi gereÜince ià akdini haklÑ ne- denle feshedebilir. Çünkü anÑlan bende göre
“çalÑàma àartlarÑ uygulanmazsa” iàçi haklÑ ne- denle fesih hakkÑnÑ kullanabilir. Bu durumda ià akdinin iàçi tarafÑndan haklÑ nedenle feshinin hukuki sonuçlarÑ doÜar. Þç yönetmeliÜin uygu- lanmamasÑ bu yönetmeliÜin iàverence tek taraf- lÑ deÜiàtirilmesi anlamÑna da gelir. Bu nedenle, iç yönetmeliÜin uygulanmamasÑ ancak iàveren- ce Þà Kanunu m. 22’ye uyulmak suretiyle ger- çekleàtirilebilir.
AyrÑca belirtelim ki, iàçinin iç yönetmelik hükmünün deÜiàtirilmesine veya uygulanma- masÑna itiraz etmemesi, bu yönde iàçi aleyhine bir iàyeri uygulamasÑnÑn (ià àartÑnÑn) oluàumu- na yol açmaz. Yüksek mahkemenin bu yön- deki kararÑ uyarÑnca “Personel yönetmeliÜinin deÜiàtiÜi ve bu deÜiàikliÜin iàçiye bildirildiÜi konusunda herhangi bir bilgi dosya içeriÜinde bulunmamaktadÑr. Ücret zammÑnÑn 2 yÑllÑk sü- reç içerisinde ödenmemesi adÑ geçen yönetme- lik dikkate alÑndÑÜÑnda ià àartÑ haline gelmez.”21
II. ÜÚYERÜ UYGULAMALARI 1. ÜÛyeri UygulamasÍ KavramÍ
Þàçi ile iàveren arasÑnda çalÑàma koàullarÑnÑ belirleyen kaynaklar arasÑnda yer alan iàyeri uygulamalarÑ ià hukukunun kendine özgü ku- rumlarÑndan birini oluàturur. Þàyeri uygulama- larÑ da genel ià koàullarÑ çerçevesinde yer alÑr.
Þàyerinde genel ve yeknesak bir çalÑàma düze- ninin kurulmasÑ iç yönetmelikler yanÑnda iàyeri uygulamalarÑ ile de saÜlanabilir.
Þàyeri uygulamasÑ iàyerinde bazÑ fiili davra- nÑàlarÑn tekrarlanmasÑyla ortaya çÑkar.22 Þàve- ren tarafÑndan baàlangÑçta yasal veya akdi bir zorunluluk olmaksÑzÑn bir menfaatin tek taraflÑ olarak devamlÑ àekilde ve aynÑ koàullarda saÜ- lanmasÑ halinde, iàçilerin de zÑmni kabulleriyle ià akdi hükmü (ià àartÑ) haline gelen bir iàyeri uygulamasÑ oluàur. Þàyeri uygulamasÑ ià akdi- nin içeriÜi durumuna geldiÜinden baÜlayÑcÑlÑk kazanÑr. Þàverenin bu uygulamayÑ yaparken bunun gelecekte baÜlayÑcÑ olmasÑnÑ gerçekten düàünmüà ve istemià olmasÑ aranmaz. Þàçilerin, iàverenin davranÑàÑndan böyle bir isteÜi olduÜu sonucunu, dürüstlük kurallarÑna uygun olarak çÑkarmÑà bulunmalarÑ yeterlidir. 23, 24
Þàyeri uygulamalarÑ ile ilgili birçok örnek
verilebilir. Þàyeri iç yönetmeliÜinde, ià akdinde veya toplu ià sözleàmesinde bulunmayan ve ià- verence tek taraflÑ baàlatÑlan bir uygulama ola- rak iàçilere ikramiye verilmesi, lojman, giyecek ve yakacak yardÑmÑ gibi ek sosyal yardÑmlar saÜlanmasÑ, doÜum, evlenme, hastalÑk, ölüm gibi hallerde parasal yardÑmda bulunulmasÑ, yolda geçen süreler için ücret ödenmesi, yasa- da öngörülenden daha uzun yÑllÑk ücretli izin süreleri verilmesi vb. bu konuda örnek olarak sayÑlabilir.
