TÜRKİYE’DE YABANCILARIN ÇALIŞMA İZİNLERİ Nurcan ÖNDER*
I.GİRİŞ
Ülkemiz göç konusunda 1960’lı yıllarda kaynak ülke iken, 1980’li yıl- larda bulunduğu coğrafyada artan savaşlar, ekonomik sıkıntılar nedeniyle transit ülke, son yıllarda ise küresel çaptaki krize rağmen ülke ekonomisin- deki olumlu gelişmelerin de etkisiyle göçmenlerin yaşamak, dolayısıyla da çalışmak istedikleri hedef ülkelerden birisi haline gelmiştir.
Öte yandan küreselleşen dünyada diğer ülkelerde olduğu gibi ülkemiz- de de yabancı şirketlerin yatırım yapmaları teşvik edilmekte, bu alanda kolaylık sağlayan mevzuat düzenlemeleri yapılmaktadır. Yabancı şirketler ülkemize gelirken özellikle yönetici ve teknik elemanlarını beraberlerinde getirmek istemektedirler. Göç ve yabancı yatırımlar dışında da ülkemiz- deki işverenlerin gerek dış piyasalara açılmak, gerekse bilgi ve teknoloji transferi gibi gerekçelerle yabancı uyruklu istihdam etme talepleri geçtik- çe arttığından, yabancıların çalışma usulü üzerinde dikkatle durulması ve önlemler alınması önemli bir husus haline gelmiştir.
Burada özellikle yabancı işçi sayısındaki artışı bir başka açıdan değer- lendirildiğimizde, ülkemiz açısından önemli bir iş deneyimi sağlamaktadır.
Çünkü esasen nitelikli işgücünün çalışma için Türkiye’yi tercih etmesi, işletmeler açısından ciddi bir uluslararası deneyim anlamına gelmektedir.
Yabancıların Türkiye’deki çalışmalarının izne bağlanması ve bu yaban- cılara verilecek çalışma izinlerinin düzenlenmesi ile ilgili usul ve esaslar 4817 sayılı Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkında Kanun ve Yönetme- likleri ile düzenlenmiş olup, anılan Kanun ile Kanunun Uygulama Yönet- meliği ve Doğrudan Yabancı Yatırımlarda Yabancı Uyruklu Personel İstih- damı Hakkında Yönetmelik 06.09.2003 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Bu düzenlemelerle amaçlanan yabancıların Türkiye’deki çalışmalarının izne bağlanması, izinlerin tek elden verilmesi, sağlıklı bir veri tabanı oluştu- rulması, etkin takip ve denetim ile kaçak yabancı istihdamının önlenmesi, ülkemizin ve işverenlerin gerçek ihtiyaçları çerçevesinde nitelikli yabancı çalıştırılmasına imkan sağlanmasıdır.
* Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Çalışma Genel Müdür Yardımcısı
Bu çalışmada ülkemizde yabancı çalışanlara ve çalıştıranlar hakkında yürürlükte bulunan mevzuat uyarınca kapsam dışı bırakılan işler ve mu- afiyetler hariç olmak üzere Türkiye’de yabancı çalışma izin başvuruları Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’na yapılmakta ve başvurular ba- kanlık tarafından değerlendirilmektedir. Türkiye’de çalışma izinlerini kap- sam, değerlendirme, yükümlülükler ve denetim olmak üzere dört bölümde inceleyebiliriz.
II. KAPSAM
Kanun kapsamı Türkiye’nin taraf olduğu ikili ya da çok taraflı sözleş- melerde aksi öngörülmedikçe Türkiye’de bağımlı ve bağımsız olarak ça- lışan yabancılar, bir işveren yanında meslek eğitimi gören yabancılar ile yabancı çalıştıran gerçek ve tüzel kişilerdir.
Kanunun 2. maddesi uyarınca; kanunlarında yabancı istihdam etme yetkisi bulunan kurumlarda çalışan yabancılar ile kendi kanunlarındaki yetkiye dayanarak çalışma izni veren kurumlardan izin alması gereken yabancılar bu kanunun kapsamı dışındadır. Başbakanlık, Milli Savunma Bakanlığı, Devlet Tiyatroları Genel Müdürlüğü, TÜBİTAK gibi kurumlar kuruluş kanunları gereği yabancı istihdam etme hakkına haiz olup, Eko- nomi Bakanlığı serbest bölgelerde çalışan yabancılara, YÖK ise öğretim elemanlarına çalışma izni vermektedir.
