UN1VER1STES1 ARIKAN KUTüPHANELERDEK!UYGULAMALARI YARJ~MASI PERRAN

PERRAN öZBEN

KüJıi;UPı;IANEC!L!K öDüLU

YARJ~MASI

VER1 TABANI

Yti.NET!.M S!STEMLERİ

VE KUTüPHANELERDEK! UYGULAMALARI

!C!N BIR ÇöZUM öNERIS!

AYKUT ARIKAN

tSTANBUL UN1VER1STES1

EDEB1YAT FAKüLTES1

KUTUPHANEC!LtK

BöLüMU

DOKÜMANTASYON

VE ENFORMASYON

J.\NAB!L!MPALI

4.

SINIF öGRENC!S!

LER

UYARILAR

G:tR:tS

VER:t TABANI YöNET!M

S!STEMLER:t

1

VER:t TABANI KAVRAMI

2

VER! TABANI YAKLAŞIMININ AMAÇ VE KAPSAMI

.3

VERİ TABANI GEL!ŞT:tRME SUREC:t

1.4

VER! TABANLARININ TURLER:t

1.5

VERİ TABANI

YöNET:tM S:tSTEMLER:tN:tN :t$LEVLER:t

1.6 VER! TABANI

UYGYULAMA

YAZILIMLARI

2 Kt(ftjF1HA.l'1ELER[ıE iJER!

TABANI

YöNET:.tM

_S

r

_::;TE:~-11:

UYGULAMALARI VE B!R ÇöZUM öNER!S!

...,

\lER!. Ti\BANI ~'{ ;:it,fET

t

IVI

:3tSTEM.:t

UYGULAMALARININ

l{:JTfjPI-IA!JELERE (3E1-.!2I)il(L1:R1 YEN!L!KLER

2. 2 I{tJT{İPHAl,JELERDE VE.RtTABA.i>TI Y(jL'TETİM S!STEM!NE [:AYALI

UYGULAMALAR

ı

Ç

!N

PARADOX

FOR

WINDOW::,

VER!

TABANI

YöNET!M .S!STEM!

ALTINDA GEL!ŞT!Fi!LEB!L:tECEI< :EHR

ÇOZUM or,JER!S!

·:ı

·.~ı

SONUÇ

YASAL UYARILAR

Bu araştırmanın bü t

ün

hakları Aykut Arıkan'a aittir. tırma metni, Aykut Arıkan'ın yazılı izni olmaksızın, hiç biçimde hiç bir ortama kopyalanamaz, kısmen ya da tamamen ltılamaz; kaynak g6sterilmeden metinden alıntı ya da­ tarma yapılamaz.

Are at ırme d0 çözüm o Le r ak öneri len "Bölünmüş

bl

.iyogrı.:q:±k

y.t?ri

Tabanı Yapısı' nın

(B. B.

V. T.

Y.

'nin) bütün le r ı Aykut.,.,Arıkan'a aittir. B.B.V.T.Y. 'yi kullanmak steyeD ko.rnuya.

Ait

Arşiv, Küt iiphe

rıe ,

Belge-Bilgi .Merkezleri ve benzeri kuniLuşların kar amacı gUtmeyen kurum içi bilgi

işlem bjl:"inı.li~ri, söz konusu kurulu~:larda, bunu ancak Aykut Arıkan'ın yazılı izni ile ücretsiz olarak kullanabilirler.

B.B.V.T.Y'nirı bü

t ürı

tica.ri hak l ar ı Aykut Arıka.n'a aittir. Aykut Arıkan'dan yazılı izin a Lı nmak s ı z ı n •

B.B.V.T.Y. 'yi oluşturan dosyalar, veri tabanı yep ı l ar

r.

a.l e n l , ve r i ya.pıla:c1 .. \/e oz e l Li kle el/anLer a.rı:ıs1 .iliç;}~iler

ya

da

nzeri

B.B.V.T.Y. 'ye has unsurlar,

alan

türleri,

an

k

PARADOX

ve

BORLAND,

BORLAND

INTERNATIONAL.

tescilli ticari markalardır.

ait

ad l e.rı .. cl(Jsy;:ı ad l t:t:r

:ı ..

n es ne ya dö iliç;}<i ad.La.r ı

d.eğişt r ; l{:3f'B}<: v ey e bun le ı-e he.r he nqi

dahi

t cari

yazılım

ve

ürünlerde

edi l eme.z.ler.

bir

td<18rne yap 1La.ral<~

' "I ı .

1-t

ax

ı ı .... kL~l l a n ı l arne z .

B.B.V.T.Y.

6zellikle

Borland International

şirketinin

PARADOX* FOR

WINDOWS**

acl l ı Lir· ün ün un 4.5 sür ümü için

t

e

be

n

ı yöne

tim

tas ör l eı nm

ı.s

t ır . Bu

ürün

dışındaki·

veri

si st. ernl.e r .i.nde et i r i Le cek olan uy..gu l erne l a.r~d.ı:t _{meyd ane} ge l eJJ ı 1 e c e k ,) l.arı e k s e k I ı k ve sor un lı:t.::----ırı sorurnI u I1-1ğ":J, ya d.a uygula.ma,

kull,:ı.nı

ve veri gir s i he t e.ı e rı Aykut Ar

ya, da Bor larıd Lnt er ne t.i orıe l 'a. ei degi Ld i r.

Yukarda.ki metnin

aksine

davrananlar

hakkında

Mahkemeleri

yetkilidir.

WINDOWS.

maı-ke dıı-. WINDOWS c;cıRFOR}\Tİ01'TI Cl ,Ü _{l i t i}

_car

_ı

t~d By

ut

Y

l v a

ç

öNSöZ

iye gUn geçtikçe ilerlemekte. kimi kesimleri en son ye ayak uydurmaya cal ısmakte kimileri ise hala çagın karanlıgını özlemektedir.

!kinci gruba söyleyecek sdzUmüz yok, ancak günümüzde işim, gelişme ve ilerleme kavramlarını benimseyenlerin bu

ların geregini yapıp degişimin sadece fiziksel degil ünsel de olması gerektigini, gelişmenin sadece yapısal il, zihinsel de olması gerektigini ve ilerlemenin dogrusal il çok boyutlu olması gerektigini görmeleri gerekiyor.

Amacım burada yeni degerleri savunmak degil; onu yapanlar zaten televizyonda yorumculuk yapıyorlar. Amacım profesyonelligi ve meslege saygıyı'savurunak.

Bir kUtUphaneci dUşUnUn ki son teknoljiyi TUri<iye'ye getirmek ve kütüphane alanında uyg~lamak için 1990' larda

1970'leriılyaklaşımı olan MARC'ı savunuyor.

Bir

başkasını dUşffi1Un ki bir iletişim standardı olan MARC'ı veri tabanı yapısı olmadıgı halde, üstelik de veri tabanı yaklaşımı MARC

ile. 1<.ı3.psanı be kımınd. e rı te be n tabctr1a. zıt o lduqu he lde .. ve r i

tctl)örıırıırı ye p ı s ı n ı I\1AF~C b i ciminde n al ryor.

Mesleçimize :::::aygı duymamız (Jerekiyor. P1·0£esyonellik

ne

ey ıptır . ne

e

ırner ı klı kt ıı- rıe ele burnu büyük Lükt ür .

Profesyonellik mesleginde

en

iyisini yapmaktır.

Eger mes l eqi ra iz verı tabanı ye k Lasımı nı bilmemizi gerektiriyorsa vakit kay be t.med e rı ögrenmeliyiz. Bu bakımdan bu

araştırmanın getirdigi yeni bakış açısının Türkiye için bir başlangıç olmasını diliyorum.

"Ort.eya ortak bir bibl iycgrafk veri U.ı.ba konursa ulusal düzeyli bir

MARC

biçimine gerek dedigimde bunu ort.:ı.ya koymam korıusundö bana

mat i vasyonu. ve:ren ve bu e.r.a.st rrme metnini 1994

Küt.üpha ci l ik .ödü lü yarışmtlsınet göndermeme

Prof. Dr. Me1~a

ı ..

ALPAY' a te sekkür-ü bir borç bil Ayrıca ar.:ı.stırma evresinde beni yazılım, ile destekleyen Bimeks Bilgi ts l em ve Dış gen,31 .müdürü Doc , Dr. Vedat AKG!RAY'a

için tBşekkUr ederim.

i

19.2.1994 Aykut Arıkan

Giriş

l

amacı öncelikle TUrkiye'de kufamsal eks ik ligi nedeniyle uyg·ul ernal arda Bu araştırman rı

temelsizlik ve b lgi

ye,nfışL:tra ye ,:tJ<~3a.J{ l ıJ< I

ara

_{Çfidilen veri tabanı yönetim} sistemleri konusuna kürarnsal açıdan genel bir temel saglamak, uygulamalara yöntem, yaklaşım ve ke pssern konusunda bilgi sagJayarak on l ar ı de st ek I emekt ir-.

Bu nedenle a.raştı:nm:ı.nın ilk bö lümünde veri tabanı yönetiı:n sistemleri yı:tkJaşırı11 tarihse gelişimi içinde, yöntem ve. kuram açısından bir .büt

ürı

oLarak rdelenmiştir.

Kütüphane ve Bilgi bilimleriyle bu kadar yakın konunun klitüphane eLariı.ndak i uygulamaları .. yenili:kler, yant ıs l er-. eksikler ve yapılması

ikinci bölümde somut bir örnek çerçevesinde ele Bir çözüm olarak örieri len Paradox for Windows yönetim eistemi , konuya yatkını ıgı açısından

ve her hangi bir aksaklık karşıl ıl ötesine geçip - ürün için "en iyisi"

tutarlı bir yaklaşımdır.

Araştırma getirdigi çözüm öneris bir yaklaşımın başlangıcı olabi sayılacaktır.

1

!lişkisel

sistemler

ve

digerleri.

~·

s.

Bilgisayar .~ (Temmuz 1993). ~ s. 38'de

38-44

1

Veri Tabanı Yönetim

1.1

Veri Tabanı Kavram1

Günü.nıLi~.d

7.

ge.J:"~}</.J.cütüp11aneci1 ik gerekse b i.Iç is

ayar-.'

konulu yayınlarda

v

7

ri tabanı kavramı çogunlukla kerıd ı s f.nde nı başka bir kavram·· olan veri tabanı yönetim sistemi kavramının yerine .. sanki 9pu.n bir kısaltmasıymış gibi, yanlış olarak ku 11 anılrn~J~'t,g..<iıX;/cQysa veri tabanı kavramı, aşagıda da e 1 e al ınacagı ..gibi, . öze 11ikl e bilgi sayar ortamındaki uygulamçı.lq.rdcı., >ye.ri lerin yüklü bulundugu örgütlü teknik düzenegi.>(kütµp11gnecilik bakış açısıyla bir belgeyi) beI irtirken., ve.ri. tabanı yönetim sistemi kavramı bu düzenek

ile 'işlem yapmaya, onu söz konusu örgütlenme içinde yönetmeye yarayan bir- ti..i.r uygulam,:ı. yazı 1 ımını be 1 irtmektedir.

