BÜYÜMEDE SERT İNİŞE DOĞRU
Seyfettin Gürsel•, Zümrüt İmamoğlu‡ ve Barış Soybilgen†
Yönetici özeti
TÜİK'in bugün açıkladığı rakamlara göre Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (GSYH) 2012 üçüncü çeyreğinde bir önceki yılın aynı çeyreğine kıyasla yüzde 1,6 oranında büyüdü. Yıllık bazda 2012 yılının en düşük büyümesi kaydedildi. İlk çeyrekte büyüme 3,4, ikinci çeyrekte ise yüzde 3,0 olarak gerçekleşmişti. 9 aylık büyüme hızı yüzde 2,6 oldu.
Çeyreklik bazda da büyüme oranında büyük bir yavaşlama görülüyor. Mevsim ve takvim etkisinden arındırılmış büyüme oranı geçen çeyreğe kıyasla yalnızca yüzde 0,2 oldu. İkinci çeyrekte ekonomi yüzde 1,7 oranında büyümüştü. Betam aylık göstergelere dayanarak büyümede geçen çeyreğe kıyasla yüksek oranda düşüş öngörmüştü ancak rakamlar beklentimizin de altında gerçekleşti. Buna rağmen Betam’ın büyümeyi alt kalemlerine ayırarak yaptığı mevsimsellikten arındırma analizine göre tüketim harcamalarında çeyrekten çeyreğe canlanma var. Ancak bu canlanmanın ardındaki özel tüketim talebi artışı büyük oranda stok satışları ile karşılandı. Yatırımların düşmesi ve net ihracatın katkısının diğer çeyreklere kıyasla azalması büyümenin düşük kalmasına neden oldu. Kamu harcamaları ise büyümeye olumlu katkı yaptı.
Ekonomideki yavaşlamaya paralel olarak cari açık hızla azalıyor. Üçüncü çeyrek sonunda 12 aylık cari açığın GSYH’a oranı Betam’ın tahmin ettiği gibi yüzde 7,2 olarak gerçekleşti.
• Prof. Dr. Seyfettin Gürsel, Betam, Direktör seyfettin.gursel@bahcesehir.edu.tr
‡ Dr. Zümrüt İmamoğlu, Betam, Uzman Araştırmacı. zumrut.imamoglu@bahcesehir.edu.tr
† Barış Soybilgen, Betam, Araştırma Görevlisi. baris.soybilgen@bahcesehir.edu.tr
Şekil 1: GSYH alt kalemlerinin 2012 2. çeyrekten 2012 3. çeyreğe değişimleri
Kaynak : TÜİK, Betam. Çeyreklik göstergeler mevsim ve takvim etkisinden arındırılmıştır.
Şekil 2: GSYH alt kalemlerinin 2011 2. çeyrekten 2012 3. çeyreğe GSYH büyümesine katkıları
Kaynak : TÜİK, Betam. Çeyreklik göstergeler mevsim ve takvim etkisinden arındırılmıştır.
Büyüme Değerlendirmesi :
2012 3. Çeyrek
Büyüme yine iç talebe dayalı rejime dönüyor Betam, GSYH’nın alt kalemlerinin büyümeye katkılarını çeyrekten çeyreğe hesaplayabilmek için alt kalemleri ayrı ayrı mevsim ve takvim etkisinden arındırıyor. Buna göre her bir kalemin 1. çeyrekte bir önceki çeyreğe göre değişimi ve büyümeye katkısı Şekil 1 ve Şekil 2’de gösterilmekte.1
2012’nin ilk iki çeyreğinden farklı olarak üçüncü çeyrekte tüketim harcamalarında çeyrekten çeyreğe artış gözlemliyoruz. Ancak tüketim artışı üretimden değil geçtiğimiz çeyrekte oldukça yüksek artış gösteren stoklardan karşılandı. Bir önceki büyüme değerlendirmemizde stoklardaki büyük artışın bir sonraki çeyrekte üretimde yavaşlamaya neden olabileceğini belirtmiştik. Yine de üçüncü çeyrekte tüketimdeki büyük artışın son çeyrek için ümit verdiğini söyleyebiliriz.
GSYH’ın diğer alt kalemlerine bakıldığında ise görünüm oldukça olumsuz. Net ihtracatın katkısı giderek azalıyor. Yatırımlar büyük oranda düşüyor. Kamu harcamalarında artış olsa dahi bunun bütçe kısıtları nedeniyle uzun süre devam etmesi mümkün görünmüyor.
Şu haliyle büyüme bir rejim değişikliği sinyali veriyor. Net ihracat katkısı azalırken iç talep canlandırılarak büyüme yukarı çekilmeye çalışılıyor. Gerek üçüncü çeyrekte kamu harcamalarında görülen artış gerekse Merkez Bankası’nın fonlama maliyetinin politika faizinin
1 Betam hesaplamalarına göre üçüncü çeyrekte ekonomi birinci çeyreğe kıyasla yüzde 1,1küçüldü. TÜİK ise 0,2’lik büyüme öngörüyor. TÜİK ve BETAM’ın hesap yöntemleri arasındaki fark Ek1’de
bile altına düşürmüş olması bu rejim değişikliğini destekliyor.
Net ihracatın katkısı düştü
Net ihracat geçtiğimiz çeyrekte çeyrekten çeyreğe büyümeye 1,5 yüzde puan katkı yapmıştı. Bu çeyrekte ise katkı yüzde 0,4’e indi. İhracat ikinci çeyreğe göre yüzde 1,0 azaldı ve büyümeye negatif yönde 0,3 yüzde puan katkı yaptı. İthalat ise yüzde 2,5 azalarak büyümeye 0,7 yüzde puan katkı yaptı. Betam aylık ekonomik görünüm ve tahminler notunda yüksek miktarda altın ihracatına rağmen net ihracat katkısının azalacağı tahmin etmişti.
Büyümedeki yavaşlama ve ithalattaki azalmaya paralel olarak cari açık oranı hızla geriledi. 2012 ikinci çeyrek sonunda GSYH’ın yüzde 8,3’ü oranında gerçekleşen cari açık, 2012 üçüncü çeyrek sonunda Betam’ın tahmin ettiği gibi yüzde 7,2’ye geriledi.
Tüketim harcamalarında canlanma Betam’ın çeyrekten çeyreğe yaptığı analize göre tüketim harcamaları 2011 son çeyreğinden beri ilk kez arttı. Tüketim harcamaları yüzde 2012’nin üçüncü çeyreğinde yüzde 1,8 oranında artarak büyümeye 1,2 yüzde puan katkı yaptı. Stoklarda ise büyük bir azalış gözlemlendi. Stok değişiminin büyümeye katkısı negatif yönde 1,8 yüzde puan oldu. Tüketimin ağırlıklı olarak üretim yerine stoklardan karşılandığı anlaşılıyor. Geçtiğimiz çeyrekte tam tersine stoklarda büyük bir artış vardı. Bu gözlem üçüncü çeyrekte ikinci çeyreğe kıyasla neredeyse yarı yarıya yavaşlayan sanayi üretimiyle de uyuşuyor. Bugün açıklanan sanayi üretim endeksi rakamları sanayi üretiminin Ekim ayında da azaldığını gösteriyor. Tüketimdeki görülen canlanmanın son çeyrekte devamı 2012 büyümesi için oldukça kritik önem arz ediyor.
Yatırımlar azaldı
2012 üçüncü çeyreğinde yatırım harcamaları yüzde 8,3 oranında azaldı ve büyümeyi 1,7 yüzde puan düşürdü. İkinci çeyreğe kıyasla yatırımlarda daha büyük bir düşüş var. Geçtiğimiz çeyrekte yatırım harcamaları yüzde 4,8 oranında azalmıştı. Yatırımlar 2011 son çeyreğinden beri düşmeye devam ediyor.
Kamu harcamaları üçüncü çeyrekte arttı İlk iki çeyrekte kamu harcamaları büyümeye oldukça küçük katkılar yaparken (sırasıyla 0,4 ve 0,1) üçüncü çeyrekte yüzde 4,9 artarak oranında artarak büyümeye 0,7 puan katkıda bulundu. Hükümetin bir yandan bütçe disiplininden uzaklaşmamaya çalışırken diğer yandan büyümeye katkı yapmaya çabaladığı anlaşılıyor. Geçtiğimiz çeyrekte düşük büyümenin genişlemeci politikalar uygulanması yönünde baskıları artabileceğini öngörmüştük. Son çeyrekte bütçe hedefinin tutturulmasına gösterilecek özen büyümeye gelecek katkıyı sınırlı tutabilir.
Büyümenin geleceği
2011’in son çeyreğinden itibaren büyüme iç talepteki daralma ile yavaşladı, net ihracat katkısı ile yüzde 3 civarında tutundu. İlk defa bu çeyrekte tüketim harcamalarında bir canlanma görülürken, net ihracatın katkısı önemli derecede azaldı. 2012 yılının ilk dokuz ayında büyüme hızı yüzde 3’ün altına düşerek yıllık yüzde 2,6 olarak gerçekleşti. Rakamlar bize yine iç talebe dayalı bir büyüme rejiminin başladığına dair ilk işaretleri veriyor. Bu da yönetilmesi oldukça zor bir politikaya geçişi beraberinde getiriyor.
Merkez Bankası’nın Nisan ayından beri gevşettiği para politikası halihazırda faizlerde önemli ölçüde düşüşe neden oldu. Bunun kredi faizlerine yansıdığını da gözlemliyoruz. Kredilerde yeniden bir canlanma tüketim ve yatırımı destekleyebilir ancak diğer yandan
ithalat talebini artırarak cari açığın yükselmesine neden olabilir. Mali politikada ise harcamaları artırmak için çok fazla alan yok. Düşük büyüme vergi gelirlerini azaltarak bütçe hedefini zora sokmuş durumda. Bu durumda 2012 yıl sonu için revize edilen Orta Vadeli Programdaki yüzde 3,2’lik büyüme hedefinin tutturulması çok zor görünüyor. Para politikasındaki gevşeme ise büyüme üzerindeki etkisini büyük ihtimalle 2013 yılında hissettirecektir.
Şekil 3: GSYH, Önceki çeyreğe göre büyüme (TÜİK)
Tablo 1. 2012 2. çeyrekte ve 2012 3. çeyrekte GSYH altkalemlerinin, bir önceki çeyreğe göre değişimleri ve büyümeye katkıları 2012 – 3. Ç Degişim Katkılar Tüketim 1,8 1,2 Özel Yatırım -8,3 -1,7 Kamu Harcamaları 4,9 0,7 Stok Değişimi -- -1,8 İhracat -1,0 -0,3 İthalat -2,5 0,7 2012 – 2. Ç Degişim Katkılar Tüketim -0,5 -0,3 Özel Yatırım -4,8 -1,0 Kamu Harcamaları 0,8 0,1 Stok Değişimi -- 1,8 İhracat 7,8 2,0 İthalat 1,7 -0,5 Kaynak : TÜİK, Betam.
Tablo 2. 2012 2. çeyrekte ve 2012 3. çeyrekte GSYH altkalemlerinin, bir önceki yılın aynı çeyreğine göre değişimleri ve büyümeye katkıları 2012 – 3. Ç Degişim Katkılar Tüketim -0,5 -0,4 Özel Yatırım -11,1 -2,2 Kamu Harcamaları 6,3 0,8 Stok Değişimi -- -0,1 İhracat 11,9 2,8 İthalat -2,4 0,6 2012 – 2. Ç Degişim Katkılar Tüketim -1,0 -0,7 Özel Yatırım -7,7 -1,9 Kamu Harcamaları 2,1 0,3 Stok Değişimi -- -0,7 İhracat 20,9 4,8 İthalat -3,7 1,1 Kaynak : TÜİK, Betam.
