Özgün Araştırma / Original Article
DO I:10.4274/tnd.2020.11129 Turk J Neurol 2020;26:292-296
Huzursuz Bacaklar Sendromunda Duysal Sinir İletim Çalışmaları ve Hematolojik Parametrelerin Değerlendirilmesi
Evaluation of Sensory Nerve Conduction Studies and Hematologic Parameters in Restless Legs Syndrome
Fettah Eren1, Ayşegül Demir1, Şerefnur Öztürk2
1Sağlık Bilimleri Üniversitesi, Konya Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Nöroloji Kliniği, Konya, Türkiye
2Selçuk Üniversitesi Tıp Fakültesi, Nöroloji Anabilim Dalı, Konya, Türkiye
Ya z›fl ma Ad re si/Ad dress for Cor res pon den ce: Dr. Fettah Eren, Sağlık Bilimleri Üniversitesi, Konya Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Nöroloji Kliniği, Konya, Türkiye
Tel.: +90 332 224 40 07 E-posta: dreren42@hotmail.com ORCID: orcid.org/0000-0001-6834-0827 Ge lifl Ta ri hi/Re cei ved: 17.11.2019 Ka bul Ta ri hi/Ac cep ted: 18.08.2020
Kasım 2019’da düzenlenen 55. Ulusal Nöroloji Kongresi’nde tartışmalı e-poster olarak sunulmuştur.
©Telif Hakkı 2020 Türk Nöroloji Derneği Türk Nöroloji Dergisi, Galenos Yayınevi tarafından basılmıştır.
Amaç: Huzursuz bacaklar sendromu (HBS) bacaklarda yanma gibi duysal yakınmalar ile ortaya çıkan bir hastalıktır. Hastalar bacaklarını hareket ettirmek isterler. Semptomlar istirahatle ve geceleri belirginleşir. Bu çalışma ile HBS’de duysal sinir iletimlerinin hematolojik kan parametreleri ile ilişkisinin incelenmesi amaçlanmıştır.
Gereç ve Yöntem: Çalışmaya 45 HBS’li hasta ve 45 sağlıklı kontrol dahil edildi. Hastaların yaş, cinsiyet ve kronik hastalıkları sorgulandı. Hemoglobin, ortalama korpusküler hacim (MCV), ortalama korpusküler hemoglobin (MCH), ortalama korpusküler hemoglobin konsantrasyonu (MCHC) ve ferritin değerleri kaydedildi. Ulnar, medyan ve sural duysal sinir amplitüd, latans ve iletim hızı elektronöromiyografi laboratuvarında değerlendirildi. Veriler SPSS 21 kullanılarak tanımlayıcı, parametrik ve nonparametrik testler ile analiz edildi.
Bulgular: Çalışmada 22 (%49) kadın ve 23 (%51) erkek HBS’li hasta vardı. Yaş ortalaması 57,31±14,47 yıl idi. Hemoglobin (g/dl) 14,06±1,88; MCV (fl) 85,70 (55,7-96,5); MCH (pg) 28,45 (17,6-32,5) ve ferritin (ng/ml) 31,30 (4-848) seviyelerindeydi. HBS ve kontrol grubu arasında kan değerleri açısından fark saptanmadı (p>0,05). Sural sinir iletim hızı HBS’li hastalarda daha düşüktü (p=0,01). Sural sinir latansı daha uzundu (p=0,01). Diğer sinir iletimleri hasta ve kontrol grubunda benzerdi (p>0,05).
Sonuç: HBS patogenezinde santral sinir sistemi dopaminerjik mekanizmaları, genetik geçiş ve düşük ferritin değerleri ön plandadır. Periferik sinir sistemi üzerinde daha az durulmaktadır. Bu çalışmada HBS hastalığı ile sural sinir iletim hızı ve latansı arasında ilişki olduğu belirlenmiştir. Ancak ferritin seviyesi ve sinir iletimleri arasında ilişki saptanmamıştır.
Anahtar Kelimeler: Huzursuz bacaklar sendromu, duysal sinir, ferritin
Objective: Restless legs syndrome (RLS) presents with sensory symptoms such as burning in the legs, patients want to move their legs. Symptoms become apparent at rest and at night. The aim of this study was to investigate the relationship between sensory nerve conduction and hematologic parameters in RLS.
