AFET VE ACİL DURUMLARA
HAZIRLIK
GİRİŞ
Türkiye tarihi, depremler ve doğal afetlerle doludur. Özellikle iklim koşulları doğal afetlerin sonuçlarını artırıcı niteliktedir. Tarihsel örneklerin ışığında kendimizi korumalı ve afetlerle birlikte yaşamayı öğrenerek önlemler almalıyız. Alacağımız bu önlemler afetin etkilerini ortadan kaldırmasa da etkilerini azaltabilir.
Afet öncesinde çevremizdeki inisiyatif almış sivil gönüllüler, sivil toplum kuruluşları ve üniversite oluşumları ile irtibata geçilerek de görüldüğü üzere destek olunmalıdır.
Şekilde afet döngüsü 4 ana evreden oluşmaktadır. Bunlar hazırlık, müdahale, iyileştirme ve zarar azaltmadır.
Afet Öncesi
Afetlerin öncesindeki planlama süreci iyi yapılmalıdır. Afet anı ve hemen sonrasında kimin, neyi, nerede ve nasıl yapacağı gibi hususlar planlama sürecinde iyice tanımlanmalıdır.
Tehlikenin insanlar için olumsuz etkiler doğurabilecek sonuçlarını, karşı önlemler alarak, zamanında, en uygun şekilde, en etkili organizasyon ve yöntemlerle ortadan kaldırmak önceden hazırlık safhasında yapılması gereken çalışmaların ana hedefleridir.
• Zarar görebilirlik ve risk analizi
• Kurtarma ve acil yardım planları
• Lojistik hizmet planları
• Alarm ve erken uyarı sistemleri
• Afet yönetim merkezleri
• Tatbikatlar
• Sivil toplum kuruluşlarının faaliyetleri
• Toplumu bilgilendirme sürekliliği
• Afet bilincinin oluşması için halk eğitimi
Afetler meydana gelmeden önce planlar yapmalı ve bu planları tatbikatlarla uygulamaya sokmalıyız. Afet sırasında ve sonrasında aile bireylerinin ya da çevremizdekilerin neler yapacağını önceden belirlemeli ve görev tanımlarını oluşturulmalıyız.
Afetlere nasıl hazırlanmalıyız?
• Tehlike avı yaparak
• Yapısal olmayan tehlikeler azaltılarak
• Afet ve Acil Durum çantası hazırlayarak
• Zorunlu deprem sigortası yaptırarak
• Aile afet planı hazırlayarak
• Afete hazırlık eğitimleri alarak
• Deprem tatbikatları yapılarak
• Yangın güvenliğini sağlayarak
Tehlike Avı
Tehlike avı, evimiz ya da çalışma ortamımız içerisinde bizim için risk oluşturabilecek durumları ortadan kaldırmak anlamına gelir. Tehlike avı yapılırken afet sırasında ve sonrasında bize zarar verebilecek eşyalar belirlenir ve sabitlenirler. Eğer sabitlenemiyorlarsa yerleri çıkış yollarımızı kapatmayacak ya da bize zarar vermeyecek şekilde yeniden düzenlenir. Bunlar yapısal olmayan tehlikelerdir ve afet sırasında en çok zarar veren durumlardır.
Afet ve Acil Durum Çantası
Afet çantasının içeriği temel malzemeler haricinde aile bireylerinin özelliklerine göre düzenlenmelidir. Oluşturulan çanta kolay taşınabilir ve afet sırasında ve sonrasında kolay ulaşılabilir olmalıdır. Afet çantasının temel işlevi afet sonrasında hayatı idame ettirmeyi kolaylaştırmaktır.
Zorunlu Deprem Sigortası
Doğal Afet Sigortaları Kurumu (DASK), Zorunlu Deprem Sigortası ile depremin ve deprem sonucu meydana gelen yangın, infilak, tsunami ve yer kaymasının doğrudan neden olacağı maddi zararları, poliçenizde belirtilmiş limitler dâhilinde nakit olarak karşılar. Zorunlu deprem sigortanızı yaptırarak afet sonrasında maddi kayıplarınızı engellemiş olursunuz.