5901 sayılı Türk vatandaşlığı Kanunu’nun 25. Maddesi uyarınca mavi kart hamili olanlar ve mali kart hamili olmasalar dahi Türk Vatandaşlığın- dan izin alarak çıkanlar çalışma izninden muaf tutulmuştur.
4817 sayılı Kanunun 4 üncü maddesinde, Türkiye’nin taraf olduğu ikili ya da çok taraflı sözleşmelerde aksi öngörülmedikçe yabancıların çalışma- ya başlamadan önce izin almaları gerektiği, 5 inci maddesinde de; süreli çalışma izinlerinin yabancının hizmet akdinin veya işin süresine göre, be- lirli bir işyeri veya işletmede ve belirli bir meslekte çalışmak üzere verile- bileceği hükme bağlanmıştır.
Süreli çalışma izni, belirli bir işyeri veya işletmede ve belirli bir mes- lekte çalışmak üzere en çok bir yıl geçerli olmak üzere verilmektedir. Bir yıllık kanuni çalışma süresinden sonra, aynı işyeri veya işletme ve aynı meslekte çalışmak üzere çalışma izninin süresi üç yıla kadar uzatılabil- mektedir. Üç yıllık kanuni çalışma süresinin sonunda, aynı meslekte ve dilediği işverenin yanında çalışmak üzere, çalışma izninin süresi altı yıla kadar uzatılabilmektedir.
Türkiye’de en az sekiz yıl kanuni ve kesintisiz ikamet eden veya toplam altı yıllık kanuni çalışması olan yabancılara süresiz çalışma izni verilebil- mektedir.
Bu kapsamda, ülkemizde çalışmak isteyen yabancıların çalışma izin talepleri bu Kanun ve ilgili Yönetmelikleri ile diğer ilgili mevzuat kapsa- mında Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Yabancılar Daire Başkanlı- ğınca değerlendirilmekte ve istemi uygun bulunanlara çalışma izni veril- mektedir. 06.03.2003 tarihinden 15.12.2012 tarihine kadar olan dönemde arasındaki dönemde Bakanlık tarafından yaklaşık 100.000 süreli ve süresiz izin verilmiş olup, fiilen çalışanlar 30.000 civarındadır.
4817 sayılı kanunun uygulama yönetmeliğinin 55. Maddesinde bazı yabancılar çalışma izninden muaf tutulmuştur. Bu muafiyetler kapsamın- da bulunan yabancıların yabancı temsilciliklerimizden kapsamında olduğu muafiyet maddesi uyarınca vize alarak ülkeye giriş yapması gerekmekte- dir. Yönetmeliğin 55. Maddesinde sayılan muafiyetlerin bazıları 3 ay ve 2 yıl arasında değişen sürelerde olup bazıları ise ülkede bulundukları sürece muaf olmaları anlamına gelmektedir.
