SİNDİRİM SİSTEMİ HİSTOLOJİSİ

(1)

(2)

• Sindirim sistemi dudaklar ile anüs arasında

uzanan bir kanaldan ve salgılarını bu kanala

akıtan bezlerden ibarettir.

• Sindirim sistemini oluşturan organların

görevi

;

*Besin maddelerini alma,

*Besin

maddelerinin

mekanik

ve

kimyasal yolla parçalanması,

*Parçalanan

bu

besinlerin

emilmesi

(rezorbsiyon),

*Emilmeyenlerin

dışarı

atılması

(3)

Boşluklu organların histolojik yapısı Tunika mukoza, Tunika muskularis, Tunika adventisya- seroza olarak adlandırılan 3

katmandan oluşur.

Tunika mukoza

• Lamina epitelyalis: Epitel katmanıdır.

• Lamina propriya: Bazal membranın altındaki bağ

dokulu kısımdır, lenf folikülleri, ince kan ve lenf damarları ve bazen bezler bulunur.

• Lamina muskularis: düz kas katmanıdır. Bazen

bulunmayabilir.

• Submukoza: bağ dokudan kalın bir katmandır. Kan ve lenf

(4)

Mukozalar lamina epitelyalisin özelliğine ve lamina

propriyada bez bulunup bulunmamasına göre kutan ve glanduler mukoza olarak 2 ye ayrılır.

• KUTAN MUKOZA

• LE çok katlı yassı

epitellidir.

• LP sıkı bağ dokulu

ince bir katmandır.

• LP mikroskobik

papillalar vardır.

• LP glandule içermez

•

GLANDULER MUKOZA

•

LE tek katlı prizmatik yada yalancı çok katlı prizmatik epitellidir.

•

LP sıkı bağ dokulu kalın bir katmandır.

•

LP mikroskobik papilla yapmaz

(5)

Tunika muskularis

• Bazı organlarda Düz kas, bazı organlarda ise iskelet

kaslarından ibarettir.

• İçte sirküler (daire biçiminde)

• Dışta longitudinal (boyuna)kas

tellerinden oluşur.

• İki kas katmanı arasında sinir

(6)

Tunika seroza

• Vücut boşluklarında bulunan organların üzerini örten zara verilen isimdir.

• Periton, plöyra,

perikard zarları vücut boşluklarını örttükten sonra orada bulunan organlarında etrafını sararlar.

(7)

• A- Ağız boşluğu * Dudaklar * Yanaklar * Damak * Dil * Dişler * Bademcikler • B- Yutak(Farinks) • C-Yemek borusu • D-Mide * Bileşik mideler: -rumen, - retikulum - omazum, - abomasum * Basit mideler • E-Barsaklar * Duodenum, * jejenum, * ileum, * sekum, * kolon, * rektum * anüs

• F- Sindirim kanalının büyük bezleri

* Kulak altı tükrük bezi, * Alt çene tükrük bezi,

* Dil altı tükrük bezi * Pankreas,

(8)

Ağız Boşluğu (Kavum Oris)

Mukoza:

kutan mukoza

L. Epitelyalis:

Non-keratinize çok katlı yassı

L. Propria:

kollojen ve elastik ipliklerden

zengindir.

Submukoza:



Küçük tükrük bezleri

Kas ve kemik



Dudaklar, yanaklar, ağız tabanı, orofarinks

ve yumuşak damakta çizgili kaslar.

Sert damak ve gingiva’da kas yoktur,

(9)

DUDAKLAR-Labii

Dudakların üzerini örten keratinize çok katlı

yassı epitelden, ağız boşluğunu döşeyen

non-keratinize çok katlı yassı epitele geçiş bölgeleridir.

Dudakların kırmızı bölgeleri

:

Bu bölüm ince

keratinize epitel

ile örtülüdür.

Kırmızı rengi, alttaki l. propriadaki damarlarda

bulunan kanın rengini yansıtması nedeniyledir.

Bu bölümde bez bulunmaz, dil ile ıslatılır.

(10)

YANAKLAR-Bukke

Dış yüzleri tipik deri ile, iç yüzleri ise ağız

mukozası ile örtülüdür.

Çatıyı; elastik liflerden zengin bağ doku içine

gömülü

m. buccinatorius

yapar.

