SAKAT COCUKLARIN EGiTiMi
Og-r. Gr. Dr. OrnerZiihtii ALTAN I. GiRi~
YaZl ve konu§ma dilimizde fiziksel veya dii§unsel bir eksiklik veya bozukluk haline «sakatl1k», boyle bir sakatl1ga ugraml§ kimse- lere ise «sakat» diyoruz. Uluslarasl orgiitlerce diinya'da sakat sa- Yllarmm 400 milyon'a yakm oldugu tahmin edilmektedir (1). Bu- na kar§m iilkemizde 1 milyon'u a§km sakatm bulundugu saml- maktadlr (2). Bu kadar yiiksek sayllara ula§an sakatlarm sorunla- rma egilerek yardlmcl olmak giiniimiiz uygar toplumlarma dii§en bir gorevdir.
Sakatlara saglam olan fiziksel ve dii§iinsel yeteneklerini geli§- tirebilme ve bunlan kullanabilme olanagmm verilmesi halinde, toplum ve gal1§ma ya§antlsl igersinde yer alabilmelerinin engelle- ride ortadan kaldmlml§ olur (3). Bu engellerin bir boliimii ekono-
(1) Bu sayl, Birle§mi§ Milletler Genel Sekreterligince 1972 ylhnda New-York'da yapllan bir ac;aklamada yer alml§tIr. Ak§am Gazetesi,5 Agustos 1972, s.1.
(2) Bkz. Omer Zuhtu ALTAN, Sakatlar ve Tiirkiye'de <;;ah§ma Sorunlan. Eski-
§ehir I.T.t. Akademisi yay. no: 146/90, Eski§ehir, 1976, s. 39-121.
(3) Gunumuzde, sakatlara yardlmcl olmanm en uygar ve adil yolu olarak, <;:ah-
§abilirliklerinin saglanmasl oldugu du§uncesinde birle§ilmektedir. Gunumuz-
415
mik ve yasal nedenlerden kaynak "bulur (4). Onemli bir bo- Himiine ise, sakatlara gerekli ve yeterli «temeb) ve «ozel)) egitim olanaklarmm saglanamamasl neden olmaktadlr. Sakatlarm egitim sorunlarmm c;oziimlenebilmesinin, toplum ve c;all§ma ya§aml ic;er- sinde gerc;ek anlamda yer alabilmelerine biiyiik olc;iide yardlmcl olacagl aC;lktIr.
Sakatlarm «temel)) ve «ozel)) egitimleri, sakatllklarm dogu§- tan gelmesine yada sonradan olmasma gore farkllllklar gosterir.
Bu yazlmlzla, konunun yalmzca sakat olarak dogan c;ocuklarm «te- mel)) ve «ozeb> egitimleri yoniinii ele alarak degerlendirmeyi amac;- laml§ bUlunuyoruz.
II- KONUNUN TARiHSEL GELif?iMi
1. Diinya'da
Egitim; ekonomik, toplumsal ve kiiltiirel ya§am geli§tikc;e, in- sanm gec;mi§ ku§aklardan devraldlgl bilgileri gelecek ku§aklara og- retmek ve bu bilgileri ya§atmak ic:;in gerekli becerileri kazandlrmak·- tIr (5). Gec:;mi§ donemlere baktIglmlz zaman egitim faaliyetlerinin onceleri aile ba§kanlan ve iiyeleri tarafmdan siirdiiriildiigiinii, da- ha sonra ise bu gorevi din adamlan ve ogretmenlerin iistlendikleri goriiliir. Bualandaki son a§amada ise egitim devlet tarafmdan ele almarak, orgiitlenmi§ egitim sistemleri kurulup geli§tirilmi§tir.
de; Ulkemizin dlgmda ingiltere, Finlandiya, irlanda, Almanya, Amerika Bir- legik Devletleri, isveQ, Kanada, Bulgaristan, Fransa, Yugos]avya, Japonya, NorveQ, BelQika, Danimarka ve Avusturya'da bu amaQla Qlkanlmlg yasalar yunlrlUkte bulunmaktadlr. Bkz. «Sosyal Degigme Alt1smdan Sakatlarm Reha- bilitasyonu», III. cu Milli Hizmetler Konferansl (11-14 AralIk 1968), uzman- lar tarafmdan hazlrlanan on rapor, SSYB. Sos. Hiz. Gnl. Md. Ya. No: 54, Ankara, 1970, s. 277-278; Bulgaria 1 Manpower, International Labour Office Pub., Legislative Series 1956-Bul. 1, September-October, 1957, s. 1; Japan 2 Handicapped Persons, International Labour Office Pub., Legislative Series 1960-Jap. 2, March-April, 1962, s. 1; Canada 2 Ontario Handicapped PersQns (Rehabilitation Services), International Labour Office Pub., Legislative Seri- es, 1955-Can. 2, September-October, 1956, s. 1; Belgium I, International La- bour Office Pub., Legislative Series 1963-Bel. 1, Jam.mry-Fabruary, 1964, s. 1; France 3 Handicapped Persons, International Labour Office Pub., Le- gislative Series 1957-Fr. 3, July-August, 1958, s. 1; Norway 2 Rehabilitation, International Labour Office Pub., Legislative Series 1960-Nor. 2, May-June, 1961, s. 1; Yugoslavia 2 Handicapped Persons, International Labour Office Pub., Legislative Series, 1960-Yug. 2, January -Fabruary, 1962, s. 1.
(4) Bu nedenler konusunda daha ltok bilgi iltin bkz. ALTAN, s. 237-241.
(5) Hasan Ali KOc;ER, Egitim Tarihi (ilk c;ag) I, Ankara Universitesi Egitim Fakultesi ya. no: 19, Ankara, 1971, s. IV.
416
Sakatlarm egitim sorunlan uzerinde du§unUlmeye ba§laml- maSI ve bu alanda ilk adimlarm atIlmasl, gok yakm gegmi§imize da- yah bir konudur. insanhgm ya§ma ve uygarllk duzeyine oranla ho§gorUlemeyecek bu gecikmenin nedenlerini anlayabilmek igin gegmi§ donemlerin ve ko§ullarmm klsa bir degerlemesini yapmak gerekir. Bu degerleme aynca sakatlara yonelik egitimin tarih- sel geli§imi konusunda da bizlere fikir verebilir.
insanlar, evrende varolduklan gunden bu yana varllklanm korumak ve geli§tirmek igin mucadele etmektedir. Eu mucadele gunumuze dek turlU bigim ve evrelerden gegmi§tir. Toplumun sa- katlarla gaglar boyu yeteri ve geregince ilgilenememesi nedenlerini bu mucadelenin bigim ve ko§ullarmda aramak kammIzca yanlu;;
olmaz.
Eski gaglarda insanlar; gug ve karma§lk ormanlarda, goller- de bannmak, gogebe halde ya§ayarak av pe§inde ko§mak, doga ile sava§arak beslenebilmek, kayalan ve madenleri pargalaylp, yonta- rak arag ve geregler yapmak ve hemcinsleri ile vah§i hayvanlardan korunmak zorunlulugunda kalml§lardlr. Eu donemler; varllklarmi surdurebilmek, gereksinmelerini kar§llayabilmek igin insanlarm yalmzca sagllkll degil, uzuvlarmm tam ve guglU olmasmm gerekli oldugu, kullamlan arag ve gereglerden yararlanabilmenin saglam ve guglUlerin bile hunerine bagll kaldigi gaglardir. Bu ko§ullar al- tmda egitimin amaCI geng ku§aklan ya§am ko§ullarma gore yeti§- tirmek olmu§tur. Eu nedenledirki egitim, verilen ki§inin avcIllk hunerlerini, irade gucunu, yorgunluga dayamkllhgml, aCIya katla- nabilirligini, sava§gl yeteneklerini geli§tirmeyi amaglamakta ve bazi pratik i§lerin yapilmasma yonelik kalmaktaydi (6). Eu ko-
§ullarm gegerliligini surdurdugu donem ve toplumlarda ya§am sa- va§1 veren sakatlarm egitimlerinden sozedebilmek ku§kusuz ola- naksIzdIr.
Go<;;ebelikten kurtulup, tanmsal faaliyetlerde bulunmaya ba§- lamldiktan sonra uzun yuzyillar boyu, yukandaki satIrlanmlzda ozetledigimz ko§ullar ge<;;erliligini surdurerek ya§ama yon ve bigim vermeye devam etmi§tir.
(6) Ornegin; isparta'da egitimin amaCI, iradeyi gu<;lendirmek, bedeni gu<;lu ve zinde hale getirmek temeline dayamr ve gen<;ler bu ama<;larla egitilirdi. Bu nedenle saglam, vucut noksanlIgl ve bozuklugu olmayan <;ocuklara ya§a- rna ha:kkl verilmekte, sakat dog-an yada olanlar «ihtiyarlar Meclisinde» go- ru§Ulerek oldurUlurlerdi. KOCER, s. 106.
417
Orta <;ag'da, sakatlarla aile uyelerinin, akrabalarmm ve kom-
§ularmm dl§mda din adamlan ve kurumlarmm ilgilendiklerini, koruyup gozettiklerini goruyoruz. Dinsel du§unce ve kurumlarm toplum ya§antlsl uzerinde etkili oldugu bu donemlerde, sakatlar ic;in ozel barmaklar, aciz evleri ve i§ evleri kurulmu§tur (7). Ancak, hemen deginmek gerekirki bu tur onlem ve geli§imler, sakatlarm buyuk c;ogunlugunun sakatllklan nedeni ile hemcinslerinin aClma, yardlm ve haylrseverlik duygularma bagll bir ya§antl surdurme- lerini engelleyecek etkinlik ve yaygmllkta olmaml§ ve egitim hiz- metlerini kapsamaml§tlr.
15. yuzyllda ilk kez mahalli idareler sakatlarm egitim ve c;all§- tlnlmalarma yonelik hizmetler vermeye ba§larken, devletin de 17.
yuzyll da C;lkanlan yasalarla gorev ve sorumluluk yuklenmeye ba§- ladlgl gorUlur (8).
18. ve 19. yuzylllarda; Endustri Devrimi, hlzla geli§en bilim ve teknoloji, c;ogalan i§bolUmu ve uzmanla§ma, insan hayatmm us- tun degeri ve vazgec;ilmezligi konusundaki du§unsel aklmlar, top- lumun ve devletin sakatlarla daha c;ok ilgilenmesine yol ac;tl.