Süre kısıtlaması olmayan muafiyetler:
• Karşılıklılık İlkesi, Uluslararası Hukuk ve Avrupa Birliği Hukuku esasla Türkiye’nin taraf olduğu ikili ya da çok taraflı sözleşmelerle çalışma izninden muaf tutulanlar,
• Futbol Federasyonunca veya Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğünce talepleri uygun bulunan yabancı futbolcular ile diğer sporcu ve antrenörler
• Türk Uluslararası Gemi Siciline kayıtlı ve kabotaj hattı dışında çalışan gemilerde görev yapan yabancı gemi adamları,
• Türkiye Avrupa Birliği Mali İşbirliği Programları kapsamında yürü- tülen projelerde görevlendirilen yabancı uzmanlar AB Eğitim ve Gençlik Programları kapsamında gelecek yabancılar,
• 5680 Sayılı Basın Kanununun 13 Üncü Maddesi ve 231 Sayılı Basın Yayın Ve Enformasyon Genel Müdürlüğünün Teşkilât Ve Görevleri Hak- kında KHK kapsamına girenler, (Yabancı Basın Yayın Kuruluşlarının Tür- kiye’deki Temsilcileri-gazeteciler)
Geçici süreli muafiyetler ise;
• Bilimsel, kültürel ve sanatsal faaliyetler amacıyla bir aydan az, sportif faaliyetler amacıyla dört aydan az süre ile geçici olarak Türkiye’ye gelecek yabancılar,
• Türkiye’ye ithal edilen makine ve teçhizatın montajı, bakım ve ona- rımı, kullanımına ilişkin eğitiminin verilmesi amacıyla; ithal veya ihraç edilen mal ve hizmetlerin kullanılmasına ilişkin eğitim amacıyla üç ayı aşmamak üzere gelen yabancılar
• Fuar ve sirklerde gösteri ve benzeri görevli olarak altı ayı geçmemek üzere gelen yabancılar
• Üniversiteler ile kamu kurum ve kuruluşlarına bilgi ve görgülerini artırmak amacıyla iki yılı geçmemek üzere gelen yabancılar, uluslararası stajyer öğrenci programlarında staj görecek yabancılar
• Sosyo-kültürel ve teknolojik alanlar ile eğitim konularında altı ayı aşmayan bir sürede Türkiye’ye önemli hizmet ve katkı sağlayabilecekleri ilgili mercilerce bildirilenler,
• Görev süresi sekiz ayı geçmemek kaydıyla Türkiye’ye gelen tur ope- ratörü temsilcisi yabancılar,
olarak sayılabilir. Bu muafiyetler den bir takvim yılı içinde sadece bir kez yararlanılabilmektedir.
Mevzuatta kapsam dışı ve muaf olan yabancılar ve işverenleri her ne kadar Bakanlıktan çalışma izni almaları gerekmese de başta sosyal güven- lik olmak üzere istihdamdan kaynaklı tüm yükümlülüklerini yerine getir- meleri zorunludur.
III. DEĞERLENDİRME
Bakanlık başvuruyu öncelikle usul yönünden inceleyecektir. Usul ola- rak öncelikle çalışma izin başvurularının elektronik ortamda yapıl- ması ve kâğıt ortamında imzalanarak diğer belgelerle birlikte Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığına ulaştırılması gerekmektedir. Başvuru şekli yabancının ikamet durumuna göre farklılık göstermektedir. Buna göre;
• Türkiye’de ikamet eden ve en az altı ay süreli geçerli ikamet izni olan (Öğrenciler hariç) yabancılara ilişkin çalışma izin başvuruları yabancı şa- hısları çalıştırmak isteyen işverenler tarafından doğrudan Çalışma ve Sos- yal Güvenlik Bakanlığına yapılabilmektedir.
• Türkiye dışında ikamet eden yabancılar T.C. dış temsilciliklerine ya-
parlar. Dış temsilciliğimize yapılan başvuruyu takip eden 10 işgünü içinde Türkiye’deki işverenin söz konusu yabancıyı çalıştırmak online çalışma izin başvurusu yapması gerekmektedir.
Bu kapsamda, yurtiçinden veya yurtdışından yapılan müracaatlar Ba- kanlığımız tarafından titizlikle değerlendirilmekte ve usulüne uygun ya- pılmış çalışma izin başvurularının en geç otuz gün içinde sonuçlandırıl- maktadır
Çalışma izin başvuruları 4817 sayılı Kanun, uygulama Yönetmelikleri ve ilgili diğer mevzuat kapsamında incelenir, durumu uygun görülen ya- bancılara gerekli hallerde ilgili kurumların da görüşleri alınarak çalışma izni verilir. Öncelikle çalışma iznin tamamlayıcı unsurları olan vize ve ikamet tezkeresini veren makamlar olan Dışişleri ve İçişleri bakanlığının görüşleri alınır. Bunların dışında başvurunun yapıldığı kişi yada sektörü ilgilendiren kurumların görüşleri alınmaktadır. Görüş almakta bir usul şartı olup Bakanlığın bu görüşler doğrultusunda karar verme zorunluluğu bu- lunmamakla beraber kamu kurumlarından örneğin İçişleri Bakanlığı’ndan gelen olumsuz görüşe karşın çalışma izninin verilmesi beklenmemelidir.