Aile Afet Planı
Afet durumunda aile bireylerinin görev ve davranışlarını düzenler. Aile afet planı hazırlarken çevremizdeki bütün afet ve acil duruma yol açabilecek durumların neler oldukları tespit edilir. Tespit edilen her duruma göre bir plan hazırlanır ve aile bireylerinin tamamına duyurulur.
Bu sayede afet sonrasında karşılaşılacak olan zarar en aza indirgenmiş olacaktır.
Afete Hazırlık Eğitimleri
Afete hazırlık bir süreçtir ve bu süreç içerisindeki her küçük adım bize büyük faydalar sağlayacaktır.
Aşağıdaki eğitimler alınarak da afet öncesi yapılması gerekenleri öğrenmiş oluruz.
• Tehlike Avı Eğitimi
• Yangın Eğitimi
• İlk yardım Eğitimi
NOT: 1999 Kocaeli depreminde Bolu, Kocaeli, Sakarya, İstanbul, Yalova, Eskişehir illerinde yaklaşık 52.000 bina hasar gördü.
Bu binaların:
• %70'i orta ve hafif hasarlı,
• %25'i ağır hasarlıydı.
• %3-5'i yamyassı olacak şekilde yıkıldı.
Depremlerde can kaybı ve yaralanmaların çoğunluğu yapısal olmayan hasarlar yüzünden olmaktadır. Yapısal olmayan tehlikeleri azaltarak bu hasarlardan kurtulabiliriz.
Yapısal Unsurlar
Binaların deprem yönetmeliğine uygun yapılıp yapılmadığına dikkat etmeliyiz. Bu sayede öncelikli olarak yaşamımızı sürdürdüğümüz yapıya güvenerek afetlerden korunmaya başlayabiliriz.
Deprem yönetmeliği kapsamında;
• Binanın yetkili mühendisler tarafından yapılmasına,
• Binanın eğitimli usta ve kalfalarla projeyle uyumlu yapılmasına,
• Binanın bulunduğu bölgenin zemin özelliklerine uygun yapılmasına,
• Doğru miktar ve kalitede inşaat malzemesi kullanılmasına,
dikkat etmeliyiz.
NELERİ YAPMAMAMIZ GEREKMEKTEDİR?
• Binanızın tasarımını projesi haricinde değiştirmeyin.
• İzinsiz kat inşa etmeyin.
• Binayı inşa edildiği amaç haricindeki amaçlarda kullanmayın.
Yapısal elemanlar:
Binanın; taşıyıcı kolon ve kirişleri, perde duvarlar, çatı ve temel yapısal elemanlarıdır ve bu elemanlar üzerinde değişim yapılmamalıdır.
Afet Sırası
Afet sırasında panik yapılmamalı ve sakin kalmaya çalışılmalıdır. Eğer bir depremle karşı karşıya kalırsak önceden belirlediğimiz yaşam boşluğu oluşabilecek bölgeye yerleşerek, yerleşemiyorsak bulunduğumuz yerde yaşam boşluğu oluşabileceğini tahmin ettiğiniz bölgede en yaygın pozisyon olarak önerilen ÇÖK- KAPAN-TUTUN yaparak sarsıntının geçmesi beklenmelidir.
Deprem anında alınacak pozisyon ve yapılması gereken davranışlar bulunduğunuz ortama göre değişiklik gösterebilmektedir. Deprem anında zemin katta ve çıkışa yakın bölgelerdeyseniz hızlıca dışarı çıkabilirsiniz. Ancak kapıya ulaşmanız zorsa mesafe alıyorsa bulunduğunuz yerde deprem pozisyonu almanız gerekmektedir.
Deprem anında yapılması gereken pozisyon farklı görüşlere göre değişebilmektedir. Bu pozisyon cenin ya da çök - kapan - tutun olarak ikiye ayrılmaktadır. Cenin pozisyonu anne karındaki bebeklerin bulunduğu pozisyon şeklinde açıklanmaktadır.