Ek 1: GSYH değişimi ve alt kalemlerin büyümeye katkılarının hesaplanması:
Alt kalemler 3 grup altında toplanmıştır : 1.Nihai iç talep, yerleşik hanehalklarının
tüketimi (tüketim), devletin nihai tüketim harcamaları ve yatırım harcamaları toplamı (kamu harcamaları), özel sektörün yatırım harcamalar (yatırım) oluşmaktadır.
2.Net dış talepteki değişim, ihracat ve ithalat kalemleri arasındaki farkı göstermektedir. 3.Stok değişimi kalemi ise, stokların bir
önceki döneme göre nasıl değiştiğini göstermektedir (Ayrıntılar için bkz Ek-2.) GSYH'daki yüzde değişimi bulmak için, her bir alt bileşenin önceki döneme göre değişimi, bir
önceki döneme ait GSYH rakamına (GSYH t -1)
oranlanmış ve böylece her bir bileşenin o GSYH büyümesine olan katkısı bulunmuştur. Başka bir ifadeyle,
X : GSYH alt kalemi
X'in değişimin t zamandaki büyümeye katkısı : = (Xt – Xt-1) / GSYHt-1
formülünü kullanarak hesaplanabilir.
TÜİK ve BETAM’ın yöntemleri arasındaki fark
TÜİK, GSYH serisini mevsim ve takvim
etkisinden arındırmak için alt kalemleri tek
tek almak yerine, bunların toplamını
kullanmaktadır. Ancak GSYH’yı oluşturan
her bir alt kalemin farklı mevsimsel
döngüleri olabileceği göz önüne
alındığında, her bir alt kalemi ayrı ayrı ele
alıp, mevsim ve takvim etkilerinden
arındırmak ve bunların toplamını mevsim
ve takvim etkisinden arındırılmış GSYH
serisi olarak almak daha sağlıklıdır. Bu iki
yöntem farklı sonuçlar verse de, ilgili
literatürde her iki yöntem de kabul
görmekte
ve
yaygın
olarak
kullanılmaktadır.
Ek 2: Stok değişimi kaleminin ve büyümeye katkısının hesaplanması
'Stok değişimi' kalemi, GSYH'nin harcamalar yöntemiyle hesaplanan bölümünde yer alır ve stokların bir önceki döneme göre nasıl değiştiğini gösterir.
Stok değişimi t = Stok t – Stok t-1
Dolayısıyla stok değişimi kalemindeki artış (azalış), stoklardaki artıştan (azalıştan) ziyade iki dönem stokları arasındaki farkın artısından (azalışından) kaynaklanmaktadır.
Ancak TÜİK, üretim ve tüketim yöntemine göre hesaplanan GSYH rakamları arasında fark olması durumunda, bu farkı da stok değişimi kaleminin içinde göstermektedir.
İki farklı yönteme göre hesaplanan GSYH rakamları arasında farkı t-1 ile gösterecek olursak, t zamanındaki 'stok değişimi' kalemini su şekilde ifade edebiliriz:
Stok değişimi t = Stok t – Stok t-1 + t-1
Stok değişimi kalemindeki değişimin büyümeye katkısını ise şu şekilde bulabiliriz :
‘Stok değişiminin’ büyümeye katkısı t = (Stok t – Stok t-1) / GSYH t-1
Veya
‘Stok değişiminin’ büyümeye katkısı t
= ((Stok t – Stok t-1 + t ) – (Stok t-1 – Stok t-2 + t-1))