Bu aşamalardan sonra başvuru esastan değerlendirilmektedir. 4817 sa- yılı Kanun ve Uygulama Yönetmelikleri iş piyasasındaki durum, çalışma hayatındaki gelişmeler, istihdama ilişkin sektörel, coğrafi ve ekonomik değişikliklerin dikkate alınması gerektiğini belirtmektedir. Çalışma izin talepleri yabancının niteliği, yabancının akademik, mesleki yeterliliğinin talepte bulunulan iş için yeterli olup olmadığı, yabancının mesleği ile fir- manın fiili iştigal konusunun örtüşmesi çalışacağı firmanın mali yapısı, sermayesi, son yıl cirosu, işyerinde halen çalışan Türk ve yabancı personel sayısı göz önüne alınarak değerlendirilir. Bu maddeye ilişkin kriterler Ça- lışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığın tarafından belirlenerek yayınlanmak- tadır. Değerlendirme kriterleri www.csgb.gov.tr (yabancılar çalışma izni başvuru)adresinde yayınlanmaktadır.
İkinci esastan değerlendirme kriteri de başvurulan iş için ülke içinde dört haftalık süre içinde o işi yapabilecek aynı niteliğe sahip işçi olup- olmadığının Türkiye İş Kurumu kayıtlarından kontrol edilmesidir. Kayıtlı işsiz olması halinde Türk Vatandaşı yerine yabancı istihdamı gerekçesinin haklılığı araştırılmaktadır.(4817 sayılı Kanun 14/b maddesi)
Çalışma izin taleplerine ilişkin olarak 02.08.2010 tarihi itibarıyla Ba- kanlıkça belirlenen değerlendirme kriterlerine göre; çalışma izni talep
edilen işyerinde her bir yabancı için en az beş T.C. vatandaşı istihdamı getirilmiş, ayrıca, başvuruyu yapan şirketin ödenmiş sermayesinin en az 100.000 TL veya brüt satışlarının en az 800.000 TL veya son yıl ihracat tutarının en az 250.000 ABD Doları olması zorunlu tutulmuştur. İleri tek- noloji dayanan ve Türk uzman bulunmayan haller ile kamu kurumlarınca yaptırılan işler istihdam ve ekonomik kriterden muaf tutulmuştur. Diğer taraftan çalışma izni başvurusu yapılan yabancılar için, görev, meslek ve eğitim durumu dikkate alınarak asgari ücret miktarları tespit edilmiştir.
Buna göre, başvuru tarihi itibariyle yürürlükte bulunan asgari ücret tu- tarı dikkate alınmak suretiyle yabancıya ödenecek ücretin en az;
• Üst düzey yöneticiler, pilotlar ve ön izin talebinde bulunan mühendis ve mimarlar için asgari ücretin 6.5 katı,
• Birim veya şube müdürleri ile mühendis ve mimarlar için asgari üc- retin 4 katı,
• Uzmanlık ve ustalık gerektiren işlerde çalışacaklar, öğretmenler ile psikolog, fizyoterapist, müzisyen ve sahne sanatçısı unvanlarında çalışacak yabancılar için asgari ücretin 3 katı,
• Ev hizmetlerinde çalıştırılacak yabancılar için en az asgari ücret, yu- karıda sayılanlar dışındaki diğer mesleklerde (Satış elemanı, pazarlama- ihracat görevlisi gibi görevler) çalışacak yabancılar için asgari ücretin 1.5 katı olması gerekmektedir.
• Turizm-Animasyon organizasyon firmalarında akrobat ve benzeri un- vanlarda çalışacak yabancılar ile masör, masöz ve SPA terapisti gibi işlerde çalışacak yabancılar için asgari ücretin 2 katı,
olması gerekmektedir. Özellikle çalışma izni alınmış kişiler için SGK bildirimi yapılacak ise ücret tutarının en az yukarıda belirtilen brüt tutarda olması gerekmektedir.