18. yuzyllda parasal ve ayni yardlmlarla sakatlara yardlmcl 01- ma yolu, 19. yuzyll ortalarmda sakatlarm tedavi ve esenlendirilme- leri dogrultusunda geli§mi§ (9), aym yuzyll sonlarmda ise sakatla- rm egitim ve ogrenimleri ile c;all§tlnlmalan konusunda ilk somut giri§imler ba§laml§tlr.
(7) HristiyanlIgm yaygmlai;/tlgl d6nemlerde sakatlar i<;:in, manastlrlar i<;:ersinde, 6zel barmaklar a<;:lldl. Bunlara Yunan geleneklerinden esinlenilen «Xenodic- hie» (Konuk evleri) adlan verilmii;/tir. Walter A. FRIEDLANDER «(ev. Resan TA:;;(IOGLU), Sosyal Refah Hizmetlerine Bai?Iangl<;:. SSYB, Sos. Hiz. Gnl.
Md. yay. no: 44, Ankara, 1966, s. 13; 1551 Yllmda ingiltere'de, sakatlarm ku<;:uk el endustrisi i<;:ersinde emeklerini degerlendirdikleri ve yapllan giderle- rin bir b61umunu bu yol ile kari;/lladlklan «Work Houses» (ii;/ evleril a<;:ll- mli;/tlr. Henri DENIS ((ev. Atilla TOKATLIl, Ekonomik Doktrinler Tarihi, C.I, istanbul, 1973, s. 91; 1552 Yllmda ingiltere'de yururlUge giren bir yasa ile devlet<;:e <;:ahi;/amayacak kadar yoksul ve sakat olanlann egitim ve g6ze- timlerinin yaplldlgl «adz evleri» a<;:llmli;/tlr. FRIEDLANDER, s. 20.
(8) ingiltere'de 1551 ve 1572yillannda <;:lkanlan yasalar ile 1598 Yllmda <;:lkanlan
«Elizabeth Yasasl» bunlarm ilk 6rnekleri olarak slralanabilir. Daha <;:ok bilgi i<;:in bkz. FRIEDLANDER, s. 20, DENIS, s. 91, Arthur FINK ((ev. Lutfiye YASA-Necil ULUSAY), Sosyal Hizmet Alam, SSYB. Sos. Hiz. Gnl. Md.
yay. no: 21, Ankara, 1963, s. 26-27; Milton BRIGGS-Percy JORDON, Eco- nomic History of England. University Tutorial Press Ltd., London, 1967, s.
386 yd.
(9) Bu konuda fazla bilgi i<;:in bkz. ALTAN, s. 156 yd.
418
Sakatlarm egitimlerini amaglayan ilk ozel egitim kurumu, goz- leri gormeyen gocuklan egitmek uzere 1791 yllmda ingiltere'de hizmete giren bir korler okuludur. 1808 yllmda isveg ve 1811 yllm- da Danimarka'da yine birer korler okulunun aglldlgml biliyoruz.
ABD'de ise sakatlara yonelik egitim yapan ilk kurumun yatIlI bir korler okulu oldugunu ve 1823 yllmda Kentucky'de aglldlgml og- reniyoruz (10).
GorUldugu uzere, sakatlara yonelik egitim yapan kurumlarm ilk ornekleri korler igin verilmi§tir. Daha sonralan ise saglr ve dil- siz gocuklan egiten kurumlar agllml§tIr. 1807'de Danimarka'da, 1808'de isveg'de agllan okullar saglr ve dilsizlere egitim veren ku- rumlarm ilk ornekleridir. ingiltere'de 1886'da ilk saglr ve dilsiz okulu hizmete girmi§tir (11). ABD'de ise; indiana'da, 1845'de Ten- nessee'de, 1846'da Georginia'da ve 1861'de California'da ilk saglr ve dilsiz okullan agIlml§tIr (12).
Korler, saglr ve dilsizler dl§mda kalan sakatlara yonelik egitim hizmetleri ise daha geg ba§lar. Fiziksel dl§ yapl (Ortopedik) sakat- lar igin agllan ilk egitim kurumu, 1841'de ABD'de (New-York), kli- nik olarak hizmete giren bir kurum olmu§tur. Bu okulu, yine aym tUr sakatlara egitim yapan ve 1889'da ABD'de (Chicago) agllan bir ba§ka okul izler (13). Bu okullarm bir ba§ka ortak ozelligi de, bu- yiik bOliimiiniin goniillii kurulu§larca agllmasldlr. ABD'de 1920 le- re dek bu tUr galI§malarm, goniillu derneklerce yurutUldugiinii go- ruyoruz (14).
Qaglmlzm ilk yansmdaki sava§lar, ekonomik bunallmlar ve devletin «sosyal» bir nitelik almasl, sakatlarm yasal zorunluluk yo- lu ile gah§tInlmasmda ve bu alanda pek gok Ulkede ge§itli yasala- rm yururluge girmesinde etmen oldu. Boylece, sakatlarm temel ve ozel egitimleri, tIbbi ve mesleki esenlendirilmeleri (Rehabilitasyon- Ian) goziimlenmesi gereken sorunlar olarak kar§lmlza glkml§tIr.
Bu alandaki gah§malarm 2. Diinya Sava§l sonrasmda yogunla§tIgl ve giinumuzde geli§me doneminde oldugu soylenebilir. Her giin sa-
(10) FRIEDLANDER, s. 94.
(11) .Sosyal Degi§me...», s. 94.
(12) FRIEDLANDER, s. 94.
(13) «Rehabilitasyon Merkezlerinin Planlanmasl», SSYB Sos. Biz. Gnl. Md. yay.
no: 18, Ankara, 1957, s. 10.
(14) «Sosyal Degi§me..» s. 280.
419
katlarm egitilmeleri konusunda bir yeni- teknik yada yontem ge- li§tirilmekte ve uzerinde tartI§llmaktadlr.
2. Tiirkiye'de
Ulkemizde sakat gocuklarm egitimi konusunda ilk giri§im, 1899 yllmda istanbuI'da, Sadrazam Kamil Pa§a ve Maarif Nazm Munif Pa§a zamamnda Ticaret mektebi muduru Oroti efendi tarafmdan aym okul igersinde yapllml§tIr. Ogretim suresi 4 yll olan bu okul, sa- glr ve dilsiz gocuklara yonelik ozel egitim hizmeti vermekteydi. Da- ha sonra, 1901 yllmda ise aym okulda bir korler okulu agllml§tIr.
Ancak, gok klsa bir sure sonra once korler okulu, 1908 yl1mda ise saglrlar okulu ardarda kapanml§tIr.
Bunu izleyen ikinci giri§im ise, izmir'de Alber Karamona adh bir musevi yurtta§ tarafmdan yapllml§tIr. Bu saglr ve dilsiz go- cuklarm egitimi igin kurulmu§ ozel nitelikte bir okuldu. 1927'de Saghk Bakanhgl tarafmdan devralmarak kamula§tInlml§ ve daha sonra kor ogrenciler bo1Umunde eklenmi§tir. Ancak bu okullar da aradan bir kag yll gegmeden kapanml§tIr (15).
Ulkemizde sakatlara yonelik egitim hizmetlerine 1950 yllmdan itibaren Milli Egitim Bakanhgma bagh ozel egitim kurumlarmda surekli olarak ba§lamlml§tIr. BatI Avrupa Ulkeleri ile ABD'de gorUl- dugu uzere, Ulkemizde de sakatlara yonelik ilk egitim kurumlarl, korler ile saglr ve dilsizler okullarl olmu§tur.
1951-1952 ogretim yllmda Ankara'da agllan korler okulu bu alanda atIlan ilk adlmdlr. Ulkemizdeki ilk saglr ve dilsizler okulu ise, 1952-1953 ogretim yllmda Ankara, istanbul (YlldlZ) ve izmir'de agl1ml§tIr. 1954-1955 ogretim yl1mda ise, Gaziantep'de yine Milli Egitim Bakanhgl tarafmdan bir ikinci korler okulunun aglldlgml goruyoruz. 1961 yllma dek saglr okullarmda yalmzca ilk ogrenim yapllabilmi§ ve orta dereceli 6grenim gergekle§tirilememi§tir. Bu- nunla birlikte Ankara'da, 1951-1952 ogretim yllmda agllan korler okuluna 1952-1953 ogretim yllmda orta bo1Umde eklenmi§tir (16).
(15) Ozel Egitim Okul, Slmf ve Kurumlarl KI1avuzu, T.e. Milli Egitim BakanlIgl ilkagretim Gnl. Md. yay. no: 5, Serefliko<;:hisar, 1971, s. 20.
(16) Saglr okullarmm ilk baliimlerinde agrenim sllresi; 2 Yll hazlrlIk smlfl olmak llzere toplam 8 yll, 1961 Yllmdan sonra a911an orta baliimlerinde ise 3 Ylldlr.
Karler okullannm agrenim sllreleri ilk balllmlerinde 6, orta baliimlerinde ise 3 Ylldlr.
420
Aynca okullar He okulu bitirenlerin sayl1an incelendigi zaman (Bkz. TabloI,ll), a<;alml§ bulunan bu okullarm iilkemizin gereksin- melerini kar§llamakta gok yetersiz kaldlgl gariiliir. §ayleki, iilke- mizde 1961 yl1ma dek karler okulundan ilk agrenimlerini tamamla- yarak mezun olan ogrencilerin sayllan yalmzca 117, sagIr okulla- rmda ise 156 kadardIr (Bkz. Tablo I, II).
Ussal sakatlara (geri zekalllara) yanelik egitim hizmetleri ise iilkemizde 1955 Yllmda ba§lar. Milli Egitim Bakanllgma bagll «Reh- berlik ve Ara§tIrma Merkezi)) tarafmdan Ankara'da agIlan ilk ozel alt smIfl, 1959 Yllmda izmir, 1961 yl1mda istanbul'da agl1an azel alt smIflar izlemi§tir.
1961 AnayasamIzda yer alan «Halkm ogrenim ve egitim ihti- yaglanm saglama devletin ba§ta. gelen odevlerindendir.» (17) hiikmii, aym maddenin bir ba§ka fIkrasmda yet alan «Devlet, du- rumlan sebebiyle ozel egitime ihtiyacI olanlan, topluma yararll kIlacak tedbirleri allr.» (18), hiikmii ile biitUnlenir. Anayasa'mIz- daki bu hiikiimlerle sakatlarm egitim ve agrenim garme hakkl ile devletin sakatlarm egitimleri konusundaki sorumlulugu agIk ve se- gik bigimde belirlenmektedir.