Submukoza yağdan zengin gevşek bağ dokusudur.



YANAK BEZLERİ

, hem submukozada hem de kas

içinde gömülü olarak bulunur.



SERÖ-MÜKÖZ

karışık bezlerdir, ancak müköz

(11)

SERT DAMAK

Alt yüzü ağız boşluğuna, üst yüzü burun

boşluğuna bakar.

Ağız boşluğuna bakan yüz epiteli, keratinizasyon

gösteren çok katlı yassı epiteldir.

Lamina propria;

fibröz bağ dokusudur, orta çizgide

incelerek sıkıca kemiğe tutunur.

2/3 arka bölümde müköz bezler vardır.Domuzlarda

müköz bez bulunmaz

Burun boşluğuna bakan yüzde pseudostratifiye

silli silindirik epitel bulunur.

(12)

YUMUŞAK DAMAK

Sert damağın arkaya doğru devamıdır, konik

biçimli küçük bir uzantı olan küçük dil ile

sonlanır.



Ağız boşluğuna bakan yüzü çok katlı yassı epitel

ile örtülüdür.

L. propriada lenfosit infiltrasyonu

görülür.

Submukoza:

müköz bezler içeren bağ dokuludur.

Ortada damağa ait çizgili kaslar

Nazal yüz, sert damaktaki yapıdadır.

Yumuşak damak yutma hareketi sırasında yukarıya

doğru çekilme hareketi yaparak nazofarinksi kapatır.

(13)

•

DİL

• Kutan mukozalıdır

• Esas yapısını iskelet kasları oluşturur. • Longitudinal, transversal, vertikal

yönlerde uzanan bu kaslar dilin çok yönlü hareketine olanak sağlar.

• Dilin L. Propriyası çok dar bir alandır. • Submukozasında seröz, müköz ve

seromüköz bezler vardır.

• Seröz bezlere Ebner bezleri de denir. • Ebner bezlerinin salgıları özellikle tat

tomurcuklarının olduğu kısma salgılarını akıtırlar.

(14)

DİL BEZLERİ

Yapı ve yerleşim yerlerine göre 3 gruba ayrılır:

1.Müköz bezler:

En çok dil kökündedirler.

Duktusları lingual tonsil kriptalarına açılır.

2.Seröz bezler (Ebner bezleri):

Sulkus terminalis

bölgesinde bulunurlar.

Salgılarını sirkumvallata papillaların oluklarına

boşaltırlar.

3.Serö-müköz bezler (Nuhn bezleri):



Dilin ön bölümünde apekse yakın

yerleşimlidirler.

Asinusla kas kitlesi içine gömülüdür, daha ziyade

dilin alt yüzüne yakındırlar ve duktusların çoğu dilin

(15)

Dilin dorsal yüzünün 2/3 ön bölümü ile 1/3 arka

bölümü arasında V-şeklinde oluk (sulkus

terminalis)

vardır.

Oluğun arkasındaki 1/3’lük bölümün (dil kökünün)

yüzey epiteli, burada bulunan lingual tonsillerin

kriptalarını oluşturmak üzere invaginasyonlar

yapar.

L. propriada lenfoid doku (lingual tonsiller)

bulunur.

Oluğun önündeki 2/3’lük bölüm, DİL

PAPİLLALARI denilen mukozal çıkıntıların

(16)

DİL PAPİLLALARI

1-Mekanik papillalar

* Papilla Filiformis

* Papilla konise

* Papilla lentikularis

2-Lezzet, ısı ve dokunum ile ilgili papillalar

* Papilla Fungiformis

(17)

DİL PAPİLLALARI

•A.Papilla Filiformis:

•Dilin tüm dorsal yüzeyinde bulunur, •Sayıca en çok, Kısmen keratinize,

•Sivri biçimli papillalardır, Tat cisimcikleri yoktur. •Keratinizasyon göstermeleri nedeniyle beyazımsı

görülürler ve oldukça serttirler.

•Ateşli hastalıklarda dil kuruduğunda bu papillaların

sert karakteri belirginleşir.

Etçillerde ve gevişgetirenlerde gelişmiş yapıdadır.

Kedide ve gevişgetirenlerde çiğneme esnasında besinlerin düşmemesini sağlar

•B. Papilla konise:

özellikle gevişenlerde dilin dip kısmında,

dudakların ve yanakların iç kısmındaki koni şekilli papillalardır. Bu papillar önden arkaya doğrudur.