YargÑtay da belirli koàullarÑn varlÑÜÑ halinde iàyeri uygulamalarÑnÑn ià akdi hükmü haline dönüàtüÜü görüàünü benimsemiàtir. Yüksek mahkeme bir kararÑnda àu sonuca varmÑàtÑr:
“Dosyadaki bilgi ve belgelerden davacÑnÑn öte- den beri uygulanmakta olan ikramiye alacaÜÑ ià àartÑ haline geldiÜi(nden), iàverenin tek ta- raflÑ olarak iàçinin bu alacaÜÑndan indirim yo- luna gitmesi davacÑ iàçinin ücretinde bir eksil- me oluàturacaktÑr. DolayÑsÑyla davacÑnÑn feshi haklÑdÑr.”25 Bunun gibi, yine yüksek mahkeme, davalÑ belediyenin iàçilerine uzun süre ucuz tarifeli (% 50 indirimli) elektrik vermesinin, ià akdinin ücrete iliàkin bir hükmü haline geldiÜi- ni, belediyenin tek taraflÑ bir irade ile ià akdini ihlal edemeyeceÜini hüküm altÑna almÑàtÑr.26
2. ÜÛyeri UygulamasÍnÍn KoÛullarÍ
Bir genel ià koàulu haline gelmià ve ià akdi hükmüne dönüàmüà iàyeri uygulamasÑndan söz edebilmek için bazÑ koàullarÑn gerçekleàmesi gerekir.27 Her àeyden önce bu uygulamanÑn ge- nel nitelik taàÑmasÑ zorunludur. Þàverence edi- min tek taraflÑ olarak tüm iàçilere veya iàçilerin belirli bir bölümüne saÜlanmasÑ ve böylece ià- yerinin bütününde ya da belirli bölümlerinde genel ve yeknesak bir çalÑàma düzeninin ku- rulmasÑ gerekir. Gerçekten, iàverenin örneÜin vasÑflÑ bir iàçisine tek taraflÑ olarak bazÑ haklarÑ vermesi halinde bu iàçi ile arasÑnda zÑmni bir ià akdi hükmü oluàabilir. Ancak bu uygulama genellik vasfÑ taàÑmadÑÜÑndan bir genel ià ko- àulu ve iàyeri uygulamasÑ niteliÜi kazanamaz.
Söz konusu iàçi iàyerinden ayrÑldÑÜÑnda iàveren onun yerine iàe aldÑÜÑ iàçiye aynÑ haklarÑ uygu- lamak zorunda deÜildir. Oysa, genel ià koàulla- rÑ (iàyeri uygulamalarÑ) çalÑàma koàullarÑnÑ, be-
lirli bir sözleàme tarafÑ göz önüne alÑnmadan, azalÑp çoÜalabilecek, çalÑàanlara uygulanacak àekilde genel ve yeknesak olarak belirlerler.
AyrÑca, ödeme devamlÑ olduÜu, diÜer deyià- le uygulama belirli bir süre tekrarlandÑÜÑ takdir- de baÜlayÑcÑ bir iàyeri uygulamasÑnÑn doÜduÜu kabul edilebilir. Nitekim YargÑtay bir kararÑnda iàçilere sadece 1997 yÑlÑnda karlÑlÑk durumuna göre ikramiye verildiÜini, 1998 yÑlÑ için ise ià- verence deÜerlendirme yapÑlmakta olduÜunu, bu durumda iàyerinde devamlÑlÑk arz eden ve iàyeri uygulamasÑ haline gelen bir ikramiye ödemesinin olmadÑÜÑnÑ isabetli olarak hükme baÜlamÑàtÑr.28
Bir iàyeri uygulamasÑnÑn oluàmasÑ için uygu- lamanÑn kaç kez tekrarlanmasÑ gerektiÜi konu- sunda kesin bir ölçü verilemez. Ancak bunun, olayÑn özelliÜine göre uygulamanÑn iàyerinde mutat bir davranÑà haline geldiÜini, gelecek- te de yapÑlacaÜÑnÑ, iàçilerin dürüstlük kuralÑna göre çÑkarmalarÑna yetecek bir süre olmasÑ ge- rekir. Yüksek mahkeme, ikramiyenin üç yÑldan fazla ödenmesi halinde bir iàyeri uygulamasÑ- nÑn oluàtuÜunu ve iàçinin bundan sonra ikrami- yenin aynÑ koàullar altÑnda ödenmesi yolunda bir talep hakkÑnÑn doÜduÜunu kabul etmekte- dir. YargÑtay Hukuk Genel Kurulu bu konuda àu görüàe yer vermiàtir: “Bu beyanlardan yazÑ- lÑ belge olmasa da ikramiye ödemesinin iàye- rinde gelenek haline geldiÜi anlaàÑlmÑàtÑr. Bu durumda mahkemece, YargÑtay kararlarÑnda da belirtildiÜi gibi, iàyerinde 3 yÑldan fazla ikrami- ye ödemesi verilmesi halinde bu hususun artÑk iàyeri àartÑ haline geldiÜi gözetilip, bozma kara- rÑna uyularak ikramiye alacaÜÑnÑn hesaplanma- sÑ … gerekir.”29
