Kangal Köpeklerinde Bazı Biyokimyasal Parametreler Üzerine Yaş ve Cinsiyetin Etkisi Effect of Age and Gender on Some Biochemical Parameters of Anatolian Shepherd Dog

(1)

Kangal Köpeklerinde Bazı Biyokimyasal Parametreler

Üzerine Yaş ve Cinsiyetin Etkisi

Miyase ÇINAR1, Serkan ERAT2, Şevket ARIKAN3, Nuri MAMAK4, Yusuf Ziya OĞRAK5, Murat GÜZEL6

1_{Kırıkkale Üniversitesi Veteriner Fakültesi Biyokimya Anabilim Dalı, Kırıkkale-TÜRKİYE} 2

Kırıkkale Üniversitesi Veteriner Fakültesi Zootekni Anabilim Dalı, Kırıkkale-TÜRKİYE 3

Kırıkkale Üniversitesi Veteriner Fakültesi Fizyoloji Anabilim Dalı, Kırıkkale-TÜRKİYE 4_{Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Veteriner Fakültesi İç Hastalıkları Anabilim Dalı, Burdur-TÜRKİYE}

5

Cumhuriyet Üniversitesi Kangal Köpeği Araştırma ve Yetiştirme Merkezi, Sivas-TÜRKİYE 6

Mustafa Kemal Üniversitesi Veteriner Fakültesi İç Hastalıkları Anabilim Dalı, Hatay-TÜRKİYE

Özet: Bu çalışma Kangal köpeklerinde bazı biyokimyasal parametreler üzerine yaş ve cinsiyetin etkilerini belirlemek amacıyla gerçekleştirilmiştir. Çalışmada 40 ergin (1-10 yaş, 20 erkek ve 20 dişi) ve 32 genç (1-11 aylık, 12 erkek ve 20 dişi) olmak üzere toplam 72 sağlıklı Kangal köpeğinden alınan kan örneklerinin plazmalarında alanin aminotransferaz (ALT), γ-glutamil transpeptidaz (GGT) aktiviteleri, total kolesterol, total bilirubin, üre, total protein, albumin ve globulin düzeyleri belirlenmiştir. Ergin erkek köpeklere göre genç erkeklerde plazma total kolesterol düzeyi yüksek (p<0.05), total protein ve globulin düzeyleri ise düşük (p<0.01) bulunmuştur. Ergin dişi köpeklerde plazma GGT aktivitesi, total protein ve globulin düzeylerinin genç dişilere göre daha yüksek (p<0.05) olduğu, total kolesterol (p<0.01) ve total bilirubin (p<0.05) düzeylerinin ise düşük olduğu saptanmıştır. Cinsiyet dikkate alındığında ise, genç köpeklerde plazma GGT aktivitesi ve albumin düzeyinin, ergin köpeklerde de total protein ve albumin seviyelerinin erkek köpeklerde dişi köpeklerden daha yüksek olduğu tespit edilmiştir (p<0.05). Sonuç olarak, çalışmada elde edilen veriler, ülkemiz için genetik bir kaynak olan Kangal köpeklerinin bazı biyokimyasal parametrelerinin yaş ve cinsiyetten etkilendiğini göster-miştir. Ayrıca Kangal ırkına ait bazı biyokimyasal değerlere ait referans aralıklarının yaş ve cinsiyete göre belirlenme-siyle, hem klinisyenlere hem de Kangal köpekleriyle araştırma yapanlara katkı sağlayabileceği düşünülmektedir. Anahtar Kelimeler: Biyokimyasal parametreler, cinsiyet, Kangal köpeği, yaş

Effect of Age and Gender on Some Biochemical Parameters of Anatolian Shepherd Dog