C. Papilla lentikularis:

mercimek şekilli olan papillalar gevişenlerde

(18)

Lezzet, ısı ve dokunum ile ilgili

papillalar

(19)

• A-Papilla fungiformis

:

• Epitel yüzeyinden taşan mantar şekilli epitellerdir.

• Genellikle dilin ön yarımında p. Filiformisler

arasında yer alırlar.

• Filiformlardan daha büyüktürler, ancak daha az

sayıdadırlar,

• Sayıları dil ucuna doğru artar,

• Şekilleri mantara benzer,

• Keratinizasyon göstermezler,

• Gemma gustativalar bu papillaların en kubbeli

kısmında epitel kat içerisinde bulunur.

• At ve gevişenlerde az sayıda bulunurken,

• keçi, koyun, domuz, etçillerde bol miktardadır.

(20)

• B. Papilla foliyata:

• Yaprak şekilli papilla, dil kökünün 2 kenarı

boyunca mukozanın yapmış olduğu yaprak şekilli

dürümlerdir.

• Gevişenlerde bulunmayan bu papillalar,

• At, domuz, köpek ve tavşanda çok gelişmiş,

kedide ve insanlarda çok küçülmüş yada iyi

gelişmemiş durumdadır.

(21)

C.Papilla sirkumvallata:

(22)

•

Lezzet alma yönünde farklılaşan bu papillalar

•

Etçillerde dilin kök kısmında kapalı ucu yutağa dönük V biçiminde yerleşmişdir.

•

Ruminantlarda dilin kök kısmının yan taraflarında 2 sıralı şekildedir.

•

Ruminantlarda hendeğe bakan epitel katta

(23)

•

At ve domuzda az sayıda fakat oldukça büyüktürler.

•

kedide hendeğin dip kısmında,

•

damuzlarda hendeğin her iki tarafında

bulunur.

(24)

LEZZET TOMURCUKLARI (Gemma

gustativa)

(25)

• Tat tomurcukları 4 uyaranı algılar.

• Tatlı, tuzlu, acı ve asit.

• Dilin ucu- tatlı

• Posterolateral kısım- tuzlu ve asit

(26)

DİŞLER

Gelişimleri gebeliğin 6. haftasında başlar.



Vücudun en sert oluşumlarıdır



Desidual dişler

(süt dişleri)

: 20 adettirler.

Permanent

(kalıcı)

dişler: Alt ve üst çenede

16’şar olmak üzere toplam 32 adettirler.

Maksilla ve mandibulada alveol denilen

kemiksi cepler içinde yerleşiktirler.

(27)

(28)

Diş pulpası

•

Yıldız şekilli Hücrelerden zengin olan bu bölüm müköz bağ doku

özelliğindedir.

•

Pulpada çok sayıda kan damarları, miyelinli ve miyelinsiz sinir telleri bulunur

•

Dişin en içteki kısmı olan pulpada elastik iplikler yer almazken, ince

kollagen ve retikulum iplikler bulunur ve her yöne uzanmıştır.

•

Dişlerin çene kemiklerine bağlandığı kısma alveol, bu alveole katılan

oluşumlara da

(29)

• Paradonsiyum;

4 dokudan oluşur.

• 1. sement

• 2. spongiyöz yapılı alveoler kemik

• 3. Periodontal membran

(30)

PULPANIN FONKSİYONLARI

•

Diş dokuları içinde kan dolaşımı yalnız pulpada bulunur

Pulpanın başlıca 4 fonksiyonu vardır.

1. Nutritif Fonksiyon: (Dişin beslenme

fonksiyonu)

•

Pulpa kan dolaşımından zengin olduğu için çeşitli

maddelerin transportuna (taşınımına) olanak sağlar.

•

Özellikle dolaşımı olmayan dentin dokusuna bazı

maddelerin ve iyonların geçişi pulpa üzerinden olmaktadır.

2. Normatif Fonksiyon:

(Pulpa gevşek bağ dokusunun fibröz ve selüler elementlerini içeren mezoderm orijinli bir dokudur).