Materials and Methods: Forty-five patients with RLS and 45 healthy controls were included in the study. Age, sex, and chronic diseases of the patients were questioned. Hemoglobin, mean corpuscular volume (MCV), mean corpuscular hemoglobin (MCH), mean corpuscular hemoglobin concentration (MCHC), and ferritin values were recorded. Ulnar, median, and sural sensory nerve amplitude, latency and conduction velocity were evaluated in a electroneuromyography laboratory. Data were analyzed using descriptive, parametric and nonparametric tests with the SPSS 21 software.
Results: There were 22 (49%) female and 23 (51%) male patients with RLS in the study. The mean age was 57.31±14.47 years. Mean blood values were as follows: Hemoglobin (g/dl) 14.06±1.88; MCV (fl) 85.70 (55.7-96.5); MCH (pg) 28.45 (17.6-32.5), and ferritin (ng/ml) 31.30 (4-848). There was no difference in terms of blood values between RLS and control group (p>0.05). Sural nerve conduction velocity was slower in patients with RLS (p=0.01). Sural nerve latency was longer (p=0.01). Other nerve conduction parameters were equal in the study and control groups (p>0.05)
Conclusion: Central nervous system dopaminergic mechanisms, genetic transmission, and low ferritin levels are the main factors in the pathogenesis of RLS.
There is less focus on the peripheral nervous system. In this study, sural nerve conduction velocity and latency were associated with RLS. However, there was no correlation between ferritin levels and nerve conduction.
Keywords: Restless legs syndrome, sensory nerve, ferritin
Öz
Abstract
Giriş
Huzursuz bacaklar sendromu (HBS), özellikle istirahat halindeyken semptomların belirginleştiği ve bacakları hareket ettirme isteği meydana getiren sensorimotor bir hastalıktır (1). Hastalık kollarda ve/veya bacaklarda karıncalanma, ağrı, iğnelenme, yanma ve elektriklenme gibi farklı duysal semptomlar ile karşımıza çıkmaktadır. Semptomların ortaya çıkışı tipik olarak sirkadyen bir ritme sahiptir. Özellikle akşamları ve geceleri semptomlar daha belirgindir (2). Hastalığın prevalansı %6-12’dir.
En sık görülen nörolojik hastalıklardan birisidir (3). Primer olabileceği gibi herediter veya sistemik hastalıklara sekonder olarak da ortaya çıkabilmektedir (4). Sekonder sebepler arasında diabetes mellitus (DM), renal yetmezlik, demir eksikliği ve gebelik ilk sıralarda yer almaktadır (5).
HBS etiyolojisinde polinöropatilerin önemli bir yeri vardır (6,7,8). Polinöropatilerde HBS sıklığı %5,2-54 arasında değişmektedir (9,10,11). HBS tüm polinöropatilere sekonder görülmemektedir. Hastalık polinöropati alt tipine göre değişmektedir (12,13). Özellikle kronik enflamatuvar demiyelinizan polinöropatili (KIDP) hastalarda sıklığı daha fazladır (14). Hastalıktaki duysal semptomlar özellikle küçük lif tutulumu ve aksonal etkilenme ile ilişkilidir (8). Özellikle DM, böbrek yetmezliği, Charcot-Marie-Tooth hastalığı ve kriyoglobülinemi gibi çeşitli ağrılı nöropatilerde daha sık görülmektedir (12). Ancak HBS ve polinöropati arasındaki ilişki halen tartışma konusudur (9,13).
Demir eksikliği HBS etiyopatogenezinde en kabul gören risk faktörlerinden birisidir. Demir homeostazisi değişikliği hastalık semptomlarının oluşmasına yol açabilmektedir. Serebral demir homeostazisi hücresel enerji ihtiyacı ve kan beyin bariyerinin yapısına göre değişir. Beyin omurilik sıvısındaki (BOS) ferritin düzeyi HBS’li hastalarda kontrollere göre daha düşüktür. Kan ve BOS’de düşük ferritin seviyesi hastalık şiddeti ile ilişkilidir (15).
Bu çalışma ile HBS’li hastalarda duysal sinir liflerinin elektrofizyolojik olarak değerlendirilmesi, sinir iletimleri ile hematolojik değerler ve kan ferritin seviyesi ilişkisinin incelenmesi amaçlanmıştır.