Summary: The purpose of this study is to determine the effect of age and gender on some biochemical parameters of Anatolian shepherd dog. A total of 72 healthy Anatolian shepherd dog, 40 adults (1 to 10 years of age, 20 males and 20 females) and 32 youngs (1 to 11 months of age, 12 males and 20 females), were used. The alanine aminotransferase (ALT), γ-glutamyl transpeptidase (GGT), total cholesterol, total bilirubin, urea, total protein, albumin and globulin levels were determined in blood samples. Total protein and globulin levels were found low (p<0.01), and total cholesterol (p<0.05) level was found high in the young males compared to the adult males. It was found that the GGT, total protein and globulin levels were higher (p<0.05), total cholesterol (p<0.01) and total bilirubin (p<0.05) levels were lower in the adult females than were in the young females. The GGT activity and albumin level in the young dogs and total protein and albumin levels in the adult dogs were higher in the male dogs than were in the female dogs (p<0.05). In conclusion, this study showed that biochemical parameters of Anatolian shepherd dog, which is an invaluable genetic resource of Turkey, were affected by the age and gender. Furthermore; it is suggested that the detection of the reference range at some biochemical parameters in Kangal dog species according to age and sex will help not only veterinary surgeon but also investigators working on Kangal dogs.

Key Words: Age, Anatolian Shepherd dog, biochemical parameters, gender

Giriş

Ülkemizin yerli bir ırkı olan Kangal köpekleri; hey-betli duruşlu, iri ve güçlü görünümleri ile koyun ve keçi sürülerini koruma köpeğidir (8, 31). Yıllardır Kangal köpekleri Sivas Kangal bölgesinde çalışma kapasitesi ve belirgin bir dış görünüm için seleksi-yona tabii tutulmuştur. Ayrıca standart bir kürk rengi ve tipe sahip olması, başka köpeklerle me-lezleşmenin düşük düzeyde tutulmasına yardımcı

olurken, bir iş köpeği için sağlıklı bir gen havuzu ve genetik çeşitliliğinde korunmasına yardımcı olmuş-tur (22).

Kan, hayvanların sağlık durumunun değerlendiril-mesinde önemli bir materyaldir. Kanın biyokimya-sal parametreleri ile hayvanların fizyolojik ve pato-lojik durumları hakkında bilgi edilebilir (5, 7). Bes-lenme, stres, ısı, mevsim, hastalık, kas aktivitesi, gebelik, laktasyon, yaş, cinsiyet ve ırk gibi faktörler kan parametrelerinin fizyolojik değerlerini etkileye-bilir (3, 7, 14, 27). Bunların yanında kan örnekleri-nin alımı, metodoloji, örnekleme yöntemleriörnekleri-nin de Geliş Tarihi/Submission Date : 28.07.2010

(2)

kan analizlerinin sonuçlarını etkilediği bilinmektedir (1). Her hayvan türü için serum biyokimyasal de-ğerlerinin doğru yorumlanabilmesi için spesifik referans aralıklarının belirlenmesi gereklidir. An-cak, belirli yaş ya da ırktaki hayvanların kan değer-lerine daha az ihtiyaç duyulmaktadır. Bununla bir-likte bazı parametreler de farklı yaş grupları için farklı referans aralıkları gerektirmektedir (25). Birçok hayvan türünde yaş (11,16, 26, 28, 32, 36) ve cinsiyetin (11, 12, 15, 21, 28, 29, 32, 36) biyo-kimyasal parametreler üzerine etkilerini gösteren çalışmalar mevcuttur. Sağlıklı Kangal köpeklerine ait bazı biyokimyasal değerleri hakkında birçok çalışma bulunmasına rağmen (2, 17, 20), cinsiye-tin biyokimyasal parametrelere karşı etkisini belir-ten çalışmalar sınırlıdır (2, 20). Buna karşın, Kan-gal köpeklerinde yaşın biyokimyasal değerlere etkisini gösteren herhangi bir çalışmaya rastlana-mamıştır. Bu nedenle bu çalışmada, farklı yaş ve cinsiyetteki Kangal ırkı köpeklerin plazmalarında ALT, GGT aktiviteleri ile total kolesterol, total bilirubin, üre, total protein, albumin ve globulin düzeylerinin referans değerlerinin belirlenmesiyle hem klinisyenlere hem de Kangal köpekleriyle araştırma yapanlara katkı sağlaması amaçlanmış-tır.

