• Sonuç bulunamadı

BİNDE BATI VE ORTA ANADOLU KÜLTÜREL İLİŞKİLERİ Doktora Tezi Derya YILMAZ Tez Danışmanı Prof.Dr

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2022

Share "BİNDE BATI VE ORTA ANADOLU KÜLTÜREL İLİŞKİLERİ Doktora Tezi Derya YILMAZ Tez Danışmanı Prof.Dr"

Copied!
977
0
0

Yükleniyor.... (view fulltext now)

Tam metin

(1)

T.C.

ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

ARKEOLOJİ (PROTOHİSTORYA VE ÖNASYA ARKEOLOJİSİ) ANABİLİM DALI

M.Ö. III. BİNDE BATI VE ORTA ANADOLU KÜLTÜREL İLİŞKİLERİ

Doktora Tezi

Derya YILMAZ

CİLT I METİN

Ankara-2009

(2)

T.C.

ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

ARKEOLOJİ (PROTOHİSTORYA VE ÖNASYA ARKEOLOJİSİ) ANABİLİM DALI

M.Ö. III. BİNDE BATI VE ORTA ANADOLU KÜLTÜREL İLİŞKİLERİ

Doktora Tezi

Derya YILMAZ

Tez Danışmanı

Prof.Dr. Tayfun YILDIRIM

Ankara-2009

(3)

T.C.

ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

ARKEOLOJİ (PROTOHİSTORYA VE ÖNASYA ARKEOLOJİSİ) ANABİLİM DALI

M.Ö. III. BİNDE BATI VE ORTA ANADOLU KÜLTÜREL İLİŞKİLERİ

Doktora Tezi

Derya YILMAZ

CİLT II KATALOG, LEVHALAR

Ankara-2009

(4)
(5)
(6)

iv

ÖNSÖZ ……….XV

I. GĠRĠġ ……….1

I. 1 AMAÇ ………2

I. 2. KAPSAM ………...4

I. 3. YÖNTEM ………...6

I. 4. ARAġTIRMA TARĠHÇESĠ ……….10

I. 5. TERMĠNOLOJĠ ……….15

II. BATI VE ORTA ANADOLU’NUN GENEL ÖZELLĠKLERĠ II. 1. COĞRAFYA……….17

II. 1. 1. Batı Anadolu Coğrafyası ……….…17

II. 1. 2. Orta Anadolu Coğrafyası……….….20

II. 2. KRONOLOJĠ……….24

II. 2. 1. Batı Anadolu Erken Tunç Çağı Kronolojisi………25

II. 2. 2. Orta Anadolu Erken Tunç Çağı Kronolojisi………32

III. KÜLTÜREL ĠLĠġKĠLERĠ GÖSTEREN ARKEOLOJĠK KANITLARIN ELE GEÇTĠĞĠ YERLEġĠM YERLERĠ VE MEZARLIK ALANLARI III. A. BATI ANADOLU ………...………39

III. A. 1. Aharköy……….39

III. A. 2. Ahlatlı Tepecik ……….39

(7)

v

III. A. 3. Aphrodisias- Akropolis, Pekmez Höyük………..…….40

III. A. 4. Bademağacı ……….…....41

III. A. 5. Bahçetepe ………..42

III. A. 6. Bakla Tepe……….43

III. A. 7. Beşiktepe ……….………..………44

III. A. 8. Beycesultan………..……….45

III. A. 9. Bozüyük……….46

III. A. 10. Çukurhisar………..………….46

III. A. 11. Demircihüyük ve Sarıket Mezarlığı ………..…………..………47

III. A. 12. Emporio ……….………48

III. A. 13. Eski Balıkhane ……….………..49

III. A. 14. Gavurtepe……….……...49

III. A. 15. Hanay Tepe……….….50

III. A. 16. Harmanören/ Göndürle Höyük Mezarlığı……….……51

III. A. 17. Heraion-Samos………..51

III. A. 18. Ilıpınar ..………..……….52

III. A. 19. İasos ……….53

III. A. 20. Kaklık Mevkii ………..54

III. A. 21. Kanlıgeçit ……….55

III. A. 22. Karaağaçtepe /Protesilaos Tümülüsü ……….…………..56

III. A. 23. Karaoğlan Mevkii……….57

III. A. 24. Karataş-Semayük……….………..57

III. A. 25. Kumtepe………...……….…………58

III. A. 26. Kuruçay……….59

(8)

vi

III. A. 27. Kusura ……….60

III. A. 28. Küçükhöyük……….61

III. A. 29. Küllüoba ………..61

III. A. 30. Larisa- Höyücek………...62

III. A. 31. Liman Tepe ……….63

III. A. 32. Ovabayındır/ Bayındırköy ………..64

III. A. 33. Panaztepe ………....65

III. A. 34. Poliochni ……….65

III. A. 35. Sardis ………..66

III. A. 36. Seyitömer Höyük ………67

III. A. 37. Yortan/ Gelenbe ……….67

III. A. 38. Thermi ………68

III. A. 39. Troya ………..69

III. A. 40. Ulucak Höyük……….72

III. B. ORTA ANADOLU ……….73

III. B. 1. Acemhöyük ………74

III. B. 2. Ahlatlıbel ……….74

III. B. 3. Alaca Höyük ……….75

III. B. 4. Alişar ………77

III. B. 5. Asarcık Höyük / Ilıca……….78

III. B. 6. Balıbağı ……….78

III. B. 7. Battal Höyük………..………79

III. B. 8. Bitik………..…..79

(9)

vii

III. B. 9. Boğazköy ……….……….80

III. B. 10. Büyük Güllücek ………...81

III. B. 11. Dündartepe………82

III. B. 12. Eskiyapar ……….82

III. B. 13. Etiyokuşu ………83

III. A. 14. Göltepe ……….... 83

III. B. 15. Hacıbektaş/ Suluca Karahöyük ………84

III. B. 16. Horoztepe ………84

III. B. 17. İkiztepe ………85

III. B. 18. Kalınkaya- Toptaştepe ………86

III. B. 19. Karaoğlan ……….…87

III. B. 20. Karayavşan ………..…88

III. B. 21. Kavak- Kaledoruğu………89

III. B. 22. Kayapınar ………..…89

III. B. 23. Koçumbeli………..………90

III. B. 24. Kültepe ………..………90

III. B. 25. Maşat Höyük ………...….92

III. B. 26. Merzifon/ Göller Mezarlığı ……….………….92

III. B. 27. Oymaağaç Mezarlığı……….93

III. B. 28. Oymaağaç Höyük………..93

III. B. 29. Polatlı ………94

III. B. 30. Resuloğlu Mezarlığı ……….94

III. B. 31. Tekeköy……….……...……….………….95

III. B. 32. Yağmurluköy ……….……….…………..96

(10)

viii

III. B. 33. Yassı Höyük / Gordion………..………...96

III. B. 34. Yenihayat Mezarlığı ………..……….97

IV. M. Ö. III. BĠNDE BATI VE ORTA ANADOLU’DA KÜLTÜREL YAPI IV. A. BATI ANADOLU……….….………….…… 103

IV. A. 1. Geçim Kaynakları ……….…105

IV. A. 2. Ticaret………107

IV. A. 3. Siyasi ve Sosyal Yapı………...……….……109

IV. A. 4. Seramik Kültürü ………112

IV. A. 5. Madencilik ………...….119

IV. A. 6. Mimari ………..……122

IV. A. 7. Ölü Gömme Gelenekleri ………..126

IV. A. 8. Din……….………128

IV. B. ORTA ANADOLU……….………131

IV. B. 1. Geçim kaynakları ……….…132

IV. B. 2. Ticaret ………..…134

IV. B. 3. Siyasi ve Sosyal Yapı………135

IV. B. 4. Seramik Kültürü ………137

IV. B. 5. Madencilik ………..………142

IV. B. 6. Mimari ……….….…………147

IV. B. 7. Ölü Gömme Gelenekleri ………..………152

IV. B. 8. Din……….……154

(11)

ix

V. M. Ö. III. BĠNDE BATI VE ORTA ANADOLU’DA KÜLTÜREL ĠLĠġKĠLERĠ GÖSTEREN ARKEOLOJĠK KANITLAR

V. A. MĠMARĠ ……….…158

V. A. I. MEGARONUN KÖKENĠ, YAPISAL ÖZELLĠKLERĠ VE GELĠġĠMĠ……….…… 158

V. A. II. MEGARON VE MEGARONA BENZER YAPILAR……...162

V. A. II. 1. BATI ANADOLU …………..……….162

V. A. II. 1. 1. Troya……….. 163

V. A. II. 1. 2. Beşik-Yassıtepe ………..……170

V. A. II. 1. 3. Poliochni……….……172

V. A. II. 1. 4. Kanlıgeçit………177

V. A. II. 1. 5. Thermi………178

V. A. II. 1. 6. Emporio………..………181

V. A. II. 1. 7. Bakla Tepe………..………182

V. A. II. 1. 8. Heraion- Samos…...………183

V. A. II. 1. 9. Aphrodisias……….………184

V. A. II. 1. 10. Karataş- Semayük………....………185

V. A. II. 1. 11. Bademağacı ……….……187

V. A. II. 1. 12. Beycesultan………..……188

V. A. II. 1. 13. Demircihüyük ………..……193

V. A. II. 1. 14. Küllüoba ………..…194

V. A. II. 2. ORTA ANADOLU ……….………196

V. A. II. 2. 1. Kültepe ………..……196

(12)