Gereç ve Yöntem
Bu çalışma nöroloji polikliniğine başvuran ve HBS tanısı ile izlenen hastalarda yapıldı. Çalışma için Selçuk Üniversite Hastanesi Klinik Araştırmalar Etik Kurulu’ndan (toplantı sayısı: 2019/15, karar sayısı: 2019/339) yerel etik onayı alındı. Bilgilendirilmiş onam alınmadan hiçbir hasta incelenmedi ve verileri çalışmaya dahil edilmedi.
Çalışmaya Mart 2017 ile Haziran 2019 tarihleri arasında HBS tanısı ile takip edilen 45 hasta ve 45 sağlıklı kontrol alındı.
Hastalığın tanısı, Uluslararası HBS Çalışma Grubu’nun hazırlamış olduğu sorgulama formu doğrultusunda konuldu (16). Hastaların özgeçmişleri, muayene kayıtları, çekilmiş beyin, servikal, lomber manyetik rezonans görüntüleri ve kullanmış olduğu tedaviler geriye doğru incelendi. Nörolojik muayeneleri yapıldı. Polinöropati, lumbosakral radikülopati, amyotrofik lateral skleroz, miyelom, multipl skleroz, Parkinson hastalığı, poliomiyelit, DM, amiloidoz, geçirilmiş gastrektomi, kanser, endokrinolojik bozukluk, kronik obstrüktif akciğer hastalığı, sistemik enflamatuvar hastalık, hematolojik hastalık, kronik böbrek ve karaciğer yetmezliği olan hastalar çalışma dışı bırakıldı. Çalışmaya 18-65 yaş arası hastalar
alındı. Hamilelik ve emzirme dönemindeki hastalar ve steroid, B12 ve demir tedavisi alanlar çalışma dışı bırakıldı.
Antebrakiyal ven yolu ile elde edilen kanlar hematolojik inceleme için etilen diamin tetra asetik asit içeren tüplerde toplandı ve Mindray BC-800 cihazında Diagon kiti ile değerlendirildi. Kan örneklerinden hemoglobin (Hb), ortalama korpusküler hacim (MCV), ortalama korpusküler hemoglobin (MCH), ortalama korpusküler hemoglobin konsantrasyonu (MCHC) ve ferritin değerleri incelendi. Ferritin değerlerine göre hastalar düzeyi 50 ng/ml altında olanlar ve 50 ng/ml ve üzerinde olanlar olmak üzere 2 gruba ayrıldı.
Sinir iletim çalışmaları 20 Hz-10 kHz filtre ayarı ve 50 ms analiz zamanı kullanılarak Neuropack Nihon Kohden Corporation Model MEB-9200K (2005, Japonya) elektronöromiyografi cihazı ile yapıldı. Ölçümler yüzeyel elektrod kayıtlama yöntemi ile antidromik olarak yapıldı.
Hastalar inceleme öncesi 22-24 ºC oda sıcaklığında 15 dakika dinlendirildi ve ekstremite ısısı 31 ºC üzerinde tutuldu. Üst ekstremite sinir iletimleri bilekten uyarımla, medyan sinir 2. parmaktan ve ulnar sinir 5. parmaktan 12 cm mesafe ile kaydedildi. Alt ekstremitede sağ sural sinir kruristen uyarılarak dış malleolden yaklaşık 14 cm mesafe ile kaydedildi. Uyarıma 0 volt akım şiddetiyle başlandı. Akım şiddeti duysal potansiyel birleşik sinir aksiyon potansiyeli (BSAP) amplitüdü en yüksek seviyeye ulaşana kadar artırıldı. Duysal aksiyon potansiyelinin motor yanıt artefaktından ayırt edilmesine dikkat edildi.
Bilateral medyan ve ulnar duysal sinirin distal latansları, BSAP amplitüdleri ve iletim hızları ölçüldü. Sağ sural sinirin distal latansı, BSAP amplitüdü ve duyu sinir iletim hızı değerlendirildi. Tüm elektrofizyolojik incelemeler hasta ve kontrol grubunda aynı araştırmacı tarafından yapıldı.
