M A L A T Y A K A Y S I AĞAÇLARINDA GÖRÜLEN Y A P R A K D E L E N HASTALIĞI (Clasterosporium carpophilum (Lev.)
Adferh)'NA K A R Ş I MÜCADELE DENEMELERİ
G l R l Ş
Necmettin D İ N Ç İ
Yetiştiricilik bakımından kaysı ağacı, memleketimizde oldukça geniş bir alanı kapsamaktadır. En Önemli yetiştirme merkezlerimiz: Malatya v e Erzincan başta olmak üzere, Ankara, Kırşehir, Çorum, Kayseri, İzmir, Manisa, Bursa, Edirne, İstanbul, Antalya, Gaziantep, Adana, Kars, Diyarbakır, Amasya, Elâ
zığ, Afyonkarahisar, K o n y a v e N i ğ d e illerimizdir.
Kalkınma plânında kaysı İhracatının 1.000 tondan 5.000 tona yükseltil
mesi öngörüldüğiindlen son zamanlarda bilhassa Malatya ilimizde kaysı yetiş
tiriciliği yanında hastalık ve zararlılarıyla savaş konularına da önem veril
mektedir.
Malatya'da 457 bin adet kaysı ağacı mevcut olup ortalama olarak senelik istihsal 12 bin 500 tondur. Bu istihsalin 100 tonu şehir dahilinde istihlâk olu
nur v e gerisi yaş v e kuru olarak memleketimizin diğer 'bölgelerine v e harice sevkedilir. Böylece kaysı istihsalinden Malatya ili her sene 13,5 milyon Türk lirası kazanç sağlamaktadır.
Yapılan denemelerin neticelerinle göre, kaysı ağaçlarının bilhassa meyve, yaprak v e tomurcuklarında tahripkâr olan yaprak delen hastalığı C 1 a s t e - r o s p o r i u m c a r p o p h i l u m ( L e v . ) Aderh, Malatya kaysı istih
saline her sene % 46,25 zarar vermektedir. Bunun da para olarak değeri 11 milyon Türk lirasıdır.
Yurdumuzun kaysı yetiştirilen her tarafında y a y g ı n olan C. c a r p o p h i l u m ( L e v . ) A d e r h hastalığımın 1940 yılında İzmir'de şeftali ağaçlarının tomurcuklarını hayli tahrip etmiş olduğu v e ayni sene içerisinde 26 - 27/Ocak v e 17 - Nisan tarihlerinde Türkiye'de ilk defa Bordo bulamacı kullanılmak su- retile bu hastalıkla mücadele edildiği Bremer et al. (1947) de kaydedilmiştir.
Y i n e K a r e l (1958) 'e göre : C. c a r p o p h i l u m ( L e v . ) Aderh mantarı Türkiye'de badem A m y g d a l u s c o m m u n i s L., kaysı P r u n u s a r m e Q i c a L . v e Şeftali P r u n u s p e r s i c a L . ağaçlarının bu
lunduğu her tarafta yaygındır. A y n o a eriklerde P r u n u s d o m e s t i c a L. de görülmektedir.
Dünyada C. c a r p o p h i l u m ( L e v . ) A d e r h mantarı üzerinde yapı
lan çalışmalar bir hayli eskiye dayanmaktadır. Bourgin, (1949)'a göre : C.
c a r p o p h i l u m ( L e v . ) Aderh mantarının konidi formu Leveille tarafın- ctanı v e ascusı formu olan A s c o s p o r a b e y e r i n ç k i i Vuillemlıı 1 Ziraî Mücadele Enst. M e y v e - B a ğ Hast. Lâb. Başasistanı — D İ Y A R B A K I R .
tarafımdan 1843 te ilk defa Fransa'da keşfedilmiştir. Bu tarihten sonra 1900 da A m e r i k a Birleşik Devletleri'nde Smith biyolojisi üzerinde; Barss, Paullot - Samuel, Jossel hastalığın biyolojisi v e mücadelesi üzerinde çalışmışlardır. Y a zar Gauman'a atfen 192-7 de hastalığın kirazlarda % 30 zarar yaptığını bil
dirdikten sonra konukçularından bahisle; C. c a r p o p h i l u m ( L e v . ) Aderh'in Savulescu tarafından 1933 te Romanya fidanlıklarında vişne P r u n u s c e r a s u s ı L . v e lorla P r u n u s m a h a l e p L . üzerinde, Polonya'da 1936 da Dominik tarafından adi üvez S o r b u s a c u p a r i a v e Çakal eriği P r u n u s s p i n o z a üzerinde tesıbit edildiğini, yine Bladiget - 1937 y e atfen; konukçulardan P r u n u s e m a r g i n a t a ' y ı y e WUsK>n-l&37 ye atfen aşağıdaki konukçuların tesbit edildiğini kaydediyor:
Şeftali Kaysı
Badem K i r a z Vişne
(Prunus p<ersica L . ) ( » armeniaca L . )
amygdalis L . ) avium L . ) cerasus L . )
Salkım kiraz V. Salkım kirazı Kuş kirazı Erik
(Prunus ceratina) ( » virginiana) ( » padus) ( s> domestica) ( > davidiana) Türkiye'nin çeşitli bölgelerinde yaprakdelen hastalığı için ekseriya litera
türe dayanılarak tavsiye edilen mücadele metodları birbirinden farkh olduğum
dan, bunlara göre çeşitli mıntıkalarda yapılan ilâçlı mücadelelerde farklı mü- essiriyetler görüMyordu. Bu bakımdan Malatya kaysılarının bu derece ekono
mik önemi haiz olan yaprakdelen hastalığı amili A s c o s p o r a b e i j a - r i n e k i i Vuil. ( C l a s t e r o s p o r i u m c a r p o p h i l u m ( L e v . ) A d e r h ) ' e l karşı en müessir v e ekonomik mücadele metodunun Ibulunması ihti
yacını duyan Enstitümüzde bu konu üzerinde 1964 yılından itibaren çalışmalar başlamıştır. A y n ı yıl yapılan çalışmalar, daha ziyade ilâç denemeleri v e konu hakkında bilgi toplama şeklinde geçmiş, 1965 ve 1966 yıllarında man
tarın sporulâjsyonu, mücadele için en müessir ilaçlama adedi v e çeşitlerin has
talığa karşı mukavemeti gibi problemleri Üzerinde durulmaya başlanmıştır.
1967 yılında ise yine aynı konularla birlikte 1964 yılında yapılmış olan ilâç dlenemelerinin tekrarı mahiyetinde de denemeler yapılmıştır.
D i ğ e r taraftan Malatya'da yapılan bu çalışmalar gayesine ulaşarak mü
cadele yönünden pratikte kullanılabilecek önemli sonuçlar elde edilmiştir.
Bunlardan mühim bir kısmı halen tatbikatta uygulanmaktadır.
M A T E R Y A L V E M E T O D
A — S p o r u l â s y o n T a k i b i V e S p o r u l â s y o n K u r - v e s i n i n Ç i z i m i
1 —• Vazelinli lamlar v e spor yakalama aleti (Sipore T r a p ) ile yapılan sporulâsyon takipleri :
1 C3ommonwealth Mycological Institute'nin 11.6.1965 tarih v e 2861/65/Y7TO numaralı mektubuna göre adıgeçen mantar, Dr. Ellis tarafından S t ı g - m ı n a c a r p o p h i l a olarak teşhis edilmiştir ki, bu da C l a s t e r o s p o r i u m c a r p o p h i l u m ( L e v . ) Aderh'itı sinonimidir.
B İ T K İ K O R U M A B Ü L T E N İ C İ L T : 8, N O . 4
Ş E K İ L : 1 Spor yakalama aleti
2 — Spor yıkama hunileri metodu ve ( T h o m a ) Kan sayım cihazı ile ya
pılan sporulâsyon takipleri :
Yukarıda ifade edilen vazelinli lamlar v e spor yakalama aietile yapılan denemelerle, sporların havadan yakalanmıyaoağmın anlaşılması üzerine bu se
fer Pupillo, 1953 ün metodu gayeye uyacak şekilde değiştirilerek spor yıkama hunileri yapılmıştır (Şekil 2 ) . Pupillo'ya göre C. c a r p o p h i l u m ( L e v . ) Aderh sporlarını tetkik etmek için kurumuş v e zamklılaşmış şeftali dallarının az miktarda suyla yıkanması v e mikroskopta tetkik edilecek sporların bu su
dan elde edilmesi hususu kayıtlıdır. Huniler aşağıda görüleceği üzere bir me-
<bod dahilinde kullanılarak buna göre, spor yıkama hunilerinin üzerine konu
lan muayyen sayıda ve. aynı ölçülerdeki dalların, muayyen hacimdeki suyla yıkanması halinde, yıkayan sudan alınan 2 cm3 suyun 0,01 mm3 ündeki spor . 1964 senesi İlkbaharında Malatya Bahçe Kültürleri İstasyonu damızlık kaysı bahçesinde sporulâsyonu takibetmek maksadile 25.3.1964 tarihinden iti
baren bir ay müddetle v e bahçenin muhtelif yerlerinde bulunan 5 ağacın dört bir tarafına birer tane olmak üzere asılmış olan likid vazelin sürülmüş 20 adet lam her gün sabahleyin saat 10 da mikroskopla tetkik edilerek yaprak
delen hastalığı sporlarının mevcut olup olmadığı kontrol edilmiştir. Yine ay
nı bahçede, aynı tarihten itibaren; yerden 60 cm. yüksekte kurduğumuz spor yakalama aletinin likid vazelin sürülmüş lâmı da her gün tetkik edilerek spor ihtiva edip etmediği tetkik edilmiştir (Şekil 1 ) .
adetleri kan sayım cihazı ile sayılmış v e böylece 1965, 1966 v e 1967 yıllarının muhtelif tarihlerinde mantarın sporulâsyonu takip edilerek grafikler çizil
miştir.