Gereç ve Yöntem

Çalışmada Sivas’ın Kangal ilçesinde bulunan özel yetiştirici ve kamu kuruluşlarından temin edilen 40 ergin (1-10 yaş, 20 erkek ve 20 dişi) ve 32 genç (1-11 aylık, 12 erkek ve 20 dişi) olmak üzere top-lam 72 adet sağlıklı Kangal köpeği kullanılmıştır. Hayvanlardan V. cephalica antebrachii’den EDTA’lı tüplere kan örnekleri alınmış ve 3000 rpm’de 10 dakika santrifüj edilerek plazmaları ay-rılmıştır. Plazmalar ependorf tüplerine alınarak analizlere kadar -30 °C’de saklanmışlardır. Plazma ALT ve GGT aktiviteleri, total kolesterol, total bilirubin, total protein, albumin (TECO, ABD) ve üre (Biolabo, Fransa) düzeyleri ticari test kitleri ile spektrofoto-metre cihazında (Shimadzu UV-1700, Japonya) belirlenmiştir. Serum globulin düzeyleri total protein değerlerinden albumin değerleri çıka-rılarak tespit edilmiştir.

İstatistiksel değerlendirme

Öncelikli olarak yaş faktörü dikkate alınarak ergin erkek ile genç erkek ve ergin dişi ile genç dişi biyo-kimyasal parametreler yönünden karşılaştırılmıştır. Daha sonra cinsiyet faktörü göz önünde bulundu-rularak ergin erkek ile ergin dişi ve genç erkek ile genç dişi karşılaştırılmıştır. İlk olarak analizlerde

parametrik test varsayımlarının (normal dağılım ve varyansların homojenliği) karşılanıp karşılanmadı-ğı tespit edilmiştir. İki grubun karşılaştırılmasında parametrik test varsayımlarının karşılandığı du-rumlarda bağımsız iki örnek t testi, parametrik test varsayımlarının karşılanmadığı durumlarda Mann Whitney U testi kullanılmıştır. Tablolarda paramet-rik olmayan testler için Z, parametparamet-rik testler için ise t istatistikleri verilmiştir. İstatistiksel değerlendirme-de p≤0.05 düzeyi anlamlı farklılığın göstergesi ola-rak kabul edilmiştir.

Verilerin istatistikî analizleri SPSS 15.0 paket prog-ramı ile yapılmıştır (SPSS Inc., Chicago, Illinois, ABD).

Bulgular

Kangal köpeklerinde biyokimyasal parametreler; tablo 1 ve 2’de yaşa bağlı, tablo 3’te cinsiyete bağ-lı değişimler olarak verilmiştir.

Ergin erkekler ile genç erkekler karşılaştırıldığında; genç erkek köpeklerde plazma total kolesterol dü-zeyleri istatistikî olarak önemli düzeyde yüksek, total protein ve globulin düzeyleri ise düşük bulun-muştur (p<0.05). Erkeklerde plazma GGT aktivite-si ile total bilirubin, üre ve albumin düzeyleri yaştan etkilenmemiştir. Plazma ALT aktivitesi ise ergin erkeklerde gençlere göre daha yüksek çıkma eğili-minde olduğu (p=0.068) tespit edilmiş, ancak ista-tistiksel olarak anlamlı bulunmamıştır (Tablo 1). Ergin dişiler ile genç dişiler karşılaştırıldığında; ergin dişi köpeklerde plazma GGT aktivitesi, total protein ve globulin düzeylerinin (p<0.05) gençlere göre daha yüksek olduğu, total kolesterol (p<0.01) ve total bilirubin (p<0.05) düzeylerinin ise düşük olduğu gözlenmiştir. Dişilerde ALT aktivitesi, üre ve albumin düzeylerinin yaştan etkilenmediği sap-tanmıştır (Tablo 2).

