Beslenme ve Diyet D erg isi/ J. Nutı: a n d Diet., 24(2): 263-271, 1995 K LİNİK Ö N C E Sİ T IP Ö Ğ R E N C İ L E R İ N İ N B E S L E N M E VE Y E M E K A L I Ş K A N L I K L A R I N IN D E Ğ E R L E N D İ R İ L M E S İ Dr.Dyt. F unda E L M A C I O Ğ L U * K lin ik öncesi T ı p F a k ü l t e s i ö ğ r e n c i l e r i n i n b e s l e n m e a l ı ş k a n l ı k l a rı n ı s a p t a m a k a m a c ı ile y a p ı l a n b u ç a l ı ş m a d a ; O c a k - M a r t 1993 t a r i h l e r i a r a s ı n d a O n d o k u z M a y ı s Ü n i v e r s i t e s i T ı p F a k ü l t e s i birin ci, ikinci ve ü ç ü n c ü s ı n ı f l a r ı n d a e ğ it im g ö r e n t o p l a m 736 ö ğ r e n c i a r a s ı n d a s i s t e m a t i k ö r n e k l e m e ile seçile n 2 73 ö ğ r e n c i y e a n k e t u y g u l a n a r a k e l d e e d i l e n b i l g i l e r d e ğ e r l e n d i r i l m i ş t i r . A r a ş t ı r m a s o n u n c u n d a ö ğ r e n c i l e r i n % 3 2 ' s i n i n s a b a h k a h v a l t ı s ı y a p m a d a n o k u l a g e ld i ğ i, k a h v a l t ı y a p a n l a r ı n ise % 1 9 ' u n u n s a d e c e sim i t t ü k e t t i ğ i s a p t a n m ı ş t ı r . Y u r t t a k a l a n ö ğ r e n c i l e r i n d e ü cre tsiz , ya d a h a z ı r k a h v a l t ı e tm e o l a n a k l a r ı n a k a r ş ı n y a l n ı z c a % 2 1 ' in in k a h v a l t ı e d e r e k o k u l a gelm esi, d i ğ e r l e r i n i n ise u y k u y u t e r c i h e t m e s i ç o k a n l a m l ı d ı r . Ö ğ l e ö ğ ü n ü n d e ö ğ r e n c i l e r i n % 1 7 's i n i ı ı sa d e c e sim itle b e s le n d iğ i, % 3 9 ' u n u n k a n t i n d e n a ld ı ğ ı y iy ece k leri tü k e t t i ğ i ( p e y n i r l i s a n d v i ç , tost, h a m b u r g e r , b i s k ü v i ç e ş i t l e r i , ç u k u l a t a , g o f r e t , p o a ç a v .s.) % 3 8 ' i n i n ise ö ğ r e n c i y e m e k h a n e s i n d e n y a r a r l a n d ı ğ ı s a p t a n m ı ş t ı r . B u ö ğ r e n c i l e r i n a k ş a m y e m e k ö ğ ü n l e r i i r d e l e n d i ğ i n d e % 6 1 ' i n i n e v i n d e , % 3 2 ' s i n i n y u r t t a , % 7 . 5 ' u n u n ise d ı ş a r ı d a ( l o k a n t a , a y a k ü stü b e s l e n e r e k a k ş a m ö ğ ü n l e r i n d e aç k a l m a d ı k l a r ı b e l i r l e n m i ş t i r ) . A n a h t a r s ö z c ü k l e r : Ö ğ r e n c i , b e s l e n m e , y e m e k a l ı ş k a n l ı k l a r ı K ev \ v o r d s : S t u d e n t s , n u t r i t i o n , e a t i n g h a b i t s , fo od h a b i t s G İR İŞ
G ün üm üzde, beslenm en in , sağlığın korunm ası ve yeniden kazandırıl m asındaki rolü giderek dalıa çok ö nem kazanmaktadır. Yetersiz ve dengesiz b eslenm enin d o ğ ru d an y a d a dolavlı olarak vol açtığı hastalıklar bilinmekte,c r j * j * c_
bazı hastalıkların tedavisi yalnızca diyetle mümkün olmakta, bazı hastalıklar da ise k o m p lik a s y o n la r d iy etle ö n lenebilıncktedir. Bu n e den lerle de beslenm enin koruyucu ve tedavi edici sağlık hizmetlerindeki yeri daha çok farkedilm ektedir (1).