Bundan baàka, kural olarak edimin aynÑ koàullarla saÜlanmasÑ da iàyeri uygulamasÑnÑn meydana gelmesinde önem taàÑr. Ancak bu ko-
àulun çok katÑ bir biçimde uygulanmasÑ isabetli olmaz. Þàverence aynÑ nedene baÜlÑ olarak yÑl- lar içinde devamlÑ bir ödeme yapÑlmÑàsa, bazÑ yÑllar bu ödemenin tutarÑnÑn farklÑ olmasÑ iàyeri uygulamasÑnÑn oluàmadÑÜÑ anlamÑna gelmez.
Önemli olan yön, aynÑ davranÑàÑn aynÑ nedenler karàÑsÑnda tekrarlanmasÑdÑr. Bu itibarla, iàveren tarafÑndan tek taraflÑ olarak bir edimin saÜlan- masÑ yönünde devamlÑ bir uygulama oluàmuà ancak edimin tutarÑ konusunda henüz belirgin bir ilke ortaya çÑkmamÑàsa, miktarÑn hakkaniye- te göre belirlenmesi gerekir.30
Buna karàÑlÑk, ödeme devamlÑ olarak her yÑl aynÑ tutarda veya aynÑ hesap yöntemiyle ya- pÑlmÑàsa, bir süre sonra iàyeri uygulamasÑnÑn o miktar üzerinden oluàtuÜu veya aynÑ hesap yöntemine göre yapÑlmasÑ gerektiÜi sonucuna varÑlmalÑdÑr. Þàverenin izleyen yÑl ikramiyeyi eksik ödemesi halinde, iàçiler iàyeri uygulama- sÑ olarak istikrar kazanan ikramiye miktarÑnÑ is- teyebilirler.
Þàverenin bu ödemeyi belirli koàullarÑn (ör- neÜin iàe devam veya verimlilik gibi) gerçekleà- mesine tabi tutmuà olabilir. Bir ödemenin iàve- rence salt belirli bir koàula baÜlanmasÑ olgusu iàyeri uygulamasÑnÑn oluàumuna engel olmaz.
YÑllar içinde devamlÑ bir uygulama sonucu, be- lirli koàullarÑn gerçekleàmesi halinde belirli bir ödemenin yapÑlacaÜÑnÑ iàçiler dürüstlük kuralÑ gereÜi beklemekte haklÑ iseler, bu koàul ger- çekleàtiÜi takdirde söz konusu ödemeyi talep edebilirler.31
Buna karàÑlÑk, iàveren iàçilere belirli bir süre tek taraflÑ bir ödemede bulunmakla birlikte, bu uygulamadan vazgeçme hakkÑnÑ saklÑ tutmuà ise, gelecek yÑllarda bu ödemeyi yapmakla yü- kümlü sayÑlmaz. Çünkü, vazgeçme hakkÑnÑn veya ödemeyi yapÑp yapmama serbestisinin saklÑ tutulduÜu hallerde gelecek açÑsÑndan bir baÜlayÑcÑlÑk doÜmaz.32
Bunun gibi, iàverence hata sonucu verilen haklar, uzun bir zaman süreci içinde uygula- maya konu olsalar da, bir iàyeri uygulamasÑnÑn oluàmasÑna yol açmazlar.33 YargÑtay da toplu ià sözleàmesinin yanlÑà uygulanmasÑndan bir ià àartÑnÑn oluàmayacaÜÑnÑ belirtmek suretiyle aynÑ sonuca varmaktadÑr.34 AynÑ àekilde iàve- rence iàçilere bazÑ konularda gösterilen hoà-
ÜÛveren iÛçilere belirli bir süre tek
taraflÍ bir ödemede bulunmakla
birlikte, bu uygulamadan vazgeçme
hakkÍnÍ saklÍ tutmuÛ ise, gelecek
yÍllarda bu ödemeyi yapmakla
yükümlü sayÍlmaz.