Afetler sırasında davranış şekilleri;
• Çök - Kapan - Tutun
• Yerinde Sığınak
• Kilitlen - Yat
• Tahliye (dışarı/içeri)
Deprem sırasında ayağa kalkmaktan kaçınılmalı ve olabildiğince yere yakın durulmalıdır. Yaşam boşluğu oluşturabilecek yerler daha çok kanepe, çamaşır ve bulaşık makinelerinin ve büyük eşyaların yakınlarıdır. Çök-Kapan-Tutun hareketinin amacı hedef küçülterek olası bir enkaz durumunda yapısal ve yapısal olmayan tehlikelerden kendimizi uzak tutabilmektir.
Her büyük depremden sonar mutlaka artçı deprem olur. Artçı depremler soğukkanlılıkla karşılanmalı ve panik yapılmamalıdır.
Artçı depremler sırasında da ana deprem sırasında yapılması gerekenler yapılmalıdır.
Deprem sırasında merdivenler ve asansörler kullanılmamalıdır. Çıkışlara doğru koşulmamalıdır. Balkona çıkılmamalıdır. Balkonlardan ya da pencerelerden atlanmamalıdır.
Afet Sonrası
Afetlerden sonra yapılması gereken ilk şey kendi güvenliğinizi sağlamaktır. Kendi güvenliğinizden sonra çevrenizdekilerin güvenliği sağlanmalıdır. Afet sonrasında bulunulan binadan güvenli bir şekilde dışarı çıkılmalıdır ve güvenli bir bölgeye ulaşılmalıdır. Afet sonrasında en büyük tehlike, yeni bir afet durumunun oluşmasıdır. Örneğin bir deprem sonrasında yangınlar oluşabilir. Böyle bir durumda ilk olarak itfaiye'ye (110) haber verilmelidir. Afet sonrasında yapılması gerekenlerin başında güvenli bölgeye geçildikten sonra başka afet durumlarının oluşup oluşmadığını inceleyerek yetkililere haber vermektir.
Deprem sonrasında paniğe kapılmayın, çığlık atmayın ve KOŞMAYIN.
Acil durumlar ve yangınları bildirmek dışında telefonları KULLANMAYIN.
Kibrit; çakmak YAKMAYIN ve her türlü gaz sızıntısına karşı elektrik düğmelerine DOKUNMAYIN.
Deprem sonrasında yetkililerden izin alınmadan herhangi bir sebeple binalara (kendi binamız dâhil) tekrar girilmemelidir.
Acil durum çantanızı alarak dışarıya çıkın ve önceden belirlenen toplanma bölgelerine gidin. Hasarlı binalardan uzak durun.
Kalabalık yerlerde iseniz bulunduğunuz binanın ya da bölgenin tahliye planına uygun olarak bölgeyi terk edin.
Afet sonrası müdahale, afetzedeleri tespit etme, enkaz kaldırma, enkaz altından kurtarma, acil ve ilk yardım yapma, tahliye etme, temel ihtiyaç malzemelerinin yardım ve takviyesinde bulunma, kargaşa ve düzensizliğe karşı güvenliğini sağlanmasına yardımcı olma, idari ve teknik hizmet desteği sağlama gibi görevlerin yerine getirilmesi faaliyetleridir.
Tahliye
Tahliye, insanların ya da başka "şeylerin" tehlikeli ya da potansiyel tehlike taşıyan yerlerden, güvenli bölgelere doğru yaptıkları / yaptırıldıkları organize geri çekilme, uzaklaşma/uzaklaştırma hareketidir.
Bu kadar hayati bir konuda tahliye gibi ayrı bir kelimenin olmaması bu işe yeterince önem vermediğimizin göstergelerinden bir tanesidir.
TAHLİYE ÇEŞİTLERİ NELERDİR?
• Yatay - dikey tahliye veya güvenli yerlere tahliye.
• Olaydan önce, olay sırasında ya da olaydan sonra tahliye
• Tam ya da kısmi tahliye
• Gerçek ya da tatbikat nedeniyle tahliye
• Zorunlu, kendiliğinden veya gönüllü tahliye
• İçeriye ya da dışarıya tahliye
• Geçici veya kalıcı tahliye
• Binadan tahliye
• Araçtan tahliye
• Bölgeden tahliye
• Ülkeden tahliye
TAHLİYE SÜRESİ NASIL YETERLİ HÂLE GETİRİLEBİLİR?