İstatistiksel Analiz
Verilerin analizi için SPSS 21.0 Package software (Statistical Package for the Social Sciences Inc.; Armonk, NY, ABD) analiz programı kullanıldı. Normallik analizi Kolmogorov-Smirnov testi ile yapıldı. Sonuçlar normallik analizine göre ortalama ± standart sapma veya ortanca değer (minimum - maksimum) şeklinde tanımlayıcı istatistiksel yöntemler ile ifade edildi. Ortalamaların karşılaştırılmasında Kruskal-Wallis, Mann-Whitney U ve bağımsız örneklem t-testi kullanıldı. Veriler arası ilişkiyi değerlendirmek için Spearman’s korelasyon testi kullanıldı. Sonuçlar %95’lik güven aralığında, anlamlılık p<0,05 düzeyinde değerlendirildi.
Korelasyon katsayılarında; 0-0,25 arası korelasyon yok, 0,25-0,50 zayıf-orta korelasyon, 0,50-0,75 kuvvetli korelasyon, 0,75-1,00 arası ise çok kuvvetli korelasyon olarak kabul edildi.
Bulgular
Çalışmada 22 (%49) kadın, 23 (%51) erkek olmak üzere toplam 45 hasta vardı. Benzer yaş ve cinsiyette 45 sağlıklı kontrolde çalışmaya dahil edildi (p>0,05). Hastaların yaş ortalaması 49,36±12,94 yıl; kontrol grubundaki hastaların yaş ortalaması ise 50,39±19,50 yıldı (p=0,095). Hastaların 10’nunda (%22,2) hipertansiyon, 8’inde (%17,8) hiperlipidemi, 4’ünde (%8,9) koroner arter hastalığı vardı. Kontrol grubundaki hastaların 8’inde (%17,8) hipertansiyon, 9’unda (%20) hiperlipidemi ve 3’ünde (%6,6) koroner arter hastalığı vardı.
Kan tetkiki sonuçları HBS hastalarında incelendiğinde; Hb (g/
dl) 14,06±1,88; MCV (fl) 85,70 (55,7-96,5); MCH (pg) 28,45
(17,6-32,5); MCHC (g/dl) 33,55 (29,8-37,3) ve ferritin (ng/ml) 31,30 (4-848) olarak saptandı (Tablo 1).
Üst ekstremite sinir iletim sonuçları değerlendirildi. Sol üst ekstremite medyan sinir latansı (ms) 3,01±0,70; BSAP amplitüdü (μV) 24,29±14,32 ve duysal sinir iletim hızı (m/s) 49,49±8,28 idi. Sol ulnar sinir latansı (ms) 2,15±0,25; BSAP amplitüdü (μV) 27,08±15,39 ve duysal sinir iletim hızı (m/s) 53,59±7,90 idi. Sağ üst ekstremiteye bakıldığında medyan sinir latansı (ms) 2,85±0,56; BSAP amplitüdü (μV) 22,25±10,74 ve duysal sinir iletim hızı (m/s) 50,30±10,33 olarak saptandı. Sağ ulnar sinir latansı (ms) 2,14±0,28; BSAP amplitüdü (μV) 24,15±12,48 ve duysal sinir iletim hızı 53,64±4,36 idi. Sağ alt ekstremitede yapılan sinir incelemesinde sural sinir latansı (ms) 2,73±0,51;
BSAP amplitüdü (μV) 13,27±6,68 ve duysal sinir iletim hızı (m/s) 48,37±7,47 olarak belirlendi (Tablo 2).
Hasta ve kontrol grubu arasındaki kan değerleri karşılaştırıldığında her iki grubun da benzer Hb, MCV, MCH, MCHC ve ferritin değerlerine sahip olduğu görüldü (p>0,05) (Tablo 1). HBS hastalarında sural sinir ileti hızı daha yavaştı
(p=0,01). Diğer sinir iletileri hasta ve kontrol grubunda benzerdi (p>0,05) (Tablo 2). Ferritin değeri 50 ng/ml altında olan ve 50 ng/ml ve üzerinde olan HBS’li hastalarda duysal sinir iletileri karşılaştırıldı. Her iki alt grupta da benzer duysal sinir iletim hızı, latansı ve BSAP amplitüdü belirlendi (p>0,05).
Kan değerleri ile sinir iletimlerinin korelasyonuna bakıldığında MCV artışı ile medyan duysal sinir iletim hızının yavaşladığı görüldü (p=0,01, r=-0,41). Ferritin değeri yükseldikçe sağ ulnar duyu sinir iletim hızı artmaktaydı (p<0,01, r=0,54). Diğer kan tetkikleri ile sinir iletimleri arasında istatistiksel olarak anlamlı korelasyon saptanmadı.