2011 ve 2012 yılında yapılan yönetmelik değişiklikleri ile Bakanlık tarafından yayımlanan Çalışma İzni Değerlendirme Kriterlerinden bazı yabancıların muaf tutulacağı belirtilmiştir. Bu yabancılar şu şekilde grup- lanabilir;
• Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti vatandaşları
• Türk ve akraba toplulukları uygulamaları çerçevesinde ikamet izni verilmiş olan yabancılar,
• İnsani mülahazalar çerçevesinde ikamet izni verilmiş olan yabancılar,
• İnsan ticareti mağduru olarak ikamet izni verilmiş olan yabancılar,
• Anne, baba veya çocuğu Türk vatandaşı olan yabancılar,
• Vatansız statüsünde ikamet izni verilmiş olan yabancılar.
• İçişleri Bakanlığınca mülteci veya sığınmacı statüsü verilmiş yabancı- lar (Mülteci ve sığınmacı başvuru sahipleri hariç)
• En az üç yıl süreyle Türk vatandaşı ile evlilik birliği içinde yaşayan yabancılar
olarak sayılabilir.
Ayrıca; mühendis unvanına sahip olup, çalışma talebinde bulunulan iş- yerinde bu mesleği ifa edecek veya görevi süresince mesleki birikiminden yararlanılacak olan yabancıların, ilgili mevzuat hükümleri gereğince diplo- ma denklik belgesi alması ve ihtisas konularına en yakın mühendis odasına geçici üye olması gerekmektedir. Denklik belgesi alınma işlemlerinin uzun sürmesi nedeniyle mühendis ve mimar çalışacak yabancılara akademik ve meslekî yeterliliğe ilişkin prosedürün tamamlanması sürecinde ön izin ve- rilmesi uygulaması getirilmiştir.( 4817 sayılı kanun da 28/1/2010tarihinde yapılan değişiklik) Böylece yabancı meslek mensuplarının hem denklik ve mesleki yeterlilik bakımından denetim dışında kalması önlenmiş, hem de meslekî unvanlar kullanılmaksızın çalışabilmelerinin sağlanması amaçlan- mıştır.
Diğer taraftan yapılan değişikliklerle, başvurular kolaylaştırılmış, bü- rokratik işlemler azaltılmış, elektronik ortamda alınabilecek bilgilerin mü- racaat sahiplerinden ayrıca belge olarak istenilmesinden vazgeçilmiştir.
Ayrıca bazı belgeler için noter onayı zorunlu olmaktan çıkartılmıştır. Diğer ülke örnekleri de incelenerek başvuru formu yeniden düzenlenmiş olup, belge ibrazı yerine beyan ve bilgiye dayalı bir sistem kurulmuştur
Yabancıların çalışma izin hizmetlerinin elektronik ortamda sunulma- sı, izin işlemlerinin daha seri ve süratle sonuçlandırılabilmesi ve işlem- lerin elektronik ortamda yürütülmesini teminen çalışma izin başvuruları elektronik ortamda kabul edilmeye başlanılmış olup, izin işlemlerinin tüm aşamaları hakkında başvuru sahiplerine ve ilgili kurumlara dijital ortamda bilgi verilmektedir.
Ülkemizin büyük kuruluşları ile yabancı sermayeli ve özellik arzeden işletmelerden gelen çalışma izin talepleri ile Eğitim, Turizm ve Havacılık gibi ivedilik gerektiren sektörlerin yabancı personel ihtiyacının öncelik- li olarak ele alınarak karşılanması amacıyla Bakanlıkta özel bir birimler oluşturularak faaliyete geçirilmiştir.
Çalışma izin talebinin reddedilmesi halinde ilgililer karara otuz gün içinde itiraz edilebilirler. İtirazlar Yabancıların Çalışma İzinleri Daire Başkanlığında oluşturulan bir komisyonda değerlendirilmektedir. İtirazın reddi halinde taraflar idarî yargı yoluna başvurabilirler.