x

V. A. II. a. Değerlendirme………200

V. B. YUVARLAK TAġ SANDUKA MEZARLAR……….204

V. B. 1. Kültepe ………..………205

V. B. 2. Kalınkaya- Toptaştepe…….………206

V. B. 3. İasos……….…………207

V. B. a. Değerlendirme ………...…..……….…211

V. C. KÜÇÜK ESERLER ………214

V. C. I. PĠġMĠġ TOPRAK ESERLER………..………214

V. C. I. 1. SERAMĠK KAPLAR……….….…214

V. C. I. 1. 1. Depaslar ………..……..….214

V. C. I. 1. 2. Tankardlar ……….……229

V. C. I. 1. 3. Anadolu Tipi Çift Kulplu Bardaklar ……….…235

V. C. I. 1. 4. Çark Yapımı Tabaklar………237

V. C. I. 1. 5. Konik Bardaklar ………240

V. C. I. 1. 6. Omfaloslu Fincanlar………..….243

V. C. I. 1. 7. Suriye Şişeleri ………244

V. C. I. 1. 8. Sepet Kulplu Emzikli Çaydanlıklar ……..…………..…..…249

V. C. I. 1. 9. Kırmızı Haç Motifli Çanaklar ……….….……255

V. C. I. 1. 10. Tutamaklı Oval Potalar ……….….…259

V. C. I. 1. A. KULPLAR ………261

(13)

xi

V. C. I. 1. A. 1. Boynuz Kulplar ………261

V. C. I. 1. A. 2. Ağızdan Organik Yükselen Kulplar…….………265

V. C. I. 1. a. Değerlendirme……….………270

V. C. I. 2. ĠDOLLER……….………..274

V. C. I. 2. 1. İnce Uzun Gövdeli İdol ………..…274

V. C. I. 2. 2. İnsan Biçimli İdoller ………....………274

V. C. I. 2. a. Değerlendirme………276

V. C. II. METAL ESERLER……….………277

V. C. II. 1. KAPLAR ……….….277

V. C. II. 1. 1. Depaslar………...…277

V. C. II. 1. 2. Tankard……….…..279

V. C. II. 1. 3. Halka Kaideli Kadehler ……….….280

V. C. II. 1. 4. Sepet Kulplu Emzikli Çaydanlıklar ………281

V. C. II. 1. 5. Omfaloslu Tavalar………284

V. C. II. 1. 6. Omfaloslu Çanaklar………..…...288

V. C. II. 1. 7. Şişeler………...………290

V. C. II. 1. 8. Konik Bardak………..…294

V. C. II. 1. a. Değerlendirme ………..……296

V. C. II. 2. SĠLAHLAR VE ALETLER ………299

V. C. II. 2. 1. Ay Biçimli Baltalar………..…………299

V. C. II. 2. 2. Sap Delikli Çekiç Baltalar………305

(14)

xii

V. C. II. 2. 3. Kıvrık Saplı Perçin Delikli Mızrak Uçları………309

V. C. II. 2. 4. Kıvrık Saplı Dörtgen Kesitli Namlulu Mızrak Uçları ……316

V. C. II. 2. 5. Asa/ Topuz Başları ………319

V. C. II. 2. 6. Ustura/ Bıçaklar ………322

V. C. II. 2. a. Değerlendirme ………...……….327

V. C. II. 3. ĠDOLLER VE SÜS EġYALARI ……….……329

V. C. II. 3. 1. Halka Biçimli İdoller ………..………329

V. C. II. 3. 2. Kurşun Figürin ………333

V. C. II. 3. 3. Çekiç Başlı İğneler ………..…………334

V. C. II. 3. 4. Çift Spiral Başlı İğneler ………..….……336

V. C. II. 3. 5. Çift Topuz Başlı İğneler ………..….………340

V. C. II. 3. 6. Kuş Başlı İğneler………...……341

V. C. II. 3. 7. Küresel Başlı Toggle-Pin’ler ………342

V. C. II. 3. 8. Piramit Başlı İğneler………...……346

V. C. II. 3. 9. Rulo Başlı İğneler ………....……348

V. C. II. 3. 10. Vazo Başlı İğneler ……….….……351

V. C. II. 3. 11. İstiridye Formlu Ay Biçimli Küpeler ……….………356

V. C. II. 3. 12. Halka Biçimli Küpeler……….…………358

V. C. II. 3. 13. Sepet Biçimli Küpeler ……….……361

V. C. II. 3. 14. Yarım Ay Biçimli Küpeler ………..……364

V. C. II. 3. 15. Dörtlü Spiral Kolye Taneleri ve Levhalar …………...……367

V. C. II. 3. 16. Disk Biçimli Boncuklar………371

V. C. II. 3. 17. Tam Küre Boncuklar ………...…………376

(15)

xiii

V. C. II. 3. 18. İnce Uzun Gövdeli Ucu Boğumlu Kolye Taneleri …..……377

V. C. II. 3. 19. Kulak Tıkaçları ………378

V. C. II. 3. 20. Boyunluklar………..………381

V. C. II. 3. a. Değerlendirme……….……...…..………384

V. C. III. TAġ ESERLER ……….…….………389

V. C. III. 1. İnsan Biçimli İdoller ………...………389

V. C. III. 2. Başı Delikli İdol ………..…..…390

V. C. III. 3. Kulak Tıkacı………....391

V. C. III. 4. Kurşun Figürin ve Süs Eşyası Kalıpları ………...………...…392

V. C. III. a. Değerlendirme ………..…395

V. C. IV. KEMĠK ESERLER……….……397

V. C. IV. 1. Başı Delikli İdoller………..……397

V. C. IV. 2. İnce Uzun Gövdeli İdoller………..…400

V. C. IV. 3. İnsan Biçimli idol ………...……401

V. C. IV. 4. Kulak Tıkacı………401

V. C. IV. 5. Piramit Başlı İğne ……….….…402

V. C. IV. a. Değerlendirme ……….……403

VI. SONUÇ ………..…….…405

VII. KISALTMALAR VE KAYNAKÇA…….………413

VIII. ÖZET………491

IX. ABSTRACT………...………492

(16)

xiv

X. KATALOG………..…493 XI. HARĠTALAR, TABLOLAR, PLANLAR, LEVHALAR VE ġEKĠLLER LĠSTESĠ……….……….………767 HARĠTALAR

TABLOLAR PLANLAR LEVHALAR ġEKĠLLER

(17)

xv ÖNSÖZ

Anadolu’da yapılan kazı ve araştırmalar Erken Tunç Çağı arkeolojisi hakkında çok önemli bilgiler vermiştir. Söz konusu çalışmalar kültürlerin tanınmasını sağlayarak, Önasya’da bir taraftan Mezopotamya- Suriye diğer taraftan Ege Dünyası’na komşu olan Anadolu’nun kültürel açıdan eşsiz bir yerde olduğunu göstermiştir.

Daha önceleri bilinmeyen yönleri fazla olan Batı ve Orta Anadolu arasındaki kültürel ilişkiler, arkeolojik kanıtların ışığında her geçen gün aydınlanmaktadır. Son senelerde sayıları giderek artan Erken Tunç Çağı’na yönelik araştırmalar; kültürel ilişkiler konusunda çok önemli bilgiler vermiştir. Bu konuda bilinenlerle yeni çalışmalardan elde edilenlerin birleştirilmesiyle oluşturulan yeni bulgular ışığında Batı ve Orta Anadolu arasındaki kültürel ilişkiler değerlendirilmiştir. Devlet Planlama Teşkilatı ve Ankara Üniversitesi işbirliğiyle yürütülen, “Bilim İnsanı Yetiştirme Projesi (BIYEP)” kapsamında doktora tez çalışmam projelendirilmiştir.

Doktora tezimle aynı adlı proje ile yurtdışı ve yurt içinde araştırma, inceleme yapma ve çeşitli sempozyumlara katılma imkânı buldum. Ayrıca söz konusu projenin sağladığı maddi destek ile tez çalışmamı tamamladım.

Tez çalışması kapsamında yayınlanmış ve orijinal eserlerden oluşan 1089 adet arkeolojik kanıt incelenmiştir. Konuya zenginlik katan orijinal eserler, kültürel ilişkilerin uzandığı noktalar açısından yenilikler getirerek önemli sonuçlara ulaşmamızı sağlamıştır. Resuloğlu Erken Tunç Çağı Mezarlığı’nda ele geçen orijinal eserleri kullanmama izin veren Sayın Prof. Dr. Tayfun Yıldırım’a içtenlikle teşekkür ederim. Ayrıca Kültür Bakanlığı’nın izniyle Yalvaç Müzesi’nde M.Ö. III. Bin

(18)

xvi

eserleri üzerinde araştırma yapma imkânı buldum. Bu konuda yardımlarından dolayı Yalvaç Müze Müdürü Sayın Ali Harmankaya ve Müze Araştırmacısı Arkeolog Burcu Karakurt Çelimli’ye çok teşekkür ederim. Ayrıca bu çalışma kapsamında Liman Tepe kazılarına dört sezon boyunca ve Resuloğlu Erken Tunç Çağı Mezarlığı kazılarına iki sezon kısa aralıklarla katılmak suretiyle Batı ve Orta Anadolu’da Erken Tunç Çağı’na ait orijinal arkeolojik malzemeyi inceleme ve tanıma şansını elde ettim. Erken Tunç Çağı’nda bölgeler arası kültürel ilişkiler konusunu doktora tezi olarak çalışmamı sağlayan ve her konuda yardımlarını esirgemeyen Sayın Prof. Dr.

Hayat Erkanal’a teşekkür ederim. Doktora tezimin şekillenmesinde değerli önerileriyle oldukça önemli katkılarda bulunarak kültürel ilişkilere farklı bakış açılarıyla yaklaşmamı sağlayarak Sayın Prof. Dr. Sevinç Günel ve Sayın Doç Dr.

Tunç Sipahi’ye teşekkür ederim.

Lisans eğitimimden itibaren en iyi şekilde yetişmem için her konuda yardımlarını esirgemeyen, doktora tezimde önemli uyarılarıyla oldukça önemli katkılarda bulunarak yol gösteren, değerli katkılarıyla çalışmamın iskeletinin oluşmasını sağlayan, daima beni destekleyen danışmanım Sayın Prof. Dr. Tayfun Yıldırım’a teşekkürlerimi sunarım. Tez çalışmam boyunca değerli önerileri ve katkılarıyla tezimin her aşamasında yapıcı ve her türlü desteğiyle her zaman yanımda olan, deneyim ve bilgileriyle farklı bakış açıları kazanmamı sağlayan Sayın Prof. Dr.