Ancak, 1961 yllmda yiiriirliige giren 222 saylll «ilkagretim ve Egitim Kanunu)) (19) ile ilkagretim «kadm erkek biitiin Tiirk'le- rin milli gayelere uygun olarak bedeni, zihni ve ahlaki geli§mele- rine ve yeti§tirmelerine hizmet eden temel egitim ve agrenimdir»
denilerek, sakatlan da kapsayan zorunluluklar getirmi§tir (20).
Adl gegen yasada (dlk6grenim ~agmda buiundukiarl halde, zihnen, bedenen, ruhen ve sosyal bakImdan aziirlii olan gocuklarm 6zel egi- tim ve agrenim garmeleri)) (21) amaCI ile 6zel egitim kurumlarmm agIlmasml 6ng6rmekteydi. 1961 AnayasamIz ile aym yl1 igersinde yiiriirliige giren 222 saYIll ilk6gretim ve Egitim Kanunu'nun 6.
maddesindeki zorunlu ilk6gretim kurumlarmm, (c) fIkrasmda «0-
(17) Anayasa, m. 50, f. l.
(18) Anayasa, m. 50, f. 4.
(19) Resmi Gazete, T. 12 Ocak 1961, S. 10705.
(20) «ilkogretim, ilkogretim kurumlarmda verilir, ogrenim Qagmda bulunan klZ ve erkekQocuklar i<;:in mecburi, devlet okullarmda paraslzdlr.» Adl GeQen Kanun, m. 2; «Turk Vatandagl klz ve erkek Qocuklar ilkogrenimlerini, resmi veya ozel Turk ilkokullarmda yapmakla mukelleftir.» Adl geQen Kanun, m.4.
(21) Adl geQen Kanun, m. 12.
421
Tabla I
KORLER OKULLARINDA OGRETiM YILLARINA GORE OGRENCi MEZUN VE SIRA BEKLEYENLERiN DAGILIMI
Ogrenci SaYlsl Mezun Olan Ogrenci Slra Bekleyenler Okul Ogret.
ilkKlSlmOrtaKlslm ilk KlSlm
bgretim YIl1 SaYlsl SaYlsl Orta KlSlm Erkek KIZ Taplam
1951-1952 - 12 55 - 7 - 33 8 41
1952-1953 1 19 110 18 7 - 20 6 26
1953-1954 1 29 85 43 - - 28 9 37
1954-1955 2 35 87 33 12 6 16 3 19
1955-1956 2 37 120 26 10 6 15 5 20
1956-1957 2 27 132 39 5 - 18 3 20
1957-1958 2 36 133 27 17 4 21 9 30
1958-1959 2 42 142 40 10 6 11 5 16
1959-1960 2 38 137 57 21 4 25 8 33
1960-1961 2 36 132 67 28 11 18 6 24
1961-1962 2 41 158 61 16 4 23 10 33
1962-1963 2 46 156 65 8 12 18 6 24
1963-1964 2 45 170 64 9 11 21 4 25
1964-1965 2 43 205 67 24 12 21 7 28
1965-1966 2 45 214 62 22 10 26 13 39
1966-1967 2 42 200 76 20 6 14 6 20
1967-1968 2 45 208 82 20 6 9 5 14
1968-1969 2 56 208 82 19 18 18 8 26
1969-1970 2 53 249 81 24 12 44 1 45
1970-1971 2 55 278 78 21 7 57 1 58
1971-1972 3 60 321 83 - - 80 11 91
1972-1973 4 76 340 85 157 33 44 9 30
Kaynak : T.G. Milli Egitim BakanlIgmm, bireysel c;:a1li:lmalanmlz He saglaclIglmlz yaymlanamamll:l verileri.
Tablo II
SAGIR OKULLARINDA OGRETiM YILLARINA GORE OGRENCi MEZUN VE SIRA BEKLEYENLERiN DAGILIMI
Ogret.
Ogrenci SaYlsl Mezun Olan Ogrenci Slra Bekleyenler Okul
Ogretim ylll Saytsl SaYlsl 11kKlSlill OrtaKlSlill ilk KlSlill Orta KlSlill Erkek KIZ Toplam
1952-1953 3 23 204
-
10 - 32 27 591953-1954 3 24 243 - 12 - 58 33 91
1954-1955 3 28 264
-
4 - 41 32 731955-1956 3 44 408
-
7 - 34 27 611956-1957 4 44 454 - 16 - 36 29 65
1957-1958 4 43 498 - 15 - 28 25 53
1958-1959 4 53 525 - 21 - 24 34 58
1959-1960 4 59 628 - 19 - 40 31 71
1960-1961 4 63 630 - 32 - 54 28 82
1961-1962 4 69 681 - 47 - 70 50 120
1962-1963 5 72 737 - 43 - 96 35 131
1963-1964 5 77 801 - 60 - 171 69 240
1964-1965 5 87 864 26 66 - 189 84 273
1965-1966 5 113 932 41 72 - 272 106 378
1966-1967 5 111 1187 56 91 26 248 118 366
1967-1968 5 112 1245 50 81 15 282 169 451
1968-1969 5 119 1218 55 91 15 476 194 670
1969-1970 6 119 1268 76 98 20 797 304 1101
1970-1971 9 134 1593 95 144 20 760 311 1079
1971-1972 10 154 1734 82
- -
575 281 7561972-1973 11 185 1935 108 89 30 824 342 1137
Kaynak :T.e. MilliEgitim BakanlI!p-nm, bireysel QalI~malanmlzHe sagladlglmlz yaYlmlanmaml~verileri.
zel egitim ve ogrenime muhtag gocuklar igin kurulacak okullar, Sl- mflar ve gezici ogretmenliklef)le, «Mecburi ilkogrenim gagmda bu- lunduklan halde; zihnen, bedenen, ruhen ve sosyal baklmdan oziir- Iii olan gocuklarm ozel egitim kurumlarmda yeti§tirilmeleri»
(m. 12) ongoriilmii§tiir. Bu hiikiimlerden de kolayl1kla goriile- bilecegi iizere iilkemizde egitim hizmetleri yoneltilen sakatlar, ilkogrenim gagmda bulunan gocuklar olmaktadlr. Bu yasa uyarm- ca glkanlan «dzel Egitime Muhtag Qocuklar Hakkmda Yonetme- lik» de (22) ise, ozel egitime muhtag gocuklar igin (beden, zihin, duygu ve sosyal ozelliklerindeki olagan dl§l ayncal1klan nedeniyle normal egitim hizmetlerinden yeterince yararlanamayan gocuklar»
(23) tamml getirilmi§tir.
Milli Egitim Bakanl1g1 tarafmdan agllan saglr ve korler okul- Ian ile ussal yonden yeteneksiz (geri zekal1) gocuklar igin hizmet goren ozel alt slmflar, nicel ve nesnel yonden ozellikle 1961 Yllm- dan sonra biiyiik bir geli§me gostermi§tir (Bkz. Tablo III). Aynca bunlara 1973-1974 ogretim yllmda 50 ogrenci ile Ankara'da agllan bir «Ortopedik Sakatlar Okulu»da eklenmi§tir. Ancak, bu tiir okul- larm sayllarmm, yaygml1k ve olanaklarmm daha sonradan degini- lecegi iizere iilkemiz gereksinmelerine yeter derecede oldugunun soylenebilmesi gok giigtiir.
Milli Egitim Bakanl1g1 dl§mda sakatlarm egitilebilmesinde gorevi bulunan bir ba§ka kurulu§ ise Sagl1k ve Sosyal Yardlm Ba- kanl1g1dlr. Oysaki ne Sagl1k ve Sosyal Yardlm Bakanl1gmm nede kamusal yada ozel bir ba§ka kurum yada kurulu§un bu konuda herhangi bir katkl ve i§levi bulunmamaktadlr. Hazlrlanan «Geri Zekal1larm Baklm, Egitim-dgretim, Tedavi, Rehabilitasyon ve Sos- yal Hizmetler Genel Yonetmeligi»ne gore, zeka boIiimleri 0-49 ara- smda bulunan ileri derecede ussal yonden yetersiz gocuklarm, egi- timi Sagl1k ve Sosyal Yardlm Bakanl1gmm sorumluluk alamda bl- rakllmaktadlr (24).
(22) Resmi Gazete, T. 16 $ubat 1975, S. 15151.
(23) Adl gegen Y6netmelik, m. 1.
(24) Konu ettigimiz bu y6netmelik, henuz yururlUge girmemif}tir. 19746gretim yl- h baf}mda Rehberlik ve Araf}tJrma Merkezi ile yaptJglmlz temaslar sonucu, zeka b6lUmu 45-70 arasmda bulunan 90cuklarm bu merkezlerdeki egitim kapsamma almdlgml, buna karf}m zeka b6lumu 74-85 (smlraltJ olarak ad- landlnlmaktadlr) ve 85-90 (aglr 6grenenler olarak adlandlnlmaktadlr) arasmda olanlarm egitimleri, normal slmflarda normal olan 90cuklarla bir- arada yapllmaktadlr. Bu halde ise, birka9 yllhk gecikmenin ka9lmlmaz oldu- gu ilgililerce belirtilmektedir.
424
TURKiYE'DE OZEL EGiTiMiN GELi~iMi
Korler-Saglrlar-Ortopedik OzurlU Qocuklar Okullan TABLO III
Sayllar
OKUL SAYILARI
...--
- - r - 23 33 33
-
7 126
1960 1965 1970 1975 1976 1977 t>~retimYillarl
Sayilar
-
....---r--- t>CRETMEN SA YILARI
...-- ..--
379 425
I - - - 329
158 194 99
t>gretim Yillarl 1960 1965 1970 1975 1976 1977
Sayllar
-
, . . . - - t>CRENCi SA YILARI
...-- ....--
-
3171 3322 36061146 2044 829
t>gretim yillan 1960 1965 1970 1975 1976 1977
Kaynak : 1976-1977 Ogretim Ylh itibariyle Milli Egitim Bakanhgmdan sagladlglmlz verilerden yararlamlarak diizenlenmi~tir.
III- SAKAT gOCUKLARA YONELiK EGiTtMiNiN TURLE- Ri, YOLLARI VE KO~ULLARI
Sakatlarm egitimlerinin, saglam kimselerin egitimlerinden farkll yonleri bulunur. ~oyleki; sakatlar «Temel» ve «(Ozel» olmak uzere iki tiir egitimden gegmek zorundadlrlar.
Sakatlarm «Temel» egitimleri tarih, gografya, fen, tabiat vb.
gibi madi ve manevi tiim bilimleri kapsar. Kolayllkla goriilebilece- gi uzere, sakatlarm egitimlerinin «temel» yonu, saglam kimsele- rin temel egitimlerinden gok farkll degildir.