Cinsiyet dikkate alındığında ise genç erkek köpek-lerde genç dişilere göre plazma GGT aktivitesi ve albumin düzeyinin, ergin erkek köpeklerde ise er-gin dişilere göre total protein ve albumin düzeyleri-nin istatistiksel olarak önemli düzeyde yüksek ol-duğu belirlenmiştir (p<0.05). Ergin dişilerde ergin erkeklere göre plazma kolesterol düzeylerinin (p=0.063), ergin erkeklerde ergin dişilere göre plazma globulin düzeylerinin daha yüksek çıkma eğiliminde olduğu (p=0.062) saptanmış, ancak istatistiksel olarak anlamlı bulunmamıştır. İncele-nen diğer parametreler ise cinsiyetten etkilenme-miştir (Tablo 3). T a b lo 1 . Erg in v e g e n ç e rk e k Ka n g a l k ö p e k le ri n d e b a z ı b iy o k im y a s a l p a ra m e tr e le r Er g in Er k e k ( n = 2 0 ) G e n ç Er k e k ( n = 1 2 ) Pa ra m e tr e le r D e ğ iş im s ın ır la rı M e d y a n D e ğ iş im s ın ır -la rı M e d y a n T e s t İs ta ti s ti ğ i / p A L T ( U /L ) 6 .5 4 -4 8 .5 0 2 7 .3 1 ± 2 .8 0 2 6 .5 9 3 .1 8 -4 9 .1 1 1 8 .6 7 ± 3 .6 0 1 6 .2 2 t= 1 .8 9 3 0 .0 6 8 G G T ( U /L ) 0 .3 9 -1 7 .9 9 7 .0 3 ± 1 .0 0 6 .9 5 0 .9 1 -2 4 .8 5 1 0 .1 1 ± 2 .1 0 8 .4 2 Z = -0 .9 1 5 0 .3 6 6 T .K o le s te ro l (m g /d l) 9 2 .3 9 -1 8 4 .6 1 1 4 9 .5 3 ± 5 .3 9 1 4 9 .5 3 1 2 0 .1 2 -3 1 2 .4 3 2 1 1 .6 2 ± 1 8 .9 4 2 1 3 .9 8 Z = -2 .4 1 8 0 .0 1 5 T .B il ir u b in ( m g /d l) 0 .3 4 -1 .5 1 0 .7 7 ± 0 .0 7 0 .7 7 0 .3 4 -1 .9 0 0 .9 4 ± 0 .1 6 0 .7 2 Z = -0 .3 3 2 0 .7 4 4 Ü re ( m g /d l) 7 .1 0 -7 1 .7 7 2 3 .4 3 ± 3 .1 1 2 2 .6 3 1 .8 7 -5 8 .6 0 2 4 .9 1 ± 4 .9 0 2 2 .4 3 Z = -0 .1 3 6 0 .8 9 3 T .Pr o te in ( g /d l) 4 .1 2 -8 .6 0 6 .6 1 ± 0 .2 4 6 .4 7 4 .1 9 -6 .5 4 5 .3 9 ± 0 .2 2 5 .3 3 t= -3 .4 6 6 0 .0 0 2 A lb u m in ( g /d l) 2 .6 3 -3 .6 7 3 .0 9 ± 0 .0 7 3 .0 4 2 .5 5 -3 .5 1 3 .0 5 ± 0 .0 8 3 .0 5 t= -0 .4 0 0 0 .6 9 2 G lo b u li n ( g /d l) 1 .3 9 -5 .5 7 3 .5 2 ± 0 .2 3 3 .4 1 1 .3 6 -3 .5 5 2 .3 4 ± 0 .1 9 2 .3 4 t= -3 .5 2 1 0 .0 0 1

(3)

kan analizlerinin sonuçlarını etkilediği bilinmektedir (1). Her hayvan türü için serum biyokimyasal de-ğerlerinin doğru yorumlanabilmesi için spesifik referans aralıklarının belirlenmesi gereklidir. An-cak, belirli yaş ya da ırktaki hayvanların kan değer-lerine daha az ihtiyaç duyulmaktadır. Bununla bir-likte bazı parametreler de farklı yaş grupları için farklı referans aralıkları gerektirmektedir (25). Birçok hayvan türünde yaş (11,16, 26, 28, 32, 36) ve cinsiyetin (11, 12, 15, 21, 28, 29, 32, 36) biyo-kimyasal parametreler üzerine etkilerini gösteren çalışmalar mevcuttur. Sağlıklı Kangal köpeklerine ait bazı biyokimyasal değerleri hakkında birçok çalışma bulunmasına rağmen (2, 17, 20), cinsiye-tin biyokimyasal parametrelere karşı etkisini belir-ten çalışmalar sınırlıdır (2, 20). Buna karşın, Kan-gal köpeklerinde yaşın biyokimyasal değerlere etkisini gösteren herhangi bir çalışmaya rastlana-mamıştır. Bu nedenle bu çalışmada, farklı yaş ve cinsiyetteki Kangal ırkı köpeklerin plazmalarında ALT, GGT aktiviteleri ile total kolesterol, total bilirubin, üre, total protein, albumin ve globulin düzeylerinin referans değerlerinin belirlenmesiyle hem klinisyenlere hem de Kangal köpekleriyle araştırma yapanlara katkı sağlaması amaçlanmış-tır.