Aliye Öztan’a teşekkürlerimi sunmayı bir borç bilirim. Ayrıca doktora tez çalışmam boyunca her zaman yanımda olan ve beni destekleyen aileme - Sevgili anneme, babama ve ağabeyime- sonsuz teşekkür ederim.

Derya Yılmaz Ağustos 2009, Ankara

(19)

1 I. GĠRĠġ

Arkeolojik belgelerle kanıtlanan kültürel iliĢkiler, kültürlerin çekirdek bölgeden daha geniĢ bir coğrafyaya yayılmasını ve diğer kültürlerle etkileĢim içine girerek değiĢmesini sağlayan bir döngüdür. Erken Tunç Æağı boyunca Batı ve Orta Anadolu kültürlerinin birbiriyle temas halinde olduğu arkeolojik kanıtlarla belgelenmiĢtir. Farklı kültürel özelliklere sahip Batı ve Orta Anadolu‟da aynı anda benzer tipteki buluntuların ortaya çıkması, Erken Tunç Æağı boyunca bölgeler arası iliĢkilerin sanıldığından daha yoğun olduğunu kanıtlamaktadır.

Anadolu‟da toplumlar; savaĢ, barıĢ, madencilik, ticaret, ölüm ve evlenme gibi çeĢitli nedenlerle birbirleriyle kültürel temaslarda bulunmuĢ olmalıdır. Bölgeler arasındaki vadiler aracılığıyla oluĢmuĢ doğal yollar kültürlerin birbiriyle temasını sağlamıĢtır. Kültürel iliĢkilerin ortaya çıkmasında ve yoğunluk kazanmasında coğrafyanın etkisi oldukça önemlidir. Orta Anadolu Bölgesi doğu-batı yönünde uzanan doğal vadiler aracılığıyla Batı Anadolu kültürleri ile sürekli bağlantı içinde olmuĢtur. Kültürel iliĢkiler sonucunda her iki bölgede benzer buluntuların sayısı ve çeĢidi artmıĢtır. AraĢtırmamızın temelini oluĢturan kültürel iliĢkileri gösteren arkeolojik belgelerle, Erken Tunç Æağı boyunca Batı ve Orta Anadolu arasındaki kültürel iliĢkiler değerlendirilmiĢtir. Kültürel iliĢkilerin akıĢ yönü belirlenerek her iki kültürün geliĢimine katkısı ortaya konmaya çalıĢılmıĢtır.

(20)

2 I. 1. AMAÇ

Batı Anadolu ile Orta Anadolu arasındaki kültürel iliĢkileri ortaya koyan öncü çalıĢmalar Troya, Beycesultan ve Kültepe‟de gerçekleĢtirilmiĢtir. Bu kazılarda açığa çıkartılan çeĢitli malzeme T. Özgüç, M. Mellink, S. Lloyd ve J. Mellaart tarafından değerlendirilmiĢtir. Son senelerde yapılan yeni kazı ve araĢtırmalar ilerledikçe her iki bölgede de kültürel iliĢkilere ıĢık tutan kanıtlar artmıĢtır. Özellikle Batı Anadolu‟da Ġzmir‟de H. Erkanal baĢkanlığında gerçekleĢtirilen kazı ve araĢtırmalar ve son senelerde T. Efe‟nin Ġç Batı Anadolu‟da yapmıĢ olduğu çalıĢmalarla Orta Anadolu bağlantılı malzemenin sayısı artmıĢtır. Orta Anadolu‟da özellikle Æorum civarında T.

Yıldırım‟ın Resuloğlu Erken Tunç Æağı Mezarlığı‟nda, Ö. Bilgi‟nin Ġkiztepe‟de , T.

Zimmermann‟ın Kalınkaya-ToptaĢtepe‟de Erken Tunç Æağı‟na yönelik yapmıĢ olduğu kazı ve araĢtırmalarla Batı Anadolu bağlantısı gösteren ve daha önce bu bölgede varlığı bilinmeyen yeni tiplerin belirlenmesiyle kültürel iliĢkilere oldukça önemli katkılar sağlanmıĢtır. Söz konusu yeni kazı ve araĢtırmalarla ortaya konan belgelerin bir araya getirilmesiyle daha önceleri bütünüyle ele alınmayan bu konu kapsamlı bir Ģekilde ele alınmıĢtır. Kültürel iliĢkilere ıĢık tutan malzemenin belirlenmesiyle söz konusu iki bölge arasındaki kültürel iliĢkilerin kapsamlı bir Ģekilde ortaya konulması ve Anadolu‟nun Erken Tunç Æağı kültürel yapısına katkı sağlanması amaçlanmıĢtır.

Bu çalıĢmada Batı ve Orta Anadolu arasındaki kültürel iliĢkiler yeni bulgular ıĢığında detaylı bir Ģekilde ele alınmıĢtır. AraĢtırma bölgesinde M.Ö. III. Bin yerleĢimlerinde daha önceden bilinen veya son senelerde açığa çıkartılan her iki bölge açısından da ortak bir özelliğe veya tipolojiye sahip mevcut buluntuların kapsamlı bir değerlendirmesi yapılarak, kültürel iliĢkilerin varlığının ispatlanması ve

(21)

3

akıĢ yönünün belirlenmesiyle iki bölgenin kültür tarihinin en azından bir kısmının aydınlatılması amaçlanmıĢtır. Böylece M.Ö. III. Binde incelediğimiz alanlarda görülen kültürel iliĢkilere ıĢık tutan buluntuların stratigrafik durumları değerlendirilmiĢ ve mümkün olduğu ölçüde ortak bir kronoloji çatısı altında ele alınmıĢtır. Bu nedenle kronolojik bir sıra içinde kültürel temasların belirlenmesi amaçlanmıĢtır. ÆalıĢmanın bir diğer amacı ise; karĢılaĢtırılan malzemenin mümkün olduğu ölçüde Anadolu veya Önasya‟daki kültürel kökeninin belirlenmesi ve bunun sonucunda da her iki bölgenin birbirini nasıl ve ne derecede etkilediğinin ortaya konulmasıdır.

Kültürel iliĢkilere ıĢık tutan malzeme grupları birçok çalıĢmada satır aralarında ele alınmıĢ ve zaman zaman kültürel iliĢkiler bakımından önemleri vurgulanmıĢtır. K. Bittel1 söz konusu malzemeyi “Prähistorische Forschung in Kleinasien” ve “Kleinasiatische Studien” adlı eserlerinde ilk kez belirlemiĢ ve

bunları kültürel bölgelere ayırarak açıklamaya çalıĢmıĢtır. D. French2 1960‟ların sonunda çalıĢmamıza konu olan malzemenin bir grubunu “Anatolia and the Aegean in the Third Millennium B.C.” adlı doktora tezinde değerlendirmiĢtir. D. French‟in

eseri iki bölge arasındaki kültürel iliĢkilerden ziyade, Batı ve Orta Anadolu‟yu bir bütün olarak ele alıp Ege Dünyası ile karĢılaĢtırması bakımından çalıĢmamızdan farklıdır. Bu çalıĢmalar dıĢında tam kapsamlı olarak kültürel iliĢkileri derleyen ve ele alan bir çalıĢma mevcut değildir. Bu nedenlerden dolayı araĢtırma konusu kapsamında daha önce ayrı ayrı ele alınan malzeme, yeni buluntularla birlikte

1 Bittel 1934; Bittel 1942.

2 French 1969a.

(22)

4

değerlendirilerek Erken Tunç Æağı‟nda Batı ve Orta Anadolu arasında kültürel iliĢkilerin ortaya konulması amaçlanmıĢtır.

I. 2. KAPSAM

Bu çalıĢmanın ana konusu; bilinen buluntularla beraber yenilerinin birlikte değerlendirilmesiyle, M.Ö. III. Binde Batı ve Orta Anadolu‟da ortak özellikler gösteren malzemenin belirlenmesi ve bu yolla kültürel iliĢkilere ıĢık tutulmasıdır. Bu çerçevede iliĢkilere ıĢık tutan her türlü malzeme detaylı bir Ģekilde değerlendirilmiĢtir.

Değerlendirilen malzeme grupları belli özel tipleri temsil etmektedir.

Önasya‟da her dönemde görülen ve araĢtırma bölgelerimizde de karĢımıza sıklıkla çıkan eser grupları özel bir tip göstermedikleri için tez kapsamına alınmamıĢtır. Bu eserler birbirinden habersiz, doğal bir Ģekilde geliĢmiĢtir. Örneğin düz yassı baltalar çok geniĢ bir coğrafyada ve dönemde karĢımıza çıkmaktadır. Bu çalıĢmadaki eser grupları ise, Erken Tunç Æağı‟nın belli dönemleri için karakteristiktir. Bu eserlerin hem Anadolu hem de Önasya‟da yayılıĢ alanları ve kronolojileri aĢağı yukarı benzer dönemlere ve belli alanlara iĢaret etmektedir. Söz konusu eserler aynı zamanda kültürel iliĢkileri gösteren en somut kanıtları oluĢturmaktadır.