Beslenm e açısından gençlik insanın gelişme ve büyüme ile ilgili kritik dönemidir. Hızlı büyüm e ve beden değişiminin olduğu bu süreçte beslenme hatalarına karşı beden z a y ıf bir durumdadır. Bu dönemde bir taraftan bes lenm e ile ilişkili yetişkin hastalıklarmın temeli oluşurken, diğer taraftan g e n ç le rin a ile le rin d e n b ağ ım sız olarak y e m e k y e m e a lışkanlıkları ve tercihleri de gelişmektedir (2). Ekonomik şartların gün geçtikçe ağırlaşması, beslenm e bilgisinin yetersizliği, gençlerin yeterince beslenememesine, sadece karınlarını doyurm aya neden olmaktadır.
B e slen m e ve yem ek alışkanlıkları ile ilgili araştırmalar; öğünlerde yenilen besinlerin türü, öğün atlama, öğünler arası sürenin uzun veya kısa oluşu, bir öğünde fazla besin tüketimi gibi yem ek alışkanlıklarının da meta bolizmada, dolayısı ile insan sağlığında etkin olduğunu göstermektedir (3). Bu n e d e n le g ü n lü k ö ğ ü n sayısı, a tla n an öğün, a tla m a n edenleri, öğünlerde dengeli-dengesiz beslenme durumu, öğün aralarında besin tüketim durum u ve yem ek yem eyi etkileyen psikolojik durumlar bireyin beslenme alışkanlığını yansıtıcı niteliklerdir.
Bireye özgü her duru m (yalnız, aile veya grup halinde yaşama, yaş, cinsiyet,öğrenim durum u vb), besinlerin satın alınması, hazırlanması ve pişirilmesini, dolayısı ile besin tüketimi ve beslenme alışkanlığını etkiler.
İnsan sağlığının e m an et edileceği tıp öğrencilerinin sorunları arasında beslenm enin de özel bir yeri vardır. Yüksek öğrenim gençliğinin bir bölümü olan klinik öncesi tıp öğrencilerinin de beslenme ile ilgili alışkanlıklarını ve sorunlarını saptam ak amacı ile bu araştırma yapılmıştır.
A R A Ş T I R M A Y Ö N T E M İ VE A R A Ç L A R I
A ra ştırm a Oııdokuz M ayıs Üniversitesi Tıp Fakültesi birinci, ikinci ve üçüncü sınıflarında eğitim gören toplam 736 öğrenci arasından sistematik ö r n e k l e m e ile s e ç ile n 273 ö ğ re n c i ü z e rin d e yapılm ıştır. A ra ştırm a d a geliştirilen anket formu ve soruşturm a yolu ile bilgi alınmış, tüm verilerin dağılım ı ve yüzdeleri bulunarak değerlendirilmeleri yapılmıştır.
B U L G U L A R v e T A R T I Ş M A
A ra ştırın a k a p s a m ın a g iren ö ğ re n c ile rin okul s ü re s in c e y a ş a d ık la r ı y erlerin d a ğılım ı Tablo l'd e g ö rü ld ü ğ ü gibi % 3 4 .3 'ü yu rtta , % 2 7 'si aile y a n ın d a , % 2 4.0'ü ise a rk ad aşı ile birlikte kiralüc evde kalm ak tadır.
Tablo 1: Öğrencilerin Yaşadıkları Yerlere Göre Dağılımı.
Yaşanılan Yer Sayı %
AUe Yam 67 27.7 Yurt 83 34.3 Kiralık ev (yalnız) 24 9.9 Kiralık ev arkadaş 58 24.0 Diğerleri 10 4.1 Toplam 242 100.0
A rslan ve K a ra ağa oğlu (3) y ap tıkları bir a ra ştırm a d a y u rtta k a lm a n ın , ö ğ r e n c i l e r i n b e s l e n m e a l ı ş k a n l ı k l a r ı n ı o l u m s u z y ö n d e e t k i l e d i ğ i n i göstermişlerdir.