IV. YÜKÜMLÜLÜKLER
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından verilen çalışma izinleri, çalışma vizesi ile ikamet izninin alınması halinde geçerlidir. Çalış- ma izin belgesini alan yabancıların, başvuru yurtdışından yapılmışsa izin belgesini aldıkları tarihten itibaren en geç doksan gün içinde ön başvuru yaptıkları T.C. dış temsilciliğine müracaat ederek Çalışma Vizesi talebinde bulunmaları, ülkeye giriş yaptıkları tarihten itibaren en geç otuz gün içinde İçişleri Bakanlığına (İl Emniyet Müdürlüklerine) ikamet tezkeresi almak için başvurmaları zorunludur. Yurtiçinden ikametli yapılan başvurularda yine en geç otuz gün içerisinde çalışma izninin ikamete işletilmesi gerek- mektedir. İkamet ve vize konuları geçerlilik şartları olduğundan yerine ge- tirilmemesi halinde çalışma izni geçerlilik kazanmayacaktır.
• Çalışma izni verilen tüm yabancılar ulusal sosyal güvenlik sistemi- mize dahil olurlar. Bu şekilde yabancıların da sağlık ve sosyal güvenlik haklarından yararlanmaları sağlanmaktadır. Yabancılar için başvuru esna- sında Bakanlığımıza beyan edilen ücret üzerinden sosyal güvenlik primi ödenmesi gerekmektedir. (Sigorta İşlemleri Yönetmeliği)
• Türkiye’nin sosyal güvenlik sözleşmesi imzalamış olduğu ülke va- tandaşları için çalışma izin döneminde anlaşma kapsamında ve anlaşmada belirtildiği sürece primlerinin kendi ülkelerinde ödendiğini kanıtlamaları halinde SGK’ya ayrıca prim ödenmeyecektir.
Çalışma izni alan işverenler;Yabancının çalışmaya başladığı tarihten itibaren en geç 15 gün içerisinde,Çalışma izninin verildiği tarihten itibaren 30 gün içerisinde çalışmaya başlamaması halinde bu sürenin bitiminden itibaren en geç 15 gün içerisinde Bakanlığa bildirim yapmakla yükümlü- dürler.
V. DENETİM
Bu Kanun kapsamına giren yabancıların ve işverenlerin bu Kanundan doğan yükümlülüklerini yerine getirip getirmedikleri Bakanlık iş müfettiş- leri ve SGK müfettişleri tarafından denetlenir.
4817 sayılı Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkında Kanunun 20’nci maddesinde 6111 sayılı Kanunla yapılan değişiklik ile, genel ve özel büt- çeli idarelerin teftiş ve denetim elemanlarının yanı sıra kolluk kuvvetlerinin de kendi mevzuatları gereğince işyerlerinde yapacakları her türlü denetim, inceleme ve kontrol sırasında yabancı çalıştıran işverenler ile yabancıların 4817 sayılı Kanundan doğan yükümlülükleri yerine getirmediklerini tespit etmeleri halinde durumu Bakanlığımıza bildirmeleri yükümlüğü getiril- miştir. Kaçak yabancı istihdamıyla daha etkin bir mücadele sağlanabilmesi amacıyla yapılan bu değişiklik uyarınca, kolluk kuvvetlerinin yapacakları bildirimler üzerine Bakanlığımız bölge müdürlükleri söz konusu tutanak ve raporlara göre bu Kanunda öngörülen idari para cezası ve diğer yaptı- rımları uygulamaktadırlar.
4817 sayıl kanunun 21. Maddesi uyarınca Çalışma izni bulunmayan yabancıyı çalıştıran işveren veya işveren vekillerine her bir yabancı için 6.795 TL, Çalışma izni olmaksızın bağımlı çalışan yabancıya 679 TL, 4817/18. maddede öngörülen bildirim yükümlülüğünü süresi içinde yerine getirmeyen bağımsız çalışan yabancı ile yabancı çalıştıran işverene her bir yabancı için 339 TL, çalışma izni olmaksızın bağımsız çalışan yabancıya 2.717 TL idarî para cezası verilir ve varsa işyeri veya işyerlerinin Çalışma ve İş Kurumu il müdürlerince kapatılması kararı alınarak, bu kararın uy- gulanması için durum ilgili valiliğe bildirilir. Tekrarı halinde, varsa işyeri veya işyerlerinin kapatılmasının yanı sıra idarî para cezası bir kat artırıla- rak uygulanır.