İlk bakışta iç

te

önemsenmeyen ba.şka bir hata ise, özellikle bil;gjşayar piyasasınd,:ı. .. veri tabanı yönetim sistemi olarak hiç bir ayrım yapılmadan.. veri tabanı yönetim sistemlerj>pazarında "baskın bir egilimi temsil ettiğinden""·, degişiK türl.erd.eld veri tabanı

yörıe

t im sistemlerinden sadece biri o.l.a n i}işJ.cişe 1 veri tabanı yönet im sisteminin kast edilmesidir.

Bu hat.a he Lke l ar ı b ı r-bir Ler-ine eklenip de or t.aye çıkan

zi.rıci r-Lemeihata yukarki gibi cözüm I e ndiqi nde konunun gerçek boyutları ortaya çıkmaktadır: günümüzde veri tabanı kavramıyla aslında kast edilen, .veri tabanı yönetim sistemlerinin .bir türü olan ilişkisel veri tabanı yönetim sistemleridir. Bu bakımdan veri tabanı kavramının ortaya çıkrnasınJ..şagJayan ve ilişki 1 i diger J-::avramların tek tek incelenerek konunun çözümlemeli olarak ele alınması g<Srekl i.di.r:

Veri:

a]

Latin olan "dat olan" gibi sözcüğLinün 2

American

Boston 367'de

heritage

dictionary.

Houghton Mifflin. Company,

2nd college ed.~·

366-Türkçe Sözlük, kavramı artışmanın, bir uslamlamanın temeli olan ana öge•ı:,!;·olarak

araştırmanın, bir yargılamanın]

öte yandan Arne.rican Heritage Dictionary kavramı "bilgi, özel 1 jkle çözümlerrıe i2tl} ... örgütlenmiş ya da bir kararın .teme11endiriJmes'i<i(;ifl):£ı\'/')'/ kUl Lanı 1 an bilgi O1 ar-ak":"

-t.anıml amaktad:ır. :l31.,t :.rıoktada kavramın en önemli yanı arından piri· ortaya · · 6;ı.l<ıypp.:. .kavram bi 1 igi kavramıyla yakından

ilişkilidir. · '

Veri, .zihinseL/bir yargılamaya temel olan başlıca ögedir ve sonuçta bilgiden farklı bir şey olmayan (ya. da bir tür çıkarsanmış bilgi olan) bir yargı veya kararı ortaya çıkartmaktadır.>Yani bilgi 1 veri olarak adlandırılan başka

bilgilerden çıkarsamalar yoluyla türetilir.

öyleyse verir işT enerek yeni bi 1 gil er türetilen bi 1 gidiP, yanifbir tür/ işlenmemiş, ham bilgidir. Ancak burada kuFlaınlan "hern bilg·i" ifadesi aslında yanıltıcı bir ifade. Konuyı]>bu noktada. örneklerle açmak gerekir:

örnegin 3 sayısı bir veridir. Aynı zamanda kendi anlamı dışında herha.11gi bir bilgi vermediginden ham bir bilgidir. Bu sayı her haflgicbi çocugun yaşı, bir öğrencinin aldıgı not ya da. bir nesneye ait bir ölçü (en, boy, yükseklik. v.b. gibi büyüklükler) olabilir. Sayı diğer her hangi bir nesne ile tanımlanmış 1 ı.sk ı ye girdiği zaman ortaya b,ir bilgi çıkmaktadır. örnegin "3" sayısı "araba" adlı nesne ile "metre cinsinden

uaun-l

uqu olma" olarak. tanımlanan ilişkiye girdig-inde ortaya "arabanın metre cinsinden uzunlugu 3'tür" gibi önerme biçiminde bir bilgi çıkmıştır.

Ancak sözge 1 imi yukardak i önermede anı 1 an "araba" ad 1 ı nesne ''garaj" adlı kümenin bir ögesi olsun. Aynı kümenin ctiger iki öges.i de "kemyoriet"

ve

"otobüs" adLı nesrıe1er oJsun ve "kamyorıetJ' adlı nesne "4" sayısı, "otobüs" adT ı nesne de

"5" Sayısı ile l'ffietre cinsinden uzunlugu olma" olarak tanımlanaTL ilişkiye girdiginde ŞU Önermelere ulaşılır:

er)

"araba.hifıJ!m.etre

=

ns

ı

ride n ·uzun1 ugu . tür" (2) "kamyonetin metre cinsinden uzunlugu 4'tür"

(3) "otobüsün rnetre cinsinden uzun-luqır 5'tir''

Aslında başlı Psty.ıpabirer bilgi olan.

bu

üç.önermeden çıkarasama yoluyla bir dördüncüsüne de ulaşılabilir:

( 4) "garajdaki araç 1arın metre cins inden uzun 1 ukl arının ortalaması 4'tür"

3 Türkçe sözlük. - genişl. 7. bs. - [Ankara] Kurumu, 1983. -

s.

1253 de

Türk Di1.

4 American heritage dictionary ...

!şte ham bilgi·· kavramının .ya.11}].fic::1T1g1(da burada yatar: ve 3 numara 1 alı . önerme 1

eri

as l.inda 4 numara 1 ı önermeye ulaşmak için çıkarsamaya tutulacak birer veridirler, ancak ))unlara ha.m biligi demek doğru değildir, çünkü üçüde başlı başına birer bilgidir.

Bu nedenle .veri kavramını, olarak açıklamak . yukarda sozu ka ldıracagından d.aha ·uygundur.

işlenmeye hazır bilgi ögesi edilen yanılgıyı ortadan

Bilgi:

Burada pilgi kavramının, Türkçe'nin yapisından kayanak1anan, ve

çe

Lı

ek l

i

l er-e

yol açabilecek bir eşseslilik nederı.iyle, ke[ıdi içindeki ,iki anlamını ayrımsamak gereklidir:

Bilgi terimi birbirinden farklı iki kavram olan "e nf o.rrneeryorı" ve "birikim" (ing. knowledge) kavramlarını karşı 1 ayabilmektedir1''';. Ancak bu

are

s

t

ırmada. gene 1 ku 11 anım

gözönünde bulundurularak "bilgi" terimi dogrudan dogruya "enformasyon'.' .}.:avramı yerine kul lanı lmışt rr .

Kavr.erru.n. ''veri" kavramı i 1 e bu 1 unduru 1 acak .• ol ursa şu sonuca

işlenmeye ha.zır bilgi ögeleri ya sonuç, varı1a.ÇaJ< yargıdır".

olan de da ilişkisi göz önünde ulaşılabilir: "bilgi veriden çıkarsanacak

Veri.

tabanı:

Yukarda da belirtildigi gibi veri tabanı kavramı özel 1 ikle bilgisayar ortamındaki uygulamalarda, verilerin yüklü bul.lJrıçlugu örgütlü teknik düzenegi (kütüphanecilik bakış açısıyla l:>ir belgeyi) belirtir. Anca.k gene de kavramı çeşitli

bakış.

a.çılarındarı irdelemekte yarar vardır:

YazıLırp. pcı.zsırındaki en gelişmiş ticari ilişkisel veri tabanı yön.eJ;im sistemi yazılımlarından biri ol an

Parado,<:,

veri tabanı kavramını özellikle kütüphane ve bilgi bilimler.inin ycı.kJaşırrılarına koşutluk gösterecek tarzda,

''örgütl.ü.< tıtr\.

i>·RJ:Jgi.

ya da . veri dermesi ıı,ı,, Qlarak ta.nımtarnaktadır. .• :Stlgi dermesinin · örgüt 1 enmes irıi 11 bu iki

bil.im dalını temel a.lanlarından biri oldugu düşünülecek olursa kavramın ö:z~llil-<le .b.ilgi .bi Li m açısından önemi/9çıkça

5 Yontar, Aysel. Bilgi bilime

giris

[!stanbul] (y.y.], [1992] .. -- Not -·· s. 6'da

[ders

notları].

-: Me.tin ..'. teksirdir.

6 Paradox for Windows. Get i

ng

started. - Scotts Va

11

ey, Cel-i f or-rıi a : Borland International, 1992. -- s. 2'de

çıy·taya çıkmaktadır: kütüphaneler\, arşivler ve belge ~pkezleri,. örgütlLi bir be.lge> dermesinin

yöne

t.i-l.diqi

s±Stemlerdir; bilgi merkezleri ise bunun diger bir boyutu örgütlü bilgi dermelerinin yönetildigi sistemlerdir.·

Buna göre denebilir ki merkezlerinin temel unsurudur. Veri

ise bilgi merkezleri

ne

işlev

ctynıdırJar. ."

Dermenin bt1gi mi yoksa· verj n:ı1' dermesi'0\16ldugu sorusunun

bu tanımda ya.n.ıt}anmannş o.Imas

ıv'yuke ı-de

da söz edilen veri ve bi li.gi .. kavramları.nın anlam yakını ıgından kaynaklandıgı bir gerçektir Ancak bu iki kavramın ayrımı da göz önünde bulundurularak. veri kavramını benimsemek gerekmektedir.

veri tabanları bilgi tabanı yönetim sistemleri

bakımından koşut hatta

Tanımın çözümlenmesi sonucunda ulaşılan nokta ise veri t.abarr ı.nr n bir'. veri dermesi o l duqu , ve ayırd edici

öz

el li

ç.rn

i.n ise ••·.örg·U

t

lenrnet3i<O lduguclur.