Ancak, sakatlarm egitimlerinin, sakatllklanmn tiirlerine gore degi§ebilen birde «ozel» yonu vardlr. Sakatlarm okuyup yazabilme- leri (kor ve saglrlar igin) , konu§abilmeleri (saglr ve dilsizler igin) , yuruyebilmeleri, yon bUlabilmeleri, merdivenlerden inip glkabil- meleri, ta§ltlardan yararlanabilmeleri, yemek yiyip, tra§ olabilme- leri vb. gereksinmeleri ba§kasmm yardlmma bagll kalmadan kar-
§llayabilmeleri ozel baZl becerilerin sahibi olmalanm gerekli kllar.
Sakatlarm bu tur becerileri kazanabilmeleri ise, ancak sakatllk tiir- lerine gore degi§en bir «(oze!» egitim ile saglanabilir. Sakat gocuk- larm «Temel» ve «(Ozel» egitimleri, tlbbi tedavi ve esenlendirme (Rehabilitasyon) den sonra ba§lanabilen bir hizmet niteligi goste- rir. Sakat gocugun oncelikle, sakatllk tiir ve yeteneklerdeki etkinli- ginin bilinip belirlenmesi gerekir. Sakatllgm tiimu ile ortadan kal- dlnlamayacagl saptamrsa, artlk sorun sakatllgm birey yetenekle- rindeki etkinliginin olanakll en alt duzeye indirilmesine yoneliktir.
Sozgelimi, yeni dogan bir gocuk duyma yada gorme yeteneklerin- den yoksun ise, oncelikle soz konusu sakatllgm tiimu ile ortadan kaldmlmasl olanagl ara§tlnlacaktlr. 6rnegin, kulakta yapllacak sa- katllgl giderecek bir operasyon yada goz nakli gibi. Eger bu mum- kun olamlyorsa amag, sakatllgm birey yeteneklerindeki etkinligini en alt duzeye indirmek olacaktlr. Protez yapllmasl, diger saglam uzuvlarmm geli§tirilerek sakat uzuvun i§levini surdurebilmesinin saglanabilmesi gibi. Bu tur gall§malarm tlbbi gergeve igersinde ka- lacagl aglktlr.
Sakat gocugun ilke olarak «temel» ve «oze!» egitimlerini yapa- bilmek uzere bir egitim ve ogretim kurumundan yararlanmasl ge- rekir. Ancak, bazl kez sakatllk tiiru ve gocuk yetenekleri uzerinde- ki etkinligi sakatlarm bir egitim ve ogretim kurumundan yarar-
426
lanabilmesini olanakslz kllar. Aglr ortopedik sakatlIklarda, iled dii- zeyde ussal yetersizliklerde oldugu gibi. Bu halde ise, sakat c;ocu- gun ailesi ic;ersinde mektup yada araslra agretmenlerce denetlenip yanlendirilmesi yolu He egitilmesine c;alI§mak yada aym nitelik- ler gasteren sakat c;ocuklarla yatIlI azel bir egitim kurumundan yararlandlrmak kac;mllmaz olacaktIr.
Bu tiir sakatlara yanelik egitim yapan kurulu§lardan yarar- lanan kimselerin aglr sakathklara ugraml§ olmalan nedeniyle bir tedavi ve esenlendirme (rehabilitasyon) kurumu niteligi de gaster- mesi gerekir (25).
Her toplumda bu kadar aglr sakathklara ugramaml§ olmakla birlikte, ayak yada kollarmdan birisi olmayan, dl§ yapl bozuklukla- nolan, guC; i§iten, Heri derecede g6z bozuklugu olan, ussal yanden aglr 6grenen kuc;umsenmeyecek saylda c;ocugun egitim kurumla- rmdan geregi ve yeterince yararlandmlmasmda guc;lUklerle, sorun- larla kar§lla§llmaktadlr. Bu guC;luk ve sorunlar bazl kez c;ocuklarm sakathklarmm tiir ve etkinliginden kaynak bulmaktadlr. Ancak, bazl kez ise ailelerine, egitimde garevli personele, egitim kurumlan- na yada toplumun kultur duzeyine ili§kin olarak dogabilmektedir.
Bu tiir sakatlarm egitilmeleri konusunda izlenebilecek iki yol bulunur.
Bunlardan birincisi; sakat c;ocuklarm, yalmzca sakat c;ocukla- rm bulundugu, sakatlarm «aze!>J ve «genel)) egitimi ic;in aC;llml§
bulunan ogretim kurumlarmda egitilmeleri yoludur. ikinci yol ise sakat c;ocuklarm, sakat olmayan c;ocuklarm egitimlerinin yaplldlgl ogrenim kurumlarmda, sakat olmayan c;ocuklarla bir arada egitim gormeleridir.
Birinci tiir bir egitimin sakat c;ocuk ic;in olumsuz yanleri bulu- nur. Sakat c;ocuga bu yande bir egitim verilmesi halinde, ya§adlgl toplum He ili§kisi kesilecek ve akranlarmdan tiimu He soyutlana- caktIr. Bu sonucun sakata egitim yolu He yardlmcl olabilmedeki amac; He c;eli§ecegi aC;lktIr. Sakat c;ocugun evinde aHesi yamnda
(25) SakatlIglll, sakat kimsenin 9al1i?ma yeteneklerini tumu ile ortadan kaldlrdlgl boyle bir durumda, sakatlll egitimi ve mesleki esenlendirilmesinden soz edile- bilmesi olanagl bulunamaz. Bu durumda ama9 sakat kimseyi kendine yeter hir duruma getirmeye yoneliktir. Ozel baklm evleri, parasal odemeler gibi programlann soz konusu olacagl bu tur sakatlar konumuz dli?lllda kalmak- tadlr.
427
egitimi ise, aile iiyelerinin sakat gocugun egitimi konusunda aydm- latllmasml ve egitilmesini gerektirecektir. Kendisine yaWl bir egi- tim kurumunda ozel egitim verilmesi halinde ise, gocuk ailesinin il- gi ve yardlmlarmdan uzak ve yoksun kalacak, ailesi ve toplum ile esasen sakatlIgl nedeniyle duyarlI olan ili§kileri olumsuz yonde ge- li§ebilecektir. Aym tiir giigliiklerin sakat gocugun aile iiyeleri igin- de soz konusu olacagl gozden lrak tutulmamalIdlr.
Sakat gocuklarm egitimlerinin sakat olmayan gocuklarla bir arada, aym ogrenim kurumu gabsl altmda siirdiiriilmesi giiniimiiz- de daha gok benimsenen bir yol niteligindedir. Ancak bu tiir bir egitimin siirdiiriilmesinde, sakatlarm saglam akranlan ile aym egi- tim hizmetlerinden yararlandmlabilmelerinde bazl giigliiklerle kar-
§lla§llabilmektedir (26).
Bu giigliikleri §oylece slralayabiliriz
A- Sakat gocugun normal okullara kabul edilmesi halinde ailesinin ve ogretmenlerinin bu konuda yeterli bilgiye sahip kllIn- maSI ve birbirleri ile siirekli ili§ki ve i§birligi igersinde bulunmasl gerekir (27). Oysaki bu ili§ki ve i§birligi normal okullarda gogu kez gergekle§tirilemez. Ozellikle sakatlarm orta ogrenimlerinde ogret- menler gogalIr, sakatlardan sorumlu tutulmalan giigle§ir. Doktor ve aileler sakat gocuklann sorunlarml anlatacak kimseler bulabil- mede giigliik geker. Aynca ilk ogrenimi izleyen egitim evrelerinde binalar biiyiir, okullar gogalIr. Sakat gocuk smlfml bulmada hiz- metlerden yararlanabilmede biiyiik giigliik geker.
B- Sakat gocuklar, normal gocuklarm devam ettikleri okul- larda merdivenlerden inip-glkma, tuvalete gitme, slralarda otur- rna, ders araglanm kullanma vb. ozel giigliiklere katlanmak zo- rundadlrlar. Bu okullar, ge§itli sakatlIklara ugraml§ gocuklara go-
(26) Burada s6z konusu olan k6r ve sagir <;ocuklar dI§mda. fiziksel sakatlIklara ugramI§ olan <;ocukiardir. Du§unsel yada ussal bir sakatligi bulunan <;ocuk- larm normal <;ocuklarla birarada egitim ve 6grenimden ge<;irilmeleri esasen s6z konusu olamaz.
(27) Ogretmen. aile ve sakat <;ocuk arasmda bilin<;li sikI ve surekli bir ili§kinin kurulamamasI, egitimden umulan yararlan ortadan kaidirabilecek, bazi sa- kmcalara kaynak olabilir. S6zgelimi; sakat <;ocugun egitiminde. ba§ansIz- hgi ile sakathgl arasmdaki ili§kinin <;ogu kez ailesi tarafmdan kuruldugu bu konuda yapllan bilimsel ara§tInnalarla kamtlanmaktadir. Bkz. MAN- CIAUX. Handikaph (Sakatl Cocuklann Egitimlerinin Organizasyonu. teksir.
ogrenci saghgmm geli§tirilmesi semineri 11-12 Mart 1974, s. 3.
428
re ozel olarak diizenlenmemi§ oldugu igin, bu tiir giigliiklerle kar-
§lla§llmaSl dogal olmaktadlr.
C- Sakat gocuklar ile saglam gocuklar arasmda olumlu ili§- kiler kurulmasl ve dayam§ma saglanabilmesi kolayhkla gergekle§- tirilemez. brnegin, sakat gocuklarm kullandlklan bazl araglar ar- kada§lan tarafmdan alay konusu edilip, onlan klrar, iizebilir. Sa- kat gocuklar bazl derslerde (beden egitimi, miizik, resim, el i§i vb.
gibi) kendi giigsiizliik ve yeteneksizliklerini, saglam akranlan ile kar§lla§tlrarak olumsuz duygulara saplanabilirler. Ancak son Yll- larda bu konuda yapllml§ bazl ara§tIrmalar bu tiir ku§kulan or- tadan kaldlracak sonuglara ula§maktadlr. brnegin, ingiltere'de yapllml§ bir ara§tIrmada, bazl okullarda aglr sakathklara ugraml§
gocuklar ile normal gocuklarm aym egitim kurumunda bulundu- rulmalan denemesine giri§ilmi§tir. Alman sonuglar ise umulanm tersine gok olumlu olmu§tur. Saglam gocuklar, sakat arkada§lan- na yardlmcl olmu§lar, aralarmda slkl bir dayam§ma gergekle§tir-
mi§l~rdir. Futbol oynamaYl bile saglam arkada§larmdan ogrenen sakat gocuklar topluma giigliik gekmeksizin al1§abilmi§lerdir. Eger slmf, gocugun gelecegini hazlrlar ve aralarmda sakata klrmadan yer verebilirlerse bu yol en iyi goziim olarak kabul edilebilir (28).