Spor yıkama hunileri metodunun tatbik şekli :
1 — Yukarıda belirtilen yıllarda Malatya'da Hanımçiftliği mıntıkasında- k i bir bahçede yaprakdelen hastalığı bakımından kesif olan, yaşlı v e üzerinde kurumuş dal v e tomurcukların fazla olduğu 3 ağaç seçildi.
Ş E K İ L : 2 Spor yıkama hunisi
2 —• Mantarın kritik enfeksiyon periyotları olan Sonıbahar v e İlkbaharda muhtelif tarihlerde bahçeye gidilerek her üç ağacın da yerden aynı yüksek
likte v e dört tarafından beşer tane olmak üzere, takriıben 20 cm. uzunlukta v e 0,5 cm. kalınlıkta, üzerinde hemen hemen aynı sayıda tomurcuk bulunan 20'şer dal budama maksadiyle kesildi. Kesim ameliyesi 1965 v e 1966 yılların
da aynı ağaçlarda yapılmış v e fakat bu ağaçlarda, istenilen vasıftaki ince dal mevcudu kalmamış olduğundan 1967 yılındaki kesimler aynı bahçede v e fakat seçilen diğer üç ağaçta yapılmıştır.,
3 — H e r üç ağaçtan kesilen dallar ayrı ayrı naylon torbalara konularak, lâiboratuvara getirildi. Dallar, 20 adedi bir spor yıkama hunisine ait olmak
259
B İ T K İ K O R U M A B Ü L T E N İ C İ L T : 8, N O . 4 Üzere taksim edildi. Sonradan tekrar budama makaslıyla ortalarından kesile
rek, dal parçalarının hunilerin içerisinde normal dağılması temin edildi. V e hunilerin altına 100 cm? su alabilecek kapasitedeki cam balonlar yerleştirildi.
4 — Be§ litrelik bir el pülverizatörü ile huni üzerindeki dallara, balonlar
da işaretli seviyeye gelinceye kadar iyice su püskürtüldü.
5 — Cam balonlardaki su, balonların ağzı kapatılmak suretile iyice çal
kalandı v e sonradan pipetle her üç balondan ikişer cm3 su çekilerek santrifüj tüplerine kondu.
6 — Tüpler santrifüj aletine takılarak alet bin devirde iki dakika çalış
tırıldı. V e böylece dönüş ameliyesinin bitmesinden sonra santrifüj aletinden hiç sarsmadan çıkartılan tüplerin içindeki suyun, üstten 1,5 cm.3 lük kısmı bir pipet yardımıyla titizlikle çekilerek dışarıya boşaltıldı.
7 — Santrifüj tüpünde kalan 0,5 cm3 sudan !bir damla alınıp kan sayım cihazına konularak preparat mikroskopta tetkik edildi v e santrifüj tüpünün di
binde kalan suyun 0,01 mm.3 ünde bulunan sporlar sayıldı (Şekil 3 ) . Bu sa
yımlar için K a r a c a (1066)'dan faydalanılmıştır.
8 — BU ameliye her üç hunide de ayrı ayrı yapılarak, bulunan rakamla
rın ortalamaları alındı.
9 —• A y r ı c a 0,01 mms suda sayılan ortalama spor adetlerinin günlük de
ğişimini gösteren sporulâsyon grafikleri çizildi.
B — M ü c a d e l e U s u l l e r i n i n A r a ş t ı r ı l m a s ı 1 —• Budama denemeleri :
Y a p m ı ş olduğumuz denemelere v e müşahedelerimize, mantar; bütün ha
yatî devresini ağaç üzerinde geçirmektedir. Bu bakımdan enfeksiyon kaynak
ları ağaç üzerinde kışın dökülmeden kalan kuru yapraklar, hastalıklı tomur
cuklar v e kurumuş ince dallardır. Sonbaharda yere dökülmüş olan yaprakla
rın hastalığı bulaştırmada hiç bir rolü yoktur. Buna göre, mantarın misel ve spor halinde kışladığı ağaç üzerindeki kurumuş dal, tomurcuk v e kışın dökül
meyen kurumuş yaprakların budama yoluyla yok edilmesinin mücadele yönün
den faydalı olup olmadığının araştırılması için de denemeler yapılmıştır. K a y s ı tomurcuklanndaki tahribat Şekil 4 de görülmektedir.
Budamalar Malatya'nın eski Malatya mevkiinde iki bahçede yapıldı. H e r iki bahçede de, her bir parsel altı ağaçtan müteşekkil olm'ak üzere ikişer par
sel alındı. H e r iki bahçenin budanacak parselleri 29.3.1964 tarihinde tomurcuk
lar patlamadan 10 gün evvel budandı. Diğer parseller şahit olarak bırakıldı.
Sayımlar, her parselden seçilen aynı yaş v e karekterdeki üçer adet Hacıha- liloğlu kaysı çeşidinde yapılmış olup, her ağaçtan toplanan 100'er adet meyve üzerindeki lekeler Türkoğlu (1956)'dan faydalanılmak suretile bu konu için yapılan akalaya g ö r e îndex - Ablbott formülleri kullanılarak kıymetlendirÜ- miştir.
Meyvelerdeki çil lekelerinin sayımında kullanılan skala : 0 — H i ç leke yok,
1 — Birden ona kadar leke adedi,
2 — Onıbirden yirmiye kadar leke adedi, 3 — Yirmibirden kırka kadar leke adeötf, 4 — Kırkbirden altmışa kadar leke adecft,
5 — Altmışbir v e altmışbirden yukarı leke adedi.
2 — İlâç denemeleri :
. Bu denemeler 1964 - 1967 yalarında olmak üzere Hanımçiftliği mıntıka- sındaki bahçelerde üçer tekerrürlü olarak v e tesadüf parselleri deneme deseni
ne g ö r e tanzim edilmiştir. H e r parselde altı ağaç bulunuyordu.
1964 de yapılan denemede kenar tesiri bakımından bahçenin baştan v e sondan üçer sırası boş bırakılmış v e geri kalan sıralara, aralarında birer tam
pon sıra bırakılmak suretile Cetvel 1 de görülen ilâçlar tevzi edilmiştir. 1967 de yapılan denemede ise yine kenar tesiri bakımımdan bahçemin baştan v e son
dan (birer sırası boş bırakılmış v e geri kalan sılalara, aralarında birer tampon sıra bırakılmak suretile yine Cetvel 1 de görülen ilâçlardan, yalnız Thiovit ilâcı hariç olmak üzere diğerleri tevzi edilmiştir.
Ş E K İ L : 3 C. c a r p o p h i l u m ( L e v . ) Aderh sporlarının mikroskopta görünüşleri (Ca. 500 defa büyütülmüştür).
Her iki denemede tesadüfen seçilen birer ağaç sırası şahit olarak bırakıl
dı. Mukayese durumuna tesıir etmemesi bakımından ilâçlar her iki denemede
ki üç ilaçlama zamanında da aynı dozlarda kullanıldı. Y a l n ı z ikinci ilaçlama zamanı çiçek taç yapraklarının % 7 5 - 8 0 döküldüğü devreye rastladığından, bu sırada kullanılan bordo bulamacının nazik v e yeni döllenmiş dişi organları yakabileceği düşünülerek dozu yarıya indirilmiş v e % 0,5 olarak tatbik edilmişr- t i r (Bremer, 1948). A y r ı c a 1964 yılında yapılan denemede % 0,3 lük dozda kullanılan Copper funıgicide ilâcı bu defa 1967 deki denemede % 0,4 dozda kul
lanılmıştır.
Yapılan danemelerde, İlkbahar ilaçlamalarının yapıldığı zaman ağaçların fonolojik durumu v e ilaçlama adedi.
1. İlaçlama : Tomurcukların patlamasından 7 gün evvel,
2. » : Çiçek taç yapraklarının % 7 5 - 8 0 döküldüğü devrede, 3. » : Meyvalar takriben nohut büyüklüğünü aldığı zaman.
Bu fenolojik duruma göre ilaçlamanın adedi v e yapıldığı günler aşağıda verilmiştir.
İlaçlama İlaçlama Tarihleri
adedi
1 9 6 4 1 9 6 5 1 9 6 6 1 9 6 7
1. 28 Mart 27 M a r t Yapılmadı 6 Nisan 2. 12 Nisan 23 Nisan 22 M a r t 23 Nisanı
3. 28 Nisan 13 Mayıs 6 Nisan 16 Mayıs2
4.
—
28 Mayıs 18 Nisan 29 Mayıs1) İlaçlamadan hemen sonra yağmur yağmış v e bu sebepten ilaçlama 24.4.1967 de tekrar edilmiştir.
2) Havaların yağışlı gitmesi yüzünden bu ilaçlamada bir gecikme ol muştur.
C E T V E L 1
Denemede kullanılan ilâçlar v e kullanma dozları
İlâcın ticari adı A k t i f madde Kullanma dozu 100 litre suya Prep.
Thiovit W - P . Kumulus W . P .
Gopper fungicide W . P .
% 80 Kükürt
% 80 Kükürt
400 g r 400 g r
% 50 Bakır foksi Dithane Z - 78 W . P .
Göztaşı
klorit halinde)
% 65 Zineb C u S 04
300 - 400 g r 300 g r
Orthocide - 50 W . P . % 50 Çaptan
Kireç : 250 — 500 — 2000 C u S 04 : 500 — 1000 — 4000
300 g r
Her iki denemede de sayımların mütecanis v e ayni varyeteden olan ağaç
larda yapılabilmesi için ilâç atılan her sırada v e şahitte biribirinden ayrı me
safelerde seçilen Hacıhaliloğlu varyetesinden kaysı ağaçları gövdelerinden y a ğ lıboya ile işaretlendi.
İlaçlamalarda, spartan marka bahçe pülverizatörü ve 1967 de ise, 100 lit
relik Holder M İ B -1959 pülverizatörü kullanıldı. H e r iki denemede de ağaç başına takriben 10 -14 litre ilâçlı mahlûl atıldı.
Birinci denemenin sayımları 24.7.1964 tarihinde v e hasattan birkaç gün evvel yapıldı. Buna g ö r e bir ağacın dört yönünden 25'şer meyve olmak üzere alınan 100 v e 3 tekerrürden toplanan 300 meyve üzerindeki lekelere, budama denemeleri bölümünde gösterilen akalaya göre fena not verildi. Neticeler index v e abbott formüllerine g ö r e kıymetlendirildi, Kaysı meyvelerindeki lekeler şe
kil 5 de görülmektedir.
İkinci denemenin sayımlan 5.7.1967 tarihinde v e her ağaçtan toplanan 200, bir parselden toplanan 600 yapraktaki delikler sayılarak aşağıda göste
rilen skalaya göre numaralandırıldı. Bu skalaya göre her parselin index'i el
de edilmiş v e sonradan bu index'ler abtatt formülüne tatbik edüerek ilâçla
rın müessiriyetleri bulunmuştur. K a y s ı yapraklarında meydana gelen delikler şekil 6 da gösterilmiştir.
T a p r a k l a r d a k i d e l i k l e r i n s a y ı m ı n d a k u l l a n ı l a n a k a l a :
0 — Hiç delik yok, 1 — Bir adet delik, 2 —• İ k i adet delik, 3 — Ü ç adet delik, 4 —> Dört adet delik,
5 — Beş v e daha fazla delik.
3 —• İlaçlama adedini tayin denemeleri :
1965 -1966 v e 1967 yıllarında üç defa tekrar edilen bu denemeler, ayrı ay
rı olmak ülsere tesadüf parselleri deneme desenine göre tanzim edilmiştir. Cet
vel 2, 3, 4 de ilaçlama tarihlerile birlikte görülen her ilaçlama şekli tesadüfen seçilen ayrı ayrı ağaç sıralarına (parsellere) tatbik edilmiş v e yine her üç de
nemede d e tesadüfi olarak seçilen birer parsel .şahit olarak bırakılmıştır.
B İ T K İ K O R U M A B Ü L T E N İ C İ L T : 8, N O . 4
İlaçlamalarda 100 litrelik Holder M İ B - 1959 pülverizatörü kullanıldı. A ğ a ç başına takriben 10-14 litre ilâçlı mahiûl atıldı.
Her üç denemede de Sonbahar ilaçlamasında, kış şartlarına da fazla da
yanması bakımından bordro bulamacı ilâcı % 4 Kik dozda, İlkbahar ilaçlama
larında ise ıCopper fungicide ilâcı % 0,4 tük dozda kullanılmıştır. Yalnız 1964 yılındaki denemede Sonbahar ilaçlamasında bordo bulamacı ilâcı %.Z lük doz
da kullanıldı.
Sayımlar her programın tatbik edildiğıi v e şahit olarak ayrılan parseller
den seçilen aynı yaş v e taç büyüklüğündeki üçer adet Hacıhaliloğlu çeşidi kaysı ağaçlarında yapılmıştır.
1965 t e yapılan sayımlar 8.7.1965 tarihinde meyvelerdeki lekeler üzerinde, 1966 daki sayımlar aynı y ı l meydana gelen don hadisesinden dolayı ağaçların meyve tutmaması seıbejbile 6.7.1966 tarihinde sadece yapraklardakd delikler üzerinde v e 1987 de yapılan denemenin sayımları ise, çiçeklerin döllenmesi za
manında y a ğ a n şiddetli v e devamlı yağmurlardan ağaçların meyve tutmama
sı sebebile sadece şekil 6 da görülen yapraklardaki delikler üzerinde 4/5.7.1967 tarihinde yapılmıştır.
A y r ı c a mukayeseli olarak tatbik edilen ilaçlama şekillerinin yanında lite
ratürde en kritik ilaçlama zamanı olarak belirtilen Sonbahar ilaçlamasının (Anderson, 1956) önemli olup olmadığının k a t i olarak tesbiti için 1965 yılın
da ayrı bir deneme açılmıştır. Bu maksatla Malatya'nın Orduzu mmtıkasında- ki bir bahçede v e 23.12.1965 tarihinde, şekil 4'te görüldüğü gibi üzerinde fazla miktarda hastalıklı tomurcuk görülen 8 ağaç seçilerek bunların dört tanesi bordo bulamacı ilâciyle % 3 lük dozda ilaçlandı. A r a d a tampon sıra bırakıl
mak suretile diğer 4 ağaç da şahit olarak ayrıldı.
Ş E K İ L : 5 C. c a r p o p h i l u m ( L e v . ) Aderh'un kaysılarda meydana getirdiği çil lekeleri
A y n ı -.tarihte şahit v e ilaçlanmış ağaçların her birisinin dört bir yanında seçilen 4'er dal işaretlenerek üzerlerinde bulunan hastalıklı tomurcuklar ayık
lanmış v e yalmz sağlamlar bırakılarak bunlar sayılmıştır.
K e z a İlkbaharda ağaçların çiçekte bulunduğu 10.3.19G6 tarihinde aynı ağaçların aynı dallarında bulunan çiçekler v e henüz açılmamış olan sağlam yaprak tomurcukları ele almmıyarak, bu dallarda bulunan hasta tomurcuklar sayıma tâbi tutulmuşlardır.
Ş E K İ L : 6 C. c a r p o p h ı i l u m ( L e v . ) Aderh.ı kaysı yapraklarında meydana getirdiği delikler
C E T V E L 2
1965 yılında Malatya'da H a m i t Evliyaoğlu'nım kaysı bahçesinde yapılan ilaç
lama adedini tayin denemelerinde ilaçlama şekilleri v e bunların tatbik tarihleri.
İlaçlama şekli Sonbahar İlkbahar ilaçlamaları İlaçlama şekli
ilaçlaması
1. 2. 3. 4.
Sonbaharda 1, İlkbahar
da 4 ilaçlama
+ + + + +
Sonbaharda 1, İlkbahar
da 3 ilaçlama
+ + + + —
Y a l m z İlkbaharda 3
ilaçlama
— + + + —
Yalnız İlkbaharda 4
İlaçlama
— + + + +
Kontrol
— — — — —
B İ T K İ K O R U M A B Ü L T E N İ C İ L T : 8, N O . 4 .Böylece elde edilen rakamlar cetvele işlenerek, ilâçlı v e şahit ağaçların hastalanan tomurcuk % deleri bulunmuş v e bunlar abbott formülüne tatbik edilerek % 3 lük bordo bulamacı ilâcıyla yapılan Sonbahar ilaçlamasının to
murcukları korumadaki yüzde müessiriyeti elde edilmiştir.
C E T V E L 3
1066 yılında Malatya'da A h m e t Fırat'ın kaysı bahçesinde yapılan ilaçlama adedini tayin denemelerinde ilaçlama şekilleri v e hamların tatbik tarihleri.
Sonbahar İlkbahar ilaçlamaları İlaçlama şekli ilaçlaması
İlaçlama şekli ilaçlaması
23.12.1965 1. 2. 3. 4.
Sonbaharda 1, İlkbahar
da 3 ilaçlama
+
—+ + +
Sonbaharda 1, İlkbahar
da 2 ilaçlama
+ —
—+ +
Sonbaharda 1, İlkbahar
da 1 ilaçlama
+ +
Sonbaharda 1, İlkbahar
da 2 ilaçlama
+ — + — +
Kontrol
—
——
— —C E T V E L 4
196T yılı, Malatya'da A h m e t Fırat'ın kaysı bahçesinde yapılan ilaçlama adedini tayin denemelerinde ilaçlama şekli v e ilaçlamaların tatbik tarihleri.
İlaçlama şekli
Sonbahar ilaçlaması 16.12.1966
i 1.
İkbahar i]
2.
Lâçlamalaı 3.
1
4.
Sonbaharda 1, İlkbahar
da 4 ilaçlama
+ + + +
Sonbaharda 1, İlkbahar
da 3 ilaçlama
+ + —
Sonbaharda 1, İlkbahar
da 2 ilaçlama
+ +
—Sonbaharda 1, İlkbahar
+ +
da 1 ilaçlama
+ +
— —Yalnız İlkbaharda 4
ilaçlama
+ + +
Yalnız İlkbaharda 3
ilaçlama
+ +
—Yalnız İlkbaharda 2
ilaçlama
+ +
Kontrol
— — — — —
C — K a y s ı Ç e ş i t l e r i n i n C. c a r p o p h i l u m ı ( L e v . ) A d e r h . m a n t a r ı n a K a r g ı M u k a v e m e t i :
Kaysı çeşitlerinin yaprakdelen hastalığına karşı göstermiş oldukları mu
kavemet derecelerini tesbit maksadile 1964 - 1965 v e 1967 yıllarında Malatya ilinin değişik mıntıkaları gezilerek birden fazla kaysı çeşitlerinin bir arada bulunduğu bahçeler tespit edildi. Bunlardan hastalık kesafetinin, sayım yapı
lacak derecede olduğu Merkez, Darende, Yeşilyurt, Hekimhan, Doğanşehir, A k ç a d a ğ kazalarındaki kaysı bahçelerinde ; hastalık kesafeti yönünden bah
çedeki aynı çeşide mensup populâsyonu temsil edebilecek şekilde seçilen ağaç
larda sayımlar yapıldı.
Bu sayımlarda her ağacın dört bir tarafından ve alt kısımlarından, yer
den aynı yükseklikte olmak üzere toplanan 100 meyve üzerindeki çil lekeleri
ne «budama» bölümünde görülen skalaya göre fena not verilmiş v e bunlar Tovvnsend v e Heuıberger formülüne tatbik edilerek, buradan her çeşidin bulu
nan istilâ, yüzdelerine göre mukavemetleri tesbit edilmiştir.
A — S p o r u l â s y o n T a k i f b i V e S p o r u l â s y o n K u r - v e l e r i n i n Ç i z i m i :
Spor yıkama hunileni metodu ve ( T h o m a ) kan sayım cihazı ile 1965 - 1966 ve 1967 yıllarının muhtelif tarihlerinde yapılan spor sayımlarına göre mak
simum sporulâsyon periyodunu göstermek bakımından çizilen (grafikler Şekil 7, 8, 9 da görülmektedir.
S O N U Ç L A R
B Î T K I K O R U M A B Ü L T E N İ C İ L T : 8, N O . 4
Buna göre üç yılın grafiklerinde ; sporulâsyonun yüksek olduğu tarihler
le, ağaçların aynı tarihlerdeki fehıolojik durumları Cetvel 5 de gösterilmiştir.
Buna g ö r e Cetvel 5 incelenecek olursa en yüksek sporulâsyonun 3 ayrı yılda değişik fenolojik zamanlara rastladığı görülür.
K a y s ı ağaçlarında C. c a r p o p h i l u m ( L e v . ) Aderh. mantarı İ l k baharda tomurcuklar patlamadan evvelki fenolöjîk" zamanda yüksek sporu
lâsyon devresine girmekte v e bu durum meyvelerin takriben nohut büyüklü
ğünde oluşuna kadar devam etmektedir.
B — M ü c a d e l e U s u l l e r i n i n 1 A r a ş t ı r ı l m a s ı : 1 — Budama denemeleri :
29.3.1964 tarihinde yapılmış olan budama denemelerinden, budamanın en
feksiyon kaynaklarını azaltmak suretile m e y v e üzerindeki C. c a r p o p -
C E T V E L 5
7, 8, 9 No.lu grafiklerde görülen, sporulâsyon zirve noktalanma, kaysı ağaç
larında aynı tarihlere tekafbül eden fenolojik durumları ile" Mukayesesi.
Tular
Sporulâsyo- nun yüksek
olduğu ta
rihler
Tarihlerin tekabül ettiği fenolojik zamanlar
1965
27- — Mart 31 — Mart 9 — Nisan 23 — Mayıs
Tomurcuklar patlamadan evvel Ağaçlar çiçek açmağa başlamış Ağaçlar takriben azamî çiçekte
1966
11 — Mart 27 — Mart 10 — Nisan
Tomurcuklar patlamak üzere
Çiçek taç yapraklarının % 80 den fazlası dökülmüş.
Meyveler takriben nohut büyüklüğünde
1967
8 — Nisan 13 — Nisan 15 Mayıs >
Tomurcuklar patlamak üzere
Azamî çiçeğe yakın. (Azamî çiçek 15 Nisanda oldu)
Meyveler takriben nohut büıyükltüğünde
h i 1 u m (Lev.) Adenh. lekelerini ortalama % 28,5 oranında azalttığı anla
şılmıştır.
2 — tlâç denemeleri :
1964 yılında yapılan ilâç denemesiyle, 1967 de aynı denemenin tekrarı mahiyetinde yapılan ilâç mukayese denemesinin sayım neticeleri Cetvel 6 ve 7 de .görülmektedir. Cetvel 6 ve 7 tetkik edilirse, kaysılarda yaprakdelen hasta
lığına karşı en müessir ilâç bordo bulamacı % 81,86 - % 76,0 ve ikinci derece
de müessir ilâç Copper fungicide % 81,86 - % 65,1 dlr.
C E T V E L 6
1964 yılında Malatya'da HammctftHği mıını^ıkasındaki: Hamit Evliyaoğİu'nun bahçesinde yapılan ilâç denemesinden
alınan sonuçlar.
İlâçlar îndex % Tesir
Thiovit 1,00 11,62
Kumulus 1,37 36,27
Copper fungıicide 0,39 81,86
Dlfchane Z - 78 0,73 66,04
Orthocide 50 0,47 78,13
Bordo /bulamacı 0,39 81,86
Şahit 2,15 0
269
B Î T K İ K O R U M A B Ü L T E N İ C İ L T : 8, N O . 4
. 3 — İlaçlama adedini tayim denemeleri :
1965 -: 1966 v e "1967 yıllarında yapılan ilaçlama adedini tayin denemeleri
nin mukayeseli olarak neticeleri Cetvel 8, 9, 10 da ve bunlardan ayrı olarak Sonbahar ilaçlamasının önemli olup olmadığı yolunda yapılan denememin neti
cesi ise Cetvel 11 de görülmektedir.
8, 9, 10 N o . lu cetveller -incelenecek olursa :
8 N o . lu Cetvelde 1965 yılında en tesirli ilaçlama şekilleri ; % 82,6 sonuç veren Sonbahar'da 1 ilaçlama - îlkıbahar'da 4 ilaçlama v e % 78,6 sonuç ve*
ren Sonbahar'da 1 ilaçlama - İlkbahar'da 3 ilaçlama olduğu görülmektedir.
9 N o . lu Cetvelde de 1*966 yılında en tesirli ilaçlama şeklinin, % 53,2 tesir gösteren Sonbahar'da 1 ilaçlama - İlkbahar'da 4 ilaçlama olduğu görülmekten
dir. Bu denemede tomurcuklar patlamadan evvel yapılması lâzım gelen ilâçr -lama (materyal v e metod bölümündeki cetvelde de gösterildiği gibi) yapıla^
madığından netice düşük çıkmıştır.
C E T V E L 7
Malatya'da .Hanımçiftliği mıntıka-.
smdaki bir bahçede, yaprakdelen hastalığı amili C. c a r p o p h 1- i u m ( L e v . ) Aderh.'e karşı dene
nen ilâçların 5.7.1967 de yapılan yap
rak sayımlarına göre tesir durumu.
Tesir İlâçlar • %
Bordo bulamacı 76,0 Fungicide 65,1 Dithane Z .- 78 50,2 Kumulus 47,3 Şahit 0
Orthocide 50 46,1 C E T V E L 8
Malatya'da Hanımçiftliği mıntıka- sındaki bir kaysı bahçesinde yaprak
delen hastalığı amili C. c a r r p o p h i 1 u m ( L e v . ) Aderh.'ne karşı yapılan ilaçlama adedini tayin denemesinin 8.7:1965 deki m e y v a sa
yımlarına göre elde edilen sonuçlar
İlaçlama Tesir şekli % Sonbaharda 1, î l k b a r
harda 4 ilaçlama 82,6 Sonbaharda 1, İlkba
harda 3 ilaçlama 78,6
Yalnız İlkbahar
da 3 ilaçlama 60,4 Yalnız İlkbahar
da 4 ilaçlama 79,3
Şahit 0
C E T V E L 9
Malatya'da Hanımçiftliği mıntıka- sındaki" bir kaysı bahçesinde yap
rakdelen hastalığı amili C. c a r p o p h i l u m ( L e y . ) Aderh.'e kar
şı yapılan ilaçlama adedini tayin denemesinin 6.7.1966 daki yaprak
sayımlarına göre tesir durumları •
İlaçlama Tesir şekli % Sonbaharda 1, İlkba
harda 3 ilaçlama 53,2 Sonbaharda 1, İlkba
harda 2 ilaçlama 42,3 Sonbaharda 1, İlkba
harda 1 ilaçlama 24,2 Sonbaharda 1, İlkba
harda 2 ilaçlama ' 35,9
Şahit 0 C E T V E L 10
Malatyada Hanımçiftliği mmtıka- sındaki bir bahçede, yaprakdelen hastalığı amili C. c a r p o p h i -
1 u m ( L e v . ) A d e r h ' e karşı yapılan ilaçlama adedi tayin denemesinin 4-5/7/1967 deki yaprak sayımlarına
g ö r e tesir durumları.
İlaçlama şekli
Sonbaharda 1, İlkba
harda 4 ilaçlama Sonbaharda 1, İlkba
harda 3 ilaçlama
Tesir
%
79,0 75,1
Sonbaharda 1, İlkba
harda 2 ilaçlama 69,0 Sonbaharda 1, İlkba
harda 1 ilaçlama 55,3 Yalnız İlkbaharda
4 ilaçlama 62,9 Yalnız İlkbaharda
3 ilaçlama 54,2 Yalnız İlkbaharda
2 ilaçlama 59,9 Şahit 0 10 N o . lu Cetvelde 1967 yılında en tesirli ilaçlama şeklinin % 79 tesir gös
teren Sombahar'da 1 ilaçlama - îlkbahar'da 4 ilaçlama v e % 75,1 tesir veren Sonbaharda 1 ilaçlama - İlkbahar'da 3 ilaçlama olduğu görülmektedir.
8 v e 10 numaralı cetvellerde en tesirli ilaçlama şekli Sonbaharda 1 ilaç
lama v e İlkbaharda 4 ilaçlama ihtiva eden ilaçlama şekli olduğu v e bunu ta
kiben diğer tesirli ilaçlama şeklinin de Sonbaharda 1 ilaçlama v e İlkbaharda 3 ilaçlamayı ihtiva eden ilaçlama şekli olduğu anlaşılmıştır.
A y r ı c a Cetvel 11. tetkik edilirse Sonbahar ilaçlamasının kaysı ağaçlarının C. c a r p o p h l l u ı a ( L e v . ) Aderh. enfeksiyonlarıyla hastalanabilecek to
murcukları korumadaki •müessiniyetinin % 85 olduğu anlaşılır.
C E T V E L 11
Malatya'da Abdülkadir Sungun'un bahçesinde yapılan tomurcuk sayımları İlaçlanmış ağaçlarda tomurcuk Şahit ağaçlarda tomurcuk
sayımı sayımı
Tesir yüzdesi 23.12.1965
ilaç
lamadan evvel (Sağlamlar)
10.3.1966
ilaç
lamadan evvel (Hastalar)
23.12.1965 (Sağlamlar)
10.3.1966 (Hastalar)
Tesir yüzdesi
518 0 656 26
395 2 518 41
286 5 369 46
687 13 419 36
471,50 5 490,50 37,25 % 85
C — K a y s ı Ç e ş i t l e r i n i n C. c a r p ı o p h i l u m ( L e v . ) A d e r h . M a n t a r ı n a K a r , ş ı M u k a v e m e t i
Malatya'da 1964 -1965 v e 1967 yıllarında Merkez, Darende, Yeşilyurt, Akçadağ, Doğanşehir v e Hekimhan kazalarında yapılan mukavemet sayımla
rında, çeşitlerin hastalıkla bulaşıklık nisıbetleri v e bu nisbetlerin ortalamalarım
la birlikte adıgeçen kaysı çeşitlerinin, Malatya'da bulunan diğer çeşitler içer
sindeki yüzde nisıbetleri Cetvel 12 de gösterilmiştir.
C E T V E L 12
Malatya'da, Merkez v e kazalarında 1964 - 1965 v e 1967 yıllarında yapılan mukavemet sayımları sonucu kaysı çeşitlerinin mukavemet durumları.
Çeşidin diğer Sayımın % Y a k a kaysı çeşit
Çeşitler İlçeler yapıldığı lanma leri içerisin
tarih nisbeti deki % nis
beti
Hacıhaliloğlu Merkez 1964 19,0
» »
1967 21,0Darende 1965 16,0
» »
1967 38,0»
Yeşilyurt 1965 25,2» »
1967 33,2»
Hekimhan 1967 61,8»
A k ç a d a ğ 1967 53,4»
Doğanşehir 1967 13,6Ortalama 31,2 % 65
Çöloğlu Merkez 1964 23,6
> 1967 18,2
»
Darende 1965 27,8» »
1967 26,0Yeşilyurt 1965 32,8
» »
1967 28,6»
Hekimhan 1967 63,2»
Doğanşehir 1967 14,4Ortalama 29,4 % 10
Şekerpare Merkez 1964 18,2
»
Darende 1965 23,6»
Yeşilyurt 1965 21,2> Doğanşehir 1967 11,6
»
Akçadağ 1967 54,8Ortalama 25,8 % 5
Hasanbey Merkez 1964 9,8
» »
1967 19,8Yeşilyurt 1965 8,6
» »
1967 16,8Hekimhan 1967 32,0
»
Doğanşehir 1967 10,8Darende 1967 29,2
»
A k ç a d a ğ 1967 39,0Ortalama j 20,7 % 10
Hacıkız Merkez 1964 10,1
»
1967 28,6Yeşilyurt 1967 24,9
Ortalama 21,0 % 5
Merkez 1964 17,4
Yeşilyurt 1967 28,0
Darende 1967 33,6
Buna göre cetvel tetkik edilirse, Malatya'da yaprakdelen hastalığına kar
şı diğer kaysı çeşitlerine nazaran en dayanıklı olan çeşit Hasanbey'dir. Bula- şıkhk-nisbeüerine göre diğerlerini de sıralıyacak olursak: Haçıkız % 21,0, Şekerpare % 25,8, Çataloğlu % 26,3, Çöloğlu % 29,4 ve Hacıhaliloğlu % 31,2 dir. Buna g ö r e diğer çeşitlere nazaran en hassas çeşit Hacıhaliloğlu olarak görülmektedir.
M Ü N A K A Ş A V E K A N A A T
1 —• 1965 - 1966 v e 1967 yıllarında : Sonbaharda yaprak dökümünden son
ra v e İlkbahar başlangıcında kaysı ağacı tomurcuklarının patlamasından ev
velki fonolojik zamandan itibaren, spor yıkama hunileri metoduyla yapılan sporulâsyon takiplerinden elde edilen bilgiye göre ; C. c a r p o p h i l u m ( L e v . ) Aderh. sporlarının ağaç üzerindeki ince dal v e tomurcuklarda, A r a l ı k ayımdan T e m m u z ortalarına kadar mevcut olduğu görülmüştür. Buna mukabil sporulâsyonun maksimum durumda bulunduğu devre ise : 1965 yılında 27 - 31..
Mart, 9 .Nisan v e 13.Mayıs tarihlerinde; 1966 yılında 11 - 27.Mart ve lO.Nisan tarihlerinde ; 1967 yılında ise 8 -13 - 21.Nisan v e 15.Mayıs tarihlerinde tesbit edilmiştir ki, buna göre bu kritik enfeksiyon periyodlarının ağaçların fenolo- jifc durumlariyle karşılaştıracak olursak: Tomurcuklar patlamadan evvelki devre ile meyvelerin takriben nohut büyüklüğünde olduğu devre arasım kap
samaktadır. Bu fenolojik devreden sonra sporulâsyon gittikçe azalmakta, spor çıkışları iklime v e bilhassa yağışlara bağlı olarak bir müddet daha de
vam edebilmektedir. Gâuman (1950)'a göre enfeksiyonlar, yazın hava sıcak
lığının 30°C y i bulduğu zamanlara kadar devam edebilir. F a k a t bundan sonra yağmur yağsa bile çimlenme olamıyacağından enfeksiyon mevzuu bahis ola
mamaktadır.
Mücadele yönünden ele alındığı taktirde yukarıda belirtmiş olduğumuz kritik enfeksiyon periyodunda ağaçları ilâçlı bir v a z i y e t t e tutmak için, ilâç
ların tesir müddetleri de nazarı itibare alınarak : Tomurcuklar patlamadan evvel, çiçek taç yapraklarının % 75 - 80 i dökülünce v e meyveler takriben nohut büyüklüğünde olduğu zaman, en aşağı üç ilaçlama yapmak icabeder.
N i t e k i m taş çekirdekli meyva ağaçlarında zarar yapan C. c a r p o p h i l u m ( L e v . ) Aderh. mantarının kritik enfeksiyon periyodunun Sonbahar'da v e îlkbahar'daki yağışlı günlere inhisar ettiğini Butler and Jones (1949), A k doğan (1952), Wilson (1953), Anderson (1956) v e Wilsom (1964)1 kaydetmek
tedirler, ı t - i ' , i • ' ••: : i f^fj
2 —• 1964 yılında yaprakdelen hastalığına karşı iki bahçede, tomurcuklar patlamadan 10 gün evvel yapılan budama denemesinde, budamanın hastalık üzerindeki azaltıcı etkisi % 28,3 olarak bulunmuştur.
Budamayı Sonbahar ilaçlamasından evvel yapmanın, hem tatbikat bakı
mından kombinasyonu sağlamak v e hem de böyle bir kombinasyonun, enfek
siyon kaynaklarım azaltmak suretile mücadele yönünden musibet tesirliliği artıracağı kanatandayız. Zaten j Akdoğan (1952), Wilson (1953), Anderson 1 Caiifornia Üniversitesi Ziraat Fakültesi Profesörlerinden Dr. E. E., W i l -
son'un 16.3.1964 tarihli hususi mektubu.
273
B İ T K İ K O R U M A B Ü L T E N İ C İ L T : 8, N O . 4 (1956) ve Kulibaba (1962)1 da budamanın Sonbaharda v e yaprak dökümün
den sonra yapılması lâzımgeldiği kaydedilmektedir.
A y n i zamanda budamada dikkat edilecek 'bir nokta da; bilhassa yaşlı kay
sı ağaçlarının kuru dalları temizlenirken, ağacın birbirine girmiş olan yaş dal
larını da kesmek suretile seyrekleştirme yapmalıdır. Bu taktirde, hem ağaç tacında havalandırma sağlanarak hastalığı artırıcı «bir faktör olan nem azala
cak v e hem de Malatya'da kış mevsiminde fazla miktarda yağan karın; bu- danmamış v e çalı manzarasında olan ağaçların üzerinde birikmesini v e böy
lece ağırlığı setbebile, ağaçların kaim ana dallarının kırılarak zararlara sebep olmasını önliyeoektir. Meselâ: Malatya'da 26 - 27.3.1967 tarihinde yağan kar, aynı şekilde, budanmanıış olan yaşlı kaysı ağaçlarının bir çoğunun ana dalla- nnan kırılmasına v e böylece büyük zararların meydana gelmesine sebep ol
muştur.
3 — Kaysılarda yaprakdelen hastalığına karşı yapılan ilâç denemelerinde en tesirli ilâç olarak bordo bulamacı v e ikinci derecede tesirli olarak % 50 öksiklorit halinde bakır ihtiva eden Copper fungicide ilâcı tesbit edilmiştir.
Dithane Z - 78, Orfchocide - 50 ve Kumuiuıs ilâçları üçüncü v e dördüncü derece
de tesir gösterdiklerinden şimdilik tavsiye edilememektedir.
4 — Malatya'da Hanımçiftliği mmtıkasmdaki bahçelerde 1965, 1966 ve 1967 yıllarında olmak üzere üst üste yapılan ilaçlama adedini tayin deneme
lerinde en tesirli ilaçlama olarak Sonbaharda bir v e İlkbaharda dört ilaçlama İhtiva eden ilaçlama şekli tesbit edilmiştir. Bunu takiben diğer tesirli ilaçla
ma ise Sonbaharda bir v e İlkbaharda üç ilaçlama ihtiva eden İlaçlama şekli
dir. Bu durum 1965, 1966 v e 1967 yıllarında, mantarın tesbit edilen yüksek sporulâsyon gösterdiği periyodu da içine almaktadır. Beş ilaçlama ihtiva eden ilaçlama şeklinin ortalama tesiri % 88.0, dört ilaçlama ihtiva eden programın ortalama tesiri % 76,8 olup aralarında çok az fark vardır. Bu bakımdan tat
bikatta Sonbaharda bir ilaçlama v e İlkbaharda üç ilaçlama olmak üzere, aşağı
daki gösterilen ilaçlama şeklinin uygulanması halinde, hem mantara karşı et
kili bir müessiriyet v e hem de mücadele masrafları yönünden tasarruf elde edileceği kanaatındayız. A y r ı c a İlkbaharda üçüncü ilaçlamadan takriben 10 gün sonra havalar ısmmayıp yağışlar da devam ettiği taktirde ; ilaçlama şek
line dördüncü İlkbahar ilaçlaması ilâve edilebilir. Bu konuda yapılan çalış
malara göre : Bremer (1948) Sonbaharda bir ve İlkbaharda iki ilaçlama, But- ler and Jones (1949) Sonbaharda v e İlkbaharda iki ilaçlama, Akdoğan (1952) Sonbaharda bir ve İlkbaharda bir ilaçlama, WAlson (1953) Sonbaharda v e İlk
baharda iki ilaçlama, Anderson (1956) Sonbaharda bir ve İlkbaharda iki
ilaç
lama, Kulibaba (1962) Sonbaharda bir v e İlkbaharda iki açıklama, Wilson (1964) Sonbaharda bir v e İlkbaharda bir ilaçlama tavsiye etmektedirler. Y i n e Levendoğlu v e A l a y (1959) 1956 yılından itibaren 1959'a kadar yaptıkları ça
lışmalar sonunda Sonbaharda yaprakların 3/4 ü dökülünce ve İlkbaharda to-.
murcuklar patlamadan evvel kaysılara aplike edilen bordo ıbulamacı ilâcıyla C . c a r p o p h i 1 u m ( L e v . ) Aderh. mantarının tomurcuk enfeksiyoniart-
1 1966 yılında yapüan denemede, tomurcuklar patlamadan evvelki ilaçlama ya
pılamadığından neticeler düşük çıkmış v e dolayısile bu denemenin neticeleri ortalamaya dahil edilmemiştir.
m önliyebildiklerini v e fakat meyve enfeksiyonlarına mâni olamadıklarım be
lirtmektedirler.
Bizim denemelerimize v e dört senelik müşahedelerimize göre ilkbaharda iki ilaçlama kâfi değildir. Çünkü; çiçek taç yapraklarının % 75 - 80 ninin dö
küldüğü devrede yapılan ikinci İlkbahar ilaçlamasından 10 - 15 «gün sonra v e ilâcın tesir müddeti geçince enfeksiyon kaynakları tamamen yok edilemedi
ğinden, yağacak yağmurlarla tekrar bulaşmalar olur. Bu sırada henüz genç olan meyveler yine enfeksiyonlara maruz kalır. N i t e k i m Malatya'da yapmış olduğumuz müşahedelerde bazı bahçelerde kaysı yapraklarında hiçbir C, c a r p o p h i l u m ( L e v . ) Aderh. deliği görülmediği halde meyvelerde birçok çil lekeleri mevcuttur. Bu durum geç enfeksiyonlardan meydana gelmişti. Bu sı
rada yapraklar normal büyüklüğünü aldıklarından enfeksiyonlara karşı daya
nıklılık kazanmış v e fakat meyveler henüz büyüme durumunda bulunduğun
dan bunlar hastalığa kolayca yakalanmıştı;
Bu da gösteriyor ki Malatya şartlarında iki İlkbahar ilaçlaması kâfi olma
yıp en az üç ilaçlama yapmak lâzımdır. İlaçlama adedini tayin denemelerimiz v e sporulâsyon takipleri neticeleri de aynı durumu teyid etmektedirler.
5 — Kaysılarda yaprakdelen hastalığına karşı Wilson (1953)'a göre Son
bahar mevsiminde bordo bulamacı ile yapılması tavsiye edilen Sonbahar
ilaç
lamasının; Sonbahar v e erken kış enfeksiyonlarına karşı tomurcukları koru
mada etkili olup olmadığı yolunda yapılan denemeler sonunda, bu ilaçlamanın
% 85 oranında etkili olduğu görüldüğünden, tatbikatta Sonbaharda yapılacak olan budama ameliyesini müteakip Sonbahar ilaçlamasının yapılması uygun görülmektedir. Sonbaharda yaprak dökümünü müteakip başlayan tomurcuk enfeksiyonları, kışın hava sıcaklığının ( 0 ) C ° olduğu günlere kadar v e yağış
lara bağh olarak devam ettiği Wilson (1953) v e Gâuman (1950) tarafından açıklanmıştır.
A y n ı konuda, dördüncü maddede de bahis konusu olan araştırıcılar tara
fından yaprakdelen hastalığına karşı daima ve bilhassa Sonbahar ilaçlama
larında, kış şartlarına daha iyi dayanıklı olması bakımından bordo bulamacı ilâcı tavsiye edilmektedir.
6 — 1964 yılında Malatya Bahçe Kültürleri İstasyonu, 1965 yılında Da
rende, Yeşilyurt kazalarında v e 1967 yılında da Merkez, Darende, Yeşilyurt, Hekimhan, Doğanşehir, Akçadağ kazalarında yaptığımız mukavemet sayımla
rında çeşitlerin ortalama olarak hastalığa yakalanma nisbetleri : Hasanbey
% 20.7, Hacıkız % 21.0, Şekerpare % 25.8, Çataloğlu % 26.3, Çöloğlu % 29.4 v e Hacıhaliloğlu % 31.2 olarak tesıbit edilmiştir. Elde edilen bu değerlere g ö re Hacıhaliloğlu çeşidinin Hasanbey çeşidime nazaran hastalığa karşı daha hassas olduğu fikri hasıl olmakla beraber çeşitlerin hassas veya mukavim ol
duğu hususunda kati bir kanaata varılamamıştır.
Burada kaysılarda yaprakdelen hastalığına karşı diğerlerine nazaran da
ha mukavim olarak görülen Hasanbey çeşidinin Malatya'da diğer çeşitler içe
risindeki yüzde nisbeti % 10 olup; sofralık v e kurutmalık vasıfları g a y e t i y i dir. V i l â y e t dahilindeki ağaç adedi günden güne artmakta v e 'bu çeşidin, za
manla diğer çeşitlerin yerine ikâme olacağı tahmin edilmektedir. Bu çeşitler
den hastalığa karşı diğerlerine nazaran en hassas olarak görülen Hacıhaliloğ
lu çeşidinin de sofralık v e kurutmalık vasıfları gayet iyi olup Malatya'da di- jfer çeşitlere nazaran yüzde auisbeti % 65 tir. Hacıhaliloğlu çeşidi Maatya'da Kuru kaysı istihsalinin en büyük kısmını vermektedir.
275
B Î T K t K O R U M A B Ü L T E N İ C İ L T : 8, N O . 4 7 — Kayşalarda C. c a r p o p h i l u m ! ( L e v . ) Adeıüı. hastalığına kar
gı yapılan Ibudama, ilaçlama adedinin tayini v e sporulâsyon takibi denemeleri neticesinde v e yine müşahedeleriniz ilo birlikte tesbit edilen en ekonomik v e tesirli mücadele şekli aşağıda gösterildiği gibi olmalıdır.
K ü l t ü r e l T e d ı b i r l e r
Sonbahardan kışa girerken yaprak dökümünü müteakip v e kış yağmurla
rının başlamasından »evvel ( K a s ı m - A r a l ı k aylarında) ağaç üzerindeki kuru
muş hastalıklı tomurcukları v e dökülmeden kalan kurumuş yaprakları ihtiva eden dallar budanmalıdır. K ı ş yağmurlarının yaprak dökümünden evvel baş
lama ihtimali mevcut olduğu v e y a diğer bir ifadeylö, yaprak dökümü gecik
tiği taktirde, budama yaprak dökümünden evvel yapılır.
İ l â ç l ı M ü c a d e l e Sonbahar ilaçlaması :
Sonbahardan kışa girerken v e budama ameliyesini takiben % 3 - 4 lük bordo bulamacı üe yapılır.
İlkbahar İ l a ç l a m a l a r ı :
a) Birinci ilaçlama : Tomurcuklar patlamadan birkaç gün evvel % lik bordb bulamacı veya % 50 oksiklorit halinde bakır ihtiva eden Copper fungi- cdde ilâcı ile % 0,4 lük dozda yapılır (Tatbikatta, binlerce ağacın, tomurcuk
lar patlamadan bîr iki gün evvel ilaçlanması veya diğer biı" ifadeyle bir iki gün gibi kısa bir zaman içersinde binlerce ağacın ilaçlanmasına imkân yok
tur. Bu .bakımdan mantarın maksimum sporulâsyon periyoduna girmeğe baş
ladığı bu fenolojik zamanda yapılacak olan ilaçlamalara tomurcuklar patla
madan 8 - 9 gün evvel başlanabilir. B u .taktirde ilaçlamalara başlanan günler
de v e tomurcuk açılmasına bir hafta kalıncaya kadar olmak üzere, bordo bu
lamacının dozu % 2 y e v e Copper funıgicidenin dozu da % 0,6 y a çıkarılabilir).
b ) İkinci ilaçlama : Çiçeklerin % 75 - 80 i dökülünce % 0,5 lik bordo bula
macı veya Copper fungicide ile % 0,4 lük dozda,
c ) Üçüncü ilaçlama : Meyvelerin takriben nohut büyüklüğünde olduğu zamanda veya ilâcın tesir müddetine v e yağışlara göre ikinci ilaçlamadan tak
riben 10 -14 gün sonra bordo (bulamacı % 1 lik veya Copper fungicide ilâcı
% 0,4 lük dozda yapılır.
Ö Z E T
Malatya kaysı ağaçlarında görülen yaprakdelen hastalığı C. c a r p o p h i l u m ( L e v . ) Aderh. üzerinde yapılan çalışmalar; Sporulâsyon takibi, spo
rulâsyon grafiklerinin çizimi, budamanın mücadele yönünden önemi, ilâç dene
meleri, ilaçlama adedinin tayini, çeşitlerin hastalığa karşı gösterdikleri muka
vemetin tesıbiti konularını ihtiva etmektedir.
1 — Mantarın sporulâsyon durumunun tesıbitinde sayımlar, spor yıkama hunileri metodu v e ( T h o m a ) kan sayım cihazı ile yapılmıştır. A d ı geçen metod- la üç sene üst üste yapılan sayımlardan elde ettiğimiz bilgiye göre ; kaysı ağaçlarında yaprakdelen hastalığı amili C. c a r p o p h i l u m ( L e v . ) Aderh. sporlarının, A r a l ı k ayından Temmuz ortalarına kadar, ağaç üzerindeki ince dal v e tomurcuklarda mevcut olduğu görülmüştür. F a k a t .bu devre içer
sinde sporulâsyonjun yüksek olduğu tarihler i s e : 1965 yılında 27-31.Mart, Ö.Nisan v e 13.Mayıs tarihlerinde ; 1966 yılında 11 - 27.Mart, lO.Nisan tarihle-
rinde; 1967 yılında ise 8 -.13 - 21.Nisan v e l ö . M a y ı s olarak tesbit edilmiştir.
Bu tarihler-kaysı ağâçlarıınn fenolojik dunımlarıyla karşılaştırılacak olursa:
Tomurcuklar patlamadan evvelki devre ile meyvelerin takriben nohut büyük
lüğünde olduğu devre arasını kapsamaktadır. Bu fenolojik devreden sonra spo
rulâsyon gittikçe azalmakta, spor çıkışları iklime v e bilhassa yağışlara bağlı olarak bir müddet daha devam edebilmektedir.
Mücadele yönünden ele alındığı taktirde, yukarıda belirtilen periyotta ağaçlan ilâçlı bir vaziyette tutmak için; ilâçların tesir müddetleri nazarı iti- bare alınarak (Tomurcuklar patlamadan evvel, çiçek taç yapraklarının % 75 - 80 i dökülünce v e meyveler nohut büyüklüğünde olduğu zaman olmak üzere) en aşağı üç ilaçlama yapmak icabeder.
2 —• Kaysılarda yaprakdelen hastalığına karşı yapılan mekaniki mücadele denemelerinden budama ameliyesi g a y e t tesirli v e % 28,3 etkili olmuştur.
3 — İlâçlı denemelerinde en tesirli ilâç olarak bordo bulamacı v e ikinci derecede Copper fungicide ilâcı tesbit edilmiştir. Denemeye alınan ilâçlardan Dithane Z - 78, Orthocide 50 v e Kumulus ilâçları üçüncü ve dördüncü derece
de tesir göstermişlerdir.
4 — Kaysılarda C. c a r p o p h i l u m ( L e v . ) Aderh. hastalığı için literatürde bordo bulamacı ile yapılması tavsiye edilen Sonbahar ilaçlamasının tomurcukları erken kış enfeksiyonlarına karşı korumada etkili olup olmadığı hususunun ortaya konulması bakımından deneme yapılmış v e deneme netice
sinde sonbahar ilaçlamasının % 85 oranında etkili olduğu anlaşılmıştır.
5 —• Malatya'da Merkez, Darende, Yeşilyurt, Hekimhan, Doğanşehir, A k çadağ kazalarında yapılan mukavemet sayımlarında yaprakdelen hastalığına , karşı diğer çeşitlere nazaran en dayanıklı kaysı çeşidinin Haısanbey v e bunu takiben diğerlerinin Hacıkız, Şekerpare, Çataloğlu, Çöloğlu, Hacıhaliloğlu ol-
•düğu görülmekte ise de, elde edilen değerler arasında mühim sayılabilecek farkların görülmesi dolayısile kati hükme varılamamıştır.
6 — M a l a t y a kaysı ağaçlarına zarar veren yaprakdelen hastalığına kar
şı müessir bir mücadele metodu bulmak maksadile 1964 yılından itibaren 1967 yılına kadar devam eden çalışmalar neticesinde en ekonomik v e tesirli olarak aşağıda gösterilen mücadele programı tesbit edilmiştir.
K ü l t ü r e l T e d b i r l e r
Sonbahardan kışa girerken yaprak dökümünü müteakip v e kış yağmurla
rının başlamasından evvel (Kasım - A r a l ı k aylarında) ağaç üzerindeki kuru
muş v e hastalıklı tomurcukları v e dökülmeden kalan kurumuş yaprakları ih
t i v a eden dallar budanmalıdır. Bu mücadeleye başlarken kış yağmurlarının er
ken yağabileceği tahmin edildiği taktirde budama için yaprak dökümü bek
lenmez.
İ l â ç l ı M ü c a d e l e Sonbahar ilaçlaması:
Sonbahardan kışa girerken budama ameliyesini takiben % 3 - 4 lük bordo bulamacı ile,
İlkbahar ilaçlamaları :
a) Birinci ilaçlama : Tomurcuklar patlamadan birkaç gün evvel % 1 lik bordo bulamacı veya % 50 oksiklorit halinde bakır ihtiva eden preparat (Cop
per fungicide) ile % 0,4 lük dozda yapılır. (Tatbikatta bu ilaçlama tomurcuk
lar patlamadan en aşağı bir hafta evvel yapılacaksa bordo bulamacının dozu
% 2 y e v e Copper fungicidenin dozu da % 0,6 y a yükseltilebilir).
B İ T K İ K O R U M A B Ü L T E N İ C İ L T : 8, N O , 4
*b) İkinci i l a ç l a m a : Çiçek taç yapraklarının % 75 - 80 i dökülünce, % 0,5 lik bordo bulamacı veya Copper fungicide ilâcı ile % 0,4 lük dozda,
c) Üçüncü i l a ç l a m a : Meyvelerin takriben nohut büyüklüğünde olduğu zaman v e ilâcın tesir müddetine v e yağışlara göre ikinci ilkbahar ilaçlamasın
dan takriben 10 -14 gün sonra 'bordo bulamacı % 1 lik veya Copper fungicide ilâcı ile % 0,4 lük dozda yapılır.
T E Ş E K K Ü R
Bu çalışmalar esnasında yardımlarda bulunan Enstitümüz Entomoloji M ü tehassıslarından Cevdet Ergül v e A h m e t Çatalpmar'a, Fitopatoloji Mütehas
sıslarından Dr. Yüksel K â z ı m Oran'a Samsun Ziraî Mücadele Enstitüsü F i t o patoloji Mütehassıslarından Kemal A l a y ' a v e 1966 sayımlarında yardım eden Başasistan A v n i Babalık'a alenen teşekkür ederim.
S O M M A I R E
L E S E X P E R Î E N C E S D E D U T T E C O N T R E L A M A L A D I E D E C. C A R P O P H İ L U M ( L e v . ) Aderh. D A N S L E S A P R I C O T I E R S Â M A L A T Y A - T U R Q U I E
Cette •maladıe, faısant l'ınvasıon sur les apricots, chaque annee dans la Turque presque partout, particulierement dans la region de Malatya, fait des degats qualitatifs et quantitatifs, au moyen 46, 25 % .
Pour cette recherche qu'on a nealisee a'Malatya, au cours des annees 1964 -1967 nous avons travaille surtout sur les choix des medicaments les plus efficaces des precautions culturaux, determinations des temps de traıter, rayer des courbes de sporulations.
R a y e r d e s c o u r ı b e s d e s p o r u l a t i o n s : On a emp- loye Tappareil de ( T h o m a ) et des entonnoirs au lavage des sports, pour cette operation.
P r 6 c a n t i o Û s c u 1 t u r a u x :' D'aprees nos experiances, ebran- cher c'est efficace 28, % pour cette maladıe.
M e d i c a m e n t s p l u s e f f i c a c e s : C'est choisi comme me- dicament, bouillie Bordelaıse des preparades qui contiennent des Cuivres 50 % .
T e m p s ide1 t r a ı t e r : ,
Te application : Dans la region de Malatya, au mois de Novembre - D e - cemibre avec la, Bouillie Bordelaise a'3 - 5 % de C u S 04.
2 eme application : A u printemps, avant d'etre oııvert des borgeons, avec Copper fungicide 04 % , ou la Bouillie Bordelaısea a'2 % C u S 04.
3 eme application : A u moment de verser des petales dans la mesure de 7 5 - 8 0 % avec Copper fungicide 04 % .
4 eme application : Lorsque les fruits parviennet au grandeur d'une pois chiche ou'apres 1 0 - 1 4 jours de 3e application avec Copper fongicide 04 % .
L İ T E R A T Ü R
A K D O Ğ A N , M . 1952. T a ş çekirdekli meyvelerde K ı z ı l leke C l a s t e r o s - p o r i u m c a r p o p h i l u m ( L e v . ) Aderh. Tomurcuk 2 21.
A N D E R S O N , H . W . 1956. Diseases of fruit crops. Mc Grow Hill B. Co N e w - york and London.
B Ö U R G I N , K . V . 1949. L e s Ohampignons Parasıtes des plantes cultives T. 2, 1391 - 1400, 1850, Masson 8 Editors. Libraıres de L ' A c a d e m i e Mede- cine, Paris.
B R E M E R , H . v e H . İsmen, G. Karel, H . Özkan, M . Özkan. 1947. Reitrâge zur Kentnis des Parazitisihen P i l z e der Türkei, I I I . R e v . F a k . Scı. Unv., İstanbul. ( R e v . A p p l . ' M y c o l . V T ı 350. 1948.)
B R E M E R , H . 1948. Türkiye Fitopatolojisi ı ı ı Güney Matbaası Ankara.
BUCVVALD, F . 1939. Fungi İmperfecti. Udgived af. Den Kongelige veteriner.
Qg. Landboihojskole - Kobenhon."
B U T L E R , E. J., S'r G. Jones. 1949. Plant Patholoğy. Mc. Millan Co. L t d . . London.
Ç E T İ N , T. E. 1965. Pratik Mikrobiyoloji. İsmail A k g ü n Matbaası Ankara.
D İ K M E N , H., R. Z. Magden,. 1944. Hususi Meyvecilik. K â ğ ı t ve Basım A . Ş.
İstanbul!
G Â U M A N , E. 1950. Principles of Plant İnfection. Hafner Pup. Com. N e w y o r k . K A R A C A , 1. 1961. Genel Fitopatoloji. Atatürk Ünv. Ziraat F a k . Erzurum.
-—•——'1966. Sistematik Bitki Hastalıkları (Bakteriyel Hastalıklar). Cilt:
I, E g e Ü n v . Ziraat Fak. Yayınları. E g e Ü n v . Matb. Bornova - İzmir.
K A R E L , G. 1958. Preliminary list of Plant Diseases in Turkey. A y y ı l d ı z Matbaası Ankara.
K U L İ B A B A , Y . F . 1962. Shot bole diseases of pulm. ( R e v . Appl. Mycol. V o l : 42 1963).
L E V E N D O Ğ - L U , A . , R. K . A l a y . 1959. Yaprakdelen Hastalığı C. c a r - p o p h i 1 u m ( L e v . ) Aderh. çalışmaları. 1959 Raporu. Ziraî Mü
cadele Enst. Samsun.
L E V E N D O Ğ L U , A . R . 1958. Yaprakdelen Hastalığı C. c a r p o p h i l u m ( L e v . ) Aderh. çalışmaları 1958 Raporu. N o : 14 Ziraî Mücadele Enst.
Samsun.
P U P Î L L O , M., 1953. Un Metodo per il Rapıdo Rilavemento Delle Prutifica Zioni di C o r y n e u m b e y e r i n c k i i Sulle piante di Pesco.
R e v . Appl. Mycol. X X X ı ı P a r t : V ı 322.
TÜRKOĞ-LU, K . 1956. Konya Ereğlisi Elmalarında Zarar Yapan F u s i c - l a d ı u m d e n t r i t i c u m Mantarının Biyolojisi v e Mücadele İmkânları Üzerinde Çalışmalar. Yıldız Matb. A . Ş . Ankara.
., 1960. Elma Ağaçlarında K a r a L e k e Hastalığı V e n t u r ı a i n e q u a l ı s ( C k e ) W i n t . Mücadelesinin Biyolojik Prensipleri.
A y y ı l d ı z Matbaası Ankara.
W E L S H , M . 1950. Coryneum Blıght of Stone Fruits. R e v . Appl. Mycol. V o l : X X ı X P a r t : 5 262.
V7İLSON, E. E. 1953. Plant Diseases, The Y e a r Book of Agriculture. U . S . A . Agriculture Dep. - Washington.
W O R M A L D , H . 1946. Diseases of Fruit and Hops. Groşby L., Son. Ltd. - London.