ÆalıĢmamız zaman olarak Erken Tunç Æağı‟nın tamamını içermektedir. Erken Tunç Æağı I, II ve III içindeki mevcut kültürel iliĢkiler incelenmiĢtir. ÆalıĢmanın adına uygun olarak Orta Anadolu ve Batı Anadolu kavramlarının kullanılması gerekmektedir. Günümüzdeki yedi Coğrafi bölge arasında yer alan Ege Bölgesi ile Ġç Anadolu Bölgesi‟nin günümüzdeki sınırları, incelediğimiz Erken Tunç Æağı

(23)

5

kültürlerinin sınırı ile örtüĢmemektedir. BaĢka bir deyiĢle M.Ö. III. Binde Batı Anadolu kültürünün yayılıĢ alanı; Ege Bölgesi‟nin tümü, Marmara Bölgesi‟nin güneyi, Güneybatı Anadolu, Göller Bölgesi ve Anadolu sahiline yakın olan adaları içermektedir. Aynı Ģekilde Orta Anadolu‟da M.Ö. III. Bin kültürü günümüze göre daha geniĢ bir alanda karĢımıza çıkarken özellikle kuzeye doğru geniĢlediği gözlenmektedir. Bu çalıĢma kapsamında kültürel iliĢkilerin incelenebilmesi için her iki bölgede günümüz coğrafi sınırları değil, Erken Tunç Æağı‟ndaki kültürel sınırların esas araĢtırma alanı olarak ele alınması gerekmektedir. Bu çerçevede özellikle Ġç Batı Anadolu Bölümü Batı ve Orta Anadolu kültürünün karĢılaĢtığı bir geçiĢ alanı olarak belirlenmiĢtir. Ancak söz konusu bölge kültürel özellikleri nedeniyle daha çok Batı Anadolu Erken Tunç Æağı kültürel bölgesi içinde yer alması nedeniyle, Batı Anadolu içinde değerlendirilmiĢtir. Batı Anadolu kültür bölgesi; Kuzey ve Güney Ġç Batı Anadolu, Batı Anadolu sahil kesimi ve Doğu Ege Adaları‟ndan oluĢmaktadır. Orta Anadolu kültür bölgesi; Alaca Höyük ve kuzeyi ile Orta Karadeniz Bölgesi, Kızılırmak ve YeĢilırmak arasındaki saha; Alaca Höyük güneyi ve Kayseri Ovası olmak üzere kuzey ve güneyde iki ana bölgeye ayrılmaktadır3. Kültürel açıdan Orta Anadolu‟nun kuzeyi ile birlik göstermesi nedeni ile Orta Karadeniz Bölümü bu bölgeye dâhil edilmiĢtir. Kızılırmak kavisi kuzey ve güney arasında doğal sınırı oluĢturmaktadır. Orta Anadolu kültür bölgesi kuzeyde Samsun, doğuda Sivas, güneyde Kayseri ve Tuz Gölü, Bolkar Dağları ve Aladağlar ile sınırlanmaktadır.

3 Özgüç 1964a, s. 30.

(24)

6

I. 3. YÖNTEM

Bu çalıĢma, araĢtırma konumuzun amaç, kapsam, yöntem ve terminolojisinin belirlendiği giriĢ bölümü; Batı ve Orta Anadolu‟nun coğrafi yapısı ve kronolojisinin değerlendirildiği ikinci bölüm; Kültürel iliĢkilere ıĢık tutan arkeolojik kanıtların ele geçtiği yerleĢim yeri ve mezarlık alanlarının tanıtıldığı üçüncü bölüm; Batı ve Orta Anadolu‟nun kültürel yapısının ana hatlarıyla belirlendiği dördüncü bölüm; mimari, mezar tipleri ve küçük buluntulara göre kültürel iliĢkilerin değerlendirildiği beĢinci bölüm ve çalıĢmanın sonucunun yer aldığı sonuç bölümü olmak üzere altı bölümden oluĢmaktadır.

Batı ve Orta Anadolu kültürel iliĢkilerini ele almadan önce konuya giriĢ niteliğinde olan Batı ve Orta Anadolu coğrafyası, alfabetik sırayla yerleĢim ve mezarlık alanları, Erken Tunç Æağı kültürel yapıları ayrı ayrı bölümlerde incelenmiĢtir. YerleĢim ve mezarlık alanlarının kronolojisinin daha iyi anlaĢılabilmesi için mümkün olduğu ölçüde Erken Tunç Æağı tabakaları ve kronolojisi tablo halinde metin içinde gösterilmiĢtir. Böylece genel bir bakıĢ açısı kazanılmıĢ ve konunun coğrafi ve kronolojik kapsamı belirlenmiĢtir. ÆalıĢma boyunca kullanılan terimler ve niçin o terimin seçildiği giriĢ kısmındaki terminoloji baĢlığında açıklanmıĢtır.

Batı ve Orta Anadolu‟nun kültürel yapısı ana hatlarıyla ve eldeki bilgiler doğrultusunda dördüncü bölümde belirlenmeye çalıĢılmıĢtır. Her iki bölgenin geçim kaynakları, ticari faaliyetleri, siyasi ve sosyal yapısı, seramik kültürü, madencilik faaliyetleri, mimarisi, ölü gömme gelenekleri ve dini yapısı aynı adlı alt baĢlıklarla detaylı olarak incelenmiĢtir.

(25)

7

Genelden özele doğru konunun iĢlendiği bu çalıĢmanın ana bölümünü oluĢturan kültürel iliĢkileri gösteren arkeolojik kanıtlar mimari, mezar tipi ve küçük buluntular ana baĢlıklarında incelenmiĢtir. Tez kapsamında 1059 adet yayınlanmıĢ ve 30 adet orijinal buluntu olmak üzere toplam 1089 adet arkeolojik kanıt değerlendirilmiĢtir. Söz konusu eselerin her birine tek bir katalog numarası verilmiĢ ve bu numaralar levha ve çizimlerde de aynı buluntular için kullanılmıĢtır.

Bu çalıĢma kapsamında Batı ve Orta Anadolu‟da değerlendirilen arkeolojik kanıtların her tipinin kaç adet buluntuyla ele alındığı mümkün olduğu ölçüde belirtilmeye çalıĢılmıĢtır. Böylece kültürel iliĢkilere ıĢık tutan arkeolojik kanıtların sayısal istatistiği ortaya konularak, tiplerin yaygın olup olmadığı ve kültürel iliĢkilerdeki önemi nicelik bakımından vurgulanmaya çalıĢılmıĢtır. Söz konusu sayılar tamamen bu çalıĢma kapsamında değerlendirdiğimiz arkeolojik kanıt sayısını içermektedir. Yüzey araĢtırmalarında ele geçen eserlerden sadece daha sonra kazısı yapılan yerleĢimler ele alınmıĢtır. Örneğin Ulucak Höyük gibi bir iki yerleĢimin yüzey araĢtırmasında ele geçen örneklerine yer verilmiĢtir. Ayrıca dağılım yoğunluğunu vurgulamak için kırmızı haç motifli çanaklar gibi bazı eser gruplarının yüzey araĢtırmalarında ele geçen örnekleri belirtilmiĢtir. Bu nedenle söz konusu eser sayılarının yeni, yayınlanmamıĢ buluntular ve yüzey araĢtırmalarına göre artabileceği dikkate alınmalıdır.

Kültürel iliĢkilere mimari açısından baktığımızda Batı ve Orta Anadolu‟da görülen tek ortak mimariyi yansıtan megaron ve megarona benzer yapılar vardır. Batı Anadolu karakterindeki bu yapı; içinde ele geçen buluntular ve her iki bölgedeki çeĢitli yerleĢim modellerinde yer alan bütün tipleriyle incelenerek Kültepe megaronunun nasıl ortaya çıktığı ve geliĢtiği üzerinde durulmuĢtur.

(26)

8

Batı ve Orta Anadolu‟da hatta Anadolu‟nun tamamında Erken Tunç Æağı boyunca mezar tiplerinin oldukça benzer olduğu dikkat çekmektedir. Bunlar arasında oldukça sınırlı sayıda ele geçen farklı bir tip olarak yuvarlak taĢ duvarlı mezarlar öne çıkmaktadır. Bu çerçevede Batı ve Orta Anadolu‟da görülen özel bir tipi yansıtan yuvarlak taĢ duvarlı mezarların kültürel iliĢkilerdeki rolü ele alınmıĢtır.

Kültürel iliĢkileri gösteren arkeolojik kanıtların çok azını mezar tipi ve mimari oluĢtururken, büyük çoğunluğunu küçük buluntular oluĢturmaktadır. Küçük buluntular değerlendirilirken malzeme niteliğine göre bir sıralamaya gidilmiĢtir.

Buna göre piĢmiĢ toprak, metal, taĢ ve kemik eserler ana baĢlıklarında değerlendirilmiĢtir. PiĢmiĢ toprak eserler; seramik kaplar, kulplar ve idoller alt baĢlığında; metal eserler kaplar, silahlar ve aletler, idoller ve süs eĢyaları alt baĢlığında incelenmiĢtir. TaĢ ve kemik eserler az sayıda olduğu için ana eser grupları yapmak yerine bu bölümlerde direk incelenmiĢtir. Bu baĢlıklarda incelenen eserlerin bu çalıĢmanın ana amacına yönelik genel bir değerlendirmesi her bölüm sonunda yapılmıĢtır. Alt baĢlıklardaki her eser grubu kendi içinde tipoloji oluĢturularak incelenmiĢtir. Söz konusu tipolojiye göre geliĢimleri ve dağılım alanları üzerinde durulmuĢtur. Küçük buluntuların mümkün olduğu ölçüde Önasya‟da ve Anadolu‟daki ilk örnekleri veya çağdaĢları belirlenmeye çalıĢılmıĢtır. Küçük buluntuların mümkün olduğunca kültürel kökeni veya Anadolu‟ya yabancı olup olmadığı, daha önceki dönemlerde Anadolu‟daki örneklerinin olup olmadığı üzerinde durularak, konuya çevre kültür bölgelerindeki örneklerle karĢılaĢtırmalar yoluyla derinlik katılmıĢtır. Æoğu daha önce yayınlanmıĢ eserlerden oluĢan küçük buluntulara, Resuloğlu Erken Tunç Æağı mezarlığından ve Yalvaç Müzesi‟nden konumuzla ilgili orijinal malzeme eklenerek konuya yeni verilerle zenginlik

(27)

9

katılmıĢtır. Bütün bu buluntu grupları içinde iki bölge arasında ve Anadolu- Mezopotamya arasındaki ticari faaliyetlerinin ipuçları değerlendirilmiĢtir. Batı ve Orta Anadolu arasında yer alan ve bir ucu Ege‟ye diğer ucu Mezopotamya ve Suriye‟ye kadar uzanan ticaret yolları4, ticari değeri olan malzeme, bunların kültürel iliĢkilere etkisi ve varsayımlara dayanılarak önerilen ticaret yolları ile kültürel akıĢın aynı rotayı izleyip izlemediği coğrafi Ģartlar göz önünde bulundurularak belirlenmeye çalıĢılmıĢtır.

