i
T.C.
SELÇUK ÜNĠVERSĠTESĠ SOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ
TARĠH ANABĠLĠM DALI YAKINÇAĞ TARĠHĠ BĠLĠM DALI
9658 Numaralı Temettuât Defterine Göre
ANAMUR KAZASI
YÜKSEK LĠSANS TEZĠ
MUSTAFA KEMAL ÖZDEN
DANIġMAN
YRD. DOÇ. DR. MEHMET YILMAZ
ii T.C
SELÇUK ÜNĠVERSĠTESĠ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü
BĠLĠMSEL ETĠK SAYFASI
Öğre
n
cin
in
Adı Soyadı Mustafa Kemal ÖZDEN
Numarası 134202041012
Ana Bilim / Bilim Dalı Tarih Anabilim Dalı /Yakınçağ Bilim Dalı
Programı Tezli Yüksek Lisans
Tezin Adı
9658 Numaralı Temettuât Defterine Göre Anamur Kazası
Bu tezin proje safhasından sonuçlanmasına kadarki bütün süreçlerde bilimsel etiğe ve akademik kurallara özenle riayet edildiğini, tez içindeki bütün bilgilerin etik davranıĢ ve akademik kurallar çerçevesinde elde edilerek sunulduğunu, ayrıca tez yazım kurallarına uygun olarak hazırlanan bu çalıĢmada baĢkalarının eserlerinden yararlanılması durumunda bilimsel kurallara uygun olarak atıf yapıldığını bildiririm.
iv
ÖNSÖZ
Osmanlı tarihinde 1839‟da Tanzimat Fermanı‟nın ilanından sonra malî, iktisadî ve sosyal alanda bir çok geliĢme olmuĢtur. Bu geliĢmelerin Osmanlı taĢra teĢkilatını nasıl etkilediğini anlamak için bu dönemde taĢrada ekonomik ve sosyal hayatın nasıl iĢlediğinin anlaĢılmasının ve araĢtırılmasının önemi büyüktür. XIX. Yüzyılın ilk yarısında vergi kaynaklarını yeniden tespit ederek halkın üzerindeki vergi yükünü hafifletmek ve vergi adaletsizliğini önlemek amacıyla yapılan temettüât yazımları pek çok Ģehrin ve kazanın sosyal, mali, ekonomik ve demografik yapısını ortaya koymamızı sağlayacak önemli bilgiler içerir. Osmanlı Devleti‟nde Tanzimat‟la birlikte kurulmaya çalıĢılan yeni düzenin en önemli unsurlarından birisi de vergi düzenlemeleridir. Bu düzenlemeler sonucunda ortaya çıkan temettüât defterleri araĢtırmacılar için XIX. yüzyıldaki sosyal, mali, ekonomik ve demografik yapıyı ortaya çıkarmak adına çok önemli kaynaklardır.
Biz de bu düĢünce ile XIX. yüzyıl ortalarında Anamur ve köylerinin sosyal ve ekonomik durumunu inceleyerek katkıda bulunmak istedik. Bu çalıĢmada ana kaynak olarak “9658 Numaralı Anamur Temettüât Defteri”nden yararlandık. Bu defterler Osmanlı maliyesi açısından oldukça önemlidir. Temettüât defterleri Osmanlı Devleti‟nin en küçük yerleĢim yerlerine kadar yapılan sayım çalıĢmaları sonucu hazırlanmıĢtır. Bundan dolayı bu defterler sadece ait oldukları yerlerin değil, XIX yüzyıl ortalarında Osmanlı Devleti‟nin malî, iktisadî ve sosyal yapısını en iyi Ģekilde ortaya koyacak bilgiler içermektedir. Bu defterlerin hazırlanıĢ tekniği tamamen vergi düzenlemesi ile ilgili olduğundan idari yapı ve kurumlarla ilgili konularda bilgi verilmemiĢtir. Ancak yerleĢim yerlerinin ekonomik ve sosyal durumlarını tespit etmede bu defterler önemli veriler sağlamaktadır.
Bu çalıĢmamız tarihi çok eski olan Anamur kazasının ve köylerinin bir dönemine ıĢık tutarken, Osmanlı Devleti‟nin son dönemlerinin malî ve iktisadî alanlardaki değiĢimleri açıklayacağı için, geçmiĢimizle günümüz arasında bağ kurmamızı da sağlayacaktır.
Yüksek lisans tezi olarak hazırladığımız Anamur ve köyleri ile ilgili bu temettüât çalıĢmasını veren ve çalıĢmalarımızı sabırla takip ve rehberlik eden, Yüksek Lisans danıĢmanım, Yrd. Doç. Dr. Mehmet YILMAZ, hiç bir konuda yardımlarını esirgemeyen Prof. Dr. Muhittin TUġ ve her türlü yardım ve fedakârlıktan kaçınmayan değerli dostum Sebahattin SARI‟ ya teĢekkür ederim.
M. Kemal ÖZDEN KONYA 2015
v
ÖZET
9658 Numaralı Temettuât Defterine Göre Anamur Kazası
Bu çalıĢmanın amacı, 1844-1845 (H.1260-1261) yıllarında Anamur kazasının sosyal, iktisadî ve malî yapısını ortaya koymaktır.1844 yılında Anamur kazası, Karaman eyaleti Ġç-il sancağına bağlı bir kazadır.
Osmanlı Devleti tanzimattan itibaren ekonomik ve malî sıkıntılara çözüm bulmak amacıyla önemli ıslahatlar gerçekleĢtirerek sayımlar yapmıĢtır. Bu sayımlarla halkın mal varlıkları, yıllık kazançları ve alınan vergiler temettüât defterlerine kaydedilmiĢtir. Temettüât defterleri o dönemin sosyal, ekonomik ve nüfus yapısıyla ilgili önemli bilgiler vermektedir.
Temettüât kayıtlarına göre Anamur kazası ve köyleri, 1451 haneden oluĢan bir kazadır. Türkler, Kıptiler ve Rumlar yaĢamaktadır.
XIX. yüzyıl ortalarında Anamur kazası ve köylerinin temel geçim kaynağı tarım ve hayvancılıktır. Tarım ve hayvancılıkla uğraĢanların oranı % 65.06‟ dır. Anamur kazasında iĢ bölümü geliĢmiĢ olup 45 çeĢit meslek mevcuttur. Anamur kazasının köylerinde ki tarım arazilerinin toplamı yaklaĢık 792 dönüm olup hane baĢına düĢen ortalama tarım alanı 0.54 dönüm civarındadır. YetiĢtirilen tarım ürünleri; buğday, arpa, yulaf, darı, susam, pamuk ekiminden ibaret olup bunun yanında, az da olsa, bağcılık yapılmaktadır.
Hanelerin, toplam yıllık kazancı 772.952 kuruĢtur. Hane baĢına düĢen ortalama yıllık gelir 532.702 kuruĢtur.
Anamur kazası ve köylerinde büyükbaĢ ve küçükbaĢ hayvancılık yapılmaktadır. Bunun dıĢında az da olsa arıcılık da mevcuttur. Toplam hayvan sayısı 40.677 adettir. Hane baĢına 28.03 hayvan düĢmektedir. Bu durum Anamur kazasında insanların temel geçim kaynağının tarım ve hayvancılık olduğunu göstermektedir.
Vergilerin toplanması konusunda ise gelir - vergi dengesi pek fazla gözetilmemiĢ olup bunun sonucunda ise hakkaniyetsizliklerle karĢılaĢılmaktadır.
Anahtar kelimeler: Anamur, temettüât, vergi, kiĢi adları, zirai toplum.
M. Kemal ÖZDEN KONYA 2015
vi
ABSTRACT
Anamur cıty according to rule 9658 Temmettuat record book.
The aim of this study is to reveal the social ,economical and financial structures of Anamur between 1844-1845. In 1844 Anamur is a district of Karaman province.
As from the administrative reforms ,to find a solution for economical and financial problems , Ottoman Empire made countings by realizing important reforms. With these countings , the vested interests , annual incomes and taxes were recorded to the temettuat books.
Temettuat books enlightens about social,economical and populational structures of that period.
According to Temettuat records, Anamur district and its villages consist of 1451 residences. Turks ,Greeks and Gysps has been living.
In the middle of the 19th century the main income sources are agriculture and livestock. The percentage of agriculture and livestock strugglers are %65.06. In Anamur co-operation is well developed and 45 types of professions exist The total sum of agricultural lands In the villages of Anamur is nearly 792 square meters and average agricultural land per home is about 0.54 square meters.
Agricultural products that are grown ; wheat,barley,oats,corn,sesame,cotton furthermore a little viniculture is being made.
The total annual gain of the residences is 772.952 kuruĢ. The annual average income is 532.702 kurus.
Anamur and In the villages of it ,small cattle and great cattle livestocks are being made. Leastwise Bee keeping is being made apart from that .Total animal number is 40.677.
28.03 animal is per home. This situation shows that in Anamur the main income source is agriculture and livestock.
The income-tax balance is not managed very well about tax collection and this result with unfairnesses.
Key words : Anamur ,temettuat , tax, person names, agricultural community.
M. Kemal ÖZDEN KONYA 2015
vii
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ
……….. İV
ÖZET………...V
ABSTRACT ………..……...Vİ
İÇİNDEKİLER………Vİİ
TABLOLAR VE ŞEKİLLER LİSTESİ………X
KISALTMALAR ……….……….Xİİİ
GİRİŞ
I. ARAŞTIRMANIN PROBLEMİ ……….1
II. ANAMUR KAZASININ TARİHİ GELİŞİMİ VE COĞRAFİ YAPISI A-ANAMUR’UN TARİHİ
1.Anamur Adı………..……….………..………….. 1
a. Osmanlı’dan Önce ……….…….. 3 b. Osmanlı Dönemi’nde ………..………..………… 4 B. ANAMUR’UN FİZİKİ COĞRAFYASI
1.1844-1845 de Anamur’un Fiziki Coğrafyası……… 9 2.Günümüzde Anamur’un Fiziki Coğrafyası……….. 12
BİRİNCİ BÖLÜM
DEMOGRAFİK YAPI VE EKONOMİK KAYNAKLAR I. KAZA’NIN DEMOGRAFİK YAPISI
viii
B. Anamur Kazasının Köyleri………..………...15
C. Kaza ve Köylerdeki İsim ve Lakaplar………..……… 19
D. Anamur ve Köylerinde Meslekler……… 25
II. EKONOMİK HAYAT: ÜRETİM A.ZİRAAT HAYATI……… 36
1.1844-1845 Yıllarında Köylerin Vergi ve Temettuâtı……… 39
2. Tarımsal Üretim Yapısı ve Vergilendirme……….………... 39
a. Yetiştirilen Ürün Çeşitleri ve Miktarları………..….. 39
b. Ürün Çeşitlerinin Fiyatları ve Vergilendirilmesi……….………….. 54
3. Anamur Kazası ve Köylerindeki Arazi Çeşitleri ve Dağılımı……….. 57
4.Gelirler ve Dağılımı a. Gelir Kaynaklarının Dağılımı………63
b. Gelir Kaynaklarının Köylere Göre Dağılımı………..……… 64
c. Gayr-i Müslim Unsurlara Göre Gelir Kaynaklarının Dağılımı……… 65
B. HAYVANCILIK………..…… 66
1. Hayvan Çeşitleri ve Vergilendirilmesi……… 66
a. Gelir Getiren Hayvan Çeşitleri……… 67
b. Gelir Getirmeyen Hayvan Çeşitleri ………..70
c. Hayvan Çeşitlerinin Vergilendirilmesi ……… 72
İKİNCİ BÖLÜM
EKONOMİK HAYAT: VERGİLER VE DAĞILIMI A. VERGİ-Yİ MAHSUSA (SENELİK VERGİ)……….……….. 74B. ÖŞÜRLER ………..… 80
1. Hububat ….. ………..………. 86
a. Hınta (Buğday) …….………. 81
ix c. Darı …….……….. 83 d. Susam ….………. 84 e. Penbe ………. 85 f. Duhan ……….……… 86 g. Harnup ……..………. 87 2. Bağ ……….. 87 3. Arı Kovanı ……….. ……….. 88 4. Aded-i Ağnam……….. 90 5. Diğer Öşürler a. Odun ve Çıra ………..………. 93 b. Sovan ……….. 93
c. Kanun-i Resm-i Asiyâb……….. 94
SONUÇ………..96
KAYNAKÇA
………98
EKLER………..102
x
TABLOLAR VE ŞEKİLLER LİSTESİ
A-Tablolar
Tablo 1 1500‟lü Yıllardan Ġtibaren Anamur‟un Ġdari Yapısı 7
Tablo 2 Köylerin 1844-45 ve Günümüzdeki Durumları 10
Tablo 3 Günümüzde Anamur‟un Köyleri ve Nüfusları 14
Tablo 4 Anamur Ve Köylerinin Hane Ve Nüfus Dağılımı 16
Tablo 5 Anamur ve Köyleri YaĢ Dağılımı Tablosu 18
Tablo 6 1844-45 Yıllarında Anamur ve Köylerindeki Ġsimler 21
Tablo 7 1844-45 yıllarında Anamur ve Köylerinde Kullanılan Unvan ve Lakaplar 23
Tablo 8 Anamur ve Köyleri Faaliyet Tablosu 25
Tablo 9 Anamur ve Köylerinde Mesleklerin Sınıflandırması ve Oranı 27
Tablo 10 Anamur ve Köylerinde Kile ve Kilo olarak Hane BaĢına DüĢen Buğday Dağılımı 41
Tablo 11 Anamur ve Köylerinde Kile ve Kilo Olarak Hane BaĢına DüĢen Arpa Dağılımı 45
Tablo 12 Anamur ve Köylerinde YetiĢtirilen Darının Hane BaĢına DüĢen Dağılım Tablosu 47 Tablo 13 Anamur ve Köylerinde Kile ve Kilo Olarak Hane BaĢına DüĢen Susam Dağılımı 50
Tablo 14 Ürün Fiyatlandırma Tablosu 55
Tablo 15 Tarım Arazilerinin ÇeĢitleri, Dönümü ve Gelirleri 58
Tablo 16 Anamur ve Köylerindeki Üzüm Bağı ve Gelir Dağılımı 62
Tablo 17 Harnup Ağacının Adet ve Gelir Dağılımı 62
Tablo 18 Anamur ve Köylerinde Elde Edilen Gelirlerin Dağılımı 64
Tablo 19 Anamur Kazası ve Köylerinin Gelir Dağılımı 64
Tablo 20 Etnik Farklılığa Göre Gelir Kaynaklarının Dağılımı 66
Tablo 21 Köylere Göre Gelir Getiren Hayvan ÇeĢitleri ve Sayıları 68
xi
Tablo 23 Köylere Göre Gelir Getiren Hayvanların Ortalama Gelirleri 69
Tablo 24 Köylere Göre Gelir Getirmeyen Hayvan ÇeĢitleri ve Sayıları 70
Tablo 25 Gelir Getiren Hayvan ÇeĢitlerinin Toplam Hayvan Ġçerisindeki Payı (%) 71
Tablo 26 Anamur ve Köylerinin Vergi Payları 76
Tablo 27 Vergi Kaydı Bulunmayanlar ve Oranı 77
Tablo 28 Toplam Vergi-yi Mahsus ve Hane BaĢına DüĢen Vergi-yü Mahsusa Oranları 79
Tablo 29 Arı Kovanı Gelir ve ÖĢür Dağılımı 89
Tablo 30 Anamur Kazası ve Köylerinin Hayvan ve Ağnam Dağılımı 92
B-Grafikler
Grafik 1 Osmanlı Ġdare Bölümlenmesi Grafiği 6
Grafik 2 Anamur ve Köylerinin Hane Dağılımı 17
Grafik 3 Anamur ve Köyleri YaĢ Dağılım Grafiği 19
Grafik 4 Köylerde Ziraat Faaliyetleriyle UğraĢanların Sayısı 29
Grafik 5 Anamur Kazası ve Köylerinin Buğday (Hınta) Üretim Dağılımı 42
Grafik 6 Toplam Buğday Üretiminin Köylere Göre Dağılımı 42
Grafik 7 Köylerin Arpa Üretim Dağılımı (Kile) 43
Grafik 8 Köylerin Arpa Üretim Dağılımı ( % ) 44
Grafik 9 Köylerin Darı Üretim Dağılımı 46
Grafik 10 Toplam Pamuk Üretiminin Köylere Dağılımı (Kıyye) 49
Grafik 11 Toplam Pamuk Üretiminin Köylere Dağılımı (%) 49
Grafik 12 Toplam Susam Üretiminin Köylere Dağılımı 51
Grafik 13 Toplam Tütün Üretiminin Köylere Dağılımı 52
Grafik 14 Anamur Kazasında YetiĢtirilen Ürünlerin Üretim Oranları 54
Grafik 15 Anamur Kazasının ve Köylerinin Ödedikleri AĢar Oranları 56
Grafik 16 Anamur ve Köylerine Göre Mezrû Tarla Dağılımı 59
Grafik 17 Anamur ve Köylerine Göre Penbe (Pamuk) Tarlası Dağılımı 60
Grafik 18 Anamur ve Köylerine Göre Duhan (Tütün) Tarlası Dağılımı 60
Grafik 19 Anamur ve Köylerine Göre Bağ Dağılımı 61
xii
Grafik 21 Gelir Getiren Hayvan Sayıları ve Oranları 69
Grafik 22 Gelir Getirmeyen Hayvan Sayıları ve Oranları 72
Grafik 23 Köylerin ve Anamur Kazasının Ağnam Vergisi Dağılımı 73
Grafik 24 Vergi Türlerinin Dağılım Grafiği 75
Grafik 25 Anamur Kazası ve Köylerindeki Vergi-yü Mahsusa Dağılımı 78
Grafik 26 Anamur Kazası ve Köylerinde Hane BaĢına DüĢen Vergi-yi Mahsusa Oranı 80
Grafik 27 Anamur ve Köylerine Göre Buğday ÖĢrü Dağılımı 82
Grafik 28 Anamur ve Köylerine Göre Arpa ÖĢrü Dağılımı 83
Grafik 29 Anamur ve Köylerine Göre Darı ÖĢrü Dağılımı 84
Grafik 30 Anamur ve Köylerine Göre Susam ÖĢrü Dağılımı 85
Grafik 31 Anamur ve Köylerine Göre Pamuk (Penbe) ÖĢrü Dağılımı 86
Grafik 32 Anamur ve Köylerine Göre Duhan (Tütün) ÖĢrü Dağılımı 87
Grafik 33 Anamur ve Köylerine Göre Pekmez ÖĢrü Dağılımı 88
Grafik 34 Anamur ve Köylerine Göre Kovan ÖĢrü Dağılımı 90
Grafik 35 Anamur Kazası ve Köylerinin Ağnam ve Otlakiye Dağılımı 92
Grafik 36 Anamur Kazası ve Köylerinin Değirmen Gelirleri Dağılımı 94
Grafik 37 Anamur Kazası ve Köylerinin Değirmen Gelirleri Dağılımı (%) 94
C-Resimler
Resim 1 Anemurium Antik ġehir Bölgesinin Fotoğrafı ve Planı 2
Resim 2 Alaköprü Resmi 5
Resim 3 Anamur Temettuât Defterinden bir Örnek 12
Resim 4 Lakap ve Ġsimlerle Ġlgili Temettuat Örneği 20
Resim 5 Lakap ve Ġsimlerle Ġlgili Temettuat Örneği 25
Resim 6 Köylerin Resimleri 57
D-Haritalar
Haritalar 1 1844-45 Yılarında Tahmini Anamur Fiziki Haritası 9
Haritalar 2 Günümüz Anamur‟un Fiziki haritası 13
xiii
KISALTMALAR
agd. Adı geçen dergi
age. Adı geçen eser
agm. Adı geçen madde
ags. Adı geçen sempozyum
agt. Adı geçen tez
BOA. Basbakanlık Osmanlı Arsivi
Bkz. Bakınız
c. Cilt
çev. Çeviren
DĠA Diyanet Ġslam Ansiklopedisi
S.Ü. Selçuk Üniversitesi
Ç.Ü. Çukurova Üniversitesi
Haz. Hazırlayan
H. Hicri
ĠA. Ġslam Ansiklopedisi
M. Miladi
MEB. Milli Eğitim Bakanlığı
No Numara NFS Nüfus Defteri s. Sayfa TMT Temettüât TTK Türk Tarih Kurumu yy Yüzyıl
1
GİRİŞ
I. ARAŞTIRMANIN PROBLEMİ
ÇalıĢma yapılırken, önce BaĢbakanlık Osmanlı ArĢivleri Dairesi‟nde bulunan Temettüât Defterleri Kataloğu incelenmiĢtir. Burada, çalıĢma yapılacak olan Anamur kazasına ait defterler tespit edilerek okunmuĢtur. Bu sırada farklı bölgelerin temettüât defterleri hakkında, daha önce yapılmıĢ olan araĢtırmalar da incelenmiĢtir. ArĢivde sadece temettüât defterleri değil Anamur ile ilgili diğer bütün belgeler de taranmıĢ ilgili belgeler değerlendirmeye alınmıĢtır. Bu çerçevede nüfus kayıtları da dikkate alınmıĢtır. Temettüât, Osmanlı vergi sisteminin bir parçası olduğundan Anamur ve köylerinin sosyo-ekonomik durumu bu belgeler ıĢığında ele alınmıĢtır. Buradaki bilgiler bilgisayarda CBS Sistemi, SPSS ve Global Mapper Programları kullanılarak haritalar, grafikler ve tablolar halinde ortaya konulmuĢtur.
II. ANAMUR KAZASININ TARİHİ GELİŞİMİ VE COĞRAFİ YAPISI A-ANAMUR’UN TARİHİ
1.Anamur Adı
Anamur‟un tarihi Antikçağlara kadar uzanır. O dönemdeki ismi Anemurium'dur.1 Günümüzdeki Anamur adı buradan gelmektedir2. Antikçağdaki Anemurium “rüzgar ve burun” kelimelerinin birleĢmesinden meydana geldiğine dair açıklamalar vardır. Ancak kimi uzmanlar, bu kelimenin Yunanca ile alakasının bulunmadığını, dolayısıyla bu görüĢün yanlıĢ olduğunu söylemektedir. Bu kelimenin aslının Luwi dilindeki Annimura‟dan geldiğini ileri sürmek oldukça güçlü bir olasılıktır.3
Günümüzde bile halk arasında Anamur ile ilgili olarak hâlâ bazı rivayet söz konusudur.4
Bu rivayetler, Ģehrin adının “rüzgârlı burun”dan kaynaklandığına iĢaret etmektedir. Ancak Yunanca veya Luwice yerine Latince‟den türediği
1
Yöre insanı Anamur ismine “rüzgârlı burun” anlamını vermektedir. 2 Salnâme-i Vilayet-i Adana, Matbaa-i Vilayet-i Adana, 1312(1894), s. 64 3 Bilge Umar, Türkiye‟deki Tarihsel Yer Adları, Ġstanbul, 1993, s. 72. 4
Ġbrahim Erdal. XIX. Asır Sonlarında Ġçel Sancağı Anamur Kazası, Pamukkale Üniversitesi, (YayınlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi), Denizli 1998, s. 73.
2 Resim 1: Anemurium antik Ģehir bölgesinin fotoğrafı ve planı
(M.Kemal ÖZDEN tarafından 29.07.2014 tarihinde fotoğraflar çekilip Ģehir planı yerleĢim yerinden alınmıĢtır.)
anlatılmaktadır. Lâtincede “anem: burun; ourium: rüzgâr” anlamına gelmektedir. Buna göre Anamur adı, Latince anem+ourium kelimesinden türediği, zamanla kullanımı Anamurium, Anarnurium, Anemurium Ģeklinde çeĢitli kullanım veya telaffuz biçimi ortaya çıktığı; son olarak da Anamur halini aldığı yönündedir. Osmanlı dönemine ait belgelerde de, eski veya günümüzdeki kullanım biçimine uygun olarak defteri hakani kayıtlarında “nefsi Anamur” Ģeklinde ifade edildiği görülmektedir.5
Bugünkü Anamur‟un bulunduğu yerle antik dönem Anamuru‟nun bulunduğu yer farklıdır. Gerçekten antik Anemurium Ģehrinin bulunduğu yer denize doğru uzanan bir burunun üzerindedir ve sürekli rüzgâr da alır. Diğer taraftan Anamur adının Orta Asya‟daki Amuderya Nehri‟nden geldiği de ileri sürülmektedir. Buna bağlı olarak da, yöre halkının da, Amuderya Nehri Bölgesi‟nde yaĢayan Türklerin buraya gelip yerleĢmiĢ oldukları kabul edilmektedir.6
Kısaca Anamur, Türkçe bir ad değildir. Antik dönemde yer alan burun ve rüzgarlarla bağlantılı Anamur açıklamalarının bulunduğu bir noktada bu kelimeyi çeĢitli değiĢikliklerle Orta Asya da var olan bir kelimeye bağlamak pek doğru olmaz. Günümüzde yaĢayan bir Evliya Çelebi gibi aĢırı zorlama olur. Hangi dilden geldiğini çok irdelemesek de, her bulduğumuzu Yunancaya dayamak da doğru değil. Bunun kökenini, bu bölgelerde uzun yıllar hüküm sürmüĢ olan Luwi ve Roma dilleri ile açıklamak daha doğru ve yerinde olacaktır.
5 Muhasebe-i Vilâyeti Karaman ve Rum Defteri No: 387 BaĢbakanlık Osmanlı ArĢivi Yayınları, Ankara, 1996, s.313.
3 Günümüzde var olan Anamur Ģehrinin adını, bugünkü merkezin 6-8 km batısında bulunan antik Anemurium‟dan kaynaklandığını, bunun köklerinin de çok kesin olmadığını söyleyebiliriz.
a. Osmanlı’dan Önce
Anamur, Klikia bölgesi içerisinde yer alarak çeĢitli milletler (Luviler, Arzavalar, Klikialılar, Kueler, Kızzuwatnalılar, Selefkoslar, Romalılar, Bizanslılar, Araplar) tarafından yönetilmiĢtir. Anamur, Hitit Kralı IV. Tuthalia ( M.Ö.1250-1215) tarafından kendisine sığınan Mattuvatta7‟ya verilen ve Mattuvatta tarafından kurulan prensliğin baĢkenti olmuĢtur. Daha sonra Ģehir, Fenikelilerin eline geçmiĢtir.8
Fenikelilerden sonra bölge, Kueler‟in9
hâkimiyetine girmiĢ, Kueler‟in ardından M.Ö. VIII. yüzyıl da Asurluların eline geçmiĢ, Asurlulardan sonra da Klikialılar ve Perslerin (M.Ö.543-333) hakimiyetine girmiĢtir. M.Ö. 333‟te Büyük Ġskender‟in doğu seferi sırasında ise Makedonya Krallığı‟na bağlanmıĢtır. Bu dönemden itibaren kentin adı “Anemurium” olarak anılmaya baĢlanmıĢtır. Büyük Ġskender‟in ölümünün sonra (M.Ö.322) bu bölge Büyük Ġskender‟in komutanlarından Selefkos‟un hâkimiyeti altına girmiĢtir.10
Bir süre sonra Anamur, Ġsaria (Ġzorya)11
bölgesine katılmıĢ daha sonra Roma egemenliğine girmiĢtir. Anamur, Romalılar devrinde özellikle ticaret alanında geliĢmiĢtir. Anamur, aynı zamanda kara yoluyla Toroslardaki en önemli Roma kentlerinden biri durumunda olan Germanikopolis12 ile bağlantılı durumdaydı. Böylece, bölgedeki doğal kaynakların ihraç edildiği önemli bir ticaret kenti olmuĢtur.13
Anamur, bir taraftan korsan saldırılarına uğrarken diğer taraftan Toroslar‟da yaĢayan kavimler tarafından tehdit
7 Mattuvatta, Asurlular döneminde Anamur‟un sahibi idi. Ekrem Akurgal, Anadolu Kültür Tarihi,Tübitak Yayınları, Ankara 2005, s.105.
8Klikia bölgesi özellikle M.Ö. 2. binyıldan itibaren çeĢitli isimlerle anılmıĢtır. Bölgenin bilinen en eski ismi Kizzuwatna‟dır. Bu konuda bkz. Ahmet Ünal, “Hitit Ġmparatorluğu‟nun YıkılıĢından Bizans Dönemi‟nin Sonuna Kadar Adana ve Çukurova Tarihi”, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, XV/3, (Arkeoloji
Özel Sayısı),Adana, 2006, s. 67-102.
9 Asur kayıtlarında bugünkü Ġskenderun - Gaziantep sınırından Erdemli - Limonlu‟daki Lamas Çayı‟na kadar olan ovalık bölgeye Que, Lamas‟tan Alanya‟ya kadar olan dağlık bölüme de Khılakku deniyordu. Que ve Khilakku sözcükleri ilk önce III. Shalmaneser (M.Ö. 860-825) dönemine ait bir yazıtta geçmektedir. Bakınız: Levent Zoroğlu, Kelenderis 1, Dönmez Ofset Basım Evi, Ankara 1994, s.1.
10Mustafa Erim, Osmanlı Belgelerinde İçel sancağı Anamur Kazası, Hemen Kitap Yayınları, Ġstanbul,2014, s.49. 11 Mut, Ermenek, Gülnar ve Anamur‟u da içine alan ve kısa bir müddet siyasi bir birlik olan alan
coğrafi bölgeye Hititler‟den sonra Ġzorya denmeye baĢlamıĢtır.
12 Germanikopolis, Ģimdiki ilçe merkezi Ermenak (Ermenek)olan yerdir. Buradaki kent, M.S I. Yüzyıl or-talarında kurulmuĢtur. Kenti kuran, Kommagene devletinin son kralı IV. Antioldıos idi ve bu kral, M.S 38 yılında Kommagene devletini dirilten, üstelik ülkesine Dağlık Kilikia ve Isauria yöresinden yeni parçalar ekleyen, krallığına da kendisini getiren Roma Ġmparatoru Caesar, Germanicus‟un (Caligula‟nın) adını yaĢatmak için, kurduğu kenti Germanikopolis diye adlandırmıĢtır. Bilge Umar, Tiirkiyede ki Tarihsel Adlar, Ġnkılap Yayınları, Ġstanbul 1993, s.281.
4 ediliyorlardı. Kenti yeniden denetimleri altına alan Roma lejyonları M.S. 382 yılında bu kavimlerin baskınlarına karĢı koyabilmek için yeni kent surları yapmak zorunda kalmıĢlardı.14 Romalılardan sonra Anadolu‟ya Bizanslılar (M.S. 395) hakim olmuĢlardır.15
Günümüzde ilçe merkezinin 6-8 km güneybatısındaki kalıntılar16, Bizans dönemlerine aittir. Anamur'da M.S. IV. yüzyıldan itibaren Bizans yönetimi baĢlamıĢ ve bu dönemde kent yeniden inĢa edilmiĢtir. Müslüman Arapların 650 yılında Kıbrıs‟ı fethetmeleri üzerine deniz ticaretindeki önemini yitiren kent 650 yılından itibaren terk edilmiĢtir.17
Anamur, kısa bir dönem Ermeni hakimiyetine de girmiĢ (XII. yy sonu ve XIII. yy baĢı) 1198 yıllarında Mamure Kalesi, Halgam adlı bir Ermeni komutanın kontrolüne geçmiĢti. Bizans Ġmparatoru Ġlionnes, Haçlı Seferleriyle bölgeye egemen olan Ermenileri saf dıĢı etmiĢ ancak Eyyubi ve Selçuklu saldırılarına karĢı kullanabilmek için Küçük Ermenistan Krallığına Leon adında birini atayarak Türk akınlarına karĢı set oluĢturmuĢtur. Bölgeye hakim olan Küçük Ermenistan Krallığı, Eyyubi ve Selçuklu saldırılarına karĢı hem Bizans‟ın yanında yer almıĢ ve hem de Kıbrıs‟taki Saint- Joseph Ģövalyelerinden yardım istemiĢtir.18
b. Osmanlı Dönemi’nde
XIII. yüzyılda Anadolu, Avrupa ve Ortadoğu arasındaki ticari faaliyetlerin merkezini oluĢturuyordu. Ancak güney kervan yolları Ermenilerden, Akdeniz‟deki Müslüman tüccarlar da Haçlılardan Ģikayet ediyorlardı. Yapılan Ģikayetler üzerine Alaeddin Keykubat yolların güvenliğini sağlamak için Mübarizeddin ErtokuĢ komutasındaki bir Selçuklu ordusunu Antalya‟dan harekete geçirmiĢtir. Amacı ticaret yollarının güvenliğini sağlamanın yanında kıyıdan Ermenilere saldırmak ve Kıbrıs‟taki Haçlıların Akdeniz‟e çıkmasını engellemekti. Bu sefer esnasında Manavgat ve Anamur fethedilerek Silifke‟ye kadar gelinmiĢtir. Bir diğer Selçuklu ordusunu da Emir Çavlı komutasında Larende üzerinden Ġsaria (Ġç-Ġl) ve Silifke bölgesine geldi. Bu ordu Ġsaria (Ġç-Ġl) ve Silifke‟yi fethetti. Türkmenler fethedilen Ġç-il bölgesine yerleĢtirildi. Bölgenin idaresi de Kamereddin Lala‟ya verildi.19
Anamur kazasının batısında Alaaddin Keykubat bin Keyhüsrev‟e ait bir cami kapısındaki kitabede Ģöyle bir yazı vardır: “ fi eyya-mı s-sultan... Alaeddünya ved-din, Ebu
14 Erim, age., s.50. 15 Erim, age., s.51. 16 Bkz:ekler,s.114 17 Erim, age., s.51. 18 Erdal, agt., s.4. 19
CoĢkun Alptekin, “Turkiye Selçukluları”, Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi, C.VIII. Esra Yayınları, Konya 1994, s.285-286.
5 feth-i Keykubat ibn-i Keyhüsrev, fi yeddi‟l-abdi...660” yazının büyük bir kısmı okunamamıĢ olmasına rağmen kimin zamanında yapıldığı anlaĢılmaktadır. Caminin karĢısında o zamandan kalma bir medrese ve bir bedesten kalıntısı vardır. III. Gıyaseddin Keyhüsrev döneminde, Moğol baskısı iyice hissedilen bölgede, Moğollarla mücadeleyi Karamanoğulları üstlenmiĢtir. Karamanoğlu Mehmet Bey ve Türkmenler, Ermenek, Mut, Silifke ve Anamur‟daki Moğolları tamamen yok etmiĢlerdir. Bölge, Selçuklunun sonlarına doğru beylik mücadelesi döneminde Karamanoğulları tarafında kalmıĢtır.20
Anamur sırasıyla, 1228‟de Selçukluların, Selçukluların, Moğollar tarafından bozguna uğratılmasından sonra 1243‟te yeniden Klikia Ermeni Krallığı‟nın, daha sonra da 1275‟te Karamanoğlu Beyliği‟nin denetimine girmiĢtir. Karamanoğulları, hakim olduğu bölgede imar çalıĢmalarını sürdürürken, Kocaçay (Dragon Çayı) üzerinde, Ermenek‟i Anamur‟a bağlayan yol üzerindeki Alaköprü‟yü yaptırmıĢtır.21
Resim 2: Alaköprü Resmi
(29.07.2014 tarihinde M. Kemal ÖZDEN tarafından çekilmiĢtir.)
Anamur, 1471 yılında Gedik Ahmet PaĢa tarafından Osmanlı topraklarına katılmıĢtır. Osmanlı idarî taksimatında, bazen kaza merkezi, bazen Selinti‟nin (GazipaĢa) veya Gülnar‟ın bir nahiyesi olarak görülmektedir. Bu farklılık coğrafi yapısından dolayı bölgenin
20 Erdal, agt, s.5.
21 Anamur Ermenek karayolunun 16. Km‟sinde Dragon çayı üzerinde yer alan ve üzerinde kitabesi olmayan köprü 14. yüzyılda Karamanoğulları tarafından yapılmıĢtır. Köprü üzerinden bu gün dahi ağır tonajlı araçlar geçebilmektedir.
6 geliĢememesinden ve köyler birliği Ģeklinde olmasından kaynaklanmaktadır22. Osmanlı tahrir tefterlerine göre Anamur, 1518 yılında nahiye durumundadır. Bu tarihte Selinti ile beraber Gülnar kazası‟na bağlıdır. 1555 tarihli kayıtlara göre ise kaza merkezi olan Selinti‟nin nahiyesi olarak görülmektedir. 1584 kayıtlarında ise kaza olarak geçmektedir.23
1864 Vilayet Nizamnamesi, Tanzimattan sonra taĢra yönetiminde yapılan ilk sistemli düzenlemedir. Bu nizamname ile “eyalet” sisteminden “vilayet” sistemine geçilmiĢtir. 24
1871 yılında çıkarılan Ġdare-i Umumiye-i Vilayet Nizamnamesi ile Osmanlı Ġdaresi vilayet, liva, kaza, nahiye ve köy olarak beĢ bölüm Ģeklinde gösterilmiĢtir.25
Grafik 1 : Osmanlı Ġdare Bölümlenmesi Grafiği26
1864 Vilayet Nizamnamesi 1871 Vilayet Nizamnamesi
Bu nizamnamedeki ilk göze çarpan değiĢiklik köy ve kaza arasında idari birim olan nahiyelerin kurulmasıydı.27
1876 Anayasası idari sistem içinde taĢra yönetimini de belirlemiĢtir. 1876 Anayasası, Vilayet Umumi Meclislerinin çıkarılacak bir kanunla belirlenmesine de yetkili kılınmıĢtır. 1876 Anayasasının çıkarmak istediği kanun, ancak 1913 yılında hayata geçirilebilmiĢtir. Ancak Ģu bir gerçek ki 1864 tarihli Vilayet Nizamnamesi günümüz taĢra teĢkilatının
22 Erim,age.,s.57.
23 ġenol Çelik, Osmanlı Taşra Teşkilatında İçel Sancağı, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (YayınlanmamıĢ Doktora Tezi), Ġstanbul, 1994, s. 10.
24 Muzaffer Sencer, Türkiye‟nin Yönetim Yapısı, Ġstanbul, 1986, s.79.
25 Ġlber Ortaylı, Türk Teşkilat ve İdare Tarihi, Cedit Yayınları, 3. Baskı, Ankara, 2008,s.432. 26
Nazmi Küçükyağcı, Bucakların İşlevleştirilmesinde Merkezin/ Merkezi Siyasetin Rolü, Ankara, 2013, s.10. 33 Ġlber Ortaylı, Tanzimat Döneminde Osmanlı Mahalli İdareleri, (1840-1880), TTK Yay, s. 98-106.
7 temellerini atmıĢtır.28
“Kaza ticarî ve kültürel üstünlüğü ile çevrenin merkezi olmuş bir
ka-saba veya şehir ile böyle bir topluluk merkezini çevrelemiş köylerin teşkil ettiği idarî bir birliktir. Bununla beraber, az da olsa özellikle Türkmen hayatının zorunlu kıldığı hallerde hiçbir kasaba veya şehir olmaksızın sadece belirli köyler grubu hâlinde teşkil olunmuş kazalar da vardır. Anamur kazası da bu tip bir yapılanma ile kurulmuştur. Osmanlı Devleti idarî taksimatında ilk defa 1518 tarihli bir nüshada İçel Sancağı‟nın bir nahiyesi olarak geçer. Bu dönemde Karaman eyaletine bağlı olan kaza Kıbrıs‟ın fethinden sonra III. Murad dönemine ait idarî taksimatta Kıbrıs eyaletine bağlanmıştır. 1869 yılında Adana vilâyetine bağlanmıştır. İncelediğimiz belgelerde kaza merkezi bazen Çorak kasabası, bazende Selinti nahiyesi olarak geçmektedir.
Kaza olarak Anamur XVI. yüzyılda adlî işlerin takibi için Kadı atanan kazalardandır. Bu kadıların görev süreleri 20 aydır.” 29
Tablo 1: 1500’lü Yıllardan Ġtibaren Anamur’un Ġdari Yapısı30
Yıllar Ġdari Yapı
Bağlı Bulunduğu
Kaza Nahiyeleri
Bağlı Bulunduğu Sancak veya Liva (1864‟ten sonra Sancaklar
Liva oldu)
Bağlı Bulunduğu
Beylerbeyliği ve Vilayet Köy Sayısı 1518 Nahiye Gülnar Ġçel Sancağı Karaman Beylerbeyliği 668 1522 Nahiye Selendi Ġçel Sancağı Karaman Beylerbeyliği 448 1555 Nahiye Selendi Ġçel Sancağı Karaman Beylerbeyliği 887 1571 Nahiye Selendi Ġçel Sancağı Kıbrıs Beylerbeyliği
1584 Kaza Ġçel Sancağı Kıbrıs Beylerbeyliği 883 1620 Kaza Ġçel Sancağı Kıbrıs Beylerbeyliği
1632 Kaza Ġçel Sancağı Adana (Aynı yılın Ağustos ayında tekrar) Kıbrıs) 1640 Kaza Ġçel Sancağı Kıbrıs Beylerbeyliği
1640 Kaza Ġçel Sancağı Karaman Eyaleti
1867-68 Kaza Ġçel Livası Adana Vilayeti
1872 Kaza Selendi Ġçel Livası Adana Vilayeti 1 Mart 1915 Kaza
Selendi Kalınviran
Bozyazı
Ġçel Livası Ġçel Vilayeti
Anamur‟un dahil olduğu Ġçel sancağı, XVI. yüzyıl baĢlarından (1518) XVI. yüzyıl ortalarına(1571) kadar Karaman Beylerbeyliğine, 1571 „den sonra ise 1640‟a kadar Kıbrıs Beylerbeyliğine bağlıdır. 1640‟dan sonra ise Karaman eyaletine bağlanmıĢtır. Ġçel sancağı, 1867 yılında tekrar Adana‟ya bağlanınca Anamurda, Adana eyaleti içinde yer almıĢtır.
28Bahtiyar Akyılmaz, Osmanlı Devletinde Merkezden Yönetimin Taşra İdaresi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1999/4, s.127-156.
29 Erdal, agt., s. 4. 30
Bu tablo Mustafa Erim‟in “Osmanlı Belgelerinde İçel Sancağı Anamur Kazası” adlı kitabının 57.sayfasından örnek alınarak oluĢturulmuĢtur.
8 ġimdiki Ģehir merkezine 1868 yılında taĢınan Anamur, 1869 yılında da kaza olmuĢtur. 1915/16 yılında Silifke merkezli Ġçel vilâyeti kaldırılarak yerine Mersin merkezli Ġçel vilâyeti Ġçel sancağı, Adana vilayetinden ayrılarak bağımsız bir sancak haline getirilmiĢtir.(Bknz: 7. sayfadaki Tablo:1) Merkezi Silifke olan Ġçel sancağı, 1924 yılında vilâyete dönüĢtürülerek 1933 yılına kadar devam etmiĢtir. Bu tarihten itibaren Anamur buraya bağlanmıĢtır. Halen Mersin Ġline bağlıdır.31
Günümüzde Mersin iline bağlı Anamur, yurdumuzun D24 numaralı karayolu üzerinde yer alır. Yüzölçümü 2005 km2.dir. Mersin iline 230 km, Karaman‟a 200 km, Alanya'ya 125 km uzaklıktadır. Batısında Antalya iline bağlı GazipaĢa, kuzey doğusunda Gülnar, kuzeyinde Karaman iline bağlı Ermenek, doğusunda Bozyazı ilçeleri yer alır.32
Sonuç olarak Anamur adında bir yerleĢim yeri olmadığı ancak köyler birliğinden oluĢan bir yerleĢim birimi tanımından söz edebiliriz.
B. ANAMUR’UN FİZİKİ COĞRAFYASI
1.1844-1845 de Anamur’un Fiziki Coğrafyası
1844-1845 yıllarına ait Anamur temettuat defterini (9658 nr.) inceleyip köyleri tespit ettikten sonra bu köyleri tek tek dolaĢarak köylerin tarihi ve sınırları hakkında köylülerin ileri gelenlerinden alınan bilgilere dayanarak tahmini olarak CBS sistemlerini kullanarak haritasını aĢağıdaki Ģekilde oluĢturmaya çalıĢtık.
Tahmini olarak oluĢturmaya çalıĢtığımız 1844-1845 yılına ait haritamız ise aĢağıdaki Ģekildedir.
31 Ahmet Ali Gazel, “Sicil-i ahval Defterlerine göre Osmanlı Döneminde görev yapan Anamurlu Memurlar”, A.Ü.Türkiyat AraĢtırmalar Dergisi, Sayı 32,Erzurum,2007,s.203-213.
9 Harita 1: 1844-45 Yılarında Tahmini Anamur Fiziki Haritası
(Kaynak: BOA;ML.VRD.TMT, nr.09658, s.1- 488. esas alınarak Map Ġnfo programı kullanılarak tahmini olarak çizilmiĢtir)
1844-1845 yıllarında Anamur kazası ve köyleri olarak 17 köy tespit edilmiĢ olup bunlardan bugün birçoğu Bozyazı ilçesine bağlı olarak görülmektedir. AĢağıdaki tabloda (Tablo 2) daha ayrıntılı Ģekilde görülmektedir.
10 Anamur, 1844-45 yıllarında Konya eyaletinin Ġç-il sancağına bağlı, 17 köyden meydana gelen bir kazadır. Köylerin çoğu günümüze kadar gelmiĢtir. Ancak bazılarının isimleri değiĢmiĢ, bazıları ise Bozyazı ilçesine bağlı hale gelmiĢ, biri tamamen ortadan kalkmıĢtır.
Akine, BahĢiĢ, Beyreli, Çarıklar, Çorak, EmirĢah, Koyak Oluğu, Gözsüzce, Kaleviran(Kalınviran), Karaali, Tekmen, Kılınç, Kızılca, Kuruin, Gürlevik, Lenger, Tekeli köylerinden; Kaleviran köyü Kalınviran, Karaali köyü, Karaağa, Kuruin köyü, Guren33
olarak isimleri değiĢmiĢ, Koyak Oluğu köyü Çubuk Koyağı adını almıĢ, Gözsüzce, Tekmen, Tekeli, Kızılca, Beyreli, Lenger köyleri Bozyazı ilçesine bağlanmıĢ, diğer köyler ise isimleri değiĢmeden günümüze kadar gelmiĢtir.
Tablo 2: Köylerin 1844-45 ve Günümüzdeki Durumları
Önceki İsimleri Şimdiki İsimleri Ortadan Kalkanlar Mahalle Haline Gelenler Bozyazı İlçesine Bağlananlar AKİNE … … … … BAHŞİŞ … … … …
BEYRELİ … … BEYRELİ BEYRELİ
ÇARIKLAR … … … …
ÇORAK … … … …
EMİRŞAH … … … …
KOYAK OLUĞU ÇUBUK KOYAĞI ….. KOYAK OLUĞU ÇUBUK KOYAĞI
GÖZSÜZCE … … … GÖZSÜZCE KALEVİRAN KALINÖREN … … … KARAALİ KARAAĞA … … … KAYITGÜLÜ-TEKMEN … … … … KILINÇ … … … … KIZILCA … … … KIZILCA
KURU İN ORMANCIK VE SARIAĞAÇ KUREN … …
GÜRLEVİK … … GÜRLEVİK KÜRLEVİK
LENGER … … … LENGER
TEKELİ … … … TEKELİ
Köyler, hane sayısına göre sınıflandırıldığında en büyük köyün Tekeli köyü, en küçük köyün ise Koyak Oluğu köyü olduğu görülür.
Çorak köyü ise kaza merkezi olarak görülmekte ve daha sonra Anamur ismini almıĢtır. Burası 41 haneli bir yer olmasına rağmen 37 hanesi Gayr-i Müslim (Rum Kökenli) kiĢilerden
331708 yılında Anamur‟a yerleĢtirilen ve diğer bir adı Kötekli olan Yörük AĢireti‟nin adıdır. Bu aĢiretin yaĢadığı Küren köyü, günümüzde Ormancık ve Sarıağaç olmak üzere ikiye bölünerek farklı isimlerle varlığını devam ettirmektedir.
11 oluĢmaktadır. Burada yaĢayanlar tüccar, kalaycı, Berber, değirmenci, dülger ve orakçılıkla uğraĢmaktadırlar. Ziraatle uğraĢan çok azdır ve adından da anlaĢılacağı üzere tarım yapmaya elveriĢli değildir.
Anamur kazası ve köylerine ait olan temettüât defteri (09658 nr), 488 sayfadan ibaret olup, her sayfa 19 cm eninde, 46 cm boyundadır. Numaralama usulü sayfa Ģeklindedir. BOA, ML.VRD.TMT.d Ģeklinde kodlanmıĢtır. Defter ciltsiz olup, ebru süslemeleri yoktur. Kaleviran karyesine ait ilk 162 hane yoktur.
488. sayfada tutulan kayıtların temettüât toplamını belirten sağda “yekün vergi-yi
mahsusa – 190567 Guruş –”, solda bir yıl öncesine ait vergi toplamını belirten “yekün temettu –783314– Guruş”; ibareleri yazılmıĢtır. Köylerin sonlarında “İmam-ı Karye ‟‟ ve „‟Muhtar-ı Sani veya evvel‟‟ mühürleri gösterilirken son sayfa da sadece yekünler verilip bırakılmıĢtır ve
mühür yoktur.
Defterdeki kayıtların baĢlangıç tarihi H 1260, bitiĢ tarihi ise H1261tarihidir. Defter kayıtlarında boĢ bırakılan hanelerde mevcuttur.34
149. sayfadan 183.sayfaya kadar olan bölüm Anamur‟da kıĢın yaĢayan Kıptilere aittir. Anamur‟a (Çorak) ait olan sayfalar ise 183 ile 196 arasıdır. Diğerleri ise Anamur‟a bağlı köylere aittir. Anamur‟a ait temettüât defteri‟nin köylerine ait bölümünün yazılıĢ sekli Ģöyledir: Temettüât defterinin baĢına ait olduğu köyü, oranın da bağlı bulunduğu kazanın ismi yazılmıĢtır. Daha sonra köyde oturan haneler 1‟den baĢlamak suretiyle numaralandırılarak sıralanmıĢtır. Köylerde deftere kayıt iĢine genellikle imam, muallim, muhtar vs. gibi görevlilerden baĢlanmıĢtır. Haneler sıra ile yazılmıĢ, sıra numaralarının altına hane reisinin adı, baba adı, varsa lakabı da belirtilmiĢtir. Ġsmin sağ üst tarafına mesleği (ziraatçi idüğü, demirciden idüğü gibi), onun yanına da bir yılda verdiği yıllık vergisi “vergi-yi mahsusadan
bir senede virmiş olduğu” yazılmıĢ ve onun yanına da “Aşar ve rusumat olarak bir senede vermiş olduğu” kaydedilmiĢtir. Bundan sonra ise o hane reisinden aynen veya nakden alınan
bedeller ile toplam aĢar vergileri yazılmıĢtır. Hane reisinin isminin altına kendisine ait, ekili veya nadasa bırakılan tarla, bağ, bahçe ve bunun gibi toprakların dönümleri ile elde edilen gelirlerinin 1260 yılı tutarı ve 1261 yılı tahmini tutarı ile toplamları kaydedilmiĢtir.
34 Anamur kazası ve köylerine ait olan temettüât defterinin (9658 nr. defter) 35.40.145.148.197.(198.199.yok).200.201.2002.225.322.324.325.334.353.(354.355.yok).356.357.447.448.449. sayfaları boĢ bırakılmıĢtır.
12 Bunlardan sonra ise hanenin sahip olduğu büyükbaĢ, küçükbaĢ, yük ve binek hayvanlarının adedi ve verimi de belirtilmiĢtir. Sonunda, o köyün toplam temettüâtı ve toplam yıllık vergisi yazılmıĢtır.
Resim 3: Anamur temettuât defterinden bir örnek
Yukarıdaki Ģekilde tertip edilen temettüât defteri‟nin sonunda o defterdeki toplam vergi-yü mahsusa ve yıllık toplam ölçeğinde hem de köy bazında bazı hesaplama hatalarının yapıldığı görülmüĢtür. Ancak hesaplamaları yaparken biz, bu defterlerdeki kayıtlarını dikkate aldık.
2.Günümüz Anamur’un Fiziki Coğrafyası
Yurdumuzun D 24 karayolu üzerindeki Anamur ilçesi, Mersin Ġli‟ne bağlı olup il merkezine 230 kilometredir. Batısında Antalya iline bağlı GazipaĢa, kuzey doğusunda Gülnar, kuzeyinde Karaman iline bağlı Ermenek, doğusunda Bozyazı ilçeleri yer alır.Ġlçenin güneyini ise Akdeniz çevreler. Antalya‟ya uzaklığı 260, Karaman‟a uzaklığı 200 kilometredir. Kıbrıs‟a uzaklığı ise 40 mildir.
13 Harita 2: Günümüz Anamur’un Fiziki Haritası
(Kaynak: M. Kemal ÖZDEN tarafından Türkiye Fiziki haritası örnek alınarak Map Ġnfo programı kullanılarak çizilmiĢtir.)
14 Anamur ilçesi 36°,4' Kuzey Paraleli ile 32°,50' Doğu Enleminde bulunmaktadır. Ortalama rakım 15 metredir. Anamur‟un doğu, batı ve kuzeyi dağlarla çevrilidir. Batısında Yalçıdağı ve Karageyik Dağı, Doğusu‟nda Azıtepe Dağı, kuzeyinde ise Haydar Dağı yer alır. Karageyik Dağı‟nın uzantısı Anamur Burnu‟nu oluĢturur. Anamur'da Akdeniz iklimi hüküm sürdüğünden bu iklimin bitkilerinin hemen hepsi yetiĢmektedir. Yıllık sıcaklık ortalaması ise 20 ile 24 derece arasında değiĢmektedir. Kumsalları, nesli tükenmek üzere olan deniz kaplumbağalarının (Caretta caretta) yumurtlama alanıdır. Ayrıca deniz kıyısının ıssız ve kayalık olan kesimlerinde Akdeniz fokları yaĢamaktadır. Anamur ormanlarının özellikle çam, meĢe, kavak, çınar, maun gibi ağaçlar ile defne, keçiboynuzu (harnup), pıynar, mersin (murt), zakkum, maki grubu bitkilerle kaplıdır. Ormanlarında yaban keçisi, keklik, tavĢan, kaplumbağa, kelebek gibi çeĢitli yabani hayvanlar özgürce barınmaktadır.35
Tablo 3: Günümüzde Anamur’un Köyleri ve Nüfusları36
Köyler Nüfus Köyler Nüfus Köyler Nüfus
Anıtlı 736 Fatih 567 KöprübaĢı 1151
AĢağıkükür 167 GercebahĢiĢ 1463 Kükür 219
Bahçe 2526 GöktaĢ 2289 Lale 318
Bahçelievler 804 Güleç 631 Malaklar 1852
Boğuntu 349 GüneybahĢiĢ 703 Ormancık 447
Bozdoğan 1868 Güngören 484 OvabaĢı 371
Çaltıbükü 151 Güzelyurt 3745 Ören 4122
Çamlıpınar 343 Ġskele 1762 Sağlık 4103
Çamlıpınaralanı 122 Kalınören 1479 Saray 2016
Çarıklar 2791 Karaağa 196 Sarıağaç 199
Çataloluk 416 Karaçukur 598 Sarıdana 191
Çeltikçi 697 Karadere 532 Sugözü 174
Çukurabanoz 169 KaralarbahĢiĢ 1249 Sultan Alaaddin 1417
Demirören 786 KaĢdiĢlen 435 Toroslar 1038
EmirĢah 775 Kılıç 47 Uçarı 373
Esentepe 2053 Kızılaliler 859 Yalıevleri 1733
Evciler 648 Korucuk 234 YeĢilyurt 4846
Yıldırım Beyazıt 2095
TOPLAM 63059
Sonuç olarak Anamur Türkiye‟nin güneyinde yer alan, denizi ve doğal güzellikleriyle gezip görülmeye değer kültürel özelliklerini hala koruyan bakir bir ilçedir.
35 Bu bilgiler Anamur Kaymakamı Cengiz CANTÜRK ve Belediye baĢkanı Mehmet TÜRE‟den 27.07.2014 tarihinde M.Kemal ÖZDEN tarafından bizzat görüĢülerek alınmıĢtır.
15
BİRİNCİ BÖLÜM
DEMOGRAFİK YAPI VE EKONOMİK KAYNAKLAR I. KAZA’NIN DEMOGRAFİK YAPISI
A. Osmanlı Devleti’ndeki Nüfus Sayımları
Osmanlı Devletinde ilk nüfus sayımları 15.ve 16.yüzyıla kadar inmektedir. Bu sayımlar “arazi ve nüfus tahrirleri” olarak adlandırılmaktadır.37
Bu sayımlarda vergi mükellefi olanlar, görevliler tarafından tahrir bölgesinde mükellef adı, sahip olduğu ürün ya da diğer mallarından elde ettiği gelirleri ve her türlü malı tahrir defterlerine kaydedilmekteydi. Tahrir bölgeleri mahalle ve köy ayrımına göre yapılmaktaydı ve mükellef sayıları ortalama beĢ ile çarpıldığında tahmini nüfusu vermekteydi.38
Nüfus bilgilerine ulaĢabileceğimiz diğer önemli bir belge ise “cizye defterleri” dir. Belli yaĢa gelmiĢ Gayri Müslim erkeklerden alınan verginin belirlenmesi için tutulan cizye defterlerinde erkekler yazılırken kadınlar, çocuklar ve vergiden muaf tutulanlar yazılmamıĢtır.39
Osmanlı Devleti‟nde, modern anlamda ilk genel nüfus sayımı II. Mahmut döneminde 1831‟de yapılmıĢtır. II. Mahmut, vergi kaynakları ve askerlik yapabilecek kiĢilerin sayısını tespit etmek ve nüfus iĢleri ile uğraĢmak için “ceride nezaretleri” kurulmuĢtur. Eyalet ve sancak merkezlerinde ise nüfus iĢleriyle uğraĢan “defter nazırlığı” oluĢturulmuĢtur.40
Bu nüfus sayımında sadece erkek nüfus tespit edilmiĢ, daha sonra 1845„te yapılan sayımda da yine önceki uygulamalar gibi sadece erkek nüfus tespit edilmiĢtir.
B. Anamur Kazasının Köyleri
Temettüât defterlerinden nüfusla ilgili kesin sonuçlara ulaĢmak mümkün değildir ancak bu defterlerden bir takım sonuçlar çıkarabiliriz. Bu sonuçları, defterlerde bulunan hane sayılarını belli bir katsayı ile çarparak elde edebiliriz. Bunun için de ulaĢılan sonuçlar kesinlik ifade etmez, katsayıya göre değiĢir. Mesela toplam 100 haneli bir yerleĢim yerinde, hane katsayısı ortalama 4 olarak alınırsa, yerleĢim yerinin nüfusu 400 çıkar, katsayı ortalaması 5 olarak alınırsa, yerleĢim yerinin nüfusu 500 olur.
37 Numan Elibol, “Osmanlı İmparatorluğunda Nüfus meselesi ve Demografi Araştırmaları”, Süleyman Demirel Üniversitesi, Ġktisadi ve Ġdari Bilimler Fakültesi dergisi, 2007,C.12,S.2,s.137.
38 Mehmet Kaya, XX. Yüzyıl Başlarında Niğde Sancağı‟nın Nüfusuna Dair, 2006,Türkiyat AraĢtırmaları Dergisi, s.195.
39Mehmet Zeki PAKALIN, “Temettü Vergisi”, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, MEB Yayınları, Ġstanbul 1983. c.I, s. 297.
40
Musa ÇADIRCI, Tanzimat Dönemi‟nde Anadolu Kentlerinin Sosyal ve Ekonomik Yapıları, TTK Basımevi, Ankara 1991. s. 44.
16 BaĢbakanlık Osmanlı ArĢivi‟nde Anamur ile ilgili 11 adet Nüfus Defterinin varlığını tespit ettik. Nüfus Defterlerinin iki tanesi Anamur Müslim Defteri olup, bunlar sadece Anamur‟a has olan defterlerdir. Diğer dokuz defter ise Anamur ve diğer ilçelerle beraber müĢterek defterlerdir. Dokuz tanesine ulaĢtığımız bu defterlerin toplam varak sayısı 759‟dur. Anamur‟la ilgili bütün nüfus defterleri41
incelenmiĢ olup 3652, 3653 ve 3654 numaralı defterler esas alınmıĢtır. Anamur ve köylerinin hane dağılımı tablosu temettuat kayıtları ve nüfus defterlerinden hane sayıları dikkate alınarak aĢağıdaki Ģekilde çıkarılmıĢtır.
Tablo 4: Anamur ve Köylerinin Hane ve Nüfus Dağılımı
S.No Anamur ve Köyleri Hane Toplam Tahmini Nüfus x5
1 Tekeli 351 505 2 BahĢiĢ 137 685 3 Beyreli 116 580 4 Gürlevik 115 440 5 Akine 101 505 6 Kuruin 101 505 7 Çarıklar 88 440 8 Kılıç 76 380 9 Kaleviran 65 325 10 Lenger 44 220 11 Çorak 41 205 12 Karaali 24 120 13 Kızılca 24 120 14 Tekmen-Kayıtgülü 20 100 15 EmirĢah 16 80 16 Gözsüzce 16 80 17 Koyak Oluğu 15 75 Türk Nüfus 1313 5365 Rum Nüfus 37 185
18 Çorak Karyesi Kıptileri 36 180
19 Kaleviran Ve Kürlevik Kıptileri 65 325
TOPLAM 1451 7255
41Anamur Kazası Nüfus Defterleri
1.)Ġçel Sancağı‟na tabi Silifke, Anamur, Ermenek, Gülnar vs. Kazaları‟nın nüfus yoklama defteri. Maliye Ceride Defterleri, ML.CRD.d, 101.
2.)Konya Eyaleti, Ġçel Sancağı, Zeyne , Sarıkavak , Cebel , Silifke ve Anamur Kazası reaya defteri. 1830 -1831 (Hicri 1246), NFS.d, 3651.
3.)Konya Eyaleti, Ġçel Sancağı, Gülnar, Anamur, Selendi , Nevahi -i Ermenek , Sinanlu, Zeyne, Mut, Sarıkavak, Evkaf, Silifke Kazası Müslim defteri. 1830 -1831 (Hicri 1246), NFS.d, 3648.
4.)Konya Eyaleti, Ġçel Sancağı, Silifke, Gülnar, Anamur, Selendi Kazası Müslim defteri. Tarih: 13.05.1831 (Hicri 1 Zil-hicce 1246), NFS.d, 3646.
5.)Konya Eyaleti, Ġçel Sancağı, Silifke, Gülnar, Anamur Kazası Müslim defteri. 16.07.1831 (Hicri 6 Safer 1247), NFS.d, 3645.
6.)Konya Eyaleti, Ġçel Sancağı, Gülnar, Anamur, Selendi Kazası Müslim defteri, 1831-1832 (Hicri 1247), NFS.d, 3647. 7.)Konya Eyaleti, Ġçel Sancağı, Anamur Kazası Müslim defteri, 14.03.1839 (Hicri 29 Zi-l-hicce 1254), NFS.d, 3652. 8.)Konya Eyaleti, Ġçel Sancağı, Anamur Kazası reaya defteri, 1838-1839 (Hicri 1254), NFS.d, 3653.
9.)Konya Eyaleti, Ġçel Sancağı, Anamur Kazası Müslim defteri, 1840-1841 (Hicri 1256), NFS.d, 3654. 10.)Konya Eyaleti, Ġçel Sancağı, Anamur Kazası Müslim defteri, 1840-1841 (Hicri 1256), NFS.d,3655 .
11.) Konya Eyaleti, Ġçel Sancağı, Silifke (Cebel, Anamur, Silifke) Kazası Müslim defteri, 1840-1841 (Hicri 1256), NFS.d,3682.
17 Bu verilere bakarak hane dağılımı ise aĢağıdaki Ģekilde oluĢmaktadır.
Grafik 2: Anamur ve Köylerinin Hane Dağılımı
Temettüâtlarda geçen ve toplam 1451 haneden meydana gelen Anamur ve köylerinin hane sayısını, nüfus defterlerini incelediğimizde 1844-45 yıllarında Anamur ve köylerinin nüfusunun 401542
olduğunu görüyoruz. Anamur ve köylerinde yaĢayan mevsimlik insanların da yaĢadığı (Göçebe Kıptiler gibi) düĢünülürse, bu nüfus daha da artacaktır. Çünkü nüfus defterlerinde 146 kiĢi Kıpti ve 106 kiĢi Rum nüfusu olarak belirtilmektedir.
42
18 Tablo 5: 1844-45 Anamur ve Köyleri YaĢ Dağılımı Tablosu43
Sıra Köy Adı Nüfus 1254 0-4 5-9 10-14 15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60-64 65-69 70-74 75-79 80-84 85+ 105 1 AKĠNE 103 16 12 12 16 9 7 4 6 4 1 5 5 2 2 1 1 2 BAHġĠġ 355 53 61 26 20 17 33 25 27 17 17 21 10 6 4 6 6 1 4 1 3 BEYRELĠ 283 45 42 34 24 29 27 18 12 12 6 9 7 8 4 4 1 1 4 ÇARIKLAR 184 23 45 18 12 19 14 9 7 10 7 8 4 3 3 1 1 5 ÇORAK (Rumlar) 72 13 4 8 4 4 11 6 9 3 2 1 6 1 6 EMĠRġAH 46 7 11 6 3 3 4 3 2 2 1 2 2 7 KOYAK OLUĞU 49 11 8 4 6 3 2 2 4 1 4 1 1 1 1 8 GÖZSÜZCE 42 9 6 4 4 3 4 2 4 2 4 9 KALEVĠRAN 544 95 79 62 52 43 36 33 35 23 37 11 15 9 3 2 4 3 2 10 KARAALĠ 56 7 7 8 4 5 3 5 5 2 2 1 2 1 1 3 11 KAYITGÜLÜ-TEKMEN 41 11 5 4 3 7 2 3 1 3 1 1 12 KILINÇ 229 39 43 18 23 11 22 10 12 8 14 3 10 3 4 2 4 3 13 KIZILCA 81 16 13 7 11 8 5 1 2 7 2 3 3 2 1 14 KURU ĠN 294 46 54 46 38 20 24 12 9 4 9 12 8 4 5 1 1 1 15 KÜRLEVĠK 302 54 53 34 21 16 20 15 29 12 12 9 9 11 5 1 1 16 LENGER 118 20 20 15 12 16 5 2 6 10 4 3 2 1 1 1 17 TEKELĠ 1016 175 185 71 97 64 75 62 64 53 51 32 31 26 8 10 8 5 1 18 KALEVĠRAN VE KÜRLEVĠK KIPTĠLERĠ 123 23 21 14 9 10 11 8 8 6 1 7 2 1 1 1 19 ÇORAK KIPTĠLERĠ 77 13 15 7 6 6 8 6 7 4 1 3 1 TOPLAM 4015 676 684 398 365 286 318 223 247 183 176 126 108 88 49 31 26 17 15 1 % 16.83 17.03 9.91 9.09 7.12 7.92 5.55 6.15 4.55 4.38 3.13 2.68 2.19 1.22 0.77 0.64 0.42 0.37 0.02 43
Konya Eyaleti, Ġçel Sancağı, Anamur Kazası Müslim defteri, 14.03.1839 (Hicri 29 Zi-l-hicce 1254), NFS.d, 3652., Konya Eyaleti, Ġçel Sancağı, Anamur Kazası reaya defteri, 1838-1839 (Hicri 1254), NFS.d, 3653., Konya Eyaleti, Ġçel Sancağı, Anamur Kazası Müslim defteri, 1840-1841 (Hicri 1256), NFS.d, 3654‟e göre oluĢturulmuĢtur.
19 Bu bilgilere dayanarak yaĢ dağılım grafiği de aĢağıdaki Ģekilde oluĢturulmuĢtur
Grafik 3: 1839-1841 Nüfus Sayımlarına Göre Anamur ve Köylerinin YaĢ Dağılımı44
Anamur ve köylerindeki nüfusun genç bir nüfusa sahip olduğunu söylememiz yanlıĢ olmaz. % 67.9‟luk bölümü 0-25 yaĢ aralığındadır. %26.1 „lük bölümü ise orta yaĢ gurubuna girerken % 6‟lık bölümü ise yaĢlı nüfus gurubuna girmektedir. Yukarıdaki grafikten ve sayfa 18‟ deki tablodan da anlayacağımız gibi bu durum açıkça görülmektedir.
C. Kaza ve Köylerdeki İsim ve Lakaplar
Temettuât defterleri hane reisi esasına göre düzenlendiği için, bu defterlerde hane reisinin adı ve mesleği açık olarak belirtilmektedir. Bu çerçevede Anamur temettuât defterinde hane reislerinin isimleri, genellikle "Hüseyin oğlu Ali" veya "Osman oğlu Ahmet" örneğinde olduğu gibi hane reisinin baba adı veya "Tat oğlu Hasan" ve " Bodur Ali oğlu Mehmed" Ģeklinde babanın lakabı ya da aile adıyla birlikte verilmektedir45
. Bununla birlikte, bazı hane reisleri baba veya aile adlarından bağımsız olarak sosyal veya fiziki açıdan öne
44 Konya Eyaleti, Ġçel Sancağı, Anamur Kazası Müslim defteri, 14.03.1839 (Hicri 29 Zi-l-hicce 1254), NFS.d, 3652., Konya Eyaleti, Ġçel Sancağı, Anamur Kazası reaya defteri, 1838-1839 (Hicri 1254), NFS.d, 3653., Konya Eyaleti, Ġçel Sancağı, Anamur Kazası Müslim defteri, 1840-1841 (Hicri 1256), NFS.d, 3654‟e göre
oluĢturulmuĢtur. 45
Farklı örnekler için bkz. Mübahat S. Kütükoğlu, "Osmanlı Sosyal ve Ġktisadi Tarihi Kaynaklarından Temettü Defterleri", Belleten, LIX, S. 225, Ankara 1995, s. 399.
20 çıkan rolleri ya da özellikleriyle tanımlanmıĢlardır. Çerçi oğlu Ali, Boz Ali, Deli Mehmed oğlu
Hüseyin gibi isimler de bu duruma örnek gösterilebilir.
Resim 4: Lakap ve Ġsimlerle Ġlgili Temettuat Örneği
Bu veriler bize, isimler üzerinde yorum yapmamıza olanak sağlıyor. Genelde, Osman, Ġbrahim, Yusuf, Ġsmail, Ahmet, Mehmet, Ali, Hasan, Hüseyin, Mustafa, Abdullah, Abdulgani, Abdulkadir, Abdulfettah, Abdulkerim, Veli gibi isimler kullanılmıĢ ancak DurmuĢ, Efe gibi Türkçe isimlerde bulunmaktadır. Anamur ve köylerinde yaĢayan insanlar arasında çok az miktarda Türkçe isimde kullanılmasına karĢın, lakap olarak ise Türkçe kelime ve isimler daha fazla kullanılmıĢtır.
Ġsimlerde dikkati çeken bir diğer özellik, babanın kendi ismini oğluna vermesidir. Anamur kazası ve köylerine ait temettuât defterinde tespit ettiğimiz bu Ģekilde 17 isme rastlıyoruz. Örneğin, Çarıklar köyü 2. Hanede Ali oğlu Ali, Tekeli köyü 74. hanede Hacı Hasan oğlu Hasan, Tekeli köyü 141. hanede Sarı Ali oğlu Ali, Tekeli köyü 179. hanede Çolak Yusuf oğlu Yusuf, Tekeli köyü 193. hanede Seyyid Ahmed oğlu Ahmet örnek gösterilebilir.
Bunun yanında hem ismi hem lakabı aynı olan baba oğul da vardır. Akine köyü 90. ve 91. hanelerde Sufi oğlu Ahmet kayıtlıdır. Bu kiĢinin de iki oğluna aynı ismi verdiğini ve kardeĢ olduklarını görmekteyiz.
21 Tablo 6: 1844-45 Yıllarında Anamur ve Köylerindeki Ġsimler
Sıra No Ġsimler Adet % Sıra No Ġsimler Adet %
1 Ali 155 11,00 43 DerviĢ 2 0,14 2 Mustafa 133 9,44 44 Dursun 2 0,14 3 Ahmet 117 8,30 45 Eyup 2 0,14 4 Mehmet 113 8,02 46 Habip 2 0,14 5 Ġbrahim 104 7,38 47 Hasip 2 0,14 6 Hasan 99 7,03 48 Himmet 2 0,14 7 Hüseyin 85 6,03 49 Mevlüt 2 0,14 8 Muhammet 73 5,18 50 Nasuh 2 0,14 9 Süleyman 62 4,40 51 Abdülhalil 1 0,07 10 Halil 41 2,91 52 Abdülkafi 1 0,07 11 Veli 41 2,91 53 Abdülkasım 1 0,07 12 Yusuf 33 2,34 54 Abdurraif 1 0,07 13 Mahmut 27 1,92 55 Aziz 1 0,07 14 Abdülkerim 26 1,85 56 Bayezit 1 0,07 15 Abdullah 25 1,77 57 Bayram 1 0,07 16 Osman 23 1,63 58 Bekir 1 0,07 17 DurmuĢ 20 1,42 59 BeĢir 1 0,07 18 Ġsa 19 1,35 60 Davut 1 0,07 19 Musa 19 1,35 61 Duran 1 0,07 20 DurmuĢali 18 1,28 62 Ferdi 1 0,07 21 Ġsmail 15 1,06 63 Feyzullah 1 0,07 22 Abdurrahman 14 0,99 64 Hakkı 1 0,07 23 Nebi 11 0,78 65 Hızır 1 0,07 24 Ömer 11 0,78 66 Hüdai 1 0,07 25 Abdülkadir 9 0,64 67 ĠbiĢ 1 0,07 26 Hamza 8 0,57 68 Kadir 1 0,07 27 Abdurrahim 7 0,50 69 Latif 1 0,07 28 Dede 7 0,50 70 Musdulu 1 0,07 29 Abdülmümin 6 0,43 71 Nami 1 0,07 30 Abdüllatif 4 0,28 72 Necati 1 0,07 31 Muhsin 4 0,28 73 Recep 1 0,07 32 Yakup 4 0,28 74 Resul 1 0,07 33 Abbas 3 0,21 75 Salih 1 0,07 34 Hacı 3 0,21 76 Selahaddin 1 0,07 35 Ġlyas 3 0,21 77 Sinan 1 0,07 36 Kerim 3 0,21 78 Taceddin 1 0,07 37 MemiĢ 3 0,21 79 Talat 1 0,07 38 Nabi 3 0,21 80 Vahhab 1 0,07 39 Abdülbaki 2 0,14 81 Veleddin 1 0,07 40 Abdülgani 2 0,14 82 Yahya 1 0,07 41 Abdülhalim 2 0,14 83 Yasin 1 0,07 42 Celil 2 0,14 84 Yunus 1 0,07 TOPLAM 1409
22 Tablo 6‟dan anlaĢılacağı üzere Ġslamî isimler ön planda yer almaktadır. Bunun temel nedeni Türk toplumunun islami kültürle iyice kaynaĢtığı ve milli kimlik yerine islamî kimliğiyle öndeĢleĢmesinden kaynaklanmaktadır46
. Bu Özellikle Ali, Mehmet, Mustafa, Ahmet, Hasan, Hüseyin, Ġbrahim, Süleyman, Muhammet gibi isimlerin oranı % 67 civarındadır. En fazla ise Ali ismine (% 11) rastlıyoruz. Bu isimlerin yanında Abdullah, Abdurrahim, Abdülbaki, Abdülkerim gibi isimlerde mevcuttur. Bu isimlerin çok olmasının sebebi ise Anadolu insanının peygambere duyulan saygı ve sevgisinin bir ifadesi olarak değerlendirilebilir. Bu Ģekilde davranmalarının bir diğer sebebi de Hz.Muhammed‟in, Allah‟tan naklen “Ben keremime layık olanı yaptım: Ġsmi Ahmed ve Muhammed olan Cehenneme sokmam”. “Bir evde Ģu üç isim olsa, o eve fakirlik girmez. O üç isim Muhammed, Ahmed ve Abdullah‟tır”. “Kim oğluna benim muhabbetimden dolayı Ahmed yahut Muhammed ismini koyarsa, oğlu ve kendisi Cennet‟te benimle beraber olurlar” gibi hadislerin etkisidir.47 Hacıların çok olası da bu düĢünceyi desteklemektedir.
Defter kayıtlardaki lakapların bazılarını saymak mümkündür: Kara, sarı, köse, tat, bodur, kırca, gök, gön, gökçe, boz,vs gibi. Örneğin, Kaleviran köyü 224. hanede, Kır Nebi oğlu Süleyman, Beyreli köyü 92. hanede, Sarı Osman oğlu Mahmut, Gözsüzce köyünde 14. hanede Boz Halil oğlu Mehmet, BahĢiĢ köyünde de 16. hanede Bodur Kerim oğlu Ali bunlara örnek olarak verilebilir. Lakaplarla ilgili söyleyebileceğimiz bir diğer husus ise azda millet adlarının kullanılmasıdır. Örneğin Tekeli köyünde 187. hanede Tatar oğlu Ġbrahim, Gürlevik köyü 57. hanade Macar Ahmet oğlu Ali gibi. Lakaplarda en çok kullanılan sıfat, deli, kel, topaldır. Deli Hasan, Kel Ali Topal Mustafa gibi. Temettüâtlarda geçen lakapların bir çoğu bugün hala kullanılmaya devam etmektedir. Örneğin Kılıç köyünde Molla Abduramanlar, Topal Musalar, Delialiler, Kara Mahmutlar, Habipler; Akine köyünde, Çandırlar, Çerçiler, Topallar; Lenger köyünde GümüĢler; Beyreli köyünde, Hoca Mustafalar, TaĢlılar gibi.
Aile adlarının yanında bazı hane reislerinin isimleri sosyal statüleriyle beraber anılmaktadır. Bunlar arasında Molla ve Hacı sıfatını kullananların %18,42 civarında olduğu görülmektedir.
46 Muhittin TuĢ, “Kayseri Tereke Defterleri Üzerine Bir AraĢtırma (1700-1730)”,
S.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S. 4, Konya 1999. s.168
23 Tablo 7: 1844-45 yıllarında Anamur ve Köylerinde Kullanılan Unvan ve Lakaplar
Sıra No Lakaplar Adet %
1 Kara 46 18,04 2 Hacı 32 12,55 3 Sarı 29 11,37 4 Kör 18 7,06 5 Molla 15 5,88 6 Koca 14 5,49 7 Boz 12 4,71 8 Gök 5 1,96 9 Gön 7 2,75 10 Bodur 6 2,35 11 Kabak 6 2,35 12 Köse 6 2,35 13 Topal 6 2,35 14 Kır 5 1,96 15 Akça 4 1,57 16 Çolak 4 1,57 17 Deli 4 1,57 18 KuĢcu 4 1,57 19 TaĢlı 4 1,57 20 Tatar 4 1,57 21 Çaplı 3 1,18 22 GümüĢ 3 1,18 23 Tahtacı 3 1,18 24 Tat 3 1,18 25 TıraĢ 3 1,18 26 Cepsiz 2 0,78 27 Cingen 2 0,78 28 DiĢli 2 0,78 29 Ibrıkçı 2 0,78 30 Kel 2 0,78 31 Kırca 2 0,78 32 Macar 2 0,78 33 Öküz 2 0,78 34 Yağır 2 0,78 35 Abacı 1 0,39 36 Ak 1 0,39 37 Garip 1 0,39 38 Köle 1 0,39 TOPLAM 268 100
24 Temettuât kayıtlarına göre elde ettiğimiz tabloya (Tablo 7) göre en fazla kullanılan kara lakabı %18‟lik bir oran oluĢturmaktadır.
Resim 5: Macar ve Tatar Lakabı Ġlgili Temettuat Örneği
Yine Macar, Tatar gibi millet adlarının lakap olarak kullanıldığını yukarıda (Tablo 7) belirtmiĢtik. Bu durum temettüât kayıtlarından da anlaĢılmaktadır.(Resim 5). Tamamen yörük aĢiretlerinden ve Türklerden oluĢan nüfusun bu millet adlarını kullanması buralara gelen yabancılardan kalma olabileceği gibi buralara gidip gelen insanlardan da olabilir. Bunların yanında meslekleriyle ilgili lakaplarda kullanılmıĢtır. Cingen olmadığı halde Cingen lakabının kullanılması ise küçük görmek veya aĢağılamak için kullanılmıĢ olabilir. Diğer kullanılan lakaplar bugün hala devam etmektedir. Yalnız bu lakaplardan gümüĢ ve Gökmen lakapları, Lenger ve Çarıklar köylerinde bugün soyadı olarak devam etmektedir.
Anamur kazasına tabi Çorak (kaza merkezi), Kaleviran ve Gürlevik köylerinde Kıptilerin yaĢadığı, ancak bunların kıĢ aylarında gelip yazın gittikleri yani göçebe oldukları görülmektedir. Çorak köyü nüfusunun % 95‟nin Rum kökenli olduğu da görülmektedir. Ancak bugün Anamur kazasında Rum nüfus yoktur. Bunların daha sonraki dönemlerde Yunanistan‟a gönderilmiĢ olması muhtemeldir. Kazada bulunan yaĢı ilerlemiĢ kimselerden dinlediğime göre ise bu insanların gemilere binerek Kıbrıs tarafına doğru gittiklerini söylüyorlar.48
1930 da kiliselerinin bile yıkılarak hükümet konağı yapıldığı bilinmektedir. Sonuç olarak; Anamur ve köylerinde kullanılan isim ve lakaplarla islamiyetin etkisinin etkili olduğunu görmekteyiz. Bu isim ve lakapların günümüzde dahi kullanılmaya devam edilmesi Anamur ve köylerinde yaĢayan insanların kültürel özelliğini hala koruduğunu göstermektedir.
48 Bu bilgi Anamur‟un Sugözü Köyünden (1844‟te Kılınç Köyüne bağlı) 1932 doğumlu 82 yaĢındaki Durali Bulut, ( 1886 (1302 H) doğumlu Babası Hüseyin Bulut ve 1888 (1304 H) doğumlu annesi Ümmü Bulut‟un anlattıklarına göre)
