Tiirk Resim Sanatt'ntn Geli~imi.nde., Asker Ressamlartn Etkisi. Giilsen Sevin <; Kaya*

(1)

(2)

Asker · Ressamlartn Etkisi

G iilsen Sevin <; Kaya*

~

smanh imparatorlugu'nun Lale Devri'nden itibaren Batl'yt tanrma

'W

siirecinde ge<yirdigi degi~imler, k:iiltiirel hayatma yeni bir yon verir.

Avrupa'ya gonderilen el<yiler, gittikleri yerlerin bilim ve teknigini ince- lerken aym zamanda sanat faaliyetlerine de kat1.hrlar. Bu donemde Batl'mn da Os- manh imparatorlugu'na her zamanki ilgisi siirmektedir. Boylece Osmanh yonetici- leri, gelen sanatcrliar vasttastyla Batt'yt yakmdan tamma imkam bulurlar. 18. yiizyli sonunda, minyatiir sanati Bat1 anlayt~mda resim kar~1smda kaybolmaya ba~lar.

Ba~lang1crta minyatiirii andiran duvar resimlerinde zamanla ba~arlli ornekler verilir. Sultan III. Selirn doneminden itibaren saraym resim sanatma olan ilgisi ve destegi somut olarak ortaya <y1krm~tu. Sultan II. Mahrnud, Tasvir-i HiimayCm'unu devlet dairelerine asttrarak resim sanatmm geli~imine htz kazand1ru.

Batl'nm bilim ve teknigini yakalamak i<;:in kurulan Miihendishane-i Bahri-i Hi.imaytln'da derslerde gorsel anlatrm yoniinden resimden faydalanildigt bilinir.¹ Sultan III. Selim doneminde istihkam ve top<yu subayt yeti~tirmek i<;:in 1793 ylimda Miihendishane-i Berri-i HiimayCm kurulur. Okulda meslegin geregi yaplian topog- raflk <;:izim ve resimler, resme yetenegi olan gen<ylerin yeti~mesini saglar. Alillklar1 egitimin geregi doga resimleri yapan bu gen<;: ogrenciler, Batlli anlamda Tiirk resminin ilk temsilcileridir. Avrupa'da ogrenim gormii~ Miihendishane Nazm Bekir

Pa~a, mezun olan resme yetenekli subaylara okulun matbaasmda <yah~ma imkam

sunmu~tur. Okul, 1851-1852 ogretim ylimdan itibaren Miihendis Sli1lfi., Top<yu Sm1f1 ve Ressam Snnf1 adlar1yla alt1 yil boyunca mezun vermi~tir. ²

1834<le a<ylian Mekteb-i Harbiyye-i ~ahane'nin programma ise resim dersleri bir yi1 sonra konulur. Yine bu donemde a<ylian askeri idadilerin programma resim dersleri konulur. Harbiye, idadi ve Harbiye olarak iki kademeli diizerlienir.³Mekteb-i Harbiyye-i

~ahane<le Shranz ve Gues adh ressamlar ders vermi~tir. Malta'da yerle~en ispanyol bir baba ile ingiliz-ispanyol bir annenin crocugu olan Joseph Schranz, 1832<le istanbul'a gelir. Mekteb-i Harbiyye-i ~ahane ve Harbiyye idadisi'nde resim dersleri verir. Sultan II. Mahmud zamanmda tersane ve tophane i~lerinde <yal1~mak iizere istanbul'a yerle~en Franstz kokenli bir ailenin <yocugu olarak Thrkiyede dogan ve Roma'da ogrenim goren M;osyo Gues, Mekteb-i Harbiyye-i $ahane'de 1846 yilind~ itibaren 40 yil yaghboya ve desen dersleri venni~tir.⁴Olgun desenciligiyle tanman Sultan Abdiilaziz,

(3)

1 Tevfik Pa~a, Asian, bask1, 32.5 x 46 em.,

Env. No. 64/ 2236.46.

122 Milli Saraylar .

Gulsen Kayo

~ehzadeligi srrasmda Gues ve Schr~z(:lan resim dersi ahru~trr.

Asker ressamlarumzm yeti~mesinde biiyiik katlalar1 olan Schranz ve Gues, aym zamanda Tiirkiye(ieki Qkul sergilerini ilk kez diizenleyen ki~ilerdir. Sultan Abdiilmecid, 1849(ia Jiarbiyeae diizenlenen bu resim sergisini ziyaret etmi~tir. Aynca okulda ya- puan smavlara girmi~tir. Sergiye katllan resimlerden bazuar1 Padi~ah'a sunulmu~tur.

Sultan Abdiilmecid doneminde a<filan sivil okullardan Hendese-yi Miilkiyye ile Sultan Abdiilaziz doneminde a~uan Galatasaray Sultanisi ve Darii~~afaka Lisesi'nde resim derslerine onem verilir. 1869'da rii~diye ve idadilerde resim dersleri zorunlu hale getirilir. 1877'de uygulamaya ba~lanan Men~e-i Muallim programmda lisele- re resi.in ogretmeni yeti~tiren s1m.f-1 evvel ve askeri rii~diyelere ogretmen yeti~tiren

sllllf-1 sani olmak iizere iki boliim olu~turulm~tur.

Batu1 anlamda Tiirk resminin geli§mesinde ve ressamlarm yeti~mesinde ders programlarmda resim derslerinin yer alchgr Miihendishane-i Berri-i Hiimayt1n ve Mekteb-i Harbiyye-i $ahane'nin onemli rolii olur. Miihendishane-i Berri-i HiimayU.n'da gen~ tops:u subaylarmm yeti~mesi i~in perspektif ve golge dersi verilir.5 Miihendishane-i Berri-i HiimayCm ve Mekteb-i Harbiyye-i $ahane gibi yeni askeri okullarda resim derslerinin ders programlannda yer almas1 asker ressamlar smtfmrn dogmas1yla sonus:lamr. Bu okullarda yeti~en yetenekli asker ressamlart- mtzdan Tevfik ve ibrahim Efendiler 1835 ylimda Avrupa'ya resim egitimine gonderilir. Asker ressamlariiDlZ Ressam Ferik ibrahim Pa~a (1815-1891), Ferik Tevfik

Pa~a (1819-1866) ve Hiisnii Yusuf (1817 -1861), Batili anlamdaki Tiirk resminin ilk temsilcileridir. Onlar saltanata bagh asker ve sanat~1 olarak yeti~tirilmi~lerdir.

Ferik ibrahim Pa~a ile Ferik Tevfik Pa~a'nm ilgin~ ya~am oykiileri varchr. 19. yiiz- ylida Osmanll padi~ahlar1 gen~ Tiirk ressamlarrnm ~al1~malanm maddi ve manevi olarak desteklemi~lerdir. lmparatorluklarda iktidarrn begenisinin dt~ma ~Ikan sa-

nat~llar, iktidarrn ilgi ve desteginden genelde yoksun kalm1~lard1r.

ibrahim Efendi (Ferik ibrahim Pa~a), Miihendishane'den mezun olduktan sonra

(4)

2

Avrupa'ya resim egitirnine gonderilrn.i~tir. Sanat~mm yurda dondiikten sonra Sultan Abdiilmecid'e resirn dersleri verillgi ve Padi~ah'm portresini yapt1g1 bilinir. 1835 yillannm Nati.iralizrn alarn1 etkisiyle yeti~en ibrahim Efendi, Sul- tan Abdiilrnecid'in yiiziindeki ~is:ek bozugunu bile belirtir. Bu dururn Sultan Abdiilrnecid'in largmhgma sebep olur ve gen~ sanat~I gozden dii~er. Aralannda

la~kan~hk bulunan saray nakka~lanndan Vehib Abdullah'm s:Ikardigi ibrahim'in bilerek padi~ah1 kii~iik dii~iirrnek istedigi soylentisi, sarayda huzursuzluk yaratlr.

Bu soylentiler sebebiyle ressam Yiizba~I ibrahim 1848 YJlmda Bursa'ya siirgiin gonderilir. Siirgiinde iken Bursa'dan manzaralar yaprn1~tlr. Resme ilgi ve yetenegi bulunan Sultan Abdiilaziz 1861 YJlmda tahta ~oonca sanat~mm siirgiinii sona

errni~tir. Ferik ibrahirn Pa~a, Sultan Abdiilmecid'in laz1 Miinire Sultan (1844- 1862) ile 1861 tarihinde evlenrni~tir. Miinire Sultan, Ferik ibrahim Pa~a ile ev- lendikten bir yil sonra gen~ ya~ta oliir. Askeri $U.ra iiyeliginden ernekli olan Ferik ibrahim Pa~a'mn portre, rnanzara ve natiirmort s:ah~rnalan bilinmektedir.

Enderun'da yeti~en Mekteb-i Harbiyye rnezunu Ferik Tevfik Pa~a. Avrupa'da resirn egitimi gorrnii~tiir. Ressam Tevfik, Sultan Abdillmecid'in saray hayatma uyum sagla- rnad!gi is:in aynld!~ e~i Bezmara Kadm ile evlenrni~tir. Bezmara, Kavalah Mehmed Ali Pa~a'mn oglu ismail Pa~a'mn evlath~drr. Sultan Abdillmecid'in karde~i Sultan Abdillaziz tahta ges:tikten sonra Tevfik Pa~a'YI azlettigi gibi, Bezmara ve Tevfik'i Bursa'ya siirgiine gondermi~tir. Siirgiinde ~en Bursa Ulu Camii'nin depremden za- rar goren mihrap siislemelerini yaphg1

billnir .

Tevfik Pa~a, siirgiinden kurtulmak

i~in e~inden ~o~amr. Tevfik Pa~a madalyalar iizerine portreler i~lerni~tir.

Aym donem sanat~Ilarmdan biri de Hiisnii Yusuf'tur. Miihenillshane-i Berri-i

2 Servili Ahmed Emin, Baa/bek Harabeleri, tuval uzerine yaghboya, 71.5 x 90 em., Env. No. 12/2718.

(5)

1 Diyarbak1rll Tahsin, Kruvazorler, tuval Ozerine yagllboya, 70 x 132 em., Env. No. 1 1 I 1525.

2 HOseyin Zekai Pa~a, KO~Oksu <;e~mesi, tuval iizerine yaghboya, 59 x 84.5 em., Env. No. 3/ 3 1 6.

3 Osman Nuri Pa~a,

Mescid-i Aksd, tuval Ozerine yaghboya, 75x 100em., Env. No. 12/ 2639.

124 Milli Saraylar

Giilsen Kayo

HiirnayU.n mezunu Hiisnii Yusuf (1817 -1861), ayru okulda resim ogretmenligi yap~

m1~tu. Avrupa'ya egitim goren Hiisnii Yusuf'un portre ve manzaralar yaph~ bilinmektedir. Aynca .rn.imari ile de ilgilenmi~tir. Hiisnii Yusuf Bey' in resimleriyle istanbul ve Anaclolu'daki bir~ok tarihi yapllar belgelenmi~tir.⁶

Askeri okullarda yeti~en ressamlardan bir klsm1 Osmanh Sarayt'nda yaver ressam slfanyl~ go~ev alm1~lardu. Sultan Abdiilmecid doneminde, Harbiyye Mektebi'nde dordiincii smlf ogr~ncisi olan Osman Nuri, yaver ressam olarak saraya al!nm1~tu.

Sultan Abdiilaziz doneminde ise Osman Nuri, Ahmed Ali ($eker Ahmed Pa~a), Yu- suf Ziya ve Halil Beyler yaver ressamlar olarak go rev yapnn~lardu. Sultan II. Abdiil- hamid doneminde de Ahmed Ali, Hiiseyin Zekai, Ahmed Emin (Servili) ve Mustafa Vasfi Beyler bu gorevi yiiriitmii~lerdir.

Milli Saraylar Tablo Koleksiyonu'nda Tiirk resminin biiyiik ustalarmm eserleri bulunmaktadu. Koleksiyon'daki Osman Nuri Pa~a, Siileyman Seyyid, Halil P~a, Hii- seyin Zekai P~a, Hoca Ali R.J.za, Diyarbakuh Tahsin, Mehmed Ali Laga gibi ii.nlii asker ressamlar, resimlerini adlarmm yanma saray ~evresine hediye edildigini gosteren "kullan" sozciigunii ekleyerek imzalann~lardu. Bunlar arasmda Diyarbakuh Tahsin'in, Erkan-1 Harbiyye-i Umfuniyye Diliesi Resimhanesinde Siivari Yiizba~1

Tahsin ve Osman Nuri Pa~a'nm Ressarn Mirliva Nuri imzalar1 dikkat ~ekmektedir.

Koleksiyon'da Tiirk resminin biiyiik ustalarmm ve onlarm yeti~tirdigi ii.nlii ressamlarm eserleri bulunmaktadu. Bu eserler, asker ressamlar ku~a~m yeti~me siirecinin gorsel belgeleridir. Hoca Ali Rlza'mn hocalar1 Osman Nuri Pa~a ile Siileyman Seyyid, Hiiseyin Zekai Pa~a'nm hocalar1 Osman Nuri Pa~a ve $elcer Ahmed Pa~a, Mehmed Ali Laga'mn hocas1 Hoca Ali Rtza, Nazmi Ziya (Giiran)'nm hocas1 Hoca Ali Rtza, Nu- reddin (Akbal)m hocalar1 Osman Nuri Pa~a ile Hoca Ali Rlza, Diyarbakuh Tahsin'in hocas1 Hoca Ali Rtza'du. Osman Nuri (1836-1906), Harbiyye Mektebi'nin dordiin-

(6)

cii s1mfmda ogrenci iken 1856/1857 yllinda Saraya yaver ve ressam olarak aluum~

hr. Harbiye'nin.piyade smlfmdan mezun olan Osman Nuri (Pa~a), gorevini Sultan AbdiilmecidHen sonraki Sultan Abdiilaziz doneminde de siirdiirmii~tiir. Mekteb-i

· Harbiyye-i ~ahane ve Mekteb-i idadi-i ~ahanede resim ogretmenligi yapnn~trr. Va- zifesine baghhg1 ve ogrencilerine destegi ile dikkat <;:ekmi9tir. idadi srmfl.arda resme

2

3

(7)

1 $eker Ahmed Ali Pa~a,

Karpuz Dilim/1 NaWrmort, 18.93, tuval uzerine yaglrboya, 72.5 x 99.5 em.

Env. No. 3/281.

126 Milli Saraylar

Gulsen Kayo

yetenekli gen~leri Harbiye'de resimhaneye devam ettinni~tir."Nuri P~a, bir zabit ir;in resim yapmamanm bir kusur, resimden anlamamanm biiyiik bir irfan noksanltgt olduguna kat'i bir bir kanaatle hiikiim vermi~ hocalardandt. Derslerde de daima, ordu- da el-i~lerinde meharetli zabitleri-n ktymetlerinden itibarlarmdan bahsederdi. Giizel ve dogru krokilerin meslekteki derece-i liizflmunu munis lisammn tatlt ahengiyle anlata- rak genr; ruhlara kar~t sevdirmege, sanat zevkini tatdtrmaga fOk dikkat eder ehemmi- yet .verirdi ... Harbiye'de son smif talebelerine birer tablo yapttrmak madalyalarla taltif ettirmek onun en zevkli bir muvaffakiyetini te~kil ederdi."⁷

Harbiyye Mektebi'nden en iist derece ile diploma olan Ahmed Ali (1841-1907), 1863/1864'de Sultan Abdiilaziz'in emriyle devlet hesabma Paris'e resim ogrenimine gonderilmi~tir. istanbul' a dondiikten sonra ~e~itli okullarda resim ogretmenligi yap-

rm~tu. 27 Nisan 1873'te Sultanahmed Mekteb-i Sanayi'de donemin yerli ve yabanc1

sanat~uarmm eserlerinden olu~an bir sergi diizenlemi~tir. 1 Temmuz 1875'te buna benzer ikinci sergisini <;emberlita~'taki Dariilfiinfuida a~m1~tu. 1873 ytlmdaki sergi- sinin ba~ariSI sebebiyle Sultan Abdiilaziz tarafmdan 1873/1874'de yaverlige atanmt~

tu. Yaver Ahmed Ali, hocas1 Jean-Leon Gerome'un kaympederi Adolphe Goupil'in galerisinden aldrrrugt tablolarla saray tablo koleksiyonun olu~umuna katki saglarm~

tu. 1896/1897'de oliimiine kadar siirdiirdiigu Saray Yabanc1 Konuklar Te~rifat~11Igt'na

(Misafuin-i Ecnebiyye) getirilmi~tir. $eker Ahmed Pa~a, Mercan'daki konagmda bir atolye kurm~tur. "$eker Ahmed P~a vazifesinin agzrltgt dolaytszyle kendini ktrlara atamadt. 0 ancak Mercan'daki konagznda ve ancak tatil giinlerinde biiyiik natiirmqrt- lar yaptt. Bilhassa meyva resimleri yapmagz fOk severdi. 0 hasreti oldugu yqil orman- lan da bu atolyesinde yapmaga mecbur kalm~tt. "⁸

Siileyman Seyyid (1842-1913), resme olan ilgi ve yetenegi sebebiyle Sultan Abdiila- ziz tarafmdan Paris'e resim egitimine gonderilmi~tir. Paris' ten dondiikten sonra hoca- SI Osman Nuri P~a'run yarillmciliguu yap~tu. Daha sonra Harbiye, Kuleli Askeri

1

(8)

Lisesi ve Askeri T1bbiye'de resim ·ogretmenligi ve ye~itli okullarda FransiZca ogretmenligi go- revlerinde bulunmu~tur. Siileyman Seyyid'in vefatJ. sebebiyle yaymlayamadigi Penn-i MentJZtr adh kitab1, perspektif konusundaki has sa- siyetini gosteren bir ornektir. "UskiidarCia Nuhkuyusu'nda ah~ap bir evde oturan sanatyl, fllozof adm1 verdigi e~egine binerek ilham aldigt

<;amhca, Kislkh, Bulgurlu, Alemdagt gibi yerle- re giderek aylk havada resim yapmi~trr." Askeri mekteblerde ktrk altt sene kadar devam eden ho- caltk hayatt onun ~evk ve gayretle dolu ayn bir ta- rihfedir. (1910) senesine kadar yeti~ en zabitler ve doktorlar SUleyman Seyyid'i pek yakmdan tamr- lar. Tatlt hikayeleri, filozofane mii.talaalan, devri tenkit edici nii.kteli si:>zleri ile talebelerin fikirle- rine nur veren, istikbale emniyet uyandtran bir hocadtr. .. Sii.leyman Seyyid eski tzbbiye talebeleri tarafindan (Metrologiste) namiie yad edilir. Ona bu ismi verdiren menaztr da (Leonard de Vinci) den fazla bir tenasii.p gosteri~idir." ⁹

Hoca Ali RI.za (1858-1930), resim yetenegi sebebiyle mezun oldugu Harbiye'de hocas1 Osman Nuri Pa~a'nm yardimcisi olarak gorev yapmi~-

trr. Daha sonra Mekteb-i Harbiyye Matbaas1 serressa.mb.gma getirilmi~tir. Harbiye Mektebi'nde Me~rutiyet sonras1 "~ehzadegan' egitimi iyin olu~turulan sJ..n.Iflara resim dersi vermi~tir. Harbiye'deki bu gorevinin yam srra, Darii~~afaka'da parasiZ resim dersleri vererek genylerin yeti~mesine katkl saglami~trr. Mekteb-i Harbiyye zadegan sl.Ill.fmdan 1894'de mez.un olan Celal Esad Arseven, okulun resim egitimi ile bilgi ver- mektedir: "Mektebteki.Hii.nkar dairesinin bii.yii.k salonu resme tahsis edilmi~tir. Talebe- ler arasmda resme hevesi ve istidadt olanlar bumda yagltboya resme falt~trlardt. Bunlar

ru~tiye ve idadilerde de resim dersi gorerek hayli ilerlemi~ olanlardt. $eker Ahmed P~a

ve o zaman kolagast olan Oskudarlt Ali Rtza Bey gibi tanmmt~ hocalarm nezareti al- tmda fal~an bu talebeler arttk yalmz buyuk ktt'ada yagltboya tablolar yaptyorlardt. Fa- kat, insan resimleri yapmaz ve canlt modelden falt~mazlardt. Fotografilerden buyUtmek veya basma resimlerden kopya etmek suretiyle yaptlan bu resimler Goksu, Kagzthane, Ktz Kulesi, Beylerbeyi Sarayt, ormanlzk gibi szrf manzara, meyve ve fifek resimleri idi.

jnsan resimleri ile kompozisyon yaptlmazdt. En ufak tafsilatma kadar i~lenen. bu re- simler bir sanat eserinden ziyade boyanmt~ birer Jotografi mahiyetinde idiler. Yaptlan bu resimlerden her intihap olunanlan her sene yaldtzlt ve tepesi armalt ferfevelere ge-

firilerek padi~aha takdim edilir ve altlarma kullart diye imza edilmi~ olan bu eserlerin sahiplerine jhsan-t $ahane olarak paralar gonderilirdi."¹⁰

Askeri okullarda verilen resim egitiminde resimler, dogadan degil de fotograftan biiyiitmek ya da bask! resimlerden kopya etmek suretiyle yaplim1~trr. Milli Saray- lar Tablo Koleksiyonu'nda askeri okullarda verilen resim egitiminin orneklerine

2 Suleyman Seyyid, Ormanda Karaca, H.1312 I M.1894-1895, tuval uzerine yaghboya, 98.5 x 78 em.,

Env. No. 11/ 1455.

2

(9)

128 Milli Saraylar

Gulsen Kayo

yans1tan eserler· bulurunaktadrr. Koleksiyon'da Salih, Davud, Hayri (Sultan Selimli), Hiisnii, R.rlla. gibi askeri okul ogrencilerinin resimleri bulurunaktadrr. Bu resimle- rin bir 1Gsm1 ogrenGi resmi niteligmdedir. Bu gen<;: ressamlardan bazilar1 eserlerini, saray <;:evresine hediye edildigini gosteren "kullarl" sozciigunii adlarmm yanma ekleyerek imzalam1~lardrr. Sanat<;:l bilincine eri~memi~ gen<;: ressamlardan bazilar1 da tablolarm1 imzalamam1~ ya da tablonun arka yiiziinde tuvale ya da ~aseye imzalarm1

atml~lardu. Asker ressamlarm akademik gelenek dogrultusunda yapnn~ oldugu bu eserlerin pek <;:ogu manzara konuludur. Manzaralarm kompozisyon ~emalan birbi- rine benzerdir. Kompozisyonda genellikle aga<;:lar arasmda bir yap1 ile durgun bir su ya da bir akarsu goriiniimii betimlenmi~tir. Bu manzaralarm bir<;:ogu kartpostallar1

c;:agn~trrmaktadrr. Baz1 manzaralarm kompozisyonlarmda kas1r, ko~k, koprii, cami, tiirbe, sokak ve c;:e~me gibi mimari goriiniimler yer alrr. Bazliarmda da insan ve hay- van figiirleri bulunur. Asker ressamlarm eserlerinden birkac;:1 ise figiir resmidir.

Osmanh padi~ahlar1 sanat egitiminin geli~mesi, yurtill~ma ogrend gonderilmesi, sanatc;:Ilara sipari~ler verilmesi, sergilerden eser satm almmas1 ve yeti~en sanatc;:Ilarm sarayda ya da okullarda gorevlendirmesi gibi

arm

^srra^geli~enyeni kiiltiirel atilimlar1 ile Batil1 anlamda Tiirk Resminin en biiyiik destekc;:isi olmu~lardrr. Saray'm deste- giyle geli~en sanat ortammda sanatc;:Ilarm eserlerini iiretecekleri ve sergileyecekleri mekanlar lGstthdrr. Onceleri sergi ac;:ma bilinci geli~ir ve izleyici bulmanm giic;: oldugu bu donemde <;:ogu okul salonlarmda karma sergiler diizenlenir.

Sultan Abdiilaziz doneminde, saray mensuplarmm sergileri ziyaret ederek be- gendikleri yapttlan satm aldlklar1 goriiliir. Nitekim Sultan Abdiilaziz, $eker Ahmed Pa~a'nm istanbul Dariilfiinun'nda 1 Temmuz 1875 ylimda diizenledigi ikinci sergi- sindeki pek c;:ok tabloyu saraya getirt:erek incelemi~tir. Sultan Abdiilaziz, sergilere katilan sanatc;:Ilan, miikafatlar vaat ederek desteklemi~tir. Diizenlenen sergilerden Saraya satm alman tablolar, saltanat armah c;:erc;:eveler ile Saraya aslinn~trr.

Ban etkisindeki Tiirk resmi, kendi kurallarm1 olu~turmu~ ve sanatc;:Ilarm yeti~tigi

sosyokiiltiirel ortama paralel olarak ozgiin bic;:imler yaratlim1~tu. Tiirk ressamlari- nm yap1tlarmda manzara temas1, Batili. ressarnlardan farkh bir anlaYI~la yans1tlirr.

Boylece 19. yiizYilm son yansmda Tiirk manzara .resmi biiyiik bir geli~me gosterir.

Tiirk manzara ressarnhgmda graviir ya da fotograftan yararlanarak c;:ah~ma ya da dogrudan dogadan gozleme dayah c;:ah~ma yontemleri uygulanu. RessamlarliDlZ saraym begenisine uygun eserlere ula~maya c;:abalamt~lard1r. insan figiiriine olc;:iilii yer

verilmi~tir. Ayr1ca 19. yiizylim ikinci yartsmdan itibaren natiirmorta duyulan ilgi

artnn~trr ve ayr1ca resim egitiminin yapildigt askeri ve sivil okullarda sergi etkinlik- leri ile ele~tirel tartl~malar goriilmeye ba~lann~trr.

Resim egitiminin kurumla~masmda ve ilk Tiirk ressamlarmm yeti~mesinde askeri okullarm ve baz1 sivil idadilerin onemli yerleri vardu. Bununla birlikte gene;: sanatc;:l- larm Batmm sanat merkezlerine yollanmas1 TUrk resminin geli~imi ac;:1smdan dikka- te deger bir diger olgudur. 19. yiizYI!da egitim ic;:in Avrupa'ya giden Tiirk ogrencileri, egitimlerinde modelden figiir ve nesne c;:ah~malan yapmaYl ogrenmi~lerdir. Aynca dogadan gozleme dayah manzara c;:ah~malar1 yapnn~lardrr.

19. yiizyil sonu ve 20. yiizyil ba~mda istanbul'un sanat ortammda Tiirk ressam- lan, resim teknigini geli~tirmek ic;:in yerli ve yabanc1 yaymlan takip etmi~lerdir. Bu durum, resim teknigine verdikleri onem ve duyarlillgt gostermektedir. Askeri okul-

(10)

lardan ba~layarak yaygmla~an sanat egitimi, Sanayi-i Nefise Mekteb-i Alisi'nin ku- rulmasiyla sonuylarum~t1r. Mudiirlugunu Avrupa'da egitim gormu~ ressam Osman Hamdi Bey'in yapt1g1 Sanayi-i Nefise Mektebi'nin atolyelerinde figiir anotomisi ve portre sorunlarma on em verilmi~tir. 19. yii.zyilin ikinci yar1smda Batli1 anlamda resim yapan Tiirk ressamlarillill saytsi artm1~ ve di.izenli sergiler a<;:Ilmas1 ic;:in Turk sanatlnm ilk birligi olan Osmanl1 Ressamlar Cemiyeti tarafmdan ilk ugra~lar veril-

mi~tir. "Askeri ve sivil okullara bakzldzgmda gen~ler kendi kapalt ortamlarmm smzrlarz

i~inde, sanatzn CO?kusunu resim ii.retimiyle paylajmaktadtrlar ... Sanatla yakmdan ilgi- lenen padi?ahlarm ve veliahdlarm y~adzgt saray mekanma sunulacak bir nisim yapma gayretindeydi ressamlar. Ku?kusuz bii.yii.k bir onurdur bir sanatpnm resminin saraya girebilmesi. Onemlisi ise kazanzlan odii.ldii.r. Padi?ahtn begenisine hitabeden bir resim sanatpsma yeni bir ufuk, Avrupa'da resim ogrenimi kazanma olanagz saglamaktaydt."¹¹ Sanayi-i Nefise Mektebi'nde 1885 ylimdan itibaren yilhk sergiler a<;:limi~t1r. Sergi- ler, figiir resmine ilgiyi ve bic;:im arayt~larmi yans1tmaktadrr. Bu donemde 1901,1902 ve 1903 ylimda olmak i.izere u<;: kez duzenlenen istanbul Salonu sergileri gibi dii.zenli sergiler ac;:lim1~trr. Donemin gazetelerinde de resim sanatma ve dii.zenlenen sergilere ilgiyi yans1tan yazliar c;:Ikm1~trr. Boylece diizenlenen sergiler, Turk resminde ilk

ele~tirilerini ~ekillendirmi~tir. Sanayi-i Nefise Mektebi'nde ac;:Ilan Avrupa Smavrrn kazananlar, 1910 ylimda Avrupa'ya egitime gonderilmi~tir. I. Dunya Sava~1 sebebiyle yurda doni.i~lerinde Sanayi-i Nefise ve inis Sanayi-i Nefise Mektebi'nde gorev almi~

lardrr. 1914 ku~ag1 sanatyliarmm bir klsnn Sanayi-i Nefise Mektebi'nden mezundur.

Bir klsm1 ise Mekteb-i Bahriyye'den mezun olduktan sonra ordudan aynhp Sanayi-i Nefise Mektebi'nde egitim gormi.i~tii.r. 1916 yllindan itibaren de her yi1 Galatasaray Lisesi'nde sergiler dii.zenlemi~lerdir.,Avrupa'dan donu~lerinde ! izlenimciligi Turk res-

mine ta~1yan 1914 ku~ag1 sanat<;:liarh Cumhuriyet donerni Ti.irk ressamlarillill yeti~

mesinde onemli rol oynam1~lardrr.

I

!

Dipnotlar

I

1 Mustafa Cezar, Sanatta Batt'ya

Aplt~

^{ve o}Jman Hamdi, Erol Kerim Aksoy Vakfi Yaymlart, istanbul1995, I

Ln I

2 a.g.e, s. 384.

!

;

I

3 a.g.e, s. 384. · II

4 a.g.e, s. ~~0.

5 Ahmet Oner Gezgin, Akademi'ye Tamkltk 1: Gaze/ Sa.natlar Akademisi'ne Bakt~lar Resim ve Heykel,

. I .

Baglam Yaymcilik, Istanbul2003, s. 137-138.

6 Gills en Seviny (Kaya), Sultan AbdU/aziz ve'flastik Sanatlar, I Marmara 'Oniversitesi Tiirkiyat Ara~trrmalart

I .

Enstitiisii Yaymlanmarru~ Yiiksek Lisans Tezi, Istanbul199.8, s. 15-16.

7 Sarni Yetik, RessamlartmiZ, ist~bul1940, I, 40.

8 S. Pertev Boyar, Turk Ressamlarz Hayatlarz ve Eserleri, Jandarma Basrmevi, Ankara 1948, s. 39.

9 Sami Yetik, a.g.e, s. 65.

10 Naciye Turgut, "Dskiidarh Ressam Hoca Ali Rtza Bey (1858-1930)': Hoca Rtza (1858-1930), Yap1 ~edi Kiiltiir Sanat Yaymcilik Ticaret ve Sanayi A.~., istanbul2004, s. SO.

11 www.turkresmi.com