Yangından etkilenme süresini uzatabilmek için:
• Binanın mimari açıdan buna uygun tasarlanması
• Binanın yapımında kullanılan malzemenin seçimi
• Yangın bölmeleri, duman tahliyesi, basınçlandırma sistemleri, yangın kapıları, yangın bölümleri, yangın söndürme sistemleri
• Yangınla mücadele edecek ekiplerin oluşturulması ve itfaiye ile koordinasyon
Tahliye süresini kısaltabilmek için:
• İyi bir planlama
• Eğitim ve tatbikatlar
• Güvenilir ve kesilmeyen bir haberleşme sistemi
Tahliye sırasında binada bulunanlar doğru bilgi edinme ihtiyacı içindedirler. Örneğin yangının nerede olduğu bilinirse, kaçış yolları da buna göre belirlenebilir ve tahliye süresi önemli ölçüde kısalır.
Bu önlemler, bütün binanın tam olarak boşaltılabilmesi için gerekli süreyi sağlayabiliyorsa yeterlidir.
Afetler ve acil durumlardaki insan davranışları, masa başında oturarak ve sadece mantık yoluyla üstesinden gelinebilecek durumlardan değildir. Acil durum eylem planlarını çok boyutlu düşünmek gerekir.
Bu planlar hazırlanırken insanların içgüdüleri ve panik durumları hesaba katılmaya çalışılmalı, toplumbilimlerin sunduğu imkânlardan faydanılmalıdır.
Yangın tahliye planları her bağımsız bölüm için ayrı ayrı yapılmalı ve şu bilgileri içermelidir:
• Bölümün adı
• Bölümün yetkilisi
• Yeri
• En yakın:
• Çıkışlar
• Yangın merdivenleri
• Alarm verme cihazları
• Yangın söndürücüler
• Bina içindeki yangına güvenli yerler
• Bina dışındaki toplanma bölgeleri
• Kime haber verileceği ve önemli telefon numaraları
Bir tahliye planı, kimin, ne zaman, nerede ve nasıl tahliye edileceğini içermelidir.
Tahliye sırasında sorumluluk alacak kişilerin görevleri, yetkileri ve yerleri belirlenmelidir. Bunların yerlerine alternatif kişiler de bulundurulmalıdır.
TAHLİYE TATBİKATLARI
Bir acil durumda, korku ve heyecan çok kolay bir şekilde paniğe dönüşebilir. Bu nedenle acil durumun öncesinde yapılacak bilgilendirme ve tatbikat çalışmaları büyük önem taşımaktadır.
Yangın tahliye tatbikatlarının amacı, can güvenliğini sağlayabilmek için acil durumlarda karşılaşılabilecek sorunlara hazırlıklı olmaktır.
Düzen ve kontrol, tatbikatların iki ana hedefidir. Hız, önemli ve istenen bir özellik olmakla birlikte kendi başına bir hedef değildir. Hızın öncelik derecesi, düzen ve kontrolden sonra gelmektedir.
Yangın tahliye tatbikatları, binada bulunan herkese uygun ve herkesin katılımı sağlanarak gerçekleştirilmelidir. Eğer tatbikatlar az katılımla yapılıyorsa, bu tatbikatın gerçek bir durumla başa çıkabilme şansı pek olmayacaktır.
Bütün tatbikatlar önceden planlanmalı ve haber verilmelidir. "Sürpriz"
tatbikatların öğrenmeyi sağlamadıkları ve sonraki tatbikatlar açısından kişileri pasif kalmaya eğimli hâle getirdikleri görülmüştür. Ancak bazı kaynaklar bunun tam tersini savunmakta ve bireylerin yaratıcılığı kullanmaları amacıyla yılda 2-3 kere sürpriz tatbikat uygulanmasını
YANGINDA TAHLİYE
Tahliyeye yangına en yakın veya en büyük tehlikenin bulunduğu yerden başlanmalıdır. Bu iki durum her zaman aynı yerde çakışmayabilir.
Bir tahliyede şu noktalara dikkat edilmelidir.
• Doğru bilgi toplanmak ve soğukkanlı olmaya çalışmak
• Başka sorunlara neden olmamak, (gazın kesilmesi, ocağın kapatılması, ütünün fişten çekilmesi, elektriğin, suyun kapatılması)
• Mümkünse rahat giysiler giymek, varsa kişisel koruyucu ekipman kullanılmak (baret, eldiven, maske gibi)
• Bilinen bir tahliye planı varsa buna uymak,
• Kendini riske atmadan başkalarına yardım etmek,
• Kişisel olarak büyük değeri olan hafif materyaller dışında yanına özel eşya almamak,
• Düzenli olarak kullanılan ilaçlar, reçeteler, kimlik kartları, adres bilgileri ve kan grubunun yazılı olduğu dokümanları yanında bulundurmak,
• Asansörleri kullanmamak,
• Dışarıya çıktıktan sonra da güvenlik kurallarına uymaya dikkat etmek,
• Tahliye sonrasında sayım yapılabilmesi için önceden belirlenen alana gitmek ve beklemek (eğer sağlık açısından kişide bir problem yoksa)
• Yangına müdahalede görev alan kişilere sormadan yeniden binaya girmemek.
Çok yüksek katlı binalarda, tam tahliye uygun bir yöntem olarak görülmemektedir.
Belki de bu nedenle 11 Eylül'de ikiz kulelerde bulunanlara yapılan ilk anonslarda yerlerinde beklemeleri söylenmiştir.
Yüksek binalarda insanların ya yerlerinde beklemeleri ya da yangın korumalı bölmelere gitmeleri istenir. Böylelikle itfaiye ekipleri yoğun bir koşuşturmaca ortamına girmeden müdahalelerini yapabileceklerdir.
Bu şekilde gerçekten tahliye edilmesi gereken yerlerin de daha kısa sürede boşaltılması gerçekleştirilebilecektir.
Ancak ikiz kulelerde bu sistem başarılı olamamıştır.
ENGELLİ KİŞİLERİN TAHLİYESİ
Hastalar, yaralılar ve engelli insanlar, bir afet sırasında tahliye uygulaması içinde yer alabilecekleri endişesini, bedensel işlev kaybı olmayan sağlıklı insanlara göre çok daha fazla yaşarlar.
Bu konuda 2002 yılında "National Organization on Disability"nin yaptığı bir araştırmada, katılımcılara bir acil durumda yaşayabilecekleri ile ilgili düşünceleri sorulduğunda, kendini güvensiz hissedenlerin oranı %18 e,
% 8 şeklinde engellilerin aleyhine bir sonuçla karşılaşılmıştır.
Bazı insanlar konuyu önemsemedikleri için, çevrelerinde bu şekilde tanınmamak için, gururlarına yediremedikleri için veya bazen de durumlarını bilmedikleri için yapılan tahliye planları sırasında kendilerini
"yardıma muhtaç kişi" olarak göstermezler. Bundan dolayı, acil bir durumun içinde kaldıklarında kendilerini çok yalnız ve çaresiz hissedebilirler.
Tahliye planları yapılırken böyle durumların belirlenebilmesi için binanın sürekli kullanıcılarına küçük bir check-list (kontrol listesi) dağıtılabilir.
Tahliye zamanlarında yardıma ihtiyaç duyacağını düşünen kişiler muhakkak kendilerine destek olacak bazı insanları ihtiyaç ortaya çıkmadan önce bulmak ve birlikte hazırlanmak zorundadırlar.
Çok kullanılan "Buddy" sistemi teoride güzel görünen ancak uygulamada genellikle başarısız olan bir sistemdir. Çünkü hayatı tehdit eden acil bir durumda tek bir insana güvenmek önemli bir hatadır. Bu olayı bir takım çalışması şekline düşünmek daha doğrudur. Seçilecek kişiler, bir acil durumda güvenilecek kişiler olmalıdır.