Gereç ve Yöntem

Çalışmada Sivas’ın Kangal ilçesinde bulunan özel yetiştirici ve kamu kuruluşlarından temin edilen 40 ergin (1-10 yaş, 20 erkek ve 20 dişi) ve 32 genç (1-11 aylık, 12 erkek ve 20 dişi) olmak üzere top-lam 72 adet sağlıklı Kangal köpeği kullanılmıştır. Hayvanlardan V. cephalica antebrachii’den EDTA’lı tüplere kan örnekleri alınmış ve 3000 rpm’de 10 dakika santrifüj edilerek plazmaları ay-rılmıştır. Plazmalar ependorf tüplerine alınarak analizlere kadar -30 °C’de saklanmışlardır. Plazma ALT ve GGT aktiviteleri, total kolesterol, total bilirubin, total protein, albumin (TECO, ABD) ve üre (Biolabo, Fransa) düzeyleri ticari test kitleri ile spektrofoto-metre cihazında (Shimadzu UV-1700, Japonya) belirlenmiştir. Serum globulin düzeyleri total protein değerlerinden albumin değerleri çıka-rılarak tespit edilmiştir.

İstatistiksel değerlendirme

Öncelikli olarak yaş faktörü dikkate alınarak ergin erkek ile genç erkek ve ergin dişi ile genç dişi biyo-kimyasal parametreler yönünden karşılaştırılmıştır. Daha sonra cinsiyet faktörü göz önünde bulundu-rularak ergin erkek ile ergin dişi ve genç erkek ile genç dişi karşılaştırılmıştır. İlk olarak analizlerde

parametrik test varsayımlarının (normal dağılım ve varyansların homojenliği) karşılanıp karşılanmadı-ğı tespit edilmiştir. İki grubun karşılaştırılmasında parametrik test varsayımlarının karşılandığı du-rumlarda bağımsız iki örnek t testi, parametrik test varsayımlarının karşılanmadığı durumlarda Mann Whitney U testi kullanılmıştır. Tablolarda paramet-rik olmayan testler için Z, parametparamet-rik testler için ise t istatistikleri verilmiştir. İstatistiksel değerlendirme-de p≤0.05 düzeyi anlamlı farklılığın göstergesi ola-rak kabul edilmiştir.

Verilerin istatistikî analizleri SPSS 15.0 paket prog-ramı ile yapılmıştır (SPSS Inc., Chicago, Illinois, ABD).

Bulgular

Kangal köpeklerinde biyokimyasal parametreler; tablo 1 ve 2’de yaşa bağlı, tablo 3’te cinsiyete bağ-lı değişimler olarak verilmiştir.

Ergin erkekler ile genç erkekler karşılaştırıldığında; genç erkek köpeklerde plazma total kolesterol dü-zeyleri istatistikî olarak önemli düzeyde yüksek, total protein ve globulin düzeyleri ise düşük bulun-muştur (p<0.05). Erkeklerde plazma GGT aktivite-si ile total bilirubin, üre ve albumin düzeyleri yaştan etkilenmemiştir. Plazma ALT aktivitesi ise ergin erkeklerde gençlere göre daha yüksek çıkma eğili-minde olduğu (p=0.068) tespit edilmiş, ancak ista-tistiksel olarak anlamlı bulunmamıştır (Tablo 1). Ergin dişiler ile genç dişiler karşılaştırıldığında; ergin dişi köpeklerde plazma GGT aktivitesi, total protein ve globulin düzeylerinin (p<0.05) gençlere göre daha yüksek olduğu, total kolesterol (p<0.01) ve total bilirubin (p<0.05) düzeylerinin ise düşük olduğu gözlenmiştir. Dişilerde ALT aktivitesi, üre ve albumin düzeylerinin yaştan etkilenmediği sap-tanmıştır (Tablo 2).