Ancak önemli olan bir diger nokta ise yukarki tanımda veri abanının fizik~el biçimine deginilmedigidir. özellikle bilgisayar çevrelerine yap ı lan önemli bir hata da burada yatmaktadır:/kullanılagelenin aksine veri tabanı kavramı öze 11 ikle bi+.igşayara ait bir kavram degi Ldir . yani veri ta.b,:ı.nının fiziksel bicim i ille de bilgisayar ortamı degildir. örgütlü olan.her biçimdeki, her türden ve her ortamd'aki veri dermesi biri

vexi

tabanıdır: örnegi n bir te 1ef on rehberi, bir sözlük, h<SJ:' .ha.ngi bir çizelge özellikle de "ki.itüphanelerin kart J<.:,:ı.talpgJarı\17 hep birer veri. tabanıdırlar.

konusundaki araştırmaları ve ı düzeyde bir üne sahip olan Robert

"kullanıma uygun, makine i dosyası "111 olarak tanımlamaktadır.

isayar ortamındaki veri tabanı kavramının veri tabanı makine di 1 ine uygun bir gisayar dosyasıdır.

Yetkfrı.cl~~~J{mğ kaynaklarından American ....•...HeJGi .•ta.g-e DiCffonary is~.

V@J:"İ ·

tabanı kavramını şöyle tanımla.ınct:ktadır:

"örnegin bilgisayarda olduğu gibi kolay ve hızlı bilgi erişimi.ni saglayac:ak ş.eki.lde.•dijzenlenmiş veri toplulugu11."i'.

7 Paradox for Windows.

8 Hayes, Robert Mayo. Handbook of data processing for libraries I Robert M. Hayes. - 2nd ed. - Los Angeles Melville Publishing Company, '.1,974 s.. 656'da

9 American heritage dictionary ... - s. 366'da

:·1;

Tanımda ilk göze çarpan nokta.f)arado)('Un tanımına koşut pJcı.:rq.k,bj.1gisayar dosyasının veri tabanının fiziksel J:.?iyiınle:r-inden. sadece ... biri oldugudur. Ancak bilgisayar (?ftaıfının hızlı ve kolay bilgi erişimini sag·laması bu tanımın asıl önemli yanıdır. Bu hız ve kolaylığı ise söz konusu veri <±ermesinin düzerıi.. vani veri tabanı ö:rgüt 1 erımes i s.a~namaktadır.

Ver.i ta.banı.rı.:ı.xı. ö:rgiltl.E.rnme düz

erı

i

nj' , . ise

yazı

1

ım

p)y1:ısas1nda:l<i j:.icari

veri

tabanı

yönetiın

sistemi

yazıl.1.mlar1111rı.ö.zt9l .. 1.J)sJe 80'1i

yıllarda

en

yaygın

olarak

kullanılanla:rında.n

biri

olan,

Dbase

3 Plus

adlı

yazlım,

veri

tabanıi.kav:ı;amı.na

):5nEır-d.igitanı.mda

şöyle

aç ık

1

amaktadır:

"bir

çok

varı ık

hakındaki

aynı

türden

bilgi

11

,ı.,:,.

Yani

bir

veri

tabanı

dosyası

yapısındcı.

birden

çok

varlık

hakkında

bilgi

yp.rdı.r,

ve

bu .... bilgi

. hepsi

için

aynı

düz.endedir:

örnegjn

çlıeÇJişik elementlere

ait

bir

veri

tcı.banında

her

elementin

e.t om

rıume.r

aeı ,

özgi..i.l ağırı

ıgı,

elektron

sayısı

v.

b.

gibi

e1ementlaein

doğasını

açıklayan

bilgiler

bulunabilir.

Bu

;bilg.iLerin.düzeni

ise

tüm elementler

için

aynıdır,

yani

per

e1egı<:rnti

atom

numarası,

özgül

agırlıgı

v.b.

bu

veri

tabanında

yer

alm.:ı.ktadır.

Bu.

tanım

ilerde

de

ele

alına~agı

gibi

söz

konusu

yazıbmın

do~a:3ı ge3regi

öz

e ll i.k.le ilişkisel

veri

tabanlarının

yal<l a~J.mına .kpşut Luk

göstmektedir..

Ancak

gene

de

veri

l:ı:I'.b.:ı.-nlqt:\lı:nn

örgütlenme

düzeı::ı

..i. 11..

akk ı

nda bir

fikir

verdi.gi nden

}(ayda <:l@çl'EJJ:"'dir·.

··· · ·

ıyla

sıkça

karıştırılan

bir

kavram

ise

ır.

!ki

kavram

arasındaki

ayrım

lardı:ı. ortadan

kalktıgından

her

iki

kavram

altında

birleşmiştir.

Bunun nedenini

veri

Hayes' in

öne

r d

i

qi

tanımla

açıklamak

bankasını

"genelliJ<le

çok

büyük ölçekte

olan

bir

veri

tabanı":L:L olarak

bankası

bir

tür

veri

ldıgı

nokta

nicel

olarak

hakkında

veri

içermesi,

ından

erişilebilir

ve

Ancak geçen

zaman içinde

gelişen

veri

tabanı

teknolojisi

bu ayrımı

ortadan

kaldırmıştır.

Artık

neredeyse

her'

veri

tabanı

birden

fazla

kullanıcı

tarafından

erişilebilir

ve

işlenebilir

durumdadır;

ve

örnegin

Paradox

for

Windows ile

yaratılan

veri

tabanı

dosyalarına

iki

milyar

adet

civarında

öge .hakkında

veri

girilebilmektedir.

Bu

nedenle

de

veri

tabanı

terimi

veri

bankası

kavramını

da

artık

içerdiginden

10

P9ç1se

3

Plus...

Inrtodt.tct.ion

to.

ir.ıpase

i3 Plus

[bilgisayar·

dosyası]. - [y.y) :

Ashton-Tate,

..

[1.Q86?]

11

Hayes,

Robert

Mayo..

5

·~-.~

·zel l ikle

günümüzde

ankası

kavramının

olarak

da

veri

kalınamamıştır.

kll}Janılan

..veri

tabanları

ile

veri

ayp.J.nn ortadan.

kalkmıştır.

Buna

koşut

bankası

teriminin

bir

geçerli

1

igi

Bu arada

veri

tabanı

terimi

kimi

zaman

da

belirli

J{onularda

veri

.. iç.E:ır,E:ıp

/ bilgi

sistemi

anlamında

da

Jcııllanılmaktadır.

Tepimin

bu yanlış

kullanımı.nın.

yaygınlıgına

karşın

ortaya

çıl<.al:ıi1ecek

yanı a s

anlaşılmaların

ön.l-enme

s

ı

iç.in veri

tabanı

ve bilgi·

sistemi

terimlerinin

birbirlerinden

a.yrrlmasında

yarar

vardır.

Veri Tabanı

Yönetim

Sistemi:

Veri

tabanı

yönetim

sistemi

veri

tabanı

kavramının

aksine·

özel

1

ikfe

bilgisayara

yönelik

bir

kavramdır

Tanımı

fazla

tartışmalı

olmayan

kavram kısaca

bilgisayar

ortamınc:lcı.ki

veri

tabanlarını

yaratarak,

biçimlendirerek.

değiştirerek,

onlara

eklemeler

ve

çıkartmalar

yaparak

hepsinden

önenıJ{sj

sorgulayarak

yöneten,

bilgisayar

işletmeninin

veri

tabanJ.nc:lcll"l

yararlanmasını

sağlayan,

çoklukla

ticari

bir

genel

uyguLa.rrıa

yazılımı

olarak

tanımlanabilir.

Burada

üstünde

titizlikle

durulması

gereken

vardır:

Asbnc:l.a

Ç()ğll

öze.l

amaç

1

ı

uygu

1

ama yazı

1

ımı

özel

ver.i .. t.cı.Jpa..f1J. ... }'öne.tirrl >SiEJtemidir.

Bunların

genel

veri

tabanı.

Yönytiırı\ ..J3i.st.eru1.erincten

ayrı

1

an yanı,

öze I

uygulama

y,:1.zılımlarırıda

kl,lJl.a.nılan

veri

tabanı

yapıl

belirli

ve

çoklukla

degitirilemez

olması

ve

yapıl

işlemlerin

de buna

koşut

olarak

belirli

ve kısıtlı

o

ancak.gene)

amaçlı

veri

tabanı

yönetim

sistemler

a.Jıı:sirı.e

gerek

veri

tabanı

yapılarının

gerekse

cee'i s

ı

t

Ler-a.n

ı

n sınırsız

·olmaları,

yani

tamamen

kul

gereksinimlerine

göre

düzenlenebilir

olmalarıdır.

Veri Tabanı

Uygulama

Yazılımı:

Veri

tabanı

uygulama

yazılımları

veri

ststem1erinde

kimi ..

özel

uygulamalarda

yordamları·••oluşturan

komutların

belirlenen

üst

başlıklar

altında

bir

oluşan

yez a l ıml ar-dır-,

Bu yazılımların

yönetim

sistemleri

ile

gerçekleştirilen

kolaylaştırmak

ve tümleşik

bir

yapıya

6

Bµ tür

yazı

1

ımların

veri

tabanı

yönetim

.sistemlerinin

tşleyi.şinden

hiç

bir

f.arkJay-ı

yol<tyç.

. .

Eelirlenmiş

olan

komutl.ar

veri

tabanı

yönetim

•. si.~t\3mir1t:r<

... a.it

komutlardır.

Uygulama yazılımı

işlerken

kulla111cı

...a.sJ1nda.

veri

tabanı

yönetim

sisteminin

işlediginin

ayrımınd.a

degi ldir

ve sistemi.

uygulama

yazı

1

ımının

o.l.enak l er

ı

içinde

kendi

ihtiyaçlarına

göre,

ayrıntılı

olarak

yapılan

işlemleri

bilmeksizin

ve

gBrmeksizin,

yönlendirir.

·

·

Uygul<3.ınaY<3.Zll.ımLer ı Ta. kendi baş Iar1na ar; ancak bir yo.r uml ay ıc ı yazılım, yani veri tabanı sistemi altında.·h::lerler. Buna karşın son zamanlarda

ılımları kendi baş.larına iŞier biçime dönLiştürecek l er de-, fazla yaygınlık kazanmamaJ~l a beraber, yerlerini almışlardır.