görünün (örneÜin iàe gecikmeler veya verilen bazÑ zararlara göz yumulmasÑ) de bir iàyeri uy- gulamasÑna yol açmayacaÜÑ kabul edilmelidir.35 Þàyeri uygulamalarÑ iàçilerin zÑmni kabulle- riyle ià akdi hükmü haline geldiÜinden kaynak- lar hiyeraràisinde ià yasalarÑnÑn emredici hü- kümlerinin ve toplu ià sözleàmelerinin altÑnda yer alÑrlar. Bu nedenle, iàyeri uygulamalarÑ ile yasalara ve toplu ià sözleàmelerine göre ancak iàçi lehine çalÑàma koàullarÑ oluàturulabilir. Þà yasalarÑnÑn emredici kurallarÑna ve toplu ià söz- leàmelerine aykÑrÑ iàçi aleyhine iàyeri uygula- malarÑ geçersizdir.36 Þàçiler bunlarÑn yerine yasa veya toplu ià sözleàmesi hükümlerinin uygu- lanmasÑnÑ talep edebilirler.
3. ÜÛyeri UygulamasÍnÍn DeÙiÛtirilmesi ve Uygulamaya Son Verilmesi
Þç yönetmelikte yapÑlacak deÜiàiklikte oldu- Üu gibi “Þàveren … iàyeri uygulamasÑyla oluàan çalÑàma koàullarÑnda esaslÑ bir deÜiàikliÜi ancak durumu iàçiye yazÑlÑ olarak bildirmek suretiyle yapabilir. Bu àekle uygun olarak yapÑlmayan ve iàçi tarafÑndan altÑ iàgünü içinde yazÑlÑ olarak kabul edilmeyen deÜiàiklikler iàçiyi baÜlamaz.”
(ÞK 22/1). AynÑ àekilde, iàyeri uygulamasÑ sonu- cunda oluàan bir hakkÑn ödenmemesine iàçinin itiraz etmemesi nedeniyle söz konusu hakkÑn ödenmeyeceÜi yolunda bir iàyeri uygulamasÑ- nÑn oluàtuÜu kabul edilemez.
Nitekim YargÑtay da isabetli olarak bu yönde karar vermiàtir: “Þàyerinde ikramiye uygulama- sÑnÑn mevcut olduÜu … buna raÜmen davacÑya dava konusu dönemlerle ilgili ikramiye ödeme- si yapÑlmadÑÜÑ anlaàÑlmaktadÑr. Mahkeme ikra-
miye ödenmemesinin iàyeri uygulamasÑ haline geldiÜi gerekçesiyle ikramiye alacak isteÜini reddetmiàse de … iàçilerin rÑzasÑ dÑàÑnda yapÑ- lan uygulamanÑn iàyeri àartÑ haline geldiÜini de kabul etmek mümkün deÜildir. Nitekim 4857 sayÑlÑ Yeni Þà Kanunu’nun 22. maddesindeki düzenleme de bu yoldadÑr.”37
Þàçilerin rÑzasÑ olmaksÑzÑn iàverence iàyeri uy- gulamasÑnda esaslÑ deÜiàiklik yapÑlmasÑ veya bu uygulamaya son verilmesi halinde Þà Kanunu 22’deki deÜiàiklik feshi hükümleri veya Þà Kanu- nu 24/II, f’de öngörülen hukuki sonuçlar doÜar.38
DÜPNOTLAR
1 N. CATALA, L’entreprise, Droit du travail, T.VI, Paris 1980, 200. J. RÞVERO-J. SAVATÞER, Droit du travail, éd.12, Paris 1991, 174. M. P. SOYER, Genel Þà KoàullarÑ, Þzmir 1987, 25-27, 221. S. SÜZEK, Þà Hukukunda Þç Yönetmelikler, AÜHFD, 1995, Ankara 1996, 183 vd.