Cinsiyet dikkate alındığında ise genç erkek köpek-lerde genç dişilere göre plazma GGT aktivitesi ve albumin düzeyinin, ergin erkek köpeklerde ise er-gin dişilere göre total protein ve albumin düzeyleri-nin istatistiksel olarak önemli düzeyde yüksek ol-duğu belirlenmiştir (p<0.05). Ergin dişilerde ergin erkeklere göre plazma kolesterol düzeylerinin (p=0.063), ergin erkeklerde ergin dişilere göre plazma globulin düzeylerinin daha yüksek çıkma eğiliminde olduğu (p=0.062) saptanmış, ancak istatistiksel olarak anlamlı bulunmamıştır. İncele-nen diğer parametreler ise cinsiyetten etkilenme-miştir (Tablo 3). T a b lo 1 . Erg in v e g e n ç e rk e k Ka n g a l k ö p e k le ri n d e b a z ı b iy o k im y a s a l p a ra m e tr e le r Er g in Er k e k ( n = 2 0 ) G e n ç Er k e k ( n = 1 2 ) Pa ra m e tr e le r D e ğ iş im s ın ır la rı M e d y a n D e ğ iş im s ın ır -la rı M e d y a n T e s t İs ta ti s ti ğ i / p A L T ( U /L ) 6 .5 4 -4 8 .5 0 2 7 .3 1 ± 2 .8 0 2 6 .5 9 3 .1 8 -4 9 .1 1 1 8 .6 7 ± 3 .6 0 1 6 .2 2 t= 1 .8 9 3 0 .0 6 8 G G T ( U /L ) 0 .3 9 -1 7 .9 9 7 .0 3 ± 1 .0 0 6 .9 5 0 .9 1 -2 4 .8 5 1 0 .1 1 ± 2 .1 0 8 .4 2 Z = -0 .9 1 5 0 .3 6 6 T .K o le s te ro l (m g /d l) 9 2 .3 9 -1 8 4 .6 1 1 4 9 .5 3 ± 5 .3 9 1 4 9 .5 3 1 2 0 .1 2 -3 1 2 .4 3 2 1 1 .6 2 ± 1 8 .9 4 2 1 3 .9 8 Z = -2 .4 1 8 0 .0 1 5 T .B il ir u b in ( m g /d l) 0 .3 4 -1 .5 1 0 .7 7 ± 0 .0 7 0 .7 7 0 .3 4 -1 .9 0 0 .9 4 ± 0 .1 6 0 .7 2 Z = -0 .3 3 2 0 .7 4 4 Ü re ( m g /d l) 7 .1 0 -7 1 .7 7 2 3 .4 3 ± 3 .1 1 2 2 .6 3 1 .8 7 -5 8 .6 0 2 4 .9 1 ± 4 .9 0 2 2 .4 3 Z = -0 .1 3 6 0 .8 9 3 T .Pr o te in ( g /d l) 4 .1 2 -8 .6 0 6 .6 1 ± 0 .2 4 6 .4 7 4 .1 9 -6 .5 4 5 .3 9 ± 0 .2 2 5 .3 3 t= -3 .4 6 6 0 .0 0 2 A lb u m in ( g /d l) 2 .6 3 -3 .6 7 3 .0 9 ± 0 .0 7 3 .0 4 2 .5 5 -3 .5 1 3 .0 5 ± 0 .0 8 3 .0 5 t= -0 .4 0 0 0 .6 9 2 G lo b u li n ( g /d l) 1 .3 9 -5 .5 7 3 .5 2 ± 0 .2 3 3 .4 1 1 .3 6 -3 .5 5 2 .3 4 ± 0 .1 9 2 .3 4 t= -3 .5 2 1 0 .0 0 1

(4)

Tartışma ve Sonuç

Plazma ya da serum biyokimyasal parametreler, bireysel ya da sürü halindeki hayvanların kliniksel ve metabolik olarak değerlendirilmesi amacıyla veteriner hekimlikte yaygın olarak kullanılmaktadır (33). Yaş ve cinsiyet gibifaktörler kan bileşenleri-nin fizyolojik düzeylerini etkileyebilmektedir (26, 36).