Hareket Engelliler:
Bu kişiler tamamen başkalarının yardımına muhtaçtırlar. Bu nedenle kendilerine yardımcı olacak ekibi seçmekte çok dikkatli olmalı ve onlarla birlikte tatbikatlar yapmalıdırlar.
Görme Engelliler
Görme engelli kişiler binaya giriş çıkışlarda genellikle aynı yolu tercih ederler ve buradaki hızları gözleri sağlıklı bir insandan çok farklı değildir.
Ancak, yangın nedeniyle kaçış yolları değiştiğinde bu insanlar birdenbire çok zor durumda kalmaktadırlar.
Görme engellilerin dumanı uzaktan fark etmeleri mümkün değildir.
Yardımcı bir köpeğe sahip olanların ise genellikle bir problem yaşamadıkları belirlenmiştir.
İşitme engelliler
İşitme engelliler, yalnız başlarınayken, ses yoluyla verilen alarmları duymayacaklardır.
Bu kişiler ışıklı sistemler ya da titreşimli pager'lar kullanmalıdırlar.
Yapılan anonslar aynı şekilde öz ve net olarak bu pager'lardan da
Tabii ki öncelikle ortada buna göre bir sistemin olması gerekmektedir.
İşitme engelliler, tahliye sırasında elektrik kesilmesi hâlinde yapılan anonsları çevre ile ilişkilerini önemli ölçüde kaybedeceklerdir.
Belirli bir Hz ve belirli bir frekansın üzerindeki ışıklı sistemlerin epilepsi krizini tetikleyebildikleri unutulmamalıdır.
Türkiye'de işletmelere kablosuz pager sistemi kuran birçok firma bulunmaktadır. Sağlık personeli için Pager sistemi kullanan bazı sağlık merkezleri de vardır.
Zihinsel Engelliler
Zihinsel engellilerin tahliyesi ile ilgili yapılmış son derece az çalışma bulunmaktadır.
Literatürde, zihinsel engellilerin tahliye konusunda eğitilebildikleri belirtilmektedir.
Ancak bu eğitimin süresi oldukça uzun olmaktadır ve sonucu belirsizdir.
Bu konuda daha fazla çalışma yapılmasına gerek vardır.
Bir yangın tahliyesi sırasında kişinin sağlığının doğrudan etkilenebileceği 3 faktör vardır;
• Sıcağın etkisi
• Zehirlenme
• Yanık
Tahliye sırasında çeşitli yaralanmalar olabileceği gibi, olay heyecanı ile bazı kişilerin kalp ve solunum problemleri de ortaya çıkabilir. Doğumu yaklaşmış hamileler olayın heyecanı ile doğum yapmaya başlayabilir.
Böyle durumlarda, iki farklı yaklaşım vardır. İlk yaklaşımda, olay yerindekiler tahliyeye ara vererek bu kişilerle ilgilenmeye başlarlar, ikinci yaklaşımda ise tahliye devam eder ve yardıma ihtiyaç duyan kişiler için uzman ekipler yardıma çağrılır.
Bir olay anında ortaya çıkan tablo ise, olayın yapısı ve olay yerindeki kişilerin karakter ve ruh hâlleri ile doğrudan ilgili olmaktadır.
İyileştirme
Afet ya da acil durum sonrası enkazın kaldırılması, oluşan kirliliğin temizlenmesi ile sınırlı değildir. İyileştirme, tüm insani ve fiziksel bileşenlerin tekrar yapılandırılarak, afet öncesi durumlarına getirilmesi için gerekli tüm adımları kapsayan uzun bir süreçtir.
Yeniden Yapılanma
Afetten etkilenen veya zarar gören tüm insan aktivitelerinin afetten önceki düzeyden daha ileri bir düzeyde karşılanabilmesi, bu safhada yapılacak faaliyetlerin ana hedefidir. Bunlar;
• Tamir ve güçlendirme çalışmaları
• Kentsel çevre planları
• Altyapı tesisleri
• Kalıcı konutların inşası
• Diğer sosyal hizmet tesisleri
• Ticari hayatın gelişmesi
• Normal yaşam koşullarını kurulması