. özellikle yogun. bir bilgi işleme olan

işletmelerde bu tür uyqu.lema yazılımlarının tabanı yönetim sisteminde yoruml

akı 1 c ı bi çözümdür, çünkü der I kodlarına girerek zaman içi deg-işikliklerin, ekleme ve çıkartmal ancak bu, der 1 enmiş o 1 an yazı 1 ıml ar kodları makine koduna çevrilmiş

degilclir. Yani derlenmiş bir yazı

işlemler, kurulabilecek olan veri tabanı yapıları, belirli ve sabitken, ke yrıak kodundaki yazılımlarda bunlar1 değiştirme olanakları sını

Bu

kavramların ulaşılabilir:

çözümlenmesinden $1.1

s

örglitlü bir veri d errrree-ini

dosyasıdır.

yönetim sistemi veri tabanı yarayan genel amaçlı ticari

uygulama yazı 1 ımları stemlerinde kimi özel uygu

yoni.aml arı o1uşturan

.ı.nde n.. belirlenen List arayc1. . get iri lmes inden

<

'~ ...•

, L2_iJ ···

····.·.·.·<---'

Sauer

aşag.1ki ne

be

rrzer: bi:ı:"

son

ku l l.an

ı

c

ı uygula.ma yazı 1 ımı v.t.y.s.

veri

tabanları Sauer, Hermann. Relationale

Datepl;.apK13n :

)Th.eqrie

und

P,:-a~is, inklusive

SQL.-.2

I

HermannŞaµer· .. ~·.··.2.

kprrig.

· Aufl. -

Bonn ...

[ve

ö:te . .]

:

Add.ison~Wesley,

-- s. 11'de

7

Veri

Tabanı

YaklaşımınırıAmaç

y~

Kap;ıamı

Veri tabanı yaklaşımı 1960'ların sonlarına dogru13,

ı!:ıfişniekte olan b:ilg:isôyar teknolojisinde anlık işlemler ve <§saplama 1 ar yeri ne be 1

p

mant ıkal yapı 1 ar iç inde saklanacak

lgi 1 ere dayanarak yüksek düzey

ı

.i , karmaş ık ve her şeyden :ce planlamaya/karar vermeye veya denetimi saglamaya yönelik 9Jara.J<l,4 sorgulamaların yep ı labi l e ceq.i sigt€lmler an l ayı ş a n ı r;

a.gırlık.kazanmasındo:tn sonra .. çründeme gelmeye başlamıştır.

Veri tabanı düşüncesinin o zanama kadar geçerli ligini korumuş c.l an ''gelenekı:::el dosya yaklaşı.ını"ndan1~',; temeLfarkı

l:1er hangi bir konudak i verinin "ayrı dosyalarda saklanan bagırnsız birimlerde degi

ı

de tek birimde" :ı}, salda.nması çlüşüncesidir. Bu düşünce dogrultusunda ortaya çıkan ŞQ.Dltf.ise verin.in derl.enerek bel 1 i bir örgü.tlenme içinde

tfJs.

q..p~yq.p.,a, kısaca aynı be 11 i tabanda, yani yukarda da sözü edilş.n.veri tabanı dosyasında saklanmasıdır.

Burada özellikle belirtilmesi gereken nokta dosya .yakla.şımı nda verinin sakı e ndıqı bixbirl erinden dosyaların kendiler:ini yöneteceJı;: olan yazılıma plarak . .s.ı.k.ı .sıkıya bagımlılıklctrıdı:ı:. Bu yak l as ımrnn y.i.tixtmL aynı. verinin ayrı

ı

stev

ı

er a yüklenmiş o l e n yı3.zı)ımlörla. birUkte, yazı 1 ını.lar ancak birbirleri sı:ra.)çalıştırıJabi ldiginden, gereksiz yere

edilmesidir:ı.7. Oysa devrim nit.e.Li qi.ni taşıyan yaklaşımında, aynı veri tabanı dosyası ile . . uyglf.l.a.ma.Yapı1ctl:>ilırti3]{t.eclir . Sözge 1 imi ge 1 enekse 1

yak~aşımında J;.:ütüphane ya.z1l11nları saglama, d9la~31mJye işbirli.gi gip:i. ayrı yaz 1ımlardcm SggJarnayp, ai veri sadece sa\'.;tlama kutJanılabildiginden aynı veri kataloglama

bilgisayara tekrar yüklenmekte, eğer kataloglanan veriı:::i>dolaşım ya da işbirligi yazılımlarında ku Ll aynıiveri tekrar< tekrar bi lgisc'lyara girilmekte

bellek harcanmaktadır. Oysa veri tabanJ. yaklaş verisi sadece katalog ve ri tabanında sakl kataloglama, dolaşım ve işbirlig.i yazıJımları ..

programlama yaklaşımıyla yorda.mlar.ı, bu veri ortaklaşa• ku l lanmaktadırlar.

Sauer. .

s.

[

1 J 'de

14 Oxborrow, Elizabeth A.

Databases

and

systems : concepts and issues I El 2nd ed. - Bromley, Kent, England :

1989.

~

s.

3'ge

15 Oxborrow, Elizabeth A ...

16

Oxborrow, Elizabeth

A ...

Sauer ... ~ s. 13'9e

1975'te yayınlanan, ANSI/SPARC Modeli olarak da anılan µya•ilişkin standart, veri t.abani yaklaşımını birbi.rleri e<dikey baglantılı üc temel ke trnande ele almaktadı:ı:<'.~'ı:

katman Kullanıcı

bakışı _yazılımıuygulama

...•~

2. Kavramsal katman Mantıksal genel

bakış v.t.y.s.

3. İç katman _Fiziksel

bakış veri tabanı

o

ANSI/SPARC

Modeli'ne göre bu

Uç katm~n da

birb

fiziksel olarak tamamen bagımsız

~or-undacl1rlar''·9• Böylel ilde verinin uygulama

t..arnamen bag-ımşı Z Olması Si:l.g tanını Ş! kayraµ1sa 1 . ka

ele alınan veri tabanı yönetim sıstemı. ıle ıle mantıksal açıdan bir· genel genel bakış sağl fiziksel olarak ay rı yerleşimlere sa.hip olan tabanı dosyalarına, kurulan mantıksal baglant:ılarl eriş:im>o }anagı veri Irnist tr .

KurUlan marrt ıkea l baglantılarla sağlanan bir olcı.nak ise, . uyçul.erne yazıl ımlörının son kullanıcı ti:3.panı yönetim sisteminin •olanaklarını .. veri taban sisteminden bagımsız olarak saglaıncrnıdır.

Al'fSI/SPARG

Modelinin özellikle TUrkiye'ye Y.a.pancr Jfteratürde gereksinim duyulmadıgı

alınmayan,· çok önemli başkı:ı. bir olanak ise son d i.l sorunundan kurt,:ı.rmasıdır. Yazıl ırn pazarında sunulan veri tq.JJarıı yönet im sistemleri, s öz cük hesap tahloLarı v.b .. g·ene1 aırıoçlı. uygulama büyük. bir. bölümü, yurt dışında üretildikleri degildirler./Bu . >.da. son ku Ll an ıcıyı

yazıl

rmt

ar-r ndarı yararlana.bilmek için yabancı de !ngi 1 i zce bi

.ıme]\°

.zortında bır-akmakt adır . Mod.e.line göre gel:i.ştirilecek olan özel

diJi

Türkçe olabileceginden bu kullanabilecektir.

18

··Sauer ... --. s .. 12 Sauer ...

9

Bunun

en

güzel

ke nı

t

r

yı:1.zı l ım

pazarında

son kul lan

ı

c

ı

ya

özel

amaçlı

Türkçe

uygulama

yazılımlarının

arının

derlenerek

veri

tabanı

yönetim

sisteminden

dil

nde

n tamamen

bagımsız

bir

biçime

çevrilmiş

yazılımlar

Veri

tabanı

yaklaşımının

getirdigi

başlıca

yenilikler

özetle

şöyrs

sıralanabilir:

3. 4.

1. 3

1.

Gereksiz

tekrarlar

önl

1 l

ek

tasarrufu

sag-lanmıştır.

Degişik veri

tabanı

dosyaları

yönetim

sisteminden

merkezi

Brişim

Merkezi

denetim

sonucu

veri

Veri

tabanı

yönetim

sistemi

saglanarak

basit

işlemler

gereği

ortadan

kalkmıştır.

Veri

tabanı

yapısı

nedeniyle

erişim

Veri

tek

dosya

yapısına

yüklendi

arasındaki

tutarsızlıklar

t

a...,-,.·-kalkmıştır.

Veri

dosyalarının

sag-lanclıgırfdarı

özel

1

ilde

kuruluşların

arasında

veri

alışverişi

birbirlerinden

bagımsız

sistemler

tele

birbirlerine

veri

aktannanın

ötesinde

bi

veri tabanlarına

erişerek,

hatta

onl

yaparak,

zaman

ve

veri

taşıma

masrafları

ke

ze nc

1

ar :3ag

1 e

rım

ı st ır.

2.

5. 6.

7.

Veri

Tabanı

Geliştirme

Süreci

"

Oxborrow

çeşitli

araştırmacılarca

önerileri

geliştirme

yöntemlerini

özet

olarak

aşagıda

sonuçta

elde

edilmek

istenen

son

ürünleri

belirt

süreçten

o

1

uae n şu sürece

oturtmuştu:r<.-,:o:

Amaç

1.

Veri

araştırması:

Son

ürün

Verinin

dogasının

ta.nımlanma.sı

jskelGt,

veri

sözlügü

ve

kullanımının

2.

. Veri· örneklemesi:

Amaç

Gerçekl ige

ait

o

lgulc1r-ır1

kendilerini

yansıtacak

bir örneğ"e yüklenmesi

Genellenmiş

mantıksal

örnek

Son ür-ün

Oxborrow. . .-

s .

17'

d.e

3.

Veri tabanı tasarımı:

Amaç

Son

ürün

Mantıksal

örnegin

v.t.y.s. 'ne

özgü

veri

örnegine

yansıtılması

·

v.t.y.s.

'ne

özgü mantıksal

örnek

4. Veri tabanı işletimi:

Amaç

Son

ürün

verinin

fiziksel

veri

tabanına

dosyası

Amaç

yeniden

yapıl

Elvefişli

veri

düzenlenmesi

ve

veri

tabanının

Son

urün

Oxborrow

tarafındarr oraya

konan.

sis

a.ndıri'iJT

bu

süreci

ortaya

ça

karan

a

1

t

süree

1

er

:konuya yaklaşımı

daha

dı:ı. ı:ı.nlaşılır

kılacaktır.

Veri

Araştırması

alt

süreci

her

yönden

ver

önemli

ı:ı.lt

sürecidir.

Bu önemin

veri

araştırmas1nın

t

ve

amöca

uygunlugu,

gerçekligi

teliklerinin

ve

r I

tabanının

clogrudan

etki

1

eye

gI

b

i

amacı

anması

olan

veri

arae t

a rme e

ı.

liştirilmek

istenen

veri

tabanı

hangi

ırılacak

verinin

sistem

içindeki

analizi

b:ilgisi

olan;

Araştırılarak·•• derlenecek

"bi

lgi,

alacak

nesnelere

özgLi

ayrıntıları,

kıSıtl ama

1

arı,· birbir

1

eriy

1

e

kurduk

1

arı

niteliklerini

v.b. 'ni

Lce

rme l Ld

ı

r-"=>.

sistem

i

nesnelere

i 1

iı;:ki

l

e r

i .