2 SOYER, Genel Þà KoàullarÑ, 221.
3 Borçlar Kanununda düzenlenen genel iàlem koàullarÑ hak- kÑnda bkz. A. M. KILIÇOÝLU, Borçlar Hukuku, Genel Hü- kümler, B.14, Ankara 2011, 108 vd. HATEMÞ-GÖKYAYLA, Borçlar Hukuku, Genel Bölüm, Þstanbul 2011, 61 vd.
4 SOYER, Genel Þà Koàullar, 30-32, 36. Ö. EYRENCÞ-S.
TAßKENT-D. ULUCAN, Bireysel Þà Hukuku, B.4, Þstanbul 2010, 28.
5 YabancÑ ülkeler hukukunda iàverenin iç yönetmelikleri dü- zenleme serbestisine getirilen yasal sÑnÑrlamalar için bkz.
W. HUG, Commentaire de laloi fédérale sur le travail, Berne 1971,287 vd., 307 vd. F. VÞSCHER, Le contrat de travail (Tr. M. Sudan), Traité de droit privé suisse, Vol.
VII, T.I, 2, Fribourg 1982, 23-24. M. REHBÞNDER, Droit suisse du travail (Tr. B. Schneider), Berne 1979, 201-202.
A. COEURET-B. GAURÞAU-M. MÞNÉ, Droit du travail, Paris 2006, 74 vd. J. L. DUC-O. SUBÞLÞA, Commentaire du cont- rat du travail, Lausanne 1998, 136-137. B. TEYSSÞÉ, Droit du travail, 1, Relations individuelles de travail, éd.2, Paris 1992, 73. CATALA, 204 vd. RÞVERO-SAVATÞER, 175-177.
S.SÜZEK, Þà Hukukunun Genel EsaslarÑ, Ankara 1998, 65.
6 J. M. VERDÞER - A. COEURET - M. A. SOURÞAC, Droit du travail, éd. 12, Paris 2002, 21. T. ESENER, Þà Hukuku, B. 3, Ankara 1978, 73. M. EKONOMÞ, Þà Hukuku, C. I, Ferdi Þà Hukuku, B. 3, Þstanbul 1987, 30. E. AKYÞÝÞT, Þà Kanunu ßer- hi, C. I, B. 3 Ankara 2008, 53. ß. ÇÞL, Þà Kanunu ßerhi, C. II, 1575. SOYER, Genel Þà KoàullarÑ, 71-72. SÜZEK, Þç Yönetme- likler, 184-185, 187-188. EYRENCÞ-TAßKENT-ULUCAN, 28.
7 KILIÇOÝLU, 115. HATEMÞ-GÖKYAYLA, 61-62.
8 DUC-SUBÞLÞA, 136. SOYER. Genel Þà KoàullarÑ, 78.
9 M. EKONOMÞ, Ferdi Þà Þliàkisinin KurulmasÑ ve Sona Er- mesi, YargÑtayÑn Þà Hukuku KararlarÑnÑn DeÜerlendirilmesi, 1984, Þstanbul 1986, 62. SOYER, Genel Þà KoàullarÑ, 78 vd.
10 KILIÇOÝLU, 117-118. HATEMÞ-GÖKYAYLA, 63.
ÜÛçilerin rÍzasÍ olmaksÍzÍn iÛverence iÛyeri uygulamasÍnda esaslÍ
deÙiÛiklik yapÍlmasÍ veya bu
uygulamaya son verilmesi halinde ÜÛ Kanunu 22’deki deÙiÛiklik feshi hükümleri veya ÜÛ Kanunu
24/II, f’de öngörülen hukuki
sonuçlar doÙar.
11 G. H. CAMERLYNCK, Le contrat de travail, Droit du travail.
T. I, éd. 2, Paris 1982, 41. SOYER, Genel Þà KoàullarÑ, 87, 91.
12 Y. 9. HD., 22.2.1971, 384/2367, ÞHU, ÞàK. 9, No. 1.
13 CATALA, 206-207. CAMERLYNCK, 42. TEYSSÞÉ, 73. HUG.
306-307. REHBÞNDER, 201. Ü. NARMANLIOÝLU, Þà Huku- ku, I, Ferdi Þà Þliàkileri, B. 3, Þzmir 1998, 32-33. SÜZEK, Þà Hukukunun Genel EsaslarÑ, 70.