İnsanın sindirim sistemi özellikleri, y e n ile n besine organ iz m a n ın yanıtı vb. du ru m lar g ö z ö n ü n d e b u lu n d u ru ld u ğ u n d a , bireyin g ü n d e en az üç ö ğ ü n y e m e k y em esi uygun görü lm ektedir. G ü n lü k öğün say ısının ü ç ü n a ltın d a olm ası organizm ada i sten m ey en m etab o lik değişikliklere n e d e n olm aktadır.
Tablo 2'de Tıp Fakültesi Klinik Ö ncesi Öğrencilerin kahvaltı y a p a b ilm e du ru m u görülm ektedir.
S a b a h k a h v a lt ıs ı n ın ç o ğ u n l u k l a y u r t t a k a la n ö ğ r e n c i l e r a r a s ı n d a atlan m ası (% 7 9 ) ve ö ğ ren c ile rin % 3 2 .2 'sin in de k ahvaltı e tm e d iğ in i ifade etm esi üzücüdür. Bu d u ru m sab ah kah v altısının ha z ırla n m as ın ın zo rlu ğ u veya yurttaki hazır kahvaltıyı y e m e k y erine u y k u n u n terc ih e d ilm e si, y a d a o kula geç kalm a endişesinden kaynaklanabilir. K u tlu a y ( 4 ) , 1 6 - 1 9 y a ş grubu ö ğ renciler arasında yap tığ ı çalışm a d a , ö ğ ren c ile rin % 6 8 .2 'sin in k ahvaltı yapm adan okula geldiğini saptamıştır. H odges ve Krehl ( 13) de adolesanlaruı % 50 'sin in kahvaltı y a p m a d ığ ın ı E d w ard ve arkadaşları ile R ead (6,7) okul
ç ocuklarının 1/3'ünün kahvaltı yapm adıklarını belirtmişlerdir. Öğrencilerin % 13.0'ü açlıklarını sim itle gidermektedirler. Liberm an ve arkadaşları (8) k a r b o n h i d r a t ve p r o te in d e n z e n g in ö ğ ü n le r in d ik k a t ü z e rin e e tkisin i araştırm ışlar ve proteinden zengin öğünleri tüketenlerin, karbonhidrattan zengin öğünleri tü kete n le rd en da h a ç o k dikkatleri toparlayab ildik lerin i belirtm işlerdir. Kahvaltıyı y a p m a d a n okula g elen ö ğrencilerin (% 3 2 .0) bazıları da ekonomik olanaklarının kısıtlı olması nedeni ile yapamadıklarını ifade etmişlerdir.
Tablo 2. Öğrencilerin Kahvaltı Yaptıkları Yere ve Yapabilme Durumlarının Dağılımı
Yapılan Yer Sayı %
Hayır 79 32.2 Ev 107 43.7 Yurt 18 7.4 Simit 32 13.0 Diğer (Misafirhane) 9 3.7 Toplam 245 100.0 T ü m e r d e m ve a rk a d a ş la r ı (9) m e t r o p o li te n b ir k e n tte ü n iv e rs ite g e n ç liğ in in b e s le n m e d u ru m u n u a ra ş tır d ık la rın d a , s o ru n u n e k o n o m ik boyutlarının da olduğunu saptamışlardır. Paranın o lm am ası öğün atlamada bir etken olmakla birlikte, bu çalışm ada ailesi ile yaşayanların da kahvaltı etmemiş olmaları, yeterli beslenme alışkanlığının olmadığını göstermektedir.
Tablo 3'de bu öğrencilerin öğle yemeği yem e durum u incelendiğinde, %37'sinin üniversitenin öğrenci yem ekhanesinden yararlandığı, %3 1.8’inin de kantinde satılan tost ve hamburgeri tercih ettiği, %16.8'inin simitle karnını doyurduğu görülınektedir.
Öğrencilerin öğle yemeğini tercih ettikleri yerler irdelendiğinde; öğrenci y e m e k h a n e le rin in ucuz olm a sın ın birinci tercih nedeni olduğ u ; ancak y e m e k h a n e n in fizik şartların ın y e te rs iz o lm a s ın ın , verilen yem ek lerin doyurucu olmaması ve kalitesiz olması nedeni ile bir biiyiik öğrenci grubunun ( % 3 1.8) kantini tercih ettiği görülmektedir. Kumrularda ve öğrencilere yoğun
be s le n m e hizm eti sunan; toplu b e s le n m e serv isle rin d e y e m e k p la n la m a v e h a z ırla m a hizm etlerinin b e sle n m e ve s a n ita sy o n k u ralla rın a u y g u n o la c a k şek ild e d iy etis y e n ler tara fın d a n sa ğ la n m a s ı da h a u y g u n olacaktır.