Tartışma
HBS olan hastalarda klinik başvuru yakınması kollarda ve/
veya özellikle bacaklarda görülen karıncalanma, ağrı, iğnelenme, yanma ve elektriklenme gibi farklı duysal semptomlardır. Hastalık etiyolojisinin kan ferritin seviyesi ve demir mekanizmaları ile ilişkili olduğu bilinmektedir (2). Ferritin seviyesi azaldıkça duysal semptomların şiddetinin arttığı bilinmektedir. Ancak bu Tablo 1. Huzursuz bacaklar sendromu ve kontrol grubu hastalarında hemogram ve ferritin değerleri
Hasta grubu Kontrol grubu
Ortalama ± SS Min - maks Ortalama ± SS Min - maks p
Hb-g/dl (13,5-16,9) 14,06±1,88 9,50-17,10 14,33±1,63 10,50-17,50 0,48
MCV-fl (81,8-95,5) 83,82±7,96 55,70-96,50 84,59±4,95 72,40-96,20 0,76
MCH-pg (27,0-32,3) 28,18±2,62 17,60-32,5 28,15±2,24 21,40-34,00 0,45
MCHC-g/dl (32,4-35,0) 40,06±45,05 29,80-37,3 33,19±1,31 29,50-35,50 0,73
Ferritin-ng/ml (18,5-306,5) 68,64±135,56 4,0-848,0 63,50±72,45 4,0-325,7 0,59
Hb: Hemoglobin, MCV: Ortalama korpusküler hacim, MCH: Ortalama eritrosit hemoglobini, MCHC: Ortalama korpusküler hemoglobin konsantrasyonu, SS: Standart sapma g: Gram, dl: Desilitre, fl: Femtolitre, pg: Piktogram, ng: Nanogram, ml: Mililitre, Min: Minimum, maks: Maksimum
Tablo 2. Huzursuz bacaklar sendromu ve kontrol grubu hastalarında duysal sinirlerin latans, amplitüd ve iletim hızları
Hasta grubu Kontrol grubu
Ortalama ± SS Min - maks Ortalama ± SS Min - maks p
Sol medyan latans (≤3,5) ms 3,01±0,70 2,18-4,93 2,87±0,58 1,90-4,32 0,79
Sol medyan BSAP amplitüdü (≥15) µV 24,29±14,32 5,4-56,3 25,89±14,51 4,2-76,8 0,61
Sol medyan duyu sinir iletim hızı (>50) m/s 49,49±8,28 26,6-64,2 51,64±8,20 33-67,9 0,24
Sol ulnar latans (≤3,5) ms 2,15±0,25 1,77-3,09 2,18±0,28 1,54-2,99 0,52
Sol ulnar BSAP amplitüdü (≥15) µV 27,08±15,39 7,5-72,4 26,79±13,19 9-61,5 0,92
Sol ulnar duyu sinir iletim hızı (>50) m/s 53,59±7,90 25,9-62,1 54,76±4,00 48,1-65,2 0,41
Sağ medyan latans (≤3,5) ms 2,85±0,56 1,99-4,67 2,87±0,58 1,94-4,48 0,59
Sağ medyan BSAP amplitüdü (≥15) µV 22,25±10,74 4,8-45,8 25,08±14,69 3,4-68,7 0,30
Sağ medyan duyu sinir iletim hızı (>50) m/s 50,3±10,3 12,54-65 51,2±7,94 32,4-66,1 0,84
Sağ ulnar latans (≤3,5) ms 2,14±0,28 1,77-3,11 2,16±0,28 1,64-2,83 0,66
Sağ ulnar BSAP amplitüdü (≥15) µV 24,15±12,48 6-66,6 25,98±14,69 6,5-99,1 0,57
Sağ ulnar duyu sinir iletim hızı (>50) m/s 53,64±4,36 38,6-62,5 53,74±3,73 45,9-64 0,91
Sağ sural latans (≤3,5) ms 2,73±0,51 1,78-4,24 2,48±0,39 1,9-3,46 0,01*
Sağ sural BSAP amplitüdü (≥8) µV 13,27±6,68 5,1-32,1 14,4±8,93 3,1-49,8 0,69
Sağ sural duyu sinir iletim hızı (>40) m/s 48,37±7,47 30,7-67,8 52,93±6,84 37,6-68,4 0,01*
ms: Milisaniye, µV: mikro volt, m/s: Metre/saniye, BSAP: Birleşik sinir aksiyon potansiyeli, SS: Standart sapma, Min: Minimum, maks: Maksimum
*İstatistiksel olarak anlamlı değeri göstermektedir
seviyenin duysal sinir iletimleri ile ilişkisi açısından farklı sonuçlar vardır (15,17). Bu nedenle HBS’li hastalarda kan ferritin seviyesini ve bu seviyenin duysal sinir iletimleri ile ilişkisini değerlendirmek için bu çalışma planlanmıştır.