Değerlendirilen malzeme gruplarının hepsinin en az bir örneğinin fotoğrafı ve çizimi konularak konunun daha iyi anlaĢılması sağlanmıĢtır. Bütün eserlerin detaylı bir tanıtımı katalog kısmında yapılmıĢtır. Ayrıca tipolojik dağılım haritaları oluĢturularak tiplerin dağılımının ve geliĢiminin genel olarak gözlemlenmesi ve kültürel akıĢın yönünün belirlenmesi sağlanmıĢtır.

4 ġahoğlu 2004, s. 260 Hrt.; Özgüç 1986a; Mellaart 1982, Fig. 1; Kontani 1995, Hrt. 1.

(28)

10

I. 4. ARAġTIRMA TARĠHÇESĠ

XIX. Yüzyıldan itibaren Batı Anadolu‟da baĢlayan kazı ve araĢtırmalar protohistorik kültürler hakkındaki ilk bilgileri sağlamıĢtır5. Özellikle 1930-1960‟ların sonuna kadar yapılan kazı ve araĢtırmalarla ele geçen malzemenin bir kısmı Erken Tunç Æağı kültürlerinin yayılımını ortaya koymuĢtur. Söz konusu malzeme aynı zamanda Batı ve Orta Anadolu arasında kültürel iliĢkilere ıĢık tutan ilk kanıtları oluĢturmuĢtur6. Bu dönemde Orta ve Batı Anadolu‟daki çalıĢmaların oldukça yoğun olduğu görülmektedir. Diğer taraftan 1930‟lardan günümüze kadar Batı Anadolu sahiline yakın olan belli baĢlı ada yerleĢimlerinde araĢtırmalar Erken Tunç Æağı kültürlerinin Anadolu ile kültürel bağlarını ortaya koymuĢtur7.

1970‟lerden 1980‟lerin ortasına kadar olan süreçte Batı ve Orta Anadolu‟da Erken Tunç Æağı‟na ait kazı ve yüzey araĢtırmalarında bir azalma olduğu

5 Schliemann 1881.

6 Troya, Schliemann 1881; AliĢar, Schmidt 1932; Bittel 1934; Ahlatlıbel, KoĢay 1934; Thermi, Lamb 1936a; Kusura, Lamb 1936b, s. 2, Lamb 1937, s. 217; Demircihüyük, Bittel&Otto 1939, s. 1- 8;

EtiyokuĢu, Kansu 1940; Özgüç 1947a; 1947b; Alaca Höyük, Arık 1937; Karaoğlan, 1948; Bayraklı, Akurgal 1950; Ovabayındır, Akurgal 1958; Larissa-Höyücek, ġenyürek&Gültekin&Dönmez, 1950;

Mahmatlar, KoĢay&Akok 1950; Polatlı, Lloyd&Gökçe 1951, s. 21; Burney 1956; Ankara- Konya, EskiĢehir - Yazılıkaya Gezileri, Özgüç&Arık 1956; Mellaart 1958; Horoztepe, Özgüç&Akok 1958;

Hasanoğlan, Dolunay 1960; Beycesultan, Lloyd&Mellaart 1962; KarataĢ-Semayük, Mellink 1964, s.269; French 1967; 1969a; 1969b.

7 Thermi, Lamb 1936a; Samos-Heraion, MilojĦiĤ 1961; Poliochni, Bernabò-Brea 1964; Emporio, Hood 1981; Bozcaada-Tenedos, Sevinç 1994; Gökçeada Yenibademli Höyük, Hüryılmaz 2004.

(29)

11

gözlenmiĢtir8. 1980‟lerin ortalarından 1990‟ların sonuna kadar Erken Tunç Æağı‟na yönelik kazı ve araĢtırmaların; özellikle Batı Anadolu‟da yeni çalıĢmalarla arttığı görülmektedir9. Orta Anadolu‟da 2000‟lerden günümüze kadar uzanan zamanda sayısı giderek artan oldukça önemli kazı ve araĢtırmalar yapılmaya baĢlanmıĢtır10.

8 Bu dönemdeki kazı ve araĢtırmalar; Aphrodisias, Kadisch 1971; Troas Bölgesi, Cook 1973; Sivas, Yakar&Gürsan-Salzmann 1979; Isparta ve Burdur, Özsait 1977; 1984; Kuruçay, Duru 1994.

9 Özdoğan 1984; A. Erkanal ve H. Erkanal baĢkanlığında yürütülen ve ilk kez 1985 yılında Menemen‟deki Panaztepe kazısı ile baĢlayan “Ġzmir Bölgesi Kazı ve AraĢtırmalar Projesi”

kapsamında kazılan Urla‟daki Liman Tepe; Tahtalı Barajı göl suları altında kalan Bakla Tepe, KocabaĢ Tepe ve ÆeĢme Bağlararası kazıları ile Batı Anadolu Bölgesi Tunç Æağları için oldukça önemli sonuçlar elde edilirken, Orta Anadolu ile kültürel iliĢkileri gösteren önemli kanıtlar bulunmuĢtur. Bkz. Erkanal 1987; Erkanal&Erkanal 1983; 1987; Erkanal&Özkan 1997;

Özkan&Erkanal 1999; Yapılan yüzey araĢtırmaları yeni merkezlerin keĢfedilmesine ve Tunç Æağı kültürlerinin ve bunların çevre kültürlerle bağlantısının aydınlatılmasına katkılarda bulunmuĢtur.

Ġzmir-Manisa-Aydın yüzey araĢtırmaları, Meriç 1986; Ionia ve Datça Yarımadası yüzey araĢtırmaları, Tuna 1986; Kütahya-Bilecik-EskiĢehir yüzey araĢtırmaları, Efe 1990; Mermer idol ve kapların üretildiği Manisa Kulaksızlar atölyesinin, M.Ö. V.- IV. Binden itibaren Doğu Ege Adaları ve Güneybatı Anadolu‟daki merkezlerle bağlantıları olan önemli bir üretim merkezi olduğu anlaĢılmıĢtır.

Bkz. Dinç 1996; 1997; Takaoğlu 2005; Orman Fidanlığı, Efe 1999; 2001; Küllüoba, Efe & Ay-Efe 2000; Aydın yüzey araĢtırması, Günel 2004.

10 Kaman-Kalehöyük, Mikami&Omura 1988, s. 1; Omura 1989, s. 353; Balıbağı, Süel 1989;

Acemhöyük, Öztan 1991; Æorum-Æankırı yüzey araĢtırması, Sipahi&Yıldırım 1998; ölü gömme adetleri, Kulakoğlu 1999; Yenihayat, Yıldırım 2001; Konya ve çevresi yüzey araĢtırması, Bahar&

Koçak 2003; Hüseyindede, Yıldırım&Sipahi 2001; Resuloğlu, Yıldırım&Ediz 2008; Kalınkaya- ToptaĢtepe, Zimmermann 2006b.

(30)

12

Batı ve Orta Anadolu arasında Erken Tunç Æağı kültürel iliĢkilerinin varlığına

“Prähistorische Forschung in Kleinasien” adlı eserinde ilk kez iĢaret eden K. Bittel, Troya ve Orta Anadolu yerleĢimlerini karĢılaĢtırmıĢtır11. K. Bittel‟ın Anadolu arkeolojisine yaptığı en büyük katkılardan birisi; Erken Tunç Æağı kültürlerini bölgesel özellikleriyle belirlemesi ve kültürel iliĢkilerin varlığını gösteren arkeolojik kanıtları ortaya koymasıdır. Bu durum zamanla araĢtırmaların artmasıyla daha belirgin bir hal almıĢ ve artık belli bir bölgedeki kültürler incelenirken, sadece kendi içinde kültürel özellikleriyle değil, aynı zamanda komĢu bölgelerle bağlantıları da değerlendirilmeye çalıĢılmıĢtır.

F. Schachermeyr “Troya ve Ege Bölgesi ile iliĢkileri bakımından AliĢar ve Kültepe” konulu makalesinde; Önasya‟dan gelen etkilerle genel olarak Anadolu Erken Tunç Æağı kültürlerinin etkilerinin, Yunanistan ve hatta Balkanlar‟a kadar geniĢ bir coğrafyaya yansıması üzerinde durarak, kültürel iliĢkilerin sadece komĢu iki bölge arasında değil, etkiler yoluyla oldukça geniĢ bir coğrafyaya yayılabileceğini ortaya koyarak konuya farklı bir boyut kazandırmıĢtır12.

Alaca Höyük kral mezarlarını Ege Dünyası ile karĢılaĢtıran M. Mellink;

arkeolojik kanıtlarla ortaya koyduğu Kikladlara kadar uzanan kültürel bağlantıların Alaca Höyük‟ün güneyindeki Akdeniz limanları aracılığıyla deniz yoluyla olabileceğini öne sürerek; Erken Tunç Æağı‟nda kültürel iliĢkilerin sadece kara yoluyla değil, deniz yoluyla da olabileceğini belirterek alternatif ticaret yollarının varlığına iĢaret etmiĢtir. Ayrıca kültürel farklılaĢmanın temelinde yatan etnik

11 Bittel 1934, s. 85 vd..

12 Schachermeyr 1952- 53.

(31)

13

kimliklere değinerek, kültürel yayılımın aynı etnik gruba ait topluluklarla olabileceğini belirtmiĢtir13.

D. French, “M.Ö. III. Binde Anadolu ve Ege” konulu doktora tezinde seramik, ölü gömme adetleri, mimari, metal, taĢ, piĢmiĢ toprak ve kemik eserleri kronoloji, çevrebilim ve göç teorileri bakımından Batı ve Orta Anadolu‟da ele geçen eserleri Ege Dünyası örnekleriyle karĢılaĢtırarak değerlendirmiĢtir. Yazarın eseri Batı ve Orta Anadolu arasındaki kültürel iliĢkilerden ziyade Anadolu‟yu bir bütün olarak ele alıp Ege Dünyası ile karĢılaĢtırmasıyla bu konudaki en eski çalıĢmalardan biri olması bakımından önemlidir14. D. French, çalıĢmasında Ege Dünyası ile Anadolu kültürlerinin bağlantılarını arkeolojik kanıtlarla ortaya koyarak birbirine yakınlaĢtırmıĢtır.