Tablo J. Öğrencilerin Öğle Yemeği Yeme Durumu
Yemek Yenilen Yer Sayı %
Yemekhane 65 37.6
Evden getirme 9 5.2
Diğer (bisküvi, gofret vs.) 13 7.5
Kantin (hamburger, tost) 55 31.8
Lokanta 2 1.1
Simit 29 16.8
Toplam 273 100.0
A y rıca y e m e k y e n il e n y e r i n ö ğ r e n c i le r ta r a f ı n d a n b e ğ e n il m e m e s i , yetersiz ve dengesiz besin tük etim in e neden olabilmektedir. Psikoloj ik d u ru m insan d a v ra n ışla rın ı çoğu kez etkiler. Bu etkiyi ö ğ le y e m e ğ i n d e g ö r m e k m ü m k ü n olmuştur. Y em ekhanede çalışan kişilerin öğ renciye y ak laşım larının iyi o l m a m a s ı ; ö ğ r e n c i l e r i n d a h a a z b e s i n t ü k e t e r e k y e m e k y e m e d e o lu m s u z lu k la ra n ed en o lm a k ta d ır. D av id ve a rk a d a ş la rı (lO )'n ın ü n iv e rs ite ö ğ ren cileri ü zerin d e y a p tık la rı ç a lış m a d a s e ru m d e m i r d üzeyi ile a n la m a v e d ik k at p e rfo rm a n sı a ra s ın d a ö n e m l i bir ilişki b u lu nm uştur. Belirli v ita m in ve m ineraller, beyin içindeki m e ta b o lik s ü re ç le rd e k o f a k tö r o la ra k g ö re v alırlar. Bıı nedenle bunların ek sikliği bey in fonksiyonlarını e tk i le y e b ilip 11). T ia m in (12-14 ), niasin (1 3 ,1 4 ), rib o fla v in (1 5), sinir s iste m in in ç a lış m a s ı için elzemdir. Driskell ve a rk a d a ş la rı (1 6 ) p r id o k s in d e n y e te r s iz b e s le n e n farelerin yavrularında d üşük se v iye de ö ğ r e n m e eğilimi gözlem işlerdir. Başka bir ç a lış m a d a fare le rd ek i ö ğ r e n m e y e te r s iz liğ i v ita m in B6 v e rile r e k bir haftada tedavi edilm iştir (17). A s k o rb ik asit tüketim i ile y o r g u n lu k a ra s ın d a ters orantılı bir ilişki saptan m ıştır (18). Y org un luk da b aşarıy ı d o lay lı o la ra k e tkileyebilm ektedir.
Tablo 4'de klinik öncesi Tıp öğren cilerinin akşam y e m e ğ i y e m e d u ru m u g örülm ektedir.
Tablo 4: Öğrencilerin Akşam Yemeği Yeme Durumu
Yemek Yenilen Yer Sayı %
Ev 146 60.8
Yurt 76 31.7
Lokanta 11 4.6
Diğerleri 7 2.9
Toplam 240 100.0
Tablo 4'e göre büyük bir çoğunluğu evde (%60.8), de yurtta (%90) da kalsa akşam yemeklerinin m untazam an yem ekte ancak öğle yem eklerinde gözlenen beslenm e sorunları akşam öğünlerinde de devam etmektedir. H er ne kadar Tablo 4'de akşam yem eği yiyen öğrencilerin sayısı rakam olarak yüksek oranda ise de öğrencilerin çoğu yemekten aç kalktıklarını, daha sonra çay, meyve suyu, kraker, büskivi, vs. tükettiklerini belirtmişlerdir.
Arslan ve Pekcan( 19) yaptıkları bir çalışm ada yüksek öğrenim gençleri arasm da çay ve simidin ucuz olduğu için tercih edildiğini saptamışlardır. Çayın demir emilimini olum suz yön de etkilemesi nedeniyle yem eklerden en az 1 saat sonra içilmesi gerekmektedir. Yapılan bir çalışm ada normal bireylere 100-200-400 mg olarak kafein verilerek, kafeinin plazm a düzeyi ile termogenik etki arasmda korelasyon kurulmuş ve yağ depolaruıın yıkımını ve enerji harcamasını arttırabileceği bulunm uştur (20).