14 SOYER, Genel Þà KoàullarÑ, 38-41 ve orada anÑlan Alman ve Þsviçre öÜretisine mensup yazarlar.
15 M. P. SOYER, Hizmet Akitlerinde Þçerik (Hakkaniyete Uy- gunluk) Denetimi, Þà Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hukuku Türk Milli Komitesi 15. YÑl ArmaÜanÑ, Þstanbul 1991, 263- 267. M. ALP, Þà Sözleàmesinin DeÜiàtirilmesi, Ankara 2005, 292 vd., 302 vd., 309 vd. Y. ATAMER, Genel Þàlem ßart- larÑnÑn Denetlenmesi, Þstanbul 2001, 191 vd. K. DOÝAN YENÞSEY, Þàverene Hizmet Akdinde Tek TaraflÑ DeÜiàiklik Yapma Yetkisi Veren Sözleàme Hükümlerinin Denetimi, Prof. Dr. Nuri Çelik’e ArmaÜan, C. II, Þstanbul 2001, 1191.
H. LAÇÞNER, Die Änderung von Arbeitsbedingungen im Türkischen und Deutschen Arbeitsrecht, Hamburg 2004, 67 vd., 73-76. S. SÜZEK, DeÜiàiklik Feshi, TÞSK Akademi, 2006/I, 21-22. G. BAYCIK, Þà Hukukunda Yenilik DoÜuran Haklar, Ankara 2011, 207 vd., 212.
16 ALP, 302-303.
17 KILIÇOÝLU, 117. HATEMÞ-GÖKYAYLA, 62-63. BAYCIK, 213-216.
18 Alman Medeni Kanununda (BG B § 305 c), genel iàlem koàullarÑnÑ hazÑrlamamÑà olan taraf için son derece mutat dÑàÑ (alÑàÑlmadÑk) olan ve katlanÑlmasÑ beklenilmez nitelik taàÑyan hükümlerin yazÑlmamÑà sayÑlmasÑ konusunda bkz.
HATEMÞ-GÖKYAYLA, 62.
19 Yüksek mahkemenin bu yöndeki bir kararÑ için bkz. Y. 9.
HD., 6.11.2006, 20021/29320, ÞSHGHD, 14, 758-759.
20 Þsviçre hukukunda iç yönetmeliÜin deÜiàtirilmesi konusun- da bkz. D. AUBERT La modification du contrat de travail et plus spécialement du réglement d’entreprise, Panaroma en droit du travail, Berne 2009, 21-35.
21 Y. 9. HD., 18.2.2008, 9794/1303, ÞHSGHD, 18, 719-720.
22 SOYER, Genel Þà KoàullarÑ, 41, 44, 92.
23 J. PÉLÞSSÞER-A. SUPÞOT-A. JEAMMAUD, Droit du travail, éd. 24, Paris 2008, 123. A. MAZEAUD, Droit du travail, Pa- ris 2008, 38 vd. CAMERLYNCK, 40. TEYSSÞÉ, 70. N. ÇELÞK, Þà Hukuku Dersleri, B. 23, Þstanbul 2010, 112-114. S. SÜ- ZEK, Þàyeri UygulamalarÑ, Prof. Dr. Kemal OÜuzman’a Ar- maÜan, Ankara 1997, 152. A. N. AKTAY-K. ARICI-KAPLAN, E.T.S.: Þà Hukuku, B.3, Ankara 2009, 52-53. EKONOMÞ, Þà Hukuku, 28-29. Kàz. SOYER, Genel Þà KoàullarÑ, 92 vd., 108 vd., 114 vd. ALP, 216-217.
24 Þàyeri uygulamalarÑnÑn “iàyeri ile sÑnÑrlÑ örf ve adet kuralÑ”
sayÑlmasÑnÑn (CAMERLYNCK, 39, TEYSSÞÉ, 69 vd., RÞVE- RO-SAVATÞER, 64) uygun olmayacaÜÑ görüàü için bkz. S.