(31)

3. Sensitif Fonksiyon: (Duyusal Fonksiyon)

•

Pulpa bağ dokusu içinde sinirler bulunduğundan, dişin

sağlığını tehlikeye düşüren bir olay karşısında, pulpa dokusu aracılığı ile kişi ağrı duyar ve olaydan korteks haber almış olur.

4. Defansif Fonksiyon: (Koruyucu Fonksiyon)

•

Pulpanın zararlı etkenlere karşı, dişi iki türlü koruması vardır.

•

Zararlı etkenin şiddetinin az olduğu, ve odontoblast

hücrelerinin güçlü olduğu durumlarda, zararlı etkenin etki yaptığı bölgede bir sekonder dentin oluşur.

•

Zararlı etkenin çok şiddetli olduğu ve odontoblast hücrelerinin güçlerinin zayıf olduğu durumlarda ise, pulpa dokusu kendini bir sekonder dentin yapımıyla koruyamaz, bu durumlarda

(32)

Pulpanın Hücreleri :

• Pulpanın tüm hücreleri mezenkimal bağ dokusu

içindeki

ilkel mezenkim hücrelerinden

gelişirler.

• Pulpa içinde pulpaya özgü olan hücreler

odontoblast

hücreleridir.

• Odontoblastlar ileri derecede histodiferansiyasyon

göstermişlerdir.

• Pulpanın diğer hücreleri, organizmanın herhangi

bir yerinde de rastlanılabilen bağ dokusu

(33)

Odontoblastlar

• Odontoblastlar unipolar hücreler (tek yönlü

fonksiyon gösterebilen hücreler) olup ileri derecede

histodiferansiyasyona uğramışlardır.

• Apikal pulpada odontoblastlar

yassı

bir görünümde

olup, fibroblast hücrelerine benzerler.

• Bu hücreler Kron pulpasında

uzun prizmatik,

pulpanın kök kısmında ise

kübik

şekillidirler.

• Kron pulpasındaki prizmatik odontoblastlar

(34)

Dentin (substansiya eburnea)

•

Dişin esas kitlesini oluşturur

•

Diş pulpasını her taraftan saran kemiğe benzer kalsifiye dokudur.

•

Dentin dişin iç duvarı olarak ta adlandırılabilir.

•

kemikteki gibi hücre ve kan damarlarına sahip değildir.

•

Kuru ağırlığının %70’ini hidroksiapatit kristalleri oluşturur. Hidroksiapatit ve oktakalsiyumfosfat karışımından ibaret

(35)

•

Dentin dokusunun kimyasal yapısı %70 oranında inorganik,

%18 oranında organik eleman ve %12 oranında sudan oluşur.

•

Organik ve inorganik komponentlerin oranı, özellikle kişiye, yaşa, dişte bulunduğu bölgeye bağlı olarak değişir.

•

Dentin dişin taç kısmında mina tarafından, kök kısmında ise sement tarafından kaplanmıştır.

•

Tek tırnaklılarda tüm dişlerde, gevişenlerde çiğneyici dişlerin dentini mina tarafından sarılmaktadır.

•

Dentin içerisinde kanalikuli dentalisler bulunur. Bu kanallar hem beslenmeyi hem de sinir tellerinin geçişini sağlamaktadır

(36)

•

Dentinde hidroksiapatitden başka, çeşitli kalsiyumfosfat tuzları, kalsiyumsülfatlar, amorf kalsiyumfosfatlarda vardır.

•

Dentinde eser elementler de bulunur.

•

Bunlar fluor, bakır, çinko demir ve daha başka eser elementlerdir.

(37)

Mina (substansiya adamantina-Enamel)

• Hücresel unsurlardan yoksundur.

• Vücudun en sert dokusudur.

• Tek parmaklıların bütün dişlerinde

• Gevişenlerin çiğneyici dişlerinde dentini tamamen

sarar.

• İnsan ve diğer hayvanlarda bütün dişlerin sadece

taç ve boyun kısımları minadan oluşur.

• Minanın

%95’ini hidroksiapatit kristalleri, %0.5’ini organik materyal, geri kalanını su oluşturur.

•

Kemik ve dentinden farklı olarak; kollajen içermez.

(38)

•

Dişin tek ektoderm kökenli dokusudur.