A r s la n ve K a r a a ğ a o ğ lu (3), y ü k s e k ö ğ r e n im ö ğ re n c ile ri a rasın da yaptıkları araştırm ada da akşam yem eğinin ç oğ unluğunun evde (% 59.7) veya yurtta (% 64) yendiğini, bu oranın yüksekliğinin akşam öğününün daha dengeli olm asını sağladığını, d e n ge siz b e slenm en in ise daha çok öğrencilerin öğün atlaması nedeni ile öğle ye m eklerinde yaşandığını (% 65.7) göstermişlerdir.
Tüm erdem ve arkadaşları (9), da evde ve yurtta kalan yüksek öğrenim g e n ç le rin in % 8 5 'in in s a b a h , % 6 0'ının ö ğlen ve % 57.5'iııin akşam öğünlerinde dengesiz beslendiklerini ve dengesiz beslenmede yem ek yenilen yerin önemini vurgulamışlardır.
SONUÇ VE ÖNERİLER
Bu ç a lış m a d a O n d o k u z M a y ıs Ü n iv e rites i K lin ik Ö n c e si T ıp Ö ğ r e n c i lerinin b e s le n m e ve y e m e k y e m e k le ilgili alışk a n lık la rı saptanm ıştır.
B eslen m e, ö ğ ren c ile rin sağlık ve başarı d u ru m la rın ı e tkileyen e tm e n le r a rasın d adır. İyi b e s le n m e alışk an lığ ı g e le c e k te k i sa ğ lık dü z e y in i e tk ile y e c e ğ in e göre;
B e sle n m e k o n u s u n d a ; ö rgün e ğ itim in ilk y ılla rın d a n itibaren ö ğ r e n c i lerin yeterli ve dengeli b eslen m e k o nu su n d a bilinçlendirilip eğitilm esi, gerek o k u ld a çıkan, ge re k se ev d e h a z ırla n a n kahvaltı ve y e m e k le r in ö ğ re n c ile rin yeterli ve den g eli b e s le n m ele rin i s a ğ la y a c a k ve d oğ ru b e s le n m e a lış k a n lık larını k a z a n d ıra c a k b iç im d e d ü z e n le n m e s i, okul içindeki ö ğ ren c i k a n tin lerinin uc u z ve y e te rli-d e n g e li b e s le n m e y i s a ğ la y a c a k p re n s ip le rle fin a n s e e d ilm esi, ülke g e n e lin d e ö ğ re n c ile re v erilen burs ve k re d ilerin g ü n ü n ş a rt larına göre öğrencilerin gerek sin im lerin i karşılayacak şekilde d ü z e n le n m e si, ö ğ ren c ile rin ö ğle ve a k ş a m y e m e k le r in i ye d ik le ri ö ğ ren c i k u r u m l a r ı n d a b e sle n m e h izm e tle rin in y e n id e n g ö z d e n geç irilm e si g e rek m ekted ir.
A B S T R A C T
EVALUATION OF EATING HABITS OF M EDICAL STUDENTS Elm acıoğlu, F. In this study, e a tin g h a b its o f 273 s tu d e n ts w h o w e re se le c te d by a system atic s a m p lin g a m o n g 736 p u p ils s tu d y in g at the first, s e c o n d and third years o f the F aculty o f M e d ic in e at O n d o k u z M ayıs U n iv e rsity b e tv een J a n u a r y - M a r c h , 1993; w e r e e v a lu a te d . It w a s f o u n d th a t 32 p e r c e n t o f stude n ts skip brea k fa st, 19 p e rc e n t c o n s u m e d only a c risp at b rea k fa st. A lth o u g h b rea k fa st is free and serv ed well at the do rm ito rie s , o n ly 2 1 % o f the stud e n ts living in th ere w e re h a v in g b reakfast, the o thers m e n tio n e d that they p refe re sleeping. It w a s fo u n d that at lunch tim e 17 p e rc e n t ate only crisps, 39 p e rc e n t c o n s u m e d the food th e y p u rch a se d from th e c a n te e n , like c h e ese sa n d w ic h , ha m b u rg e r, biscuits, c h o c o la te , c o o k ie s, etc. a n d 38 pe rc e n t had th eir lunch at cafeteria. Sixty one p e rc e n t o f th e s tu d e n ts w e r e h a v in g d in n e r at h o m e, 32 perc e n t at the d orm itory, 7.5 p e rc e n t at th e restaurant.