SÜZEK, Þà Hukuku, Genel EsaslarÑ-Bireysel Þà Hukuku, Ye- nilenmià B. 4, Þstanbul 2008, 70-71.
25 Y. 9. HD., 28.1.2003, 12289/845, ÇT, 1, 174. AynÑ yönde, Y.
9. HD., 17.3.1976, 6460/9400 ve EKONOMÞ’nin incelemesi, ÞHU, ÞàK. 14, No. 7.
26 Y. 9. HD., 27.12.1971, 20347/34628, Þà ve Huk., MayÑs 1972, 27.
27 Þàyeri uygulamasÑnÑn ortaya çÑkabilmesinin koàullarÑ hak- kÑnda genià bilgi için bkz. G.COUTURÞER, Droit du travail, 1, Les relations individuelles de travail, éd. 2, Paris 1994, 64-65. CAMERLYNCK, 39-40. TEYSSÞÉ, 69-70. RÞVERO-SA- VATÞER, 64. EKONOMÞ, Þà Hukuku, 28-29, ESENER, 27.
ÇELÞK, 112. EYRENCÞ-TAßKENT-ULUCAN, 28-29. SÜZEK, Þàyeri UygulamalarÑ, 152-154. SOYER, Genel Þà KoàullarÑ, 43-44.
28 Y. 9. HD., 12.10.1999, 12910/15778, Çimento Þàv., Ocak 2000, 29-30. AynÑ yönde, Y. 9. HD., 20.2 2003, 14254/2020 ve GÜLER’in incelemesi, Kamu-Þà, 2004, S. 3, s. 111-128.
29 YHGK, 5.2.2003, 9-11/54, ÞHSGHD, 2, 622-624. FransÑz Yüksek Mahkemesi ve Alman Federal Þà Mahkemesinin ik- ramiyenin üç yÑl üst üste verilmesi halinde iàyeri uygulama- sÑnÑn oluàtuÜuna iliàkin kararlarÑ için bkz. Soc. 3 Juin 1971.
Bull. civ. V, 340, No. 405, TEYSSÞÉ, 69, dn. 168. SOYER, Genel Þà KoàullarÑ, 43, dn. 98. ÇELÞK, 113, dn. 18. EKONO- MÞ, Þà Hukuku, 29, dn. 87.
30 SOYER, Genel Þà KoàullarÑ, 43-44 ve dn. 100.
31 Aksi yönde bir YargÑtay kararÑ için bkz. Y. 9. HD., 7.8.1969, 5672/8170, MESS, 1.2.1970.
32 SÜZEK, Þàyeri UygulamalarÑ, 154. SOYER, Genel Þà Koàul- larÑ, 46.
33 P. POCHET, Les usages d’entreprise, Les arrêts fondamen- taux du droit du travail, Paris 2006, 25-42. COUTURÞER, 65.
RÞVERO-SAVATÞER, 64. TEYSSÞÉ, 69. ÇELÞK, 115.
34 Y. 9. HD., 18.2.1977, 1660/3029 ve EYRENCÞ’nin inceleme- si, ÞHU, TSGLK. 3, No. 6. Y. 9. HD., 20.4.1995, 18/13867, TÜHÞS, MayÑs 1995, 51.
35 COUTURÞER, 65. RÞVERO-SAVATÞER, 64. TEYSSÞÉ, 70.
POCHET, 28.
36 Bu yöndeki bir YargÑtay kararÑ için bkz. Y. 9. HD., 27.6.2006, 11382/18958, ÇT, 12, 296-298.
37 Y. 9. HD., 27.9.2004, 5272/20002, ÞHSGHD, 6, 783-784.
Yüksek mahkemenin aksi yönde bir kararÑ için bkz. Y. 9.
HD., 15.10.2010, 37043/29213, ÞHSGHD, 29, 2011, 195.
38 Buna karàÑlÑk, FransÑz hukukunda iàyeri uygulamalarÑnÑn her iàçiye ayrÑ ayrÑ ve iàyeri iàçi temsilcilerine de bildi- rilmek suretiyle sona erdirilebileceÜine iliàkin görüàler ve yargÑ kararlarÑ için bkz. POCHET, 30 vd., 40 vd.