Buna

ek

o

l ar ak

kullanılacak

verinin

sistem. içinde

nasıl

işlene.ceg.i

de

be 1 i

r

1 e

nme

1

j_dir::;,~::,,ı.

Böy

1

e

1

ikl e b.ir sOrı.raki

a.

lt

Oxborrow ...

Oxborrow ... ·-·, s. 18

'de.

11

:tı,;

:ı{eçte beli:ıdenecek olan veri örneginin s.ıs t eme uygunlugunun !anmasına da olanak tanınacaktır.

Bu alt süreçte derlenecek olan bilgi, ya da yukarda da E)Jirlenmiş olan j.Jd kavr-erm n ayrımı göz

önünde

ulundurularak, veri. veri t abe n ı nda yer alacak ver~nın

g.asına özgü veridir. Bu tür veri ise metaveri (ıng. ta.data ya.ni veri. ötesi ol.ara.k a.dla.ndırılmaktadır:.-.;~::,!:.

son üründen ilki olmayacaktır. tabanı ve Veri 1 veri Veri örneklemesi

örneklemesi alt sürecinin amacı v.eri araştırmçı.sında. yı:ıp;i.yi, yani met aver iyi, gerçek 1 igi n mantıksal bir "<ı;ıjegiirieyansıtmaktır.

\Tf;\r.r örpekl emesi nin temellerinin neo-pozi ti vist felsefe :ı.ınıJT}.D üye l erLrıde n Ludwig Wittgenstein'ın (1889-1951) bilgi

:ı:zpJX'l.l

JE)pfstı:ımoloji) konusundaki çalışmalarında yatabilı:ıçE!~li Q'-l.silfD.çl.al:ıaz1spekülatif göstergeler dışında şu anda her pg:i..J:ıjr\h:i.limsel ke n

ıt.

olmamasına karşın, her iki konunun

:r:t>iriyl.e.

ör.tüşme derecesinde i 1 işki.l i olma,ları tartışmasız g.ercett.ir.

lflittg<?rı.st.ein yedi temel felsefi önerme ve bunların

0

_{elemesinde<önce}111el§r-indfn oluşan _gerçekligin"Tractatus logico-phi_{ve olguların}losophicus":.r,:r:.';_{ne oldugunu}adlı şu önermeye ulaşır

''Bizler olguların resimlerini yaparız." (önerme 2. 1). Buna baglı olarak da "resmin gerçeklig,in bir örnegi" unu belirler (önerme 2 .12).

Wittgenstein, Ludwig. ,l.,qgisch:-philosophische

Frankfurt am Main

-

s.

16-18'cle

Tractatus logico-phiolısophicµs = Abhandlung

I

Ludwig Wittgenstein.

Suhrkamp Verlag, c. 1963, 1989.

12

Wittgenstein

daha

sonra şu

önermeyi saptar:

''Nesneleri resimde resmin ögeleri karşılar" (önerme 2 .13) .

Buna göre gerçek lige ait nesne 1 eri mantıksa 1 örnekte peg-in ögeleri

keır-s

ı Lamakt.ad ıı-.

,ıı,._ " 1i bir tarz ve (önerme 2 .14). Yani mantıksal tarz ve biçimde ittgenstein saptamalarına "ögelerin bu olasılıg-ı da (önerme 2 .15). i 1 işkisi resmin yap ıs res imlemenin biç imini

"Buna göre resme bir de onu resim. yapan ilişki aittir" (önerme 2.1513).

"Resimleyen i 1 işki nesneleri resmin karşı lamasından oluşur" (önerme 2 .1514).

"Olgu resim olabilmek için resimlenen ile ortak bir şeye sahip olma.l ıclır" (önerme 2 .16).

"Resim ve resimenencle, birinin olabilmesi için, bir şeyin özdeş

(önerme 2.161).

diğerinin

ı..

·esrni olması gerE!kirJ'

"Resmin, gerçekligi kendi tarz

ve

biçiminde

-dogru.ya.

da yanı ış- resimleyebilmesi için, gerçeklik ile

ortcı.k

sahip olması gereken şey resimlemenin biçirnidir" (önerme 2 .17).

olsunlar,

bütün

resimlerin

lış-

resimleyebilmeleri

olarak sa.hip olmaları ıksal biçimdir,

ki

bu da biçimidir" (önerme 2.18).

Kısacası

mantıksal

örneğin

yapısı

doğrudan

dogruya

g~:t"çGkLis}"in mantıksal b r

cirndn

i yansıtmalı, hı:ı.tta ona koşut Q1nıalıdır. Bu nok

t

ad e veri ör

rıeq

ini oluşturan ögeleri 'tq.DJ.Illakta. yarar vardır:

13

1.2

Varlıklar ve Yüklemler

"Varlıklar gerçekl:iJde var olan, bizim ilgimizi çeken li nitelikleri taşıyan nesnelerdir. Yüklem ise bir gın nitelikle:inin her biri olarak ta.nımlanabilir27

Varlıklar Wittgenstein'ın

nelericlirler. ele el dı q ı gerçekliğ'in

"Domain" ve Tanımlc1yıcıla.r

"Domain" sözcüğünün ne yazık ki tı::ı.m bir Türkçe ka.rşılıgı çık. Ancak varlıkların ve yi.lklemlerin a.it oldukları •.• özel ınıf::;,:rnıanlamına geldigi söylenebilir. ''Domain"ler özellikle ~ri .. tabanı geliştirme sürecinin bir sonraki alt süreci olan .ı::!ri tabanı tasarınnnda. verinin clog-asının belirlenmesinde Liyük önem taşırlar; yani veri bir tarih mi olacaktır, bir 9-yı mı yoksa bir ki si adı mı, v. b.

'I'anımlayıcılar ise gerçekl igin nes.nele.rinin mantıksal jnekteki soyut karsılıgı olacaklardır.

Veri örneginin SaptanmasınınAşaınaJarı

Veri örneği tüm bu ög·elere daya.m.larq.k şu akış içinde ısaptanıı-::,;:,,,: 1. 2.

3.

4. 5. 6.

Varı ık kümeleri ve il i:;>kiler; tanımlc;1.n1r· Yüklemler tanımlanır

İlişki kümeleri tanımla.n.ır Tan ı m 1 a. y ı c ı 1 ar s e p.ten ı r

"Domain"ler belirlenir

BUtUn bu ögeler bir a.rı::ı.ya. getirilBrek tam mantıksal örnek kurul.ur

1. 3. 3

Veri

Tabanı Tasarımı

Veri tabanı tası::ı.rırrrı yukarıda kurulan mantıksal veri o:rnegi nin, ol us t urıu Irnak istenen veri tabo.nının gel iştiri 1 ecegi veri tabanı yönetim sisteminde yerı i l::)aşJ:o.n tasarlanması, sistemin olanakları göz önünde bulundurularak

mantıksal s is

t

em.in veri tabanı yapısına uyarlanmasıdır. Yukarıda da belirti lcUg·i gibi elde edilecek son

urµp.

'v'ı::!ri tapanı dosyasının bi 1 gi s.ayar: orta.mı nda.ki merrtı kaa ; · yapJ.;:ııç:lır.

Oxborrow ... - S~ 25'te

-- s. 26'da. Oxborrow ...

-

~; ~ 27-371

9:&.

2.1 Veri ö:rneginin ögeleri

.2.1.1

!li$kiler

Çeşitli araştırmacılar tarafından otaya. konmuş olan iişki gruplamaları va.rdır. AncaJ<: bunların ötesinde veri

için etkili olabilecek nokta ilişkilerin degişik

İlişki türlerinin iki belirleyici inin derecesi ve varlıgı26.

özel ligi vardır:

!lişkinin derecesi ya t.e nımeızd ı

rı.

¥9-.

b_ire b_ir lişki konusudur, ya bire çok ilişki ya daço};:a çok ilişki

Tanımsız ilişkiler bu araştırmanı dışıdır.

Bire bir i 1 işkiye veri 1 ebi 1 ecek i

~gl"_erıcinumarg.sı i 1 işkisidir. Her ·gr:-enci numarası vardır ve her ögre

gpenciyeaittir.

Bire çok ilişki anne (ya da çocuklrarı

g.r?cısında vardır. Her çocugun mutlaka i (ya da p_g.l:>g.S.1) vardır, ancak her annenin (ya birden çok

ocugu olabilir.

ÇoJrn çok j_lişJd ise ögrerıcil arasında vardır. Her ögrenci birden çok dersi i birden çok ögrenci alır.

!lişkinin

ve

r l ı qı ise ya zorunul seçmeli ya da olası.

Zorunlu i 1 işk:i gene ögrenci ı i 1 işJ<isiyle

açıklanabi 1 ir. Her ögrencinin i numarası

olmalıdır ve her ögrenci ögrenciye ait

olmalıdır.

okul arasında

;r ve her yüksek lece·gi gibi burada

Ol ası i

ı

işki ·. bUrrlafin

en

karmaş ık

o

lanıd.ır. Burada bir taraf için bir.

z or-un

l u l uk. \ı'.a.rktel)n, digeri için seçim vardır.:

~x

kit.abın rnutl.aka.

bLr.

yaz9

rı.

vardır ancak h,er yazarırı utl aka bir ki tap yazmış olması gerekmez.

Oxborrow ... ~ s. 23'te

Veri

Tabanı

!şletimi

Veri tabanı işletimi _alt sürecinde, veri tabanında rnesi oluşturulacak veri, artık fiziksel olarak bilgisayar :ı:tt;amındaki veri tabanırı_ç\ gjr:ilmeyı3

be s ıe n

ı

r.

~u

aür-e c

icj.ng.)e epekli görülen girdi duzeltrnelerı yapılır. Son urun 01.a.rı:1.ı:: sErveri tabanı dosyası elde edilir.

Bu arada geliştirilebilecek diger bir şey ise bu dosyaya sorgulama yordamlarıdır.

Veri.