T. Özgüç çoğu yapıtlarında arkeolojik kanıtlara dayanarak Erken Tunç Æağı‟nda Batı ve Orta Anadolu kültürel iliĢkilerine temel oluĢturacak oldukça önemli katkılarda bulunmuĢtur15.

Erken Tunç Æağı‟nda Batı ve Orta Anadolu arasındaki kültürel iliĢkileri en iyi gösteren belli baĢlı merkezleri Troya, Liman Tepe, Bakla Tepe, Küllüoba, Demircihüyük, Beycesultan, AliĢar, Alaca Höyük, Kültepe, Acemhöyük, Resuloğlu, Ġkiztepe, Eskiyapar ve Horoztepe oluĢturmaktadır. Yukarıdaki merkezlerde yapılan kazıların sonuçlarının yayınlanması; kültürel iliĢkiler açısından oldukça önemli arkeolojik kanıtların ortaya konmasını sağlamıĢtır. Söz konusu arkeolojik kanıtlar aynı zamanda çalıĢmamızın temelini oluĢturmuĢtur.

13 Mellink 1956a.

14 French 1969a.

15 Özgüç 1944a; 1944b; 1946; 1964a; 1986a; Özgüç&Temizer 1993.

(32)

14

Sonuç olarak, Batı ve Orta Anadolu‟da günümüze kadar yapılan kazı ve araĢtırmalar; Erken Tunç Æağı kültürlerinin tanınmasını, sınırlarının belirlenmesini, kültürel iliĢkilerin varlığını gösteren kanıtların ortaya çıkmasını sağlamıĢtır.

AraĢtırma bölgemizin özellikle Batı Anadolu ve Ġç Batı Anadolu kısmında son yıllarda M.Ö. III. Bin kültürlerine yönelik olarak sistemli kazı ve araĢtırmaların giderek arttığı gözlemlenirken; Orta Anadolu‟da daha önceden devam eden çalıĢmalara ek olarak yeni araĢtırma ve kazıların artması dikkat çekicidir.

(33)

15

I. 5. TERMĠNOLOJĠ

Yunanistan, Makedonya, Trakya, Batı Anadolu sahil kesimi ve adalar, Girit ve Kiklad Adalarını içine alan geniĢ coğrafya, arkeoloji literatüründe “Ege” olarak bilinmektedir16. Bu çalıĢmada Ege Bölgesi ile karıĢtırılmaması için “Ege Dünyası”

olarak adlandırılan bölge, yukarıda sıralanan söz konusu yerlerin tamamını kapsayan bir terim olarak kullanılmıĢtır. Yunanistan kültürlerine göndermelerde bulunurken veya buradaki yerleĢimlerle çeĢitli karĢılaĢtırmalar yaparken Yunanistan için “Kıta Yunanistan” terimi tercih edilmiĢtir. Kıta Yunanistan ile yapılan karĢılaĢtırmalarda malzemenin döneminin daha iyi anlaĢılması için kronolojide, Anadolu‟daki Erken Tunç Æağı‟nın karĢılığı olan “Erken Hellas Dönemi” terimi kullanılmıĢtır. Erken Hellas Dönemi‟nin kronolojik bakımdan Anadolu‟daki çağdaĢı genel kronoloji tablosunda gösterilmiĢtir.

Bu çalıĢmanın adında, kapsadığı zaman M.Ö. III. Bin Ģeklinde verilmiĢtir.

Ancak bu dönemin safhalarının daha net anlaĢılması bakımından ETÆ I, II ve III veya Erken Tunç Æağı terimi daha fazla tercih edilmiĢ ve sıklıkla kullanılmıĢtır. Söz konusu safhalar için M. Mellink‟in terminolojisi benimsenmiĢtir.

Anadolu‟da karĢımıza çıkan ve içindeki buluntulardan dolayı dini nitelikli oda olarak adlandırılan kültle ilgili mekân “shrine” olarak adlandırılmıĢtır.

ÆalıĢmamızda yer alan metal silahların çoğu için T. Özgüç‟ün terminolojisi dayanak alınmıĢtır. Örneğin yarım ay biçimli, üzerinde sapa geçen perçin delikleri

16 French 1969a, s. 9; Davis 2001, s. 21, Fig.1.

(34)

16

olan balta tiplerini T. Özgüç, “ay biçimli balta” olarak adlandırmıĢtır17. Bu çalıĢma kapsamında bu tip baltalar “ay biçimli balta” olarak değerlendirilmiĢtir.

Ġngilizce “red cross bowl” olarak bilinen çanak türü „kırmızı haç motifli çanak‟ olarak adlandırılmıĢtır. Ġngilizce “tab handle” olarak bilinen kulp tipinin Türkçe‟de tam karĢılığı bulunmamaktadır. Ġkiztepe‟de ele geçen benzer kulplar U. B.

Alkım, H. Alkım ve Ö. Bilgi tarafından “ağızla organik birleĢen kulp” olarak adlandırılmıĢtır18. Bu çalıĢma kapsamında bu kulp tipi yukarıda belirtilen Türkçe tanımı ile kullanılacaktır.

Arkeoloji literatüründe “keman biçimli idol” olarak bilinen idoller, kemanı andırmakla birlikte, esasen Ģematik insan biçimlidir. Tanrıları sembolize ettiği düĢünülen bu idoller “insan biçimli idol” olarak adlandırılmıĢtır.

17 Özgüç 1978, s. 34.

18 Alkım&Alkım&Bilgi 1988, s. 49.

(35)

17

II. BATI VE ORTA ANADOLU’NUN GENEL ÖZELLĠKLERĠ

II. 1. COĞRAFYA

Üç tarafı denizlerle çevrili Anadolu; Asya ile Avrupa kıtaları arasında doğu-batı doğrultusunda uzanan konumuyla birbirinden farklı iklim kuĢaklarına sahip bölgelerden oluĢan bir yarımadadır19. Kültürün oluĢumunda hiç Ģüphesiz Coğrafi çevre koĢullarının da etkisi vardır. Ancak Tarih öncesi çağlara doğru gittiğimizde iklim koĢulları ve ona bağlı olarak belirlenen bitki örtüsü, su düzeni ve toprak oluĢumunun zaman içinde farklılıklar gösterebilen oluĢumlar oldukları da unutulmamalıdır20.

II. 1. 1. Batı Anadolu Coğrafyası

Batı Anadolu Bölgesi Ege Denizi kıyısından içeriye doğru uzanarak Orta Anadolu ile birleĢmektedir. Bu sınırın batısında Ġç Batı Anadolu eĢiğinin yüksek toprakları doğudaki Ġç Anadolu‟nun Yukarı Sakarya ve Konya bölümleri üzerinde yükselmektedir. Batı Anadolu‟daki uzun vadilerle ayrılan çukur alanlar, kara içine sokulup ve hatta bazı dallara ayrılarak Ġç Batı Anadolu eĢiğine dayanmaktadır. Doğu- batı yönündeki bu vadilerdeki ırmaklar Ege Denizi‟ne akmaktadır. Bakırçay, Gediz, Küçük Menderes ve Büyük Menderes nehirlerinin alüvyonları zamanla Batı Anadolu sahil kesimini doldurarak daha önceleri sahilde yer alan ve bir limanı olan antik/

Protohistorik kentlerin kıyıdan içerde kalmasına neden olmuĢtur. Örneğin Küçük

19 Güngördü 2003, s. 1- 7.

20 Erinç 1980, s. 65- 66.

(36)

18

Menderes nehri alüvyonları zamanla Efes kenti limanını, Büyük Menderes nehri ise Milet kentini sahilden içeride bırakmıĢtır. Ayrıca bu dönemde Bafa gölü bir körfez durumundaydı. Latmos Körfezi olarak adlandırılan bu yerde Herakleia kenti bulunurdu. Bu körfez de antik kentler gibi zamanla Büyük Menderes Nehri alüvyonlarıyla dolarak günümüzde bir göl haline gelmiĢtir 21. IV. Jeolojik Zamanda Ege Denizi henüz oluĢmamıĢ ve kara görünümündeydi. Esnekliğini yitiren Ege karasının sulara gömülmesi sonucu oluĢan Batı Anadolu sahil kesimi kıyı çizgisinin sürekli değiĢtiği bilinmektedir22. Batı Anadolu sahil kesiminin Prehistorik çağlardan itibaren denize dökülen nehirlerin taĢıdığı alüvyonlar ile sürekli değiĢikliğe uğramıĢ olduğu anlaĢılmaktadır. Özellikle Gediz ve Büyük Menderes nehirleri Ġç Batı Anadolu‟nun kenarına kadar uzanmaktadır23. Ġzmir Körfezi Batı Anadolu sahil kesiminde yerleĢim için en uygun yerdir. Körfez, Gediz Nehri‟nin taĢıdığı alüvyonlarla iç deniz görünümünü kaybederek delta özelliği kazanmıĢtır. Batı Anadolu Bölgesi Gediz Vadisi aracılığıyla Orta Anadolu platosuyla bağlantılıdır24. Orta Anadolu ile bugün de olduğu gibi bağlantıyı sağlayan en önemli doğal yollar Batı Anadolu‟daki vadilerdir. Bölgede birden yükselen ancak fazla devamlı olmayan dağlar ovalarla ayrılmaktadır25. Bu nedenle doğu-batı hatta kuzey-güney doğrultularında ulaĢıma engel yaratmazlar. Büyük iklim farkları olmamakla beraber kıyıda genel olarak Akdeniz iklim Ģartları hâkimdir. Doğuya doğru gittikçe deniz etkisinin azalması ve yükseltinin artmasına bağlı olarak iklim karasal özellikler

21 Darkot&Tuncel 1978, s. 22- 23.

22 Yücel 1953, s. 279.

23 Darkot &Tuncel 1978, s. 11.

24 Erkanal 1996, s. 70, s. 76.

25 Darkot &Tuncel 1978, s. 1- 5.

(37)

19

kazanır. UlaĢım bakımından dağlık MenteĢe yöresinin bir kısmı hesaba katılmayacak olursa, Batı Anadolu; doğu- batı doğrultulu bu doğal yollar aracılıyla Orta Anadolu‟ya bağlanmaktadır. Bütün yolların Ġzmir‟de birleĢtiği gözlenir. Bu ulaĢım Kütahya ve Afyon‟daki vadiler aracılıyla sağlanmaktadır. Burası Coğrafi ve kültürel açıdan iki bölgeyi birbirine bağlayan bir eĢiktir26. Bu doğal geçitler Tarih boyunca Batı Anadolu‟yu Orta Anadolu‟ya bağlamıĢ ve kültürlerin aktarılmasını sağlamıĢtır.