Nöropatiler ve HBS ilişkisinin incelendiği çalışmalara bakıldığında oldukça farklı ve birbiri ile çelişen sonuçlar olduğu görülmektedir (8,9,10,12,14). HBS’de polinöropati prevalansı ile ilgili de oldukça farklı oranlar bildirilmektedir.
Bir çalışmada alt grup oluşturulmadan alınan 104 polinöropati hastası ile kontrol grubu karşılaştırıldığında hastaların %29’una kıyasla kontrollerin %14,9’unda HBS saptanmıştır (8). Ana semptom ağrı ve dizestezi olan hastalarda HBS prevalansının
%42,2’ye kadar çıktığı belirlenmiştir (18). DM’li hastalarda ise HBS sıklığının normal popülasyondan daha fazla olduğu bilinmektedir. HBS prevalansı tip 2 DM’li hastalarda %17 olarak bulunmuştur. Bu sıklığın anlamlı olarak normalden fazla görülmesi özellikle duysal aksonal etkilenmenin ön planda olduğu polinöropatiye ve küçük nöronal liflerin tutulmasına atfedilmektedir (9). Nöropati saptanan DM’li hastalarda HBS %35,5 (6/16), nöropati saptanmayan DM’li hastalarda ise HBS %14,8 (16/104) sıklığında saptanmıştır (19).
Kriyoglobülinemi, Charcot-Marie-Tooth hastalığı, KIDP ve Fabry hastalığı olan hastalarda da HBS bildirilmiştir. Kalıtsal ve küçük lif tutulumu olan ağrılı nöropatilerde de HBS prevalansı yüksektir (20,21,22). Tüm bu çalışmalar birbirinden farklı sonuçlar göstersede neticede nöropatinin HBS etiyolojisinde yer aldığı aşikardır. Ancak primer HBS hastalığının periferik sinirler üzerindeki etkilerinin değerlendirildiği çalışmalar azdır. Bizim çalışmamızda literatürde HBS ile ilişkilendirilen tüm hastalıklar çalışma dışı bırakılmıştır. Hastalarımız kontrol grubu ile karşılaştırıldığında özellikle sural sinir iletimlerindeki etkilenmenin ön planda olduğu görülmüştür.
Sural sinir alt ekstremitenin en büyük ve en distalindeki duysal siniridir. Polinöropati meydana getiren birçok hastalık sürecinde ilk etkilenen sinirlerden birisidir. Özellikle yaş ile ilişkili değişiklikler izlenmektedir. DM ilişkili polinöropatide erken dönemden itibaren, bazen hastalık tanısından önce sural sinir iletimlerinde değişiklik olmaktadır (23,24). Bir çalışmada HBS’li hastalar ile kontrol grubu karşılaştırıldığında, istatistiksel olarak anlamlı sinir iletim çalışması farklılığı olmadığı görülmüştür. Ancak aynı çalışmada HBS hastaları kendi içinde karşılaştırıldığında, hastalık süresi ve şiddeti arttıkça sural duysal sinir iletim hızlarının yavaşladığı ve BSAP amplitüdlerinin azaldığı ortaya konulmuştur (22). Bizim çalışmamızda semptom süresi ve şiddeti dikkate alınmadan tüm hastalar aynı grup içine dahil edilmiştir. Sural sinir dışındaki diğer duysal sinir iletimlerinde etkilenme saptanmamıştır. Sural sinir etkilenmesi ise özellikle duysal sinir iletim hızındaki yavaşlama ile ilişkili bulunmuştur.
Demir eksikliği ile HBS arasında yakından ilişki olduğu bilinmektedir. Demir eksikliği anemisi olanlarda %25-45 oranında HBS varken, HBS’li hastalarda %25 oranında demir eksikliği saptanmıştır. Demir, tirozinin L-dopaya dönüşüm aşamasında gereklidir. Sonraki aşamada ise L-dopa dopamine dönüşmektedir. Dopamin seviyesindeki azalma ise HBS semptomlarının oluşmasına neden olmaktadır. L-dopa ve dopamin reseptör agonistleri ile tedavi semptomların azalmasına katkı sağlamaktadır. Demir eksikliğinin en hassas göstergesi kan ferritin seviyesidir (25). Özellikle kan seviyesinin 50 ng/ml altında olması
HBS semptom şiddetindeki artış ile ilişkidir (26). Daha önce yapılmış olan bir çalışmada, HBS’li hastalar kontrol grubu ile karşılaştırıldığında, hastalarda ferritin sevisinin düşük olduğu, ancak ferritin seviyesinin sinir iletimleri ve periferik nöropati ile ilişkili olmadığı belirtilmektedir (22). Bizim çalışmamızda da sinir iletimleri ile ferritin seviyesi arasında hasta ve kontrol grubunda ilişki bulunmamıştır. Ancak MCV ile medyan duysal sinir iletim hızı arasında negatif korelasyon olduğu görülmüştür.
Ferritin değeri ile sağ ulnar duyu sinir iletim hızı arasında pozitif korelasyon belirlenmiştir.
Çalışma Kısıtlılıkları
Çalışmanın kısıtlılıklarından ilki; medyan, ulnar ve sağ sural duysal iletim çalışması yanında radial, süperfisiyal peroneal, sol sural duysal iletim incelemesi yapılmamasıdır. Çalışmaya vücut ağırlığı ve vücut kitle indeksine bakılmadan tüm hastalar dahil edilmiştir. Eşlik eden kronik hastalıklar, sinir iletim çalışması normal-anormal hasta gruplarının değerlendirilmesi için hasta sayısı yeterli değildir.
Sonuç
HBS prevalansı oldukça yüksek olmasına karşın toplumda tanı konulup tedavi alan hasta sayısı azdır. Hastalığın serum ferritin seviyesi, periferik ve santral sinir sistemi ile ilişkili olduğu bilinmektedir. Hastalıkta özellikle duysal semptomlar ön plandadır. Bu çalışmada ferritin serum seviyesi ile duysal sinir iletimleri arasında ilişki bulunmamıştır. Hastalığın özellikle sural duysal sinir iletim hızındaki yavaşlık ile ilişkili olduğu belirlenmiştir. Hasta sayısının daha fazla olduğu ve diğer duysal sinirlerin de değerlendirildiği yeni çalışmalara ihtiyaç vardır.
Etik
Etik Kurul Onayı: Çalışma için Selçuk Üniversite Hastanesi Klinik Araştırmalar Etik Kurulu’ndan (toplantı sayısı: 2019/15, karar sayısı: 2019/339) yerel etik onayı alındı.
Hasta Onayı: Bilgilendirilmiş onam alınmadan hiçbir hasta incelenmedi ve verileri çalışmaya dahil edilmedi.
Hakem Değerlendirmesi: Editörler kurulu ve editörler kurulu dışında olan kişiler tarafından değerlendirilmiştir.
Yazarlık Katkıları
Konsept: F.E., Ş.Ö., Dizayn: F.E., Ş.Ö., Veri Toplama veya İşleme: F.E., A.D., Analiz veya Yorumlama: Ş.Ö., F.E., Literatür Arama: F.E., A.D., Yazan: F.E.
Çıkar Çatışması: Yazarlar bu makale ile ilgili olarak herhangi bir çıkar çatışması bildirmemiştir.
Finansal Destek: Çalışmamız için hiçbir kurum ya da kişiden finansal destek alınmamıştır.
Kaynaklar
1. Allen RP, Picchietti D, Hening WA, et al. Restless legs syndrome:
Diagnostic criteria, special considerations, and epidemiology. A report from the restless legs syndrome diagnosis and epidemiology workshop at the National Institutes of Health. Sleep Med 2003;4:101-119.
2. Winkelman JW, Gagnon A, Clair AG. Sensory symptoms in restless legs syndrome: the enigma of pain. Sleep Med 2013;14:934-942.
3. Berger K, Kurth T. RLS-Epidemiology-frequencies, risk factors and methods in population studies. Mov Disord 2007;22:420-423.
4. Paulus W, Dowling P, Rijsman R, et al. Pathophysiological concepts of restless legs syndrome. Mov Disord 2007;22:1451-1456.
5. Fulda S, Wetter TC. Emerging drugs for restless legs syndrome. Expert Opin Emerg Drugs 2005;10:537-552.
6. Gemignani F, Vitetta F. Sensory profile in primary restless legs syndrome and restless legs syndrome associated with small fibre neuropathy. Brain 2010;134:167-168.
7. Schattschneider J, Bode A, Wasner G, et al. Idiopathic restless legs syndrome: Abnormalities in central somatosensory processing. J Neurol 2004;251:977-982.
8. Gemignani F, Brindani F, Negrotti A, et al. Restless legs syndrome and polyneuropathy. Mov Disord 2006;21:1254-1257.
9. Rutkove SB, Matheson JK, Logigian EL. Restless legs syndrome in patients with polyneuropathy. Muscle Nerve 1996;19:670-672.
10. Nineb A, Rosso C, Dumurgier J, et al. Restless legs syndrome is frequently overlooked in patients being evaluated for polyneuropathies. Eur J Neurol 2007;14:788-792.
11. Bastia JK, Bhoi SK, Kalita J, Misra UK. Neuropathy in a cohort of restless leg syndrome patients. J Clin Neurosci 2015;22:1314-1318.
12. Hattan E, Chalk C, Postuma RB. Is there a higher risk of restless legs syndrome in peripheral neuropathy? Neurology 2009;72:955-960.
13. Cuellar NG, Dorn JM. Peripheral diabetic neuropathy or restless legs syndrome in persons with type 2 diabetes mellitus: differentiating diagnosis in practice. J Am Assoc Nurse Pract 2015;27:671-675.
14. Rajabally YA, Shah RS. Restless legs syndrome in chronic inflammatory demyelinating polyneuropathy. Muscle Nerve 2010;42:252-256.
15. Bollu PC, Yelam A, Thakkar MM. Sleep Medicine: Restless Legs Syndrome.
Mo med 2018;115:380-387.
16. Allen RP, Picchietti DL, Garcia-Borreguero D, et al. Restless legs syndrome/
Willis-Ekbom disease diagnostic criteria: updated International Restless Legs Syndrome Study Group (IRLSSG) consensus criteria--history, rationale, description, and significance. Sleep Med 2014;15:860-873.
17. Cho YW, Kang MS, Kim KT, et al. Quantitative sensory test for primary restless legs syndrome/Willis-Ekbom disease using the current perception threshold test. Sleep Med 2017;30:19-23.
18. Gemignani F, Brindani F, Vitetta F, Marbini A. Restless legs syndrome and painful neuropathy-retrospective study. A role for nociceptive deafferentation? Pain Med 2009;10:1481-1486.
19. Gemignani F, Brindani F, Vitetta F, Marbini A, Calzetti S. Restless legs syndrome in diabetic neuropathy: a frequent manifestation of small fiber neuropathy. J Peripher Nerv Syst 2007;12:50-53.
20. Akın S, Bölük C, Börü ÜT, et al. Restless legs syndrome in type 2 diabetes mellitus. Prim Care Diabetes 2019;13:87-91.
21. Domínguez RO, Michref A, Tanus E, Amartino H. Restless legs syndrome in Fabry disease: clinical feature associated to neuropathic pain is overlooked.
Rev Neurol 2007;45:474-478.
22. Gemignani F, Vitetta F, Brindani F, Contini M, Negrotti A. Painful polyneuropathy associated with restless legs syndrome. Clinical features and sensory profile. Sleep Med 2013;14:79-84.
23. Killian JM, Foreman PJ. Clinical utility of dorsal sural nerve conduction studies. Muscle Nerve 2001;24:817-820.
24. Im S, Kim SR, Park JH, Kim YS, Park GY. Assessment of the medial dorsal cutaneous, dorsal sural, and medial plantar nerves in impaired glucose tolerance and diabetic patients with normal sural and superficial peroneal nerve responses. Diabetes Care 2012;35:834-839.
25. Trenkwalder C, Paulus W, Walters AS. Restless Legs syndrome. Lancet Neurol 2005; 4:465-475.
26. Kim KW, Yoon IY, Chung S, et al. Prevalence, comorbidities and risk factors of restless legs syndrome in the Korean elderly population-results from the Korean Longitudinal Study on Health and Aging. J Sleep Res 2010;19:87- 92.