Sakat ve saglam ogrencilerin bir arada bulunmalarmdan umula- bilecek bir ba§ka yarar ise, saglam gocuklarm gelecegin yeti§kin ku§aklanm olu§turdugu zaman ylllar once belki aym slrada otu- rup, arkada§hk ettigi, aralarmda bir sevgi ve dayam§manm oldugu sakatlara kar§l boyle bir tecriibesi olmayan insanlara oranla daha bilingli, gergekgi ve uygar bir gizgide olabilmesidir. Kendimizin ya- da gevremizde bulunanlarm kag sakat tamdlgl yada arkada§l oldu- gu konusunda sorulabilecek bir soruya. verilecek cevabm biiyiik bir olaslhkla olumsuz olacagl unutulmamahdlr. Ancak hemen ekleme- mi§ gerekir ki, bu tiir olumlu bir sonuca ula§Ilabilmesi biiyiik Olgiide toplumun, ailelerin egitim ve kiiltiir diizeyinin yiiksek olmasma bagh kalacaktIr.
D- Sakatlarm «Temel» egitimlerine «bzeb> egitimlerinin ek- lendigi igin, sakat ve saglam gocuklarm egitim ve ogrenim siirele- ri ile kapsamlan farkhhklar gosterir. Sakat ve saglam gocukla- rm egitimlerinin bir arada siirdiiriilmesinin ilk ogretim ev-
(28) MANCIAUX, S. 3.
429
resinde daha kolay oldugu du§unUlebilir. Sakat ~ocuklan egiten ozel egitim kurumlarmm Ulkenin ku~uk yerle§im yerlerine dek uzanan bir yaygmllkta olmas1 ~ok gu~tur. Oysaki ilk okullar Ulke- nin her yoresinde bulunur. yogu kez slmflarda tek ogretmen olma- Sl, sakat-aile-ogrenci-ogretmen ili§kilerinin kurulabilmesini ve olumlu yonde geli§tirilmesine yard1mc1 olur. Bu okullarm ku~uk
(koylerde tek katll) ve basit olmas1, bu alandaki sorunlan azalta- bilecektir.
Egitim kurumlarmda ogrenim gormesini tumu ile engelleme- yecek duzeyde bir sakatllga ugram1§ ~ocuklarm, normal okul orta- mma sokulmasmda yarar gorUlmekle beraber, yukanda k1saca be- lirlenen nedenlerle bu yola gidilememektedir. Bu gu~lUklerinorta- dan kald1nlamamas1 halinde sakat ve saglam ~ocuklarm «ortak»
egitimlerinden olumlu bir sonu~ummak dogru degildir (29).
Bu halde ise, sakat ~ocuklarmegitilebilmeleri i~in ozel egitim ve ogrenim kurulu§larmm kurulmalan ka~m1lmazolmaktad1r.
Kor ve sag1r-dilsiz ~ocuklarm egitilmesinde ise, ozel egitim kurumlarma gerek vard1r. Bunun nedeni bu tur sakatllklara ugra- m1§ ~ocuklann, saglam ~ocuklarlabir arada egitilmesine sakatllgm kendine ozgu niteliklerinin yola~acag1 olanaks1zllkd1r. Kor yada sa- glr-dilsiz ~ocuklarm egitilmelerinde, saglam ~ocuklardantumu ile farkll bir teknik ve program uygulamr. Ozel okuma, anlama yon- temlerinin kullamlmas1 uzun bir sureye, ozel olarak egitilmi§ og- retmenlere ve teknik ara~ ve gere~lerle donatIlm1§, ozel olarak du- zenlenmi§ egitim kurmplarma gerek gosterecektir. Ussal yonden yetersiz bulunan ~ocuklarmegitimlerinin de sakatllgm niteligi ne- deni ile ozel ogrenim kurumlarmda surdurmesi gerekir. Ancak bu tur bir yola gidilirken boyle bir sakatllga ugram1§~ocuklarm ze- ka bolUmleri 50-100arasmda olmalld1r (30). 0-50 zeka bOlumui~er-
(29) Nitekim fiziksel sakathklara ugraml!? Qocuklarm zek€Llannm normal olma- lanna kar!?m, saglam Qocuklarm devam ettikleri okullarda daha gUQ oku- duklan, geri kaldlklan, ba!?anSIZ olduklan goriilur. Oysaki sakatlarm, yal- mzca sakatlara egitim yapan kurumlarda daha Qok ba!?anh olduklan anla-
!?llmaktadlr. MANCIAUX, s. 3.
(30) Zeka Bolumu; 0-49 arasmda bulunanlar ileri derecede geri zekahlar, 50-74 arasmda bulunanlar «ogretilebilen geri zekahlar», 90-100 arasmda bulunan- lar «aglr ogrenenler» olarak nitelendirilirler. Bkz. Ozel Egitim.. , s. 4.
430
sinde bulunan gocuklar, ileri derecede ussal yeteneksiz olarak ka- bul edilirler. Bunlarm egitimlerinden esasen konu edebilme oianagi yoktur. Ancak, zeka boliimii 90-100 arasmda kalan «agir ogrenen- lerinJJ ozel okul ve smiflarda buiunmasl gerekmez. Bu gocuklar di- ger gocuklarla bir arada, egitim ve ogrenim hizmetlerinden yarar- landInlmalldlrlar.
Birazda sakatlan egiten okullarm «yatIlvJ ve «giindiizliiJJ olma nitelikleri yoniinden degerlemesini yapallm.
Sakatlarm egitim gordiikleri ogretim kurumlan, «yatlllJJ yada
«yatih olmayanJJ bigimde kurulabilir.
YatIh ogrenim kurumlarmda, sakat ogrenciler gece ve giin- diizlerini okulda gegirirler. Ogrencilerin giinliik egitim programi sonunda evlerine gitmeleri ve bir sonraki giin tekrar gelmeleri soz konusu degildir.
Sakat gocuk, agir bir sakatllga ugraml§ ve aktif bir ozel egiti- me gereksinme duyuyorsa yada yeterli bir aile desteginden yoksun- sa (bu destek sosyal yada ekonomik nitelikte olabilir), «yatIllJJ ni- telikte bir okula yerle§tirilmesi daha uygun oiacaktir. Bu tilr okul- lar, dagmik kirsal kesime sahip olan iilkeler ile kor ve sagir dilsiz gocuklarm egitiminde yararll olabilir. Bir yonden ula§lm, akran ve arkada§lan ile bir arada bulunma ve aym ko§ullan payla§ma duygusu gibi iistiinliiklerine kar§m, sakat gocugu toplum ve aile ya§antIsma yabancIla§tIrma sakmcasl vardir. Ozel egitim goren sakat gocuklardan biiyiik bOIiimiiniin giig goziimlenen sorunlarm- dan birisinin, ailelerinin psikolojik, ekonomik ve toplumsal neden- lerle sakat gocuklanm yatill nitelikteki egitim kurumlarma ter- kederek ili§kilerini kesme egilimi gostermeleri oldugu gozden Irak tutulmamalldir. Boyle bir durum ise, sakat gocuklar iizerinde ilgi- sizlik, ihmal edilme, terkedilme, unutulma, sakathklarmm aYlplan- maSI gibi olumsuz duygular olu§turabilir. Bu nedenle sakatlan egi- ten yatIh bir okulda, tatillerde sakat gocukiarl ailesi yanma gon- dermeye, mektup yada ziyaret olanaklarmm geli§tirilmesine ozen gosterilmelidir (31).
(31) Osman YA~AR, «TiirkiyEi'de 80syal Hizmetler», II. Milli 80syal Bizmetler Konferansl. Ankara 5-8 MaYls 1962.. S8YB. 80S. Biz. Gnl. Md. yay. no: 23, Ankara, 1962, s. 126.
431
YatIl1 nitelikte bir okulun bir ba§ka sakmcasl ise, yaygm du- zeyde kurulabilmesinin guC;. ve pahal1 olmasldlr. Bu okullarda oze1 donamm (ozellavabola.r, merdivensiz alc;ak binalar vb. gibi) , egitil- mi§ personel (6gretmen, pedagog, doktor), c;e§itli arac; ve gerec;ler (ta§ltlar, egitim arac;lan vb.) bulunmasl gerekir. Bu alanda kar§l- . la§llabilecek guc;lUkler nedeni ile bu tur okullarm her kentte yada en azmdan «bolgesel» nitelikte kurulmasl kac;mllmaz bir zorunlu- luktur.
YatIl1 olmayan ogrenim kurumlarmda ise, sakat ogrencilerin gunluk egitim programl suresince okulda bulunmalan ve program tamamlanmasmdan sonra evlerine, ailelerinin yanma gidebilme- lerine olanak tammr. Bu tur okullarm biraz once deginilen sakm- calan yoktur. Ancak, bu halde sakatl1k tur ve etkinligi kar§lmlza 6nemli bir sorun olarak C;lkar. Gozleri ileri derecede bozuk yada bir el yada ayagl bulunmayan sakat bir c;ocugun her gun belkide evinden bir hayli uzakta bulunan bir okula gidip gelebilmesindeki guC;lUk aC;lktIr. Bu halde okullarm, sakat ogrencileri okula getirip goturen ozel arac;lara ihtiyacl olacaktIr. Aynca bu okullarm yal- mzca sakat ogrencilerin bulundugu bir egitim kurumu olmamasl halinde bu sakmca bir dereceye kadar giderilebilecektir. Qunku normal egitim yapan okullar, sakatlam ozel egitim yapan okullara omnIa daha yaygm olarak bulunur. Bu nedenle okula gidip gel- medeki guc;lUkler onemli Olc;ude. azalabilir.
Yatll1 olmayan ogrenim kurumlan, genellikle yaWl ogrenim kurumlarma oranla daha kolay kurulmakta ve daha ucuza mal olmaktadlr.
Sonradan sakat olanlarm egitimleri ise, dogu§tan sakat olan- larm egitimlerinden bazl farkl1l1klar gosterir. Sozgelimi, sakat bi- rey, sakatlanmadan once temel egitimini tamamlaml§ ise, yeniden boyle bir egitim surecinden gec;mesi soz konusu degildir.