Batı Anadolu‟da dağların kıyıya dik olması sonucu enine yapılı kıyılar vardır. Bu dağların doğu- batı doğrultulu çukurlarla kesintiye uğramaları ve IV. Jeolojik Zamanda Anadolu ile Balkan Yarımadası arasındaki bir kara parçasının çökerek sular altında kalması girintili ve çıkıntılı bir kıyı Ģekliyle beraber çok sayıda ada oluĢturmuĢtur27 . Bu adalardan Midilli‟deki Thermi ve Limni Adası‟ndaki Poliochni M.Ö. III. Bin yerleĢimleri bakımından önemlidir. Ġzmir, Ġasos ve Bodrum (Halikarnas) gibi geniĢ körfezler ile körfez iken Latmos ve Kyme gibi dolmuĢ liman kentleri vardır. Akarsuların getirdiği alüvyonlarla antik dönemlerden günümüze kadar sürekli olarak kıyı dolmaktadır. Aynı Ģekilde vaktiyle Troya‟nın gemilerine güvenli bir sığınak sağlayan BeĢike Limanı28, Holocene Zamanında oluĢmuĢ ve Tunç Æağları‟nda alüvyonlarla dolmaya baĢlamıĢtır29. AraĢtırma bölgemizin kuzeyinde büyük bir kısmı Æanakkale sınırları içinde yer alan Biga Yarımadası bulunmaktadır.

Batıda Kumkale Burnu‟ndan doğuda Gönen Æayı Vadisi‟ne kadar uzanan Biga Yarımadası vadilerle yarılmıĢ tepelik görünümünde olup, çoğu Kaz Dağları‟ndan

26 Darkot &Tuncel 1978, s. 6.

27 Darkot &Tuncel 1978, s. 19; Güngördü 2003, s. 29.

28 Texier 2002, s. 31- 35.

29 Kayan 1991, s. 90.

(38)

20

doğan akarsu boyları ve bunların uçlarında az yer tutan çukur ovalarla çevrelenmiĢtir30.

Ġç Anadolu Bölgesi Yukarı Sakarya bölümünde bulunan EskiĢehir yöresi kültürel açıdan Erken Tunç Æağı‟nda Batı Anadolu‟ya bağlıdır. EskiĢehir yöresi aynı zamanda Orta Anadolu ile Batı Anadolu arasında coğrafi ve kültürel açıdan bir geçiĢ bölgesi niteliğindedir. Sakarya Nehri‟ne dökülen Porsuk Æayı EskiĢehir yöresini ikiye bölmektedir. Porsuk Ovası (EskiĢehir Ovası), Sündiken, Sivrihisar ve Türkmen dağları yörenin önemli reliefleri arasındadır. Yörenin tamamında otsu bitkilerden oluĢan stepler ve karasal iklim hâkimdir31.

II. 1. 2. Orta Anadolu Coğrafyası

Orta Toroslar ve Karadeniz dağları arasında kalan Orta Anadolu batıda 1000 m, doğuda 1500 m yüksekliğe ulaĢan bir çukurdur. Etrafı dağlarla çevrili olan bölge akarsularla yarılmıĢ platolardan oluĢmaktadır. Coğrafi özelliklere bağlı olarak Yukarı Sakarya, Konya, Orta ve Yukarı Kızılırmak olmak üzere dört bölüme ayrılmıĢtır. Bölgenin tamamında karasal iklim özellikleri görülmektedir32. Bölgeyi diğer bölgelerden ayıran sınır, genellikle dağlık alanlardan geçmektedir. Dolayısıyla bölgenin sınırlarının belirlenmesinde yeryüzü Ģekilleri, baĢka bir değiĢle morfolojik öğeler oldukça önemlidir33.

30 Ercan 1996, s. 1.

31 Yazıcı 2002, s. 28- 30, s. 35.

32 Güngördü 2003, s. 167- 169.

33 Yazıcı 2002, s. 9.

(39)

21

Yukarı Kızılırmak bölümü Ġç Anadolu‟nun en yüksek ve en engebeli bölümüdür.

Sivas ili ile Yozgat ve Kayseri‟nin bir kısmını kaplayan bölüm, birbirinden dar boğazlarla ayrılan Ġmranlı, Zara, Hafik, Sivas, Yıldızeli, ġarkıĢla, Gemerek, Uzunyayla ve Yukarı Æekerek yaylalarından oluĢmaktadır34. Orta Kızılırmak bölümü yüzölçümü bakımından bölgenin en geniĢ bölümdür. Kızılırmak bu bölüm içinde geniĢ bir yay çizdikten sonra, kuzeydoğuya doğru yönelerek Ġskilip dolaylarında Karadeniz Bölgesi‟ne geçmektedir. Kızılırmak yayı içinde kalan alan hafif dalgalı yüksek düzlüklerden oluĢmaktadır. Bu düzlüklerin arasından Kızılırmak‟ın önemli bir kolu olan Delice Irmağı geçmektedir. Bu ırmağın kuzeyinde Bozok yöresi, güneyinde KırĢehir yöresi bulunmaktadır. Kızılırmak yayının içinde yer alan Bozok Platosu oldukça yüksek bir alandır35. Kızılırmak yayı ve Orta Torosların etekleri arasında yer alan Orta Kızılırmak bölümünün güney kesimine Kayseri-Niğde yöresi adı verilmektedir. Volkanik kökenli Hasan Dağı-Melendiz ve Erciyes Dağı yörenin en yüksek dağlarıdır. Ürgüp-Göreme Platosu yörenin çağlar boyunca yerleĢilen önemli bir düzlüğüdür36. Orta Anadolu‟nun en düz yeri Konya bölümüdür. Tuz Gölü, AkĢehir ve Konya yörelerinden oluĢan bölüm, güneyde Toros Dağları‟nın iç sırasıyla, kuzeydoğuda Melendiz Dağları, kuzeyde Obruk Platosu ile çevrelenmiĢtir.

Konya bölümü doğu-batı yönünde uzanan büyük bir çukur ve onu çevreleyen platolardan oluĢmaktadır37. Sakarya Nehri‟nin sularını topladığı yukarı çığırını kaplayan Yukarı Sakarya bölümü, Sakarya Nehri boyundaki ovalar ile bunlar

34 Yazıcı 2002, s. 12.

35 Güngördü 2003, s. 22- 23.

36 Yazıcı 2002, s. 16- 23.

37 Yazıcı 2002, s. 23 vd..

(40)

22

arasındaki dağ sıraları ve yaylalardan oluĢmaktadır. Bölüm EskiĢehir ve Ankara olmak üzere iki yöreye ayrılmaktadır. Sakarya ile Kızılırmak nehirleri arasında kalan Ankara yöresinin baĢlıca relief elemanlarını Bala Yaylası, Mürted ve Balaban ovaları, Ġdris, AyaĢ, ve Elma dağları oluĢturmaktadır. Batıya doğru Ankara ve Haymana platolarına geçilir. Buradaki çöküntü alanlar; Ankara, Æubuk, Polatlı ve EskiĢehir Ovası ile Sakarya Havzası‟dır38. Yukarı Sakarya bölümünün batısında yer alan EskiĢehir yöresi Erken Tunç Æağı‟nda kültürel açıdan Batı Anadolu içinde değerlendirilmektedir. Ġç Anadolu‟nun tamamında otsu bitkilerden oluĢan stepler ve karasal iklim Ģartları hâkimdir39.

Bölgedeki ovaları sulayan YeĢilırmak, Kızılırmak ve Sakarya nehirleri Karadeniz‟e dökülmektedir40. Tuz Gölü ve Göller Bölgesi ise birer kapalı havzadır.

Doğuya doğru yükselen bölgenin güneydoğusu sönmüĢ volkanlardan dolayı volkanik arazi görünümündedir41.

Karadeniz Bölgesi‟nin Orta Karadeniz bölümü Erken Tunç Æağı‟nda kültürel açıdan Orta Anadolu içinde değerlendirilmektedir. Æorum‟un kuzeyinde Kızılırmak‟ın Karadeniz‟e döküldüğü yerde Bafra Ovası ile YeĢilırmak‟ın oluĢturduğu ÆarĢamba Ovası baĢlıca delta ovalardır42. Orta Karadeniz bölümünde dağların denize paralel uzanması nedeniyle kıyı Ģeridi fazla girintili çıkıntılı değildir.

Bu husus kuzey rüzgârlarına karĢı gemileri muhafaza eden limanların kısıtlı olmasına

38 Güngördü 2003, s. 22- 23.

39 Yazıcı 2002, s. 30, s. 35.

40 Güngördü 2003, s. 22 vd..

41 Güngördü 2003, s. 22- 23.

42 Güngördü 2006, s. 404 vd..

(41)

23

neden olmuĢtur43. Æorum‟un kuzeyinden Karadeniz‟e kadar uzanan alanda iklimde deniz etkisinin önemli bir rolü vardır. Deniz özellikle sıcaklık farkları ve yıllık yağıĢ oranı üzerinde etkili olmaktadır44. Kuzey Anadolu Dağları‟nın denize bakan yamaçları sık ormanlarla kaplı olduğu halde içe bakan yamaçlar daha çoraktır45.