Genç hayvanların biyokimyasal parametrelerinin çoğu yetişkinler için bildirilen normal değerlerden farklıdır (4, 10). Hayvanlarda özellikle puberte dö-neminden önce oluşabilecek önemli değişiklikler-den dolayı birçok parametrelerde yaşa bağlı farklı-lıklar olduğu bilinmektedir (25). Yaşa bağlı olarak aktivitesi değişen biyokimyasal parametrelerden bir tanesi olan GGT enzimi (4), birçok doku hücre sitozollerinde, membranlarla ilişkili olarak bulun-masına rağmen serum düzeyindeki artışlar genel-likle karaciğerle ilgili hastalıkları ve özelgenel-likle köpek-lerde kolestazisi akla getirmektedir (34). Tiftik (34) ile Turgut (35) köpeklerde serum GGT aktivitesinin 0-11 U/l arasında olduğunu bildirmişlerdir. Sunulan çalışmada da ergin ve genç erkek köpeklerde elde edilen plazma GGT aktivitesinin bazı araştırmacı-ların (34, 35) bulguları ile uyumlu olduğu tespit edilmiştir. Kangal köpeklerinde plazma GGT aktivi-tesinin ergin dişilerde gençlere göre istatistikî ola-rak önemli düzeyde yüksek olduğu gözlenmiştir (p<0.05). Erginlerde GGT aktivitesinin yüksek ol-ması yaş gibi fizyolojik değişikliklerden kaynakla-nabileceğini düşündürmektedir.

Kolesterol, vücutta bütün steroid hormonlar, safra asitleri, vitamin D’nin öncül maddesi ve plazma

membranın bir bileşenidir (24). Turgut (35) genç Beagle köpeklerinde erginlerine göre serum koles-terol düzeyinin daha yüksek olduğunu belirtmiştir. Ayrıca köpeklerde serum kolesterol düzeyinin 125-270 mg/dl olduğunu rapor etmiştir. Sunulan çalış-mada da plazma kolesterol düzeylerinin bu refe-rans aralıklarında olduğu tespit edilmiş, genç erkek (p<0.05) ve dişilerde (p<0.01) erginlerine göre önemli düzeyde yüksek bulunmuştur. Gençlerde kolesterol düzeyinin yüksek olması, büyüme döne-minde besinlerle alınan kolesterol miktarının, ko-lesterol ve lipoprotein gibi metabolik sistemler üze-rine uzun süreli etkili olmasından kaynaklanabilir ve ayrıca anne sütü ile beslenen yeni doğanlarda ateroskleroza karşı savunma sisteminin daha iyi olabileceği kanıtlanmıştır (23, 27).

Total protein ve albumin yaşa bağlı olarak değişen biyokimyasal parametreler arasındadır (26). Plaz-ma proteinleri, plazPlaz-manın kolloidal osmotik basın-cının sağlanması, kan basınbasın-cının normal sınırlar içinde bulunması, savunma reaksiyonları ve asit-baz dengesinin düzenlenmesinde görevlidir (34). Bazı araştırmacılar tarafından köpeklerde total protein, albumin ve globulin düzeylerinin sırasıyla 5.3-7.3; 3.1-4 ve 1.8-3.8 g/dl olduğu rapor edilmiş-tir (19, 24). Kalaycıoğlu ve ark. (17) Kangal ırkı köpeklerde serum total protein ve albumin düzey-lerinin sırasıyla 5.34±1.38 ve 3.42±0.64 g/dl oldu-ğunu bildirmişlerdir. Sunulan çalışmada da plazma total protein düzeyinin bu araştırmacıların bildirdiği değerler (17, 19, 24) arasında olduğu saptanmış-tır. Albumin ve globulin düzeyleri ise Turgut (35) ‘un belirttiği referans değerler (2.3-3.8 ve 2.3-5.2 g/ dl) arasındadır. Albumin düzeyinin diğer