K A Y N A K L A R
1. Yurttagül M. Sevilen E. întörn doktorların bilgi düzeyinin araştırılması. Beslen me ve Diyet Dergisi 17: 75-82, 1988.
2. Tekgül P. Pekcan G. Tekgül N. Üniversitede okuyan beslenme eğitimi alan ve almayan 18-22 yaş arası kız öğrencilerin beslenme ve sağlık durumları. Beslen me ve Diyet Dergisi 21(1): 41-52, 1992.
3. Arslan P. Kaıaağaoğlu N. Duyar 1. Güleç E. Yüksek öğrenim gençlerinin bes lenme alışkanlıklarının puanlandırma yöntemi ile değerlendirilmesi. Beslenme ve Diyet Dergisi 22(2): 195-208, 1992.
4. Kutluay T. Ankara Kız Lisesi 16-19 Yaş Grubu Öğrencilerinin Kahvaltı Alışkanlığı ile Sağlık ve Başarı Durumu İlişkileri Üzerine Bir Araştırma. H.Ü. Sağlık Teknolojisi Yüksekokulu, Beslenme ve Diyet Bölümü, Doçentlik Tezi, Ankara 1979.
5. Hodges RE. Krehl WA. Nutritional status of teenagers in Iowa. Am J Clin Nutr 17:200, 1965.
6. Edwards CH. Hogan G. Nutrition survey o f 6200 teenage youth. J Am Diet Assoc 45:543, 1964.
7. Read M. Malnutrition, hunger and behavior. Journal o f J Am Diet Assoc 63:386, 1973.
8. Lieberman HR. Spring JB. Garfield GS. Cross-sectional comparison o f meal times and population subgroubs. Nutrition Reviews 44 (Suppl): 61-70, 1985. 9. Tümerdem Y. Ayhan A. Coşkun R ve ark. Metropolitan bir kentte adölesans
dönemi okul çocuklarının beslenmesi, Diabct Yıllığı 4:210, 1985.
10. David MB. Turker DM. Standstead HH. Steven LD. James GD. Iron status and brain function: serum ferritin levels associated with asymmetries o f cortical eleclrophysiology and cognitive performance. The American Journal o f Clini cal Nutrition 39: 105-113, 1984.
11. Krassner MB. Diet and brain function. Nutr Reviews 44 (Suppl): 12-14, 1986. 12. Sandstead HH. Nutrition and brain function: trace elements. Nutr Reviews 44
(Suppl): 37-41, 1986.
13.Machlin JL. Hahdbook o f Vitamins. Nutritional, Biochemical and Clinical Aspects. New York and Basel 1984.
14. Baysal A. Beslenme, Hacettepe Üniversitesi Yayınları, Ankara A -13,. 15. Fordyce MK. Driskell AJ. Effects o f riboflavin repletion during different devel opmental phases on behavioural patterns, brain nucleic acid and protein con tents o f male rats. Am J Clin Nutr 105: 1150-56, 1975.
16. Driskell AJ. Foskee PD. Behavioral patterns and brain nucleic acid and pridoxal phosphate contents o f male rat progeny from vitamin Bf> repleted dams. Journal o f Clinical Nutrition 104:810-18, 1974.
17. Steawart CN. Coursin DB. Bhagavan NH. Avoidance behaviour in vitamin B° 6 deficient rats. Journal o f Clinical Nutrition 105: 1363-70, 1975.
18. Ringsdorf WM. Cheraskin E. Medford FH. Daily vitamin consumption and fatique. Journal o f the American Geriatrics Society 24:136-37, 1976.
19. Arslan P. Pekcan G. Yurtta kalan yüksek öğrenim gençlerinin beslenme durumları ve sorunları, XIX Diabet Günleri Gençlik ve Beslenme Kongresi 4: 161-72,
1985.
20. Astrup A. Taubro S. Cannon S et al. Caffein: A double-blind placebo controlled study o f its thermogenic, metabolic and cardiovascular effects in healthy volun teers, Am J Clin Nutr. 51: 759-767, 1990.