Orta Anadolu Tarih boyunca doğudan gelen yolların birleĢip batıya dağıldığı doğal bir kavĢak niteliğindedir. Alaca Höyük‟ün kuzeyi ve Orta Karadeniz Bölgesi, özellikle Kızılırmak ve YeĢilırmak nehirleri arasındaki bölge coğrafi bakımdan olduğu gibi kültürel açıdan da bir bütünlük göstermektedir46. Diğer taraftan Orta Anadolu‟nun kuzeyinde Sakarya Nehri boyunca sıralanan Ankara ve çevresindeki yerleĢimler Batı Anadolu‟ya vadiler aracılığıyla açılan farklı bir coğrafyaya ve kültürel yapıya sahiptir.

43 Güngördü 2006, s. 26.

44 Güngördü 2006, s. 46.

45 Güngördü 2006, s. 47.

46 Özgüç 1964a, s. 30.

(42)

24

II. 2. KRONOLOJĠ

Anadolu‟da Erken Tunç Æağı genel olarak Erken Tunç I, II ve III olmak üzere üç safhaya ayrılmaktadır. Mevcut çalıĢmalar bu kronolojiyi teyit edecek Ģekilde geliĢerek bölgeler arası kronolojik bağlantıların kurulmasını kolaylaĢtırmıĢtır.

Batı Anadolu Bölgesi aynı zamanda Doğu Ege olarak adlandırıldığı için Ege kronolojisi için de önemli karĢılaĢtırma malzemesi sunmaktadır. Diğer taraftan Mezopotamya ve Suriye ile bağlantıları olan Orta Anadolu ve hatta paralel malzemeler aracılığıyla47 Güneydoğu Anadolu kronolojisine bağlanarak Ege ve Anadolu kronolojisi arasında, her iki bölgenin bağlantısını sağlayan önemli bir bölge haline gelmektedir. Batı ve Orta Anadolu kronolojisinde, J. Mellaart uzun kronolojiye göre ve M. Mellink orta kronolojiye göre ETÆ I, II ve III tarihlerini vermiĢtir. Uzun kronolojide tarihlerin daha erkene çekilmesiyle, dönemlerin süresi daha da uzamaktadır. Bu hususun önüne geçebilmek için Batı ve Orta Anadolu yerleĢimlerinden elde edilen kesin ve karĢılaĢtırmalı kronolojik bilgiler doğrultusunda, yaklaĢık olarak ETÆ I, II ve III için ayrı ayrı en erken ve en geç tarih alınarak bir kronoloji oluĢturulmaya çalıĢılmıĢtır48.

47 M.Ö. III. Bin sonlarına doğru tarihlenen depas ve tankard türü kaplar bu bağlantının kurulmasına yardımcı olan malzemelerdendir. Bkz. Mellink 1963a, s.108 vd..

48 Gürsan-Salzmann 1996, s. 254.

(43)

25

II. 2. 1. Batı Anadolu Erken Tunç Çağı Kronolojisi

Batı Anadolu Erken Tunç Æağı kronolojisinde en önemli bilgiler Tunç Æağı‟nın tamamında olduğu gibi, stratigrafisi iyi bilinen Troya ve Beycesultan‟dan elde edilmiĢtir49.

Geç Kalkolitik Æağ‟dan Erken Tunç Æağı‟na geçiĢ safhası; Troya, BeĢik- Yassıtepe, Kumtepe, Bakla Tepe, Liman Tepe, Kusura, Seyitömer Höyük, Küllüoba, Kaklık Mevkii, Ilıpınar, Kuruçay, Aphrodisias ve Beycesultan‟da; Doğu Ege Adaları‟nda Emporio ve Poliochni‟de tespit edilmiĢtir. Bu geçiĢ dönemi yaklaĢık olarak M.Ö. 3300/ 3200- 3000/ 2900 arasında en kısa 100, en uzun 300 yıl sürmüĢtür50. Söz konusu iki dönem arasında kültürel açıdan çok büyük bir farkın olmaması, aynı zamanda Batı Anadolu‟da kültürel devamlılığın olduğunu göstermektedir. Megaron mimarisi, seramik kaplar ve metal eserlerin öncüleri bu dönemde ortaya çıkmıĢ ve ETÆ I‟de geliĢmeye devam etmiĢtir. Koyu yüzlü el yapımı seramik bölgenin tamamında karakteristiktir. Batı Anadolu madenciliğinin temeli bu dönemde atılmıĢtır. Batı Anadolu‟da Geç Kalkolitik Æağ ve Erken Tunç Æağı I için

49 Korfmann 1997a, s. 213- 215; French 1969a, s. 145.

50 Korfmann 2001, s. 203- 204; Korfmann 2000b, s. 6, Abb. 6; Korfmann 1989, s. 271;

KoĢay&Sperling 1936, s. 24 vd.; Korfmann ve diğ. 1995; Sperling 1976; Özkan&Erkanal 1999, s. 12;

Kouka 2002, Tab.1; Erkanal 1999, s. 326 vd.; ġahoğlu 2005, Fig. 2; Lamb 1936b, s. 4 vd.; TopbaĢ 1994, s. 297- 300; Ġlaslı 1996, s. 1- 5; Bilgen 2008, s. 321 vd.; Efe 1988, s. 116 vd., Abb. 98; Efe 1998, s. 152, Res.1.; Efe&Ġlaslı&TopbaĢ 1995, s. 358- 360, Fig. 1; TopbaĢ&Efe&Ġlaslı 1998, s. 33 vd.; Roodenberg&Thissen&Buitenhuis 1989-1990, s. 76- 79, Tab. 1, 2; Duru 1996, s. 1 vd.; Berti 1993, s. 120; Lloyd&Mellaart 1962, s. 112- 113, s. 264; Hood 1981, s. 90; Benvenuti 2007, s. 199 vd.

(44)

26

kronolojik ve kültürel devamlılığı gösteren Kilya tipi idoller oldukça karakteristiktir51.

Batı Anadolu ETÆ I kronolojisinin oluĢturulmasında yardımcı olan arkeolojik malzeme Kanlıgeçit, Karaağaçtepe/ Protésilaos Tümülüsü, Troya, Kumtepe, BeĢiktepe, Bakla Tepe, Liman Tepe, Larissa-Höyücek, Yortan, Ilıpınar, Kusura, Demircihüyük, Küllüoba, Aphrodisias, KarataĢ-Semayük, Kuruçay, Beycesultan ve Ġasos‟da bulunmuĢtur. Doğu Ege Adaların‟da ise Poliochni, Thermi, Emporio, Heraion-Samos yerleĢimlerinde tespit edilmiĢtir. Söz konusu yerleĢimlerden elde edilen bilgilere göre bu dönemin yaklaĢık olarak M.Ö. 3100/ 3000- 2700/ 2500 tarihleri arasında 400- 500 yıllık bir süreci kapsadığı anlaĢılmaktadır. ETÆ II ve III‟e göre oldukça uzun sürmüĢtür. ETÆ I hem yerleĢim yerleri hem de mezarlık alanlarında tespit edilmiĢtir. Bu dönemde yerleĢim yerlerinin ve mezarların sayısındaki artıĢ nüfusun arttığına iĢaret etmektedir. Bir önceki dönemde olduğu gibi, koyu yüzlü, perdahlı, el yapımı seramik karakteristiktir. Söz konusu seramik bölgenin kendi içinde yerel karakterde geliĢen formlardan oluĢmaktadır. Ayrıca bu dönemde yaygın olarak karĢımıza çıkan, boynuz kulp ve ağızdan organik birleĢen kulp türü gibi Balkan kökenli örnekler dönem için karakteristiktir. Diğer taraftan yerleĢimlerin büyük çoğunluğunda surların ortaya çıkması, bu dönemde Batı Anadolu‟da kent kavramının temelinin oluĢmaya baĢladığının bir iĢaretidir52.

51 Takaoğlu 2005, s. 38; Mellink 1992, s. 213.

52 Özdoğan&Parzinger&Karul 1999, s. 147; Demangel 1926, s. 2- 6, Fig. 2; Korfmann 2000b, s. 6, Abb. 6; Korfmann ve diğ. 1995, s. 260- 261; Korfmann 1989, s. 271; Özkan&Erkanal 1999, s. 12;

Kouka 2002, Tab. 1; Derin&Özkan 1999, s. 113; ġenyürek&Gültekin&Dönmez 1950, s. 487- 494;

Kamil 1982, s. 62, Tab. 2; Roodenberg&Thissen&Buitenhuis 1989-1990, s. 76- 79, Tab. 1, 2; Lamb 1936b, s. 4 vd.; Korfmann&Kromer 1993, s. 139 vd.; Efe&Efe 2007, s. 252- 259; Warner 1994,

Referanslar

Benzer Belgeler

Archaeobotanical Evidence for Economic Differences between Settlements in Anatolia's Middle Bronze Age”, F.. araştırılması doğrultusunda belirlenen arkeobotanik

Deney ve kontrol grubunda yer alan gebelerin, aldıkları PUQE toplam, GAÖ-R2 toplam ve GAÖ-R2 alt boyutlarından aldıkları 1.gün ön test puan ortalamaları

Kronik böbrek yetersizliği nedeniyle hemodiyaliz tedavisi alan hastaların yaşamış olduğu semptomları azaltmak ve savunma hatlarının güçlendirmek amacıyla Neuman

Lomber disk herni ameliyatı öncesi uygulanan duygusal özgürlük tekniği ve müziğin kaygı ve yaşam bulguları üzerine etkisini belirlemek amacıyla, ön test-son

Müdahalemizde, progresif gevşeme egzersizinin kolonoskopi uygulanan hastaların ağrı ve distansiyon semptomlarını azalttığı, VAS Ağrı ve VAS Distansiyon

 Deney grubundaki kadınların SYBDÖ-II sağlık sorumluluğu, beslenme, manevi gelişim, kişiler arası ilişkiler, stres yönetimi alt boyutları ve ölçek

 6 Mayıs 2011 tarihinde Kayseri Organize Sanayi Bölge Müdürlüğü Konferans Salonu’nda gerçekleştirilen Kayseri ABİGEM’ in proje alanları, KOSGEB

• Orta Anadolu Yük Tevzi İşletme Müdürlüğü görev sahası ve İç Anadolu Bölgesi sınırları içinde bulunan iller;.