araştırıcı-T a b lo 2 . Erg in v e g e n ç d iş i Ka n g a l k ö p e k le ri n d e b a z ı b iy o k im y a s a l p a ra m e tr e le r Er g in D iş i (n = 2 0 ) G e n ç D iş i (n = 2 0 ) Pa ra m e tr e le r D e ğ iş im s ın ırl a rı M e d y a n D e ğ iş im s ın ırl a rı M e d y a n T e s t İs ta ti s ti ğ i / p A L T ( U /L ) 7 .5 9 -7 9 .7 6 3 0 .6 9 ± 4 .3 2 2 7 .5 9 1 .4 5 -9 0 .9 4 2 9 .0 6 ± 4 .6 3 2 7 .2 8 Z = -0 .3 5 2 0 .7 3 8 G G T ( U /L ) 2 .9 8 -1 8 .6 4 7 .9 1 ± 0 .8 6 7 .2 5 0 .5 2 -1 6 .9 6 5 .0 8 ± 0 .8 1 5 .0 0 Z = -2 .5 0 3 0 .0 1 1 T o ta l K o le s te ro l (m g /d l) 9 3 .8 8 -2 4 3 .7 3 1 7 0 .6 3 ± 8 .3 6 1 6 5 .6 2 6 5 .2 1 -1 3 8 .4 6 2 1 9 .6 8 ± 1 4 .5 8 2 1 3 .8 4 Z = -2 .5 9 7 0 .0 0 9 T o ta l B il ir u b in (m g /d l) 0 .2 9 -1 .3 7 0 .7 6 ± 0 .0 6 0 .7 6 0 .4 7 -2 .5 6 1 .2 0 ± 0 .1 3 1 .2 0 Z = -2 .3 9 8 0 .0 1 5 Ü re ( m g /d l) 5 .6 1 -5 3 .5 5 2 5 .7 6 ± 2 .8 7 2 3 .7 6 4 .1 1 -4 7 .3 7 1 9 .8 8 ± 2 .7 1 1 9 .5 7 t= 1 .4 9 3 0 .1 4 4 T o ta l Pr o te in ( g / d l) 4 .6 3 ± 7 .1 5 5 .8 8 ± 0 .1 5 5 .9 2 4 .1 4 -7 .2 1 5 .2 3 ± 0 .1 9 5 .1 2 t= -2 .6 6 2 0 .0 1 1 A lb u m in ( g /d l) 2 .4 4 -3 .5 2 2 .8 8 ± 0 .0 7 2 .8 5 2 .2 0 -3 .5 5 2 .7 7 ± 0 .0 8 2 .7 1 t= -1 .0 5 8 0 .2 9 7 G lo b u li n ( g /d l) 2 .0 4 -4 .4 3 3 .0 0 ± 0 .1 5 2 .8 7 1 .2 3 -3 .8 4 2 .4 5 ± 0 .1 7 2 .2 1 t= -2 .4 3 4

Tablo 3. Ergin ve genç erkek ve dişi Kangal köpeklerinde bazı biyokimyasal parametreler

Ergin Erkek – Ergin Dişi Genç Erkek - Genç Dişi

Parametreler Test İstatistiği P Test İstatistiği p ALT (U/L) t=-0.657 0.515 Z=-1.636 0.107 GGT (U/L) t=-0.666 0.509 Z=-2.025 0.044 Total Kolesterol (mg/ dl) Z=-1.855 0.063 Z=-0.272 0.803 Total Bilirubin (mg/dl) t=0.127 0.900 t=-1.258 0.218 Üre (mg/dl) Z=-0.758 0.461 t=0.977 0.336 Total Protein (g/dl) t=2.586 0.014 t=0.546 0.589 Albumin (g/dl) t=2.188 0.035 t=2.309 0.028 Globulin (g/dl) t=1.919 0.062 t=-0.433 0.668

(5)

Tartışma ve Sonuç

Plazma ya da serum biyokimyasal parametreler, bireysel ya da sürü halindeki hayvanların kliniksel ve metabolik olarak değerlendirilmesi amacıyla veteriner hekimlikte yaygın olarak kullanılmaktadır (