Sonradan sakat olanlarm «ozel» egitimlerinin ise, dogu§tan sa,..
kat olanlarm «ozel)) egitimlerinden c;ok farkll bir yonu yoktur. Ba- Zl uzun sureli, ozel egitimi gerektiren sakatllklar dl§mda, sonra- dan sakatlananlarm ozel egitimleri dogu§tan sakat olanlarm ozel egitimlerinden daha guC; degildir. Bu nedenle sonradan sakat olan- larm, sakatl1k turlerine gore olu§turulacak ozel egitim program- larmdan (kurslar bic;iminde) yararlandlnlabilmesi en uygun yol- duro
432
Sonradan sakat olanlarm ozel egitimlerini saglamak, her §ey- den once bireyin sakatlanmadan once yer aldlgl sosyal giivenlik kurulu§unun temel gorevidir. Eger birey, sakatlanmadan once boy- le bir sistem kapsammda bUlunmuyorsa, devletin c;all§ma hayatl ile ilgili kurulu§lan bu c;ah§malan yapmak yiikiimliiliigiindedirler.
Bu tilr hizmetler; ozellikle kiiC;iik ya§larda c;all§anlarm (c;ocuk i§- c;iler ve C;lraklar) c;ok saylda oldugu iilkelerde daha da onem kaza- mr.
IV- ULKEMizDEKi UYGULAMAYA BAKn~
Bir onceki boliimde de deginildigi iizere, iilkemizde okul c;agm- da bulunan kor, saglr ve dilsiz, ussal yonden yetersiz ve fiziksel dl§ yapl sakatllklarma (Ortopetik Sakatllklara) ugraml§ c;ocuklar ic;in «ozeln ve «temel)) egitim veren okullar vardlr. Bu okullarm tii- mii Milli Egitim Bakanllgma baglldlr ve yapllan, i§levleri yoniin- den sakat olmayan c;ocuklara egitim hizmeti veren okullardan ayn nitelikler ta§lr. Bu nedenle bu okullarda yalmzca aym tilr sakatllk- lara ugrayan c;ocuklar bir arada egitim gormektedirler.
Bu okullar ve siirdiirdiikleri egitim konusunda biraz daha ay- rmtIll bilgiler verelim.
A. Sagular Okullarl : Bu okullarda duyma ve konu§ma yete- neginden yoksun saglr ve dilsiz c;ocuklara yonelik egitim ve og- renim c;all§malan siirdiiriiliir (32). Aym zamanda ogrencileri i§
ve sanata yoneltmekte amae;lan ic;ersinde bulunur. Saglrlar okul- lannm ilk ve orta boliimleri vardlr. ilk boliimlerinde ogretim siire- si, iki yll hazlrllk slmfl olmak iizere toplam sekiz Ylldlr. Orta bo- liimleri ise iie; Ylldlr. Egitim siiresinin, sakat olmayan c;ocuklarm alml§ oldugu egitime gore daha uzun olu§u, «temeb> egitimin yam- Slra sakat c;ocuklara yonelik «ozeln egitim zorunlulugunun yol ac;tI- gl dogal bir sonuc;tur. Saglrlar okuluna; aileleri fakir, dar gelirli 01-
(32) Burada konu edilen sagwlar okullan, gen;:ekte saglr ve dilsizleri egitir. ~oy
leki; dogu~tansaglr olan bir ki~idogal olarak konu~mayeteneklerine de sa- hip degildir. Bu nedenle dogu~tansaglrlar aym zaman sagw ve dilsiz go- runumundedirler. Her iki kavram sonradan saglr olan ve ancak konu~abilen
bireyler ic;:in ba~ka!Iklar gosterir. Ulkemizdeki saglr okullannda ogrenim gorenler, gerc;:ekte dogu~tan saglr ve bu nedenle de dilsiz olanlardlr. Bu satIrlarda kullanacaglmlz «saglr» sozcugu de bu anlaml ile degerlendiril- melidir.
433
duklanil~eyada il idari kurulunca saptananlar paraSlZ yatIh olarak almmaktadlrlar. il~e yada il idare kurullannca haklarmda yapl- Ian incelemelerde durumlan nedeniyle yl1llk baklm giderlerine ka- tllmalan gereken ve haklannda idare kurulunca bu yolda karar verilen ailelerin ~ocuklan,katIlma payml odemek ko§ulu ile yatIh olarak ahmr (33).
Saglrlar okullarma, durumlan uygun olan aile c;;ocuklan uc- retli yatlh olarak kabul edilmekte, okul c;;evresindeki ~ocuklarla,
velileri tarafmdan getirilip goturUlebilen Qocuklar ise, okula gun- duzlU ogrenci olarak almmaktadlr (34). Saglrlar okullarma kaylt edilen c;;ocuklar ic;;in bir ya§ smm da getirilmi§tir. Bu smlr 7-12 ya§- lar arasldlr.
Yonetici ve ogretmenlerin bu kurumlarda bulunan ~ocuklan daha ayrmtlh ve yakmdan tammalanm ve bu c;;ocuklann gereksi- nim ve niteliklerine cevap verecek bi~imdedavranmalanm, bu ku- rumda bulunan c;;ocuklarm kendi kendilerini zaylf ve gu~lU yonle- riyle tammalarma yardlmcl olarak okulda ve gelecekteki ya§antI··
larmdaki uyumlarmm olumlu olmasml ve baglmslz hareket edebi- len, iyi karar verebilen bireyler haline gelebilmelerini saglamak amaclyla her saglrlar okulunda aynca bir rehberlik hizmeti sagla- mr (35).
Saglrlar okullarmm dl§andan bitirilmeside mumkundur. Sa- glrlar okullanm dl§andan bitirmek, okur-yazarllk belgesi almak isteyenlerin smavlan, ilk ogretim mUfetti§i yada ilkogretim mu- durunun ba§kanllgmda iki saglrlar okulu ogretmeninden olu§a- cak bir smav komisyonunca yaplhr (36). Bu yol, saglr ve dilsiz c;;ocuklarm ailelerinin onemli Olc;;ude yardlml ve c;;abasl halinde soz konusu olabilir. Aile uyelerinden biri yada birkac;;mm, c;;ocugun
«temel» ve eeozel» egitimi konusunda ogretmenin i§levini ustlen- mesi gerekir. Bu halde ise, ailelerin surekli ve yogun bic;;imde bu konuda egitilip aydmlatllmasl, ziyaret ve mektuplar yolu ile dene- timi ve yonlendirilmesinin gerekecegi aC;;lktIr. Aynca bu alanda bu okullarm yardlm ve katkllan olmakslzm, bazl ozel egitim arac;;
(33) Saglrlar Okulu Y6netmeligi (Resmi Gazete. T. 4 Haziran 1968, S. 12915) m.
6, f.a.b.
(34) Saglrlar Okulu Y6netmeligi, m. 6, f.c.t;;.
(35) Saglrlar Okulu Y6netmeligi, m. 29.
(36) Saglrlar Okulu Y6netmeligi, m. 75.
434
ve gere~lerinin aile olanaklarmca saglanabilmesi gu~ ve pahal1 bir sorun niteligi gosterir. Bu nedenle de, bu olanagm bu alanda gorevli kurulu§larm yardimi ve katkisl ko§ulu ile ger~ek anlamda uygulanabilecegi ve ba§anl1 sonu~lar almabilecegi unutulmamal1- dir.
Sagirlar okullanm bitirenler ilkokul mezunu saYll1rlar. SagIr- lar okulunu ba§an ile bitirip ileri ogrenimi izleyebilecek yetenekte oldugu, 6gretmenler kurulu karan ile belirlenen 6grenciler, bu okullarm ortaokul b6lUmune smavla yatll1 yada gunduzlU olarak ahmrlar (37). Orta bOlumu mevcut olmayan sagirlarokullanm bitirenlerin, orta ogretimden ge~ebilmek i~in, bu bolUmlerin agll- masmi beklemekten yada orta ogretim yapan sagirlar okullarmm bUlundugu illere gogmekten ba§ka izleyebilecekleri ba§ka bir yol yoktur. Bunun ise sakat bir gocuk ve ailesi igin ne kadar gug ve bir onceki ba§hk altmda deginildigi gibi sakmcal1 bir durum ola- cagi agIktIr.
Sagirlar okullarmm orta bolUmlerinde egitim suresi 3 Yildir.
Bu b6lUmlerde, ilk ogrenimleri suresince «ozel» ve «temeb> egitim- den gegmi§ sagir ve dilsiz ogrencilere normal ortaokul «temel» egi- timi verilir. Bu nedenle bu bolUmlerden mezun olanlara verilen diploma, Devlet Ortaokul diplomalarmm sagladigi tUm haklan sag- lar.
Ulkemizde, sagirlar okullarmm biraz sonra ele alacagimiz k6r- ler okullarmdan daha yaygm ve gok sayida oldugu s6ylenebilir.
Ulkemizde halen; istanbul'da 2, Adana, Ankara, DiyarbakIr, Erzu- rum, Eski§ehir, izmir, Konya, Samsun, Sivas, Kastamonu, Malatya, Bursa, Qanakkaleve Kayseri'de l'er olmak uzere toplam 16 tane sagirlar okulu bulunmaktadir. Bu okullarm ilk bOlumlerinde 2802, Orta bolUmlerinde ise 371 ogrenci vardir. (38). Ancak, Ul- kemizde sagir ve dilsiz sayllan korlere oranla daha yUksektir. Ko- nuya bu agidan bakIhrsa egitim ve 6grenimden gegebilme olanagi bulan sagir ve dilsizlerin samldigi kadar gok olmadigi anla§llacak- tir. Ulkemizde okul gagmdaki sagir ve dilsiz gocuklarm %4'u ilk,
%3'u ise orta 6grenim gorebilmektedir. Sagir ve dilsizlerin en son
(37) Saglrlar Okulu Y6netmeligi m. 80, 8l.
(38) SaYlsaI veriler, 1975-76 6gretim ylh itibariyle MiIli Egitim BakanIIgmdan almml§tlr.
435
sayildigi Genel Niifus Sayimi 1965 yill olmu§tur ve bu oranlar 1965 yilma ili§kindir. 0 tarihten bu yana okul sayllarmdaki~ogalmanm,
sagir ve dilsiz sayllarmdaki ~ogalmaile birarada degerlendirilmesi- nin gerekecegi a~Iktir.