•

Bazı araştırıcılar “organizmada bağ dokusunu nasıl epitel dokusu örtüp, dış etkenlere karşı koruyorsa,

•

dişin bağdokusu olan pulpa ve mineralize olmuş

bağdokusu olan dentinin de, mineralize olmuş epitel, yani mine dokusu örter, ve korur” derler.

•

Minenin kimyasal yapısını %96 oranında inorganik, %2 oranında ise organik elemanlar oluşturur.

•

Dokunun arta kalan %2 si ise sudur.

(39)

Sement (Substansiya ossea)

• Yapısı biraz değişmiş kemik dokudan

ibarettir.

• Kemikten daha fazla kireçleşmiştir,

• Fazla tabakalanmayan lamelli yapıya sahip

olan sement tabakasında lakunlar

içerisinde sementositler

bulunmaktadır.

• Bütün dişlerin kök kısmını tamamen saran

sement boyun kısmında da minayı üstten

sarar.

(40)

TONSİLLER- bademcikler

(41)

FARİNKS-YUTAK

Orofarinks, Nazofarinksden oluşur, Laringofarinks

bölümünün olduğu da bildirilmektedir.

Sindirim ve solunum yollarının kesiştiği bölgedir

Orofarinks: Yumuşak damağın

altında kalan ağız boşluğunun devamıdır.

• Non-keratinize çok katlı yassı

epitelden oluşan kutan mukozaya sahiptir.

• L. propriada Elastik liflerin de bulunduğu kompakt bağ doku vardır.

• Sub mukozada ise çok sayıda

(42)

• Nazofarinks:

burun boşluğunun uzantısı

olup glanduler mukoza ile kaplıdır.

• Lamina epitheliyalis yalancı çok katlı

prizmatik epitelli, kinosilyum ve kadeh

hücreleri içeren bir epitele sahiptir.

• Submukozada seromüköz bezler bulunur.

• Oro ve nazofarinkste TUNİKA

MUSKULARİS içte longitudinal, dışta

sirküler (konstriktör) seyirli Çizgili kaslardan

ibarettir.(tubuler sindirim kanalındakinin

(43)

KAYNAKLAR

• Banks W.J. Applied Veterinary Histology. 2nd Ed. U.S.A. 1986.

• Bloom W. and Fawcett D.W. A Textbook of Histology. 12nd Ed. 1975.

• Demir R. Histoloji ve Hücre Biyolojisi, Palme yayıncılık, 2006.

• Dellmann H.D. and Eurell J. Textbook of Veterinary Histology. 5nd. Ed.1998:

• Eurell JAC. Veterinary Histolgy Atlas, 2006.

• Girgin A., Alabay B., Liman N., Özfiliz N., Gülmez N., Özcan Z., Yörük M., Erdost H., Aslan Ş., Ergün L., Zık. B. Veteriner Özel Histoloji, Editör, Özer A. 1. Baskı, 2009

• Junqueira LC., Carneiro J. Basic Histology, text & atlas. 11nd Ed. 2005.

• Kelley DE., Wood RL., Enders AC. Bailey’s Textbook of Microscopic Anatomy. 1984.

• Moran DT. Rowley J.C. Visual Histology

• Pavelka M., Roth J. Functional Ultrastructure, 2005.

• Ross MH.,Kaye KI.,Pawlina W. Histology, A text and Atlas

• Sağlam M., Aştı RN., Özer A. Genel Histoloji 6. Baskı 2001

• Tanyolaç A. Özel Histoloji, Yorum Basım Yayın San. Ltd. Şti., Ankara,1999.

• Young B., Heath J.W. Wheater’s Functional Histology. 4nd Ed. 2000.

(44)

Yemek borusu-

ÖZOFAGUS

(45)

• Tunika mukoza:

4 katlı

yapıdadır.

LE

: keratinize çok katlı

yassı epitel

• LP

: sıkı bağ dokudur,

(46)

LM:

uzunluğuna düz

kas hücrelerinden

oluşur.

(47)

(48)

Tunika muskularis: özofagus başlangıcında iskelet kaslarından oluşurken mide yakınında düz kaslardan oluşur.

•

At, kedi ve insanda 1/3 üne kadar iskelet kası diğer kısmı düz kastır.

•

Gevişenlerde boydan boya çizgili

kaslardandır hatta

rumen duvarı üzerine kadar uzanmaktadır.

(49)

•Submukozada meissner pleksusu bulunurken