VI. SONUÇ
Yabancıların Türkiye’deki çalışmalarının izne bağlanması ve bu yaban- cılara verilecek çalışma izinlerinin düzenlenmesi ile ilgili usul ve esaslar 4817 sayılı Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkında Kanun ve Yönetme- likleri ile düzenlenmiş olup, bu düzenlemelerle amaçlanan yabancıların Türkiye’deki çalışmalarının izne bağlanması, izinlerin tek elden verilmesi, sağlıklı bir veri tabanı oluşturulması, etkin takip ve denetim ile kaçak ya- bancı istihdamının önlenmesi, ülkemizin ve işverenlerin gerçek ihtiyaçları çerçevesinde nitelikli yabancı çalıştırılmasına imkan sağlamaktadır.
Başvuru şekli yabancının ikamet durumuna göre farklılık göstermek- le birlikte e-devlet şifresi ile elektronik başvuru yapılması esastır. (www.
türkiye.gov.tr adresinden bu hizmet sunulmaktadır.) Bakanlık başvuruyu
öncelikle usul yönünden inceleyecektir. Usule uygun yapılan başvurula- rın değerlendirilmesindeki esas ülke içinden temin edilemeyen nitelikte ve katkı sağlayabilecek yabancıların istihdamının sağlanmasıdır. Bakanlık de- ğerlendirme yaparken başvuruyu yapan yabancının yaptığı işi yapabilecek yerli istihdam olup olmadığı konusunda oldukça hassas davranmaktadır.
Başvuruların değerlendirilmesinde, yabancı işçinin daha ucuz olması gibi gerekçeler kesinlikle kabul görmemektedir. Çalışma izni başvurusu yapılan yabancılar için, görev, meslek ve eğitim durumu dikkate alınarak asgari ücret miktarları tespit edilmiş olup, bu tutarlardan daha az ücret ödenmemesi ve SGK primlerinin de bu tutar üzerinden ödenmesi gerek- mektedir. Bu tutarlar belirlenirken hedeflen yabancıların daha fazla ücret almalarının sağlanması değil, ülke istihdamının korunması olmuştur. Ça- lışma izni uzatma taleplerinde sosyal güvenlik hükümlerinin tam olarak yerine getirilmesi ve yabancının ülkeye katkı sağlamış olması hususları öncelikli olarak değerlendirilmektedir.
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından verilen çalışma izin- leri, çalışma vizesi ile ikamet izninin alınması halinde geçerlidir. Özellikle uygulamada, çalışma izni çıktıktan sonra, çalışma izninin ikamet tezkere- sine işletilmemesi nedeniyle çalışma izninin geçerlilik kazanmaması sıkça görülmektedir. Bu durumda yabancının çalışması kaçak çalışma olarak de- ğerlendirilmekte, hem işçi hem de işveren idari para cezası ile cezalandırıl- maktadır. Hatta bu durum yabancının sınır dışı edilmesine veya bağımsız çalışma izni almasını gerektiren durumlarda işyerinin kapatılmasına dahi yol açabilmektedir. Bu hususa özellikle dikkat edilmesi gerekmektedir.
KAYNAKÇA
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı (29.08.2003). Yabancıların Ça- lışma İzinleri Kanunu Uygulama Yönetmeliği. Resmi Gazete(25214)
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı (29.08.2003). Doğrudan Ya- bancı Yatırımlarda Yabancı Uyruklu Personel İstihdamı Hakkında Yönetmelik. Ankara: Resmi Gazete( 25214 sayılı)
Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığı (12.05.2010). Sosyal Sigorta İş- lemleri Yönetmeliği. Ankara: Resmi Gazete (27579 sayılı)
T.C.Yasalar (28.06.1938). 3458 sayılı Mühendislik ve Mimarlık Hak- kında Kanun. Ankara: Resmi Gazete (3945 sayılı)
T.C.Yasalar (06.08.2003). 4857 sayılı Yabancıların çalışma izinleri Hakkında Kanunun. Ankara: Resmi Gazete (25040 sayılı)
T.C.Yasalar (17.06.2003). 4875 Doğrudan Yabancı Yatırım Kanunu.
Ankara: Resmi Gazete (25141 sayılı)
T.C.Yasalar (16.06.2006). 5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu.Ankara: Resmi Gazete (26206 sayılı)