B. Korler Okullan : Korler okullan, gorme yeteneginden yok- sun «kor» ~ocuklarm durumlarma uygun «temeln ve «ozelH egitim yapar. Bu okullarda da sagiriar okulunda oldugu gibi ilk ve orta bo- lUmler vardir. Ogrenim suresi; ilk bolUmlerde 6, orta bolUmlerde 3 yll oimaktadir. Gorme yeteneginden yoksun ~ocuklarm egitim ve ogretiminde kullamlan kabartma yazilarm okunu§ ve yazIll§m- daki gu~lUkve yava§llk nedeni ile ilk okul egitimi suresi 1 yll uza- tIlmI§tIr. Orta okul egitiminde ise normal ortaokul programi uygu- lanmakla beraber, ek ozel programlarada yer verilmektedir. Korler okullarmda hem gunduzlU, hem yatIll ogrenciler bulunabilir. Sa- giriar okullarmda oldugu uzere, bu okullarda da kIz-erkek ogrenci aynmi yapilmamaktadir.
Sahip olduklan gorme gucu dolayIsIyla kor gurubuna girme- yip, bu nedenle normal okullara gitmelerinde de sakmca buluna- cak kadar az goren yada surekli bir goz rahatsIzllgi bulunan og- renciler i~inilkokul bolUmunde birisi birinci donem, digeri de ikin- ci donem ogrencileri i~in iki goz koruma simfl bulunur.
Bu simflarda bulunup da tumu ile gorme yetenegini kaybeden ler korler okulu smiflarma aktanllrlar. Korler sImfmda bulunup da tedavi ve ameliyat sonunda bir derece gorme gucu kaza:nan og- rencilerin, adma «goz koruma SInIfI» denilen bu smiflara alm- malan gerekir. Ortaokul bolUmu i~in de goz koruma smiflarmm
a~Ilmasiuygundur. Ogrencilerin sayllarma gore bu smiflarm birin- ci, ikinci, u~uncu simflarda bulunanlarmm aym dersliklerde topla- narak bir smif olu§turulmasl aynca bir yonetmelik geregidir (39).
Korler okullarmm ilk bolUmlerinde yatIll ogrencilerin yamsI- ra gunduzlU ogrencilerde yer almasma kar§m, orta bolUmlerinde gunduzlu ogrenci sayisl ~ok du§uk duzeydedir (40). Bu durum ise,
(39) OzeI Egitim.... s. 20.
(40) Ornegin 1973-1974 ylIIannda, ulkemizde bulunan 4 k6rler okulunun ilk b6- Iumlerinde 338 yatlll 6grenci olmasma kar~m, 2 gunduzlU 6grenci bulun- maktaydl. Orta b6Iumlerde ise hie; gunduzlu 6grenci yer almamaktaydl.
436
bir onceki ba§IIk altmda deginilen baZ1 sakmcalan olu§turmakta- d1r (41).
Ulkemizde korler okullarmm ve hizmet verdigi sakat ~ocukla
rm say1lan ciddi olarak ele§tirilebilir.
Ulkemizde halen; Ankara'da 2, Gaziantep, istanbul ve izmir'de l'er olmak iizere toplam 5 adet korler okulu bulunmaktad1r. Bu okullann ilk bolUmlerinde 368, orta bolUmlerinde ise 203 agrenci egitiIT). gormektedir (42). Aynca bu okullarda egitim garmek i~in
Slm bekleyenlerin saY1s1 ise, egitim gorenlerin say1larma yakmd1r (43). Genel niifus saY1mlarmda ya§ gruplarma gare bir degerleme yaptIg1m1z zaman iilkemizde bulunan kar ~ocuklarm%5-10 arasm- da kalan oranmm, temel ve azel egitim olanaklarmdan yararlan- d1klan goriiliir (44). Bu oran, orta ogretim ile ilgili verilerde daha da kii~iilmekteve iilkemizde karler okullarmm saylCa ve kapsamca
~ok yetersiz bir diizeyde oldugu goriilmektedir. Karliik, iilkemizde ikinci yiiksek orandaki sakatlIk tiiriidiir. 1955 Y1lmda, iilkemizde say1labilen sakatlarm % 32'sinin, 1965'de ise % 30'unun karlerce olu§tugunu dii§iiniirsek, konunun anemi daha iyi anla§llabilecek- tir (45).
C. Ozel Alt Slmfh Okullar : Milli Egitim BakanlIgma baglI Rehberlik ve Ara§tIrma Merkezlerince (46), zeka balUmleri 50-74 arasmda bulunan ussal yanden yetersiz (geri zekalI) ~ocuklar i~in,
okullarda azel sm1flar a~11maktad1r.Bu slmflar normal ~ocuklarm
(41) Bkz. 9alIgma, s. 431,432.
(42) Bu sayllar 1975-1976 ogretim yllma aittir.
(43) Ozel Egitim.... s. 2l.
(44) ALTAN, s. 56.
(45) ALTAN, s. 56,57.
(46) Rehberlik ve Aragtlrma Merkezleri. okul oncesinden Dniversiteye kadar her kademedeki okullarda baganslzlIga ugrayan ogrenci!erin durumlanm ince- ler. baganSlZhk nedenlerini saptar. bu nedenlere gore duzeltici onlemler al- maya 9alIglr. Bu ama9la aile. okul ve diger ilgili kurumlann personeli ile slkl igbirligi yapar. ilkokul 9agmdaki ozel egWm zorunlulugunda bulunan 90cuklann bedensel. ruhsal. dugunsel. duygusal. sosyal. di!, igitme ve gor- me anzalan yonunden gerekli iglemleri yapmakla gorevlidir. Zeka boltimle- ri 50-74 arasmda bulunan «egitilebilir geri zebUl» 90cuklara ilkokullarda gunduzlli ozel smlflar a9mak i9in Milli EgWm Mudurlugune oneride bulu- nur. Bunlarm ogretmenlerinin se9iminde ve hizmet i9inde yetigtirilmelerinde uzerine dUgen igleri gorur. Okullarda rehberlik servislerinin kurulmasma onayak olmak, ugragl konulan ile ilgili yaymlarda bulunmak da gorevleri igersindedir.
437
okuduklan ilkokullarda, bulunur. Ancak, ussal yanden yeterli nite- likler gasteren <;ocuklarla bir arada «ortak» bir egitim soz konusu degildir.
Ulkemizde bulunan ozel alt simflar ile ogrenci sayllanna bak- tlgimiz zaman bunlarm, diger tUr sakatlara egitim ve ogretim ya- yan okullardan daha yUksek duzeyde oldugunu goruruz. Ulkemizde halen 427 adet ozel alt simf buiunmaktadir. Bu smiflarda ise toplam 8741 ogrenci egitim gormektedirler (47). Ulusiararasl bir ol<;ute gore ussal yonden yetersiz kimseler, toplam nufusun %3'unu mey- dana getirirler (48). Bu noktadan konuya yakla§lrsak, Ulkemizde hayli yUksek sayllaria oimasl gereken ussal yonden yetersiz okul
<;agmdaki <;ocuklarm pek azmm egitim oianagi buldugu gorulUr.
D. Ortopedik Oziirlii (;ocuklar Okulu : Belirtileri gozle goru- len fiziksel dl§ yapi sakatllklarma (ortopedik) ugraml§ <;ocuklara egitim veren tek ogretim kurumu, Milli Egitim Bakanllgma bagll
«Ortopedik bzurlU <;ocuklar OkulWldur. Okul, 1974-75 ogrenim yl- lmda Ankara'da 50 ogrenci ile hizmete girmi§tir ve yalmzca ilk og- renim egitimi yapmaktadir.
Ulkemizdeki tek ortopedik ozurlU <;ocuklar okulu'nda halen 115'i birinci kademede, 24'u II kademede egitim goren toplam 139 ogrenci buiunmaktadir (49). Ulkemizde, sakatlarm en yuksek oran- da oldugu sakatllk tUru topalllktlr. Topallar, 1955 yl1mda Ulke- mizde sayllabilen sakatlarm % 34'unu, 1965 yllmda ise % 38'ini olu§turmaktaydl. Bunlara <;olak, kambur ve kotUrumler gibi orto- pedik olarak nitelenen sakatllk tUrleri de eklenirse, Ulkemizde fi- ziksel dl§ yapi sakatllklarma ugraml§olanlarm sayllarmm yUksek- ligi a<;lk<;a gorUlur (50). Buna kar§m, Ulkemizde bu tUr sakatlan egiten 139 ogrenci kapasiteli tek bir okulun bulunu§u bu alandaki eksikligin ne kadar <;ok oldugunun tartl§maslz tek kamtidir. Bu- rada ayrIca uzerinde durulmasl gereken bir nokta ile kar§lla§lnz.
Agir bir ortopedik sakatlanmaya ugramaml§ <;ok saYlda okul
<;agmdaki <;ocugun sakat olmayan <;ocuklan egiten normal okullar-
(47) SaYllar 1976-1977 6gretim yllma ilif;kindir.
(48) Ozel Egitim.... s. 25.
(49) 1976-1977 6gretim ylh itibariyle.
(50) ALTAN. s. 56.
438
da, egitimlerini siirdiirdiikleri bir gergektir. Bu, bir onceki ba§lIk altmda degindigimiz ilkelerin ve kar§lla§llan giigliiklerin giderile- bilmesi ko§ulu ile uygun olan yoldur (51). Ancak, bu tiir normal egitim kurumlarmdan yararlanabilme olanagl, aglr ortopedik sa- katlIgl nedeni ile bUlamayan yada bu alanda kar§lla§llan sakmca- larm okuldan uzakla§tInldlgl sakat ogrenci saylsmm iilkemizde aZlmsanamayacak diizeyde oldugu kamsmdaylz. Bu tiir sakatlar igin yalmzca Ba§kent'de hizmet goren bir tek okulun bulunmasl, bu alanda en yakm zamanda giderilmesi zorunlu bir eksiklik olarak kar§lmlza glkar.
Milli Egitim BakanlIgma bagh olan normal gocuklarm oku- duklan ilkokul1arda; korler, saglrlar ve ussal yonden yetersiz ve gok yetenekli gocuklar igin eeozel slmflar» aplmaktadlr. Ulkemizde bu tiir pek gok ozel smlf bulunur, Rehberlik ve Ara§tlrma, Mer- kezlerinin onerisi iizerine agillr. Bu amagla kurulan simflar 15-20 ki§ilikdir. Ancak bu yondeki uygulamamn da iilkemizde geregi ve yeterince yaygmla§madlgml soylemek iiziicii bir gergektir. Oysaki ozellikle bu tiir ozel smlflarm iilke gapmda yaygmla§lp, gogaltlla- bilmesi bu alanda zaman yitirmeksizin almmasl gereken onlem- lerin ba§mda gelir.
v-
SONU9SakatlIgm olu§turdugu engele aynca, egitimden yoksun 01- mak gibi bir engel de eklenirse sakat kimsenin sorunlarmm daha,.
da giigle§ecegi aglktIr.
Ulkemizde, giiniimiize dek yapllml§ Genel Niifus SaYlmlarmm hig birinde, sakatlarm egitim diizeyleri yoniinden bir degerleme- ye gidilmemi§tir. Bu nedenle iilkemizde sakatlarm egitim diizey- lerine gore dagIllmi ile ilgili saglIklI ve ayrmtIlI herhangi bir kay- nagm olmadlgl dii§iiniilebilir. Ancak, yeterliligi tartI§llabilir olsa bile elimizdeki resmi veriler, bu konudaki ara§tIrma ve galI§malar, iilkemizde sakatlarm egitimleri alanmdaki yetersizligi aglkga or- taya koymaktadlr.
Sakatlarm egitim sorunlarmm goziimlenebilmesininsakatlIk- larm oncelikle erken ya§larda ortaya, glkarllmasma (te§hisine) ve
(51) Bkz. Bu c;:all§ma, s. 426-432.
439
giderilmesi yada etkilerinin azaltIlmasma yonelik tIbbi tedavi ve esenlendirme c;abalarma onemli Olc;iide baghdlr. Diger yonden ise, sakatlarm egitimleri konusunda gorevli kurulu§larm zaman yitir- meksizin iilke gereksinmelerine uygun, yaygm ve etkin bir uygula- maYl gerc;ekle§tirecek c;ah§malar yapmasl, onlemleri almasl, yasal ve teknik diizenlemelere yonelmesinin iilkemiz yoniinden kac;mll- maz bir zorunluluk oldugu dii§iincesindeyiz.
Ulkemizde, sakat c;ocuklarm egitimine ili§kin olarak siirdiirii- len c;ah§malarm aksayan yonleri §oylece ozetlenebilir.
i) Ulkemizde Milli Egitim Bakanhgl, sakatlarm temel egitim ve ogrenimleri konusunda yasalar ile gorevli kllmml§ tek kamu ku- rulu§u niteligi gostermektedir. Gnun dl§mda ba§ka bir kurum yada kurulu§un bu konuda herhangi bir katkl ve i§levi yoktur. Aynca, herhangi bir nedenle sonradan sakatlanan c;ocuklarm temel ve ozel egitimleri sorununun da bu konu c;erc;evesinde ele almmasl gerekir.
Bu tur hizmetler, ozellikle kiic;iik ya§larda c;ah§anlarm (c;ocuk i§- c;iler, C;lraklar gibi) c;ok saylda bulundugu iilkemizde daha c;ok onem kazamr. Bu konuda gerekli yasal diizenlemelere gidilerek diger ka- mu kurum ve kurulu§larm katkllan ve goniillii kurulu§larm bu yonde hizmetlere yoneltilmeleri saglamlmahdlr.
ii) Sakatlarm temel ve ozel egitimlerini saglayan Milli Egitim Bakanhgma bagh okullar, yalmzca ilk ogrenim c;agmda bulunan
«Saglr ve dilsiz», «kor», ((ortopedik oziirliill, (eussal yonden yetersiz»
c;ocuklara yonelik hizmetler gorebilmektedir. Bu sakathk turleri ve slmrlan dl§mda kalan sakat c;ocuklarm (52), egitimleri konusun- da iizerinde durmaya deger bir c;ah§ma bulunmamaktadlr. Bu ne- denle sakatlara ozel ve temel egitim veren okullarm sakathk turle- rine gore c;ogaltIlmasl uygun olacaktIr.
iii) Ulkemizde, ilk ogrenim zorunlulugu olmasma kar§m, ilk- okul c;agmdaki niifusun yalmzca %84'ii ilkokul egitim olanaklarm- dan yararlanabilmektedirler (53).
Genel Egitim sisteminde siiregiden bu yetersizligin sakatlarm ((ozeln egitimlerine de yanslyabilecegini dii§iinmek kammlzca c;ok yanh§ olmayacaktIr.
(52) Ornegin; i<;: organ sakatllklarmaugraml~.zeka balUmleri 50-74 arasmda bu- lunan ussal yanden yetersiz, <;:ift sakathklan olan <;:oGuklar gibi.
(53) Yeni Strateji ve Kalkmma Plam Ul,;iincii Be~ Yl1, 1973-1977, Ba~bakanllk DPT. yay. no: 1972, Ankara, 1973, s. 810.
440
iv) Sakat e;ocuklara «temel» ve «ozel» egitim veren, resmi okul- larm iilkemizdeki daglllml, yaygm ve elde bulunan verilere uygun degildir. Ornegin, iilkemizde en e;ok sakatm bulundugu Giiney Do- gu Anadolu BOlgemizin hie; bir kentinde saglrlar, korler, ortopedik oziirlii e;ocuklar okulu bulunmamaktadlr.
v) Bu tiir okullarda daha e;ok temel ilk ogrenim egitimi siir~
diiriilmekte, yalmzca bir kae;mda orta ogrenim hizmetleri goriile- bilmektedir. Sakatlann lise· ve yiiksek ogrenim yapabilmeleri ise, yalmzca onlarm bireysel giri§im, olanak ve yeteneklerine bagll kal- maktadlr.
vi) Sakat e;ocuklarm ozel ve temel egitimlerinde ula§llacak ba§an, onemli ole;iide bu alanda bilgili, yetenekli personele ihtiyae;
gosterir. Bu konuda iilkemizin bulundugu e;izgiyi de iyimser bir degerlemeye tabi tutabilmek giie;tiir. Ozel egitimin e;e§itli dallarm- da e;all§acak ogretmen ve uzmanlarm hazlrlanabilmesi ie;in «7. Mil- li Egitim f)uraSl» kararlan arasmda Gazi Egitim Enstitiisiinde
«Ozel Egitim f)ubesi» ile «Egitim Bilimleri Yiiksek Enstitiisii»niin kurulmasl ve bu konunun oncelikle ele almmasl kararla§tInlml§
olmasma kar§m (54) bu alanda soz edebilecek etkin bir uygula- maya heniiz ba§lamlmaml§tIr.
vii) Ulkemizde sakat e;ocuklarm egitim ve ogrenimini sagla- yan okullarm saYllan, kapasite ve olanaklan slmrlldlr. Milli Egitim Bakanllgmca yapllan bir ae;lklamaya gore, Tiirkiye'de bulunan 6 milyon 873 bin 732 ilkogrenim e;agmdaki e;ocugun %12,5'unun e;e§it- li yonlerden ozel egitim zorunlulugunda oldugu kabul edilmekte ve aym ae;lklamada Bakanllga bagll okullarda toplam yalmzca 9360 ogrencinin yer aldlgl belirlenmekteydi (55). Aynca; gerek 7. Milli Egitim f)urasl kararlarmda ve gerekse ikinci Be§ Yllllk Kalkmma Planmda ozel egitim sorununun iilkemiz ie;in ta§ldlgl oneme degini- lerek sayllarmm e;ogaltIlmasl geregine dikkat e;ekmekteydi. Ancak, bu alanda halen ula§llan e;izgi, amae;lanamn gerisinde bulunmak- tadlr.
Onceki bOliimlerde deginildigi iizere, sakat e;ocuklarm, sakat- llklarmm izni Ole;iisiinde sakat olmayan e;ocuklarla bir arada egitil-
(54) II. Milli Sosyal Hizmetler Konferansl: Ankara 5-8 MaYls 1962, Te. 8aglIk va Sosyal Yardlm BakanlIgl 80S. Hiz. Gnl. yay. no: 23, Ankara, 1962, s. 129.
(55) Milliyet Gazetesi, 22 Ocak 1974, s. 7.
441
meleri uygundur (56). Bu yol izlenirken egitilmi§ personel aC;lgl- nm hlzla giderilmesi, sakat c;ocuklara kolayllklar saglayacak bazl diizenlemelere gidilmesi, diger agrenci ve aileler ile kamuoyunu bu alanda aydmlatacak yantemlere yanelinmesi gerekir. Bu tiir egi- tim, .Rehberlik ve Ara§tIrma Merkezlerinin c;all§ma alam ic;ersinde bulunan Dzel slmflarm geli§tirilmesi yolu ile de geli§tirilebilir. Nor- mal okullarda egitim garebilmesini olanakslz kllacak derecede aglr sakatllklara ugraml§ c;ocuklar, degindigimiz sakmcalarmm gideril- mesi ko§ulu ile yatIll nitelikteki okullardan yararlandmlmall- dlr (57).
Saglr dilsiz, kar, ussal yanden yetersiz c;ocuklarm egitimlerinin sakat olmayan c;ocuklarla bir arada olmasmm, azellikle «azel)) egitimin aglrllk kazandlgl ilkokul diizeyinde yapllmasl giic;liigiine deginmi§tik. Ancak bu tiir sakatllklara ugraml§ ~ocuklarm «azel»
egitimi tamamladlktan sonra, ko§ullarm elvermesi halinde azellikle orta agrenimlerini karma okullarda siirdiirmeleri olanaklan iize- rinde dii§iiniilmelidir.
6zetle belirtmeye c;all§tIglmlz bu anlemler, zaman yitirmeksi- zin bir biitiin olarak ele almarak, etkin ve yaygm bir uygulama gerc;ekle§tirilmezse, Sakatlarm toplum ve c;all§ma ya§antIsl ic;er- sinde geregi ve yeterince korunabilmesi olanagl bulunamaz. Gele- cek ylllarda sorunlarm c;aziimlenebilmesinde giic;liiklerin c;ogala- cagl ve bu alanda c;aziimler getirmenin dahada giic;le§ecegine ku§ku duyulmamalldlr.
(56) Bu tiir bir ilk okul denemesine istanbul'da (Karacapaga ilkokulu) gec;en Yll baglamlmlg olup halen bagan ile karma bir egitim uygulamaktadlr.
(57) Bu okullarm bolgesel diizeyde kurulmasl onerilebilir. Ancak bolgesel yatIlI sakat okullannm «cografi bolgelere» gore kurulmasl beklenilen yaran sag- layabilmede yetersiz kalacaktIr. Ornegin. iilkemizde her 5 ilde 1 tane olarak kurulmasl onerilebilir. Bu egitim kurumlannda tIbbi esenlendirme c;alIgma- landa siirebilir. Ornegin. c;ocuk felci gibi uzun bir tedavi siirecinden gec;iril- mesi gereken bir dIg yapI sakatlIgma ugrayan kimsenin egitim evresinin ta- mamlanamamlg olmasl dogaldlr. Bu halde ise egitim He tlbbi esenlendirme evreleri birbiri ile ic;ic;e olur.
442