Tabqnı. Ayarı.aması

Veri tabanı geliştirme süreci as hiç bitmeyecek bir süreçtir. Zaten ver ve içeriginin gLincel şartlartı. ve saglayabilmesi için en saglıklı yaklaşım

Veri Tabanlarının

Türleri

Ver tabanları örgütlenme yapıları açısı içinde farklılıJdar çröstermü,ler ve böylece taba;nlarının degişik türleri ortaya çıkmıştır. Ancak

e.eı

darı' konuya yaklaşıldıgında., yaklaşım olarak veri

düeünce s.ı-nan degişmediği, aksine deg-işimin yapısal n

oldugu görülür. Bu yüzdendir ki yeni bir tUr çıktıglrıda eskisi etkisini yitirmektedir.

Veri>.ta.banlarında yae ane n bu yapısal degişikl ikJertn başlıca necıeni veri tabanının yapısının qi der ek gerçe~lig·in bir örnegtni11. bilgisayar ortamındaki yansını.ası olm9-}<.'t:.9.11i, · tıygul ama/ a.maçına .• yöne 1 ik o 1 arak yeniden bi c.irn Lerıd i.ri lmt(;>

.}.:ıt.r

yc1pıya yönelmesidir. örnegin ilk türlerden olan hiyer.ı:ı..rı;3t}s: veri tabaı:ı.ta.rıncıa veri tabanı yapısı uygulama (öze

ı

Li1$'.lıq .4e

$OJ:"gUl ama}}<.aygıBY. taşımaJ{Ş1 Zl 11, gerçekl igin, fe 1 sef.i•···· arılçımcl.i''t

,tamamen koşut bir yans:ı.mcrn rdır , Ag yapı 1 ı veri taba.nl.q:t."ında bu yapı biraz daha uygulamaya yönelik bir biçime sokµlrrıa.ya çalışılmış, ancak elde edilen hiyerarşik veri ta.banının yapısındakinden biraz daha büyük bir karmaşa o lrnue.t ur .

Veri tabanı dünyası nd.a ilk devrim ni te Ugini tg.ş ıyan gelişme yapı bakımından dig-erlerinden ol dukc.a yalın .. özellikle sorgulamalarda büyük kolayı rk l ar: sag·layan ilişkisel veritabanlarının ortaya c rkmaa ıdır .

30 ,, Oxborrow ... -- s. 20 'de

!lişkisel veri t.abe.n Ler ındeôci kimi eks ak l r k Lar- ve itlamaların giderj.lmeye ce Lı sı Imeeı y l a da özellikle .90' lı tara damgasını vuracak gibi görünen nesne yönelimli veri anları ortaya çıkmıştır.

Bu.

noktada tarihsel açıdan başlı başına egilimlerj. msil eden bu dört t ürü özet niteliginde genel olarak ele mak, dig-erlerine de, sadece isim olarak da olsa deginmekte !'ar vardır.

Hiyerarşik Veri Tabanları

Oldukça ke.rme sık bir yapıya s ah tp

ôLan

hiyerarşüç veri· ~banlarırıda veri tabanının yapısı, bir köJ<tekt yüklemle bir

gq.cın

d.a.ll

ar

rrıı andıracak biçimde::,!:.:ı. hiyerarşik olarak J.lişkile.nd.irilmiş başka yLiklemlerclen oluşµp.. Kendi için de

utarlı olan .bu yapılanmada yüklemler })aşka

bir

köke de ait yyklem1ef .o..Idukları z arne.n • yani birden çok lliyerarşik yapı içi~de. yer almaya .ba:;:dad:ıkları zaman, veri tctbanının yapısı çl.ogruçlan. dogruya ag yapı s1na dörü.işijr.

\

Ag

Yapılı Veri Tabanları

Ag yapı 1 ı veri tabanı e rı öz e11ik 1e CODA§YF ( CQmmit tee on

SY

stems

tan(JUi.".lges = Veri .SistemlepJ ., f)i1Leri Komitesi)

adfı. ç;rurubun ca lısme l ar a e orıu curidzi 196.0lların sonlarında prtaya ..çıkmı s t 1r=!, ...,..

veri tabanında tabanının fiziksel yüklemler ve ve rI ıkların i 1 işki lerinden kurulan

ag bi ci mi nd e bir araya getirilmesinden

lesi ne ke rme s r k inde

l.ernl er i.ni de geti emin

ç1karrn,:ı.r:ı1naneden

hiyerarşik veri tabanlarında sorun ise bu karmaşık yapının

fiziksel olarak degişil< adres ere bu nedenle I l e r id.e yapı mak

yapılandırmanın çok güç

:tlişkisel

sisteınler V13

dig-erleri

...

-

s. 38 'de Oxborrow. . . -·- s . 6 8 ' ele

Oxborrow ... -- s.

68-77'de

Sauer ... -- s. 14-15' te

:3

!liskisel

Veri

Tabanl~rı

!lişkisel

+11da .. ortaya

işkise 1

ve

r i

çek 1 eşi r::!ı:.s;, .

veri

tabanı

düşüncesi

E.

F.

Coddıun

1970

koydugu

kur-ams

a l

yaklaşımı.n

bir

üri..inüdüJ:'.''::!:::.,.

tabanlarının

örgütlenmesi

tablolar

bıçımınde

örgütlenme yapısı ilişkisel

raparı

ve.

ilişkisel

I.irlenmiştir::!r:7• ögeler, ilişkisel bütünlük

işlemlerin

tanımlarıyla

İlişkisel ögel k.ı ae c

"domai.n".Jer

!lişkiler

derece

yi.iklemler

tutanaklar

birincil anahtar

ikincil

anahtar

aday

anahtar

yabancı

anahtarlar

Bunlar

bir tabloya

yansıtılacak olursa:

yüklem

/\

*

Soyadı Adı

3

degiş

le

"domain

11

.den

}

3 degiş

k yUklem

9008DE005

9008Kü031 ·. 9008Kü054

Arıkan

Dog a

nay Ekici

Aykut

Hakan

Aynur

}

tutanak

~~~~~~~~~~~~~~->

derece=

3

s • 19 Ida

Windows.

Getting

started ...

s. 19-20'de

s. 20-27'de

"Domain" ler, ilişkiler ve yük l eerrıl.er-, ki çogu veri ı::1.11ı yönetin si s.t.eminde bunlara. "alan" da. denir, ilişkisel i tabanlarında dı:ı. digerler:iyle aynı işlevleri taşırlar, 9-):<:j ilişkisel yap:ıda. :ilişkilerin yapı Lendı r-ı Imesırıa , eiarsik ve ag ya.pılı veri tabanlarının aksine. önem l"i.lmemiş. yüklemler arası ilişkiler dogrudan yüklemlehin

lsel ment ıç ırıde qerçeklestirilmiştir. Bunun s'onucurıdeı er

r.ı

ık için yapı be'kımınde n dogrusa.l i 1 işki1er kurulmLJ.S,) aynı ~x-uda. yer alan yüklemler o ve r Lı k

ioin

ort.c:ıya çıkctn tabloda r.satırı oluşturmuşlar, buna. da tut~l"l9-Jc adı verilnıiştir. çS.xıeJ.ik 1 e bir veri tabanını o 1 uşturaıı 9-ynı sınıftan ya da ty.rden farklı var 1 ık 1 ara. ait tutanah).al",( -: .yapı bakımından

.i:r.J?irleriyle .özdeş hale gelmişlerd:i.r. Bllt:U.f1.i)3ÇınucundctQ]:"taya. ··;L<kan. veri tabanı yapısı, yukar-k i örneJ<.:i_:e cl~;•g<:i:rüldüg.q gibi

<::)11 derece yarın ve kolay e n le s a lır bir.piç.irxı.e g.irmiş, buna ~.9ş.ut ol.ar-ak .da sorgulamet işlemleri hiç .• gö:rülmı3digi kadar }soJayla:;:rnış ve dolayısıyla da h ı z Lerrrru e l arıdır".

B.unun yalı sın, tabloların şu 4 özeJLigi .il:işJdser.yapı çısından çok öneml idir:::ı:"P:

1. Aynı tabloda, birbirinin yani

yükleınlerinin degerleri aynı tutanak bulunamaz. Sözge l imi ayn ı tutanak tutulamayacagı çribi.

2.

Tutanakların

tutanakların hangi tamamen kullanıcının

Yüklemlerin s.ı r.ae ı bol sırada tabl

kullanıcının

4

Yüklemlerirı

yüklemin ctlacag

Bu özelliklerin ışıgında ilişkisel ögelerden a.nahtar1a.rl nl

aırıak daha

kola.yd ır.

Birincil anahtar yukaı-d a anılan ilk özelligin bir onucudur. Ta.bloda yer a l e c ek her tutanak birbirinden fa.rkiı 91mak zorur19-sı-ysa, tutanagını n. en; az bir yük 1 eminin . clege.r-.fr1.in p(Yüklemın •. ı:l.ige3e tutanakl için çerdigi degerlf~rden .. farklı 8Jmas:ı. gex-kmekd:edir. Bu yLild em ise birinci I anahtarı c:ıluştLJ.rur. .131.

.:rt.rısi

1 . ctnr:t.tıta:t"l

r:. ·.•

a lacagı deg·er ler tek ve

llbiı' iCik II (ing .. µrıj..q.ı.ıe) oJma l .ı.dır .

! 1 işk

1

yapı ge.;r·.(:)gj aynı tabloda hepsj birbirnden farklı olan kayıtlı:ı.r bu.lunur, ancak bu kayıtlçırın tıangi

tlJ<.lemdeg erinde fark l ık gösterecegi. hi 1 a nemez ·• 9rı:1.eg:irı

Sauer. . . - s. 24

'_g.e

nüfus tutanakları tablosunda kişilerin ya adlar , ya çıdları, ya dog-urn tarihleri. ya anne-baba adları,

p.og~m yerleri v.b .. özellikleri farklı olacaktır. Aynı geri taşıyan bir insanın var Lıqı mantıksal olarak olası ~~(Jildir. Ancak farklılıçpn nerede olabilecegini degil bilmek kestirmek ela.hi olanaksızdır.

için numaraları, kişler sosyal güvenlik num~raları

!kinci 1 anahtarlar, ki bunlara kimi anahtar da denir, g·ene bir tablo içinde dışında anahtar özelligini taş1yan yüklem .1:).llahta.rlar da. bu özel 1 iÇfi tfü;::ırlar ancak ikincil farklı olarak, aynı ili:;;,Jcilere başka bir bakış açısı '.bazı yüklemler bu bakış açısına göre başka ~1uşturduklarında. aday anahtarlar bu tablolarda &nahtar rolünü üstlenirler.

Yabancı anahtarlar ise, bir tabloda yer tablonun da birincil anahtarı ır.

alan, olan

ancak aday

dügü gibi .ilişkisel veri tabanında temelini ille de olgusal gerçeklikten

tamamen uygulamaya yönelik konular e ı nı etkiler.

veri tabanlarında şu iki ilişkisel bütünlük etmek gerekir39:

1. Eger bir yüklem b iri nc i l anahtarsa, bunun d~geyi asla boş birakılamaz (varlık bütünlügü kuralı) .. 2. Yc:ı.bancı anahtara. sahip olan bir

anı:.ı.1Jtcı.reger bcı.şka bir tablonun biri yönlendirme yapıyorsa ilk tab anahtarının deg-erleri diger t anahrtarlarının degerleriyle ya boş bıra.Jo lmal a.dı r' (yönlendirme

Sauer ... ~ s. 28'ge

li.şkisel veri t.abe n l e rı nde aşagıda grafikle de ifade şu

İ$1emler

özellikle biiy iik önern t es

ır

l er+v :

(reştri et) !zd.UsUm

(Proje

on)

odan belli ölclitlere

tutanakların çekiImeei

tablodan belirli yllk l emler-Ln

çı3kilmesi

••

Kesişim

(Intersection)

.'I\,

1.4.4 Ne erıe Yöne

1

imli

Veri

Taban 1 arı

Nesne yönelimlilik yak l ae ırru özellilde 1990'11 yıllaın ından itibaren bilgi işlem çevrelerindeki gliçlU bir imin adıdır. Dogruclcın ve r I tabanları na ela yansıyan

,· ilişkisel veri tabanlarının bir takım a.ksa.klıkla.ri ısında. akılcı ve uygula.na.bilir çözLimler sunclugundan,

sel sistemlere henUz son verememekle birlikte kimi lerde çok çabuk kabul

görmüştür.

veri taban l er ın ın en büyük yitirimlerinden

be

e it tablo yapısı

Jçipc:ie

özelljkle yönelik ke rme e ık y,1pıları

barındıra-örnegin katalog dosyası içinde utanak yapısında b i r-de n çok deg-er ataloglanacak olan kitap genelde birden donatılır. Bu durumda ya tut e ne.k bileşik donatılacak, ya ela diger konu başlıkları diger yUklemlerin degerleri ikinci bir t

aşlıklarıyla donet ı lar-ak veri ta.barn ya.kl gereksiz yere yineleneceklerdir. Basit katalog tutanagı ortalama 3 konu be e l z qı

tabanının he r ce.dıqı bellek e l e.rıı 3 katına Ancak bu durum nesne yönelimli veri t $özkonusu d<i?~Jidir. Cürıkü "nesne yöne 1 imli

b~sn~lerin niteliklerini belirlemek için yapılarının dışında bunların teJi:n:trlctnabilir vardır''

Yani ilişkisel katalog tutanagı:

'

.

verı tabanında şu biçimde

___

.,.

_________

Yazar adı Kitöp adı Heuer,

Heuer, .,.

Heuer, Andr e e s .

Qbjekto:rientierte

datenbanken

Konzepte, Modelle, Systeme Andreas Heuer. - Bonn ... [ve öte. J : Addison-We~ıl ey, 1992. - s. 52

'9.e

Heuer, Andreas ...

~\ yönelimli ,:ı.r ı nde şu b.içi111d12

Yer

alacaktır:

-..---···---

...

--

....--...,

adı Kj. t.a.p edı Konu be e l r kl a.rı

VER! TABANLARI

Objektorientierte ...

NESNE YöNEL!ML!L!K

~~-~~~---~~~~~~~~----~~

...

•'---~~~--~~..,..~~---Yani kısacası i 1 işJdsel veri tabanlarında tutanaklar

anl ar<:lan

o l14şurken nesne yönel irnl j_ veri

taban

1 arında

.ı..

.ı..tanak.Lar .·

n.esne ile doğrudan ·i

1

i

sk

i

kur-ab

i J.

en

ve sayı ea

rrı

ı

r-s

a

z

ola.bilen

alt

alanlardan

da

oluşabilir.

Nesne yönelimli veri tabalc-1rıncla bu ned.erı l.e . nesnenerıin

apısında zamanın akışı içinde ortaya

çıkabilecek

egişJJd ikler, t ut.e ne k ye.p.ı eı diğer nesnel er in ozulmaksızın veri tabanına yansıtı J..:ıbiJmşktedi Bu pe_(ls)hle<cl.e nesne yöne 1 iml :l o 1 a.rak adlandırılmaktadır la.r

[a.tırlanacag-.ı gibi i J. i şJdse l veri tabanlarında 1 işk ablolarındaki t ut.arrak l e r ın yr:ı.p1sırıda tLir bireyse eg-fşikliklere gitmek o l anake ızdı .

Dig·er

Bu t.ürlerüı dıçpnda bir de art ık çreçerlilikleri kalmamış kul lanı I mayan, Ra.stge 1 e Erişimli, Sıra 1 ı Erişimli, Dizinli ve Sırasız

Liste

ol c:ı.rak a.dl e.nd ı.rı l a.n veri tabanla:r,-.1 da vardır;

Veri

Tabanı

Yönetim Sistemlerdntn.lşlevteri

1.5.1

Tasarım

Yapılan i

1

Yük

1

em (

a. l

e

n') adla:r

ının

he lii'leinmEısi

2 Yükl emler in (al

c-:rnJ

arın) cins I erinin belirlenmesi (sayı,

t.e

r r h , cı.lfa.rı.umerik o.izi y.l).)

43 Heuer, Arn)re,:rn ... - s. 56

'dü

3. Yüklem degerlerinin uzunluklarının (alfanumerik diziler için)

4. Veri tabanı dosyasının yapısının bir saklanması ad

:fS;~ \

\JflrJ~~~\·

-.r . ~~·

;JI

:-1. \

il'.!

e

'"--"'

<?-

< ,\

t

v<o'

JJ

.~

Sonuçta ortaya içi

bos bir

veri tabanı çıkar.

Güncelleştirme

Veri tabanı işletimi silrcini gerçekleştiren

evdir. Bu iş 1 evde ya ya da içerikse 1

iş .. iklik.lere gidjlt3J:"ek veri t ulur. Veri

"'nına yeni. tutanakların veri

nında içerikse 1 . deg i!;';l bi:r

·e 1 le st;innedir .

..3

Sorgulama v~ Raporlama

Bu işlev veri tabanı yönetim sisteminin en önemli evidir. Veri tabe nı yönetim sisteminin birine.il amacı ne

f

tabanlarını kurmak, ne de onları gUncelleştirmf.ll<t}:r; i ta.banı yönetim

e

ieteml er-i nin birincil

amacıi

k.ullarıJ.cıya fgi f.3.a.Çj'Jamaktır. Bunun yolu de sorgulamadan geçer.

Sorgulama işlevi ne kada.r etkinse veri tabanı da aŞIJ,.na }qJacak olursa

o

kadar etkindir. Bu nedenle sorgulama

tegin.

Lc1.rakçok amaçlı b tr yap ıye sahip olmalıdır. Yani öı-:rı.egin .Ji.ş~.iEıel sis

t

eml er de sorgulama yalnızca anahtarlar Uzer-jnc:le.n

Eı~JJ,~,diger yükl eml c r Ln alcı.caçp degerler iizerindE.:ın de o.p!)abilmelidir. Tıpkı küt üphe ne katalog·larının kişi ...

ödı,

clişL1k, k9nu ...:Paşlıgı, dizi adı v.b. öqe l er-e a

ıt

g·irişleı-dEın ı3.y-anması gibi. Sorgulama bunun yanı sıra hata paylar-ır.ı.ı c1.rş1Ja.ya.ça.k dereçede esnek olmalıdır.

Rap9rıc1.rr1cı..sorgu.lamanın bir ilerki {cı:t"çrül>cı.rrıcı.cta.

.elde

edilen karşı l ıklctr bu aşamada ·ştt:ıginEı/V1r.< .. gereksinimlerine ba.glı olarak her'

t>ç;jmde .e};:Y-ani .ya da yazıcı

c

ik t ıeı olarak (1.J..l}Ulurlar. Y'c:ı.zrcıdan alınacak re po rl ar- için kimi

yönetim

sisteınl~l"i . grafik ve deği:;.ıik font seç

91

ancı.kl arı ela. kttJJı::ını

c

ıya

sag

1 amakta.d ır 1 ar.

Dagıtık Veri Yönetimi

G.ünUmüzde çogu veri tabanı yönet im .<3.gJaJ:"1.119-13. da

c a.I

ışabiJme

qzeı ı

Elini

hir bilgis,:ı.yarda is 1 eyen bir veri diger bir bi lgisaycu--da işleyen to.banı ı.-ıa ya . y13re 1 f.tÇl bag larıt;

ı

l ar te1e:(.on. veya veri i l et i

s.Irm

eriş~:Pilmekte, onu sorgulayabi paylaşa.bilmektedir.

Dagıtık Veri Yönetimi (Distributed Data yaklaşımıyla degişik bilgisayar sistemlerinirebir

araya getirilebilmekte olması44 özellikle veri

yönetim sistemlerini bu yaklaşıma uyumlu hale

ya da en azından desteklemeye ycineltmektedir. Bu ım özellikle bilgisayara dayalı kütüphaneler arası igi alanında yasanan bazı sorunları da çözebilecek gibi

edir.

Diger !şlevleri

tabanı yönc t.im sistemlerinin silme, yeni ad verme gibi leridir. Ancak bu işlevlerin veri taban de yer alması kullanıcıya büyük rahatlı nlukla tercih ed i Le n bir durumdur. Aksi

ıcı veri tabanı yönetim sistemi yazılım~nda ne çıkmak zorunda kalacaktır.

Veri Tabanı Uygulama Yazılımları

tabanı uygula.ma yazı 1 ımları gel iştiri ldikler yönetim si s t.enıiy I.e uyumlu, onun tara

ilen bir özel uygulama dili ile kodlanmış Veri tabanı Uygulama Dilleri

bölümde özellikle yaz ıLım pazarında. satışa lımla.r hakkında genel bilgi verilecektir. Dbas.e/Cl ipper

Dba.se* günümüzde işletmelerde en çok kullanılan yönetim sistemidir. Bu ku l Le n rm çokluğunun n ge1işmişliçri deg-il aksine az gelişmişligid özellikle belirtmekte yarar vardır ki yogun ı 1 an Dbase sürümü son s ür-üml erden o1 an Dbase bundan ye.k l a eık 9 yıl öncesinin sürümü olan

Genis bir kullanıcı

kesimi

tarafından çoklukla kerıdi eıy I.e tam uyumlu ol.mayan ici ile derlennüş., orta.ya çıkan uygulamal9r k

1 1 i

Borland

International

Corpotation'ın

Inside IBM's Distributed Data Management. archit~cture / by R.

A.

Demers... [vı:; öte.]. - s. 459-487. --.. IBM Systems Journal. -vol 31, No. 3 (1992). -463'de

rehberi gerJ,~sirıimlefini başarıyla karşılamış, ancak

uyq u Lerne.l ar r gibi karmaşık uygulamalarda sonuç olarak be e er ısız l.rk ve hayal k ı

r-ı

k lı

qı

olmuştur;

ta

Kutup

örneginde oldugu gibi .

. 1.2

SQL

(Yapılandırılmış Sorgulama Dili)

IBM tarafından geliştirilen

SQL

zaman içinde uluslarası veri tabanı uygulama di 1 :i standardı o Imuştur. Bunda

Jikle kişisel bilgisayarlardan, iş istasyonları ve(büyük sistemlerinde uygulanabilir olması"'X? yı3.tnmktadır. Kimi ekiciler ürünlerinde SQL standardın:ı. desteklemekte .. mileri de kendi uygulama dillerini SQL il uyumlu hale tirmektedirler.

ObjectPAL

Ob_iectPAL, Object Based Paradox Application La!"l.9'~q.g~ uyçu l erne dilinin k ıae lt tl m ıs adıdır. ObjectPAL Windows 1etim sistemi altında çalışan Paradox for Windows veri cıbanJ yönetim sisteminde Windows temel 1 i tümleşik .: ver.f ctbanr uyg·ul.ama1arının gel .i

e

t iri 1ebi 1

ecegi

b di ldir?tı< bjectPAL ile gel:iştirilecek uygulamalar ür

ünün

üreticisi q.rafından ıieliştir:ilen ve e e e

tı

s a sunulan ürünle tam Olarak ı..ı.yumluRUNTIME adlı derleyici ile derlenerek bagımsız bir ı.ıygulama yazıl1mı biçimine de dönüştürülebilir.

SQL tandardını sorgulamaları ile destekleyen özellikle Windows gibi bir gn:ı.f Ik kul lanı cl

yerdigi .oJanaklarl.::t i 1 işkürnl sistemin basit birleştirmie ve her

düzeyde

kullanıcı için Windows gibi güçlü bir_t sistemi kullanılabilir kıl

Uygulama Yazılımlarının Geliştirilınesfno.e Dikkat Edilmesi Gerekenler Dil Veri tabanı aslında. diger Kullanıcı-sis anlaşılır olmalı teri~lerin yerine terimler kullanılabi Sauer ... - s.4:3'te~

Paradox for Windows. Guide to ObjectPAL. -- Scotts Valley, California : Borland International, 1992. - s.

l'de

ak veri t eı be nı yönetim sistemine yönelik özel er kullanıcıya yansıtılmamalı, kavramlar herkesin cagı genel terimler ile Ife cle edilmeye ce.Lı e ı Ima l a d ır : in yüklem yerine alan ye da hane, tutanak yerine de

terimlerinin kul Lenı Irnesı gibi .

. 2

Kullanıcı Dostlugu

yez ı Larnl ar ın ' ku l Le.nıcı dostu olması çok önemlidir. ırnda ekran görüntllleri 9özLi rahatsız edecek türden

lı, parlak renklerin yerine gözü da.ha az yoracak, sade lu renklerin ve

renk

bileşimlerinin kulı:tnılmalıdır.

Yazılımın işeyisi kullanıcının

lutusunda olmalı, yordarnlcırcla gereNsiz lar bulunmamalıdır.

o l e re lc fare d.estekl i olmalı kullanıcı ce sayısal ya da alfabetik deger gir:i.şlerine duyarlı

erden

kur

t e r ı lma.l ı, gerekiyorsa. "pop-up"

ve<

"pul

1-down"

kullanılmalıdır.

nedenle yazı 1 ımlar iyi bir grafik .ku l lcı.nıcı arayüzü Windows altında çalışarak, pencere ma.ntıgı, .dügme menüsü grafik kullan1c1 arayiJzlerinden yara.rlarıabilmelidir.

lımla.rda özellikle d ikke

t

edilmesi gereken nokta ise

t.üml e sik olmasıdır. Kullnıcı yazıl rrnden l.ayabi lrne l.i , degişik

yazıl a.Tışt ırmak zoründa diger yazı aml ar-a n alt yordamlar yapısında

t ürn

l e sfk olarak bulunmasıyla

geçişler kolay, dolaysız ve çabuk başka

ise are sı

Kütüphanelerde Veri Tabanı Yönetim

Uygulamaları ve Bir Çözüm önerisi Sistemi Veri Tabanı Yönetim Sistemi Uygulamalarınn Kütüphanelere Getirdikleri Yenilikler

Tümleşik Yapı

Gerek arşivlerin, gerek lgi merkezlerinin yapıs:ı

birleriyle tUrnle:;.df

şturur: saglama, katalogl enle veri tabanı

iştirilecek uygu1

ndıgı gibi kul anıcısına

konusu kuruluşlar için yd.:;;a.msal kiye gibi otomasyon konusunda

·nü dünya ülkelerinde.

Veri tabanı uygulcı.ma:31 ile geliştirilecek

glama.katalogu veri tabanı saglama yordamının ver.is :t.(bLası.l katalog

ve

r it aban ına aktarılabilecek,

ç1]:)a.n:ı. ise. okur tarafından :3on;;rulr::ı.narakbibl:iyogra

p:ı.

Labil ecekt ir.

Bu

kolaylık r yapı içinde re~ektir.

ise söz konusu kuruluşlara işlerini tüırı}~şJk eşgi.iclürnlLi bir: tarzda yapmaları olanag.ını

Standardizasyon ve ! şl) irJi ~.i O 1 e nak 1 arı ve MARC Biçimine Duyulan Gerksinimin Ortadan Kalkması

Veri tabanı yönetim sıst ernlerın ın sağladıgı önemli bir gelişim kurulan ag- yapıları jle farklı bilgisayarlardaki

farklı

ver.ı

.tabanlarına erişimdir. Bu sayede eis.t.emle

r-

ha:;ı)1a f::ıj'sıtemLere.<ait veri te.ben l er ını sorgulayı:ı.bilmekte onların ~Eıtünde i.ş teı11Jer yapabi lınektedirl er. Bu ise mç1.kina.ca gıxunabiUpbib.lj.ografü~ verinin bibliyografik kurulı..tşlar g:rası değişimini amaçlayan MARC biçimine gereksinimi teorik

olanık

ortadan kaldıracaktır.

MARC yaJ<la.ı;;.ıimının .ortaya atı ldıgı yı Uarda ~.ndi J<r.tyıt..Iarıı)ı kerıd.i özgün veri yapılarında

kayıtların 4tg~r kUrUpbaneler

ullanılabilmeler için hepsinin ortak bir ilet @gişim biçimine oturtulması gerekmektedir.

yanıt vermek içi ta~arlanm:ı.ş. bir

Ancak kütüphanelerde yetkin bir üst

··t.Uphaneler Genel MüdUrlLiğü) tarafından kuruluş_{ortak bir}(ö:çnegin_veri

nı yapısı belirlenirse kUtUphanelerin kullanacakları veri nı satandartlarını destekleyen veri tabanı yönetim emleri ya da bunlara dayalı uygulama yazılımları ile iphaneler arası veri degü;:dmi zaten kendiliç;tinden ;ana.bilecektir. Dolayısıyla MARC biçimine gerek ltnayacakt rr .

Burada hemen be 1 irtınek gerekir ki MARC yaklaşımı :ıi]dye'de henüz tam anlamıyla ke.vr-e namemıstı r . MARC B!Ç!M!

!LET!Ş!M B!Ç!M!D!R, KUTUPHANEN!NVER! TABANININ YAPISININ :tM! DEG!LD!R. BU NEDENLE KUTUPHANELER!N KATALOGLARINI ŞTURANVER! TABANLARINI MARC B!Ç!M!NE DAYANDIRMAK TIKSIZLIKTIR. KUTUPHANELER!N VER! TABANLARI D!GER lJLUSLARIN VER! TABANLARI G!B! YARATILDIKI..AR] VER! 'TABANI ET!M S!STEM!NDE

EN

!Y! NASIL SORGULANAB:tLECEI<L:E:RSEO !MDE KURULMALIDIRLAR. Ancak ne yazık ki kiJ.tliphane limci lerimiz da.hi bu yen I ışı görememektedirler. öpnegin re.Baysal "MARC I" ve "MARC II" için "veri tabanı der""'7•

ne, örnegin Anadolu Universitesi Kütüphanesi 'nde uygulama ılımı "SQL/DS veri tabanı yönet im sistemi i 1 e.

tiri lmiet.Lr " ancak qe ne de "MARC s

t

andart alan kodları lmıştır"; Kütüphane ve biligi işlem yetkilile:ri de

KUtUphaneciligi dergisinde kıvançla

söz

rler41;,ı.

konuda özel.likle yazılımcıların bu hataya oLare k Türkiye 'de yazılımcıların I c ler- acısı termektedir:· aklıevvel yazılımcılarımız ya veri

sürecini bi l ınernek t.e di r'1 er, ya da kendi I erine çQk , aslında çok da zor olan, veri araştırması ve veri sini yapmaya üee ne r-e k ke r eı I arına r l k " çıkan kaynak

ile soruna .saglıks1z bir ;;=;ekilde yaklaşmaJ.·..:tadıirlar.

Kütüphanecinin De~işen Konumu

üphanelerde veri tabanı yönetim sistemlerine dayalı ın artması ile, ki genel egilim artacagı yönünde, yönetici konumundaki kütüphaneci veri tabanı

olmaya acla.ydır.

Baysal,•Jale. Kütliphanecilik alanında yeni

c

l ar , yöntemler I Jale Baysctl. -- 2. bs. -: !stanbul Universi tesi Edebiyat Fakü It e si

1987. --

s.

160'd~

a l mez , Adnan. Veri tabanına da.yalı

Tür-kc

e otomasyonu yazı 1 ımı KYBELE I haz.

Hüryaşa Aslan. -- s.

[10]-17. -

Türk Kütüphanec [ C • ] 6 ., [S . ] 1 (19 9 2) . - S • [ 1Ü] ~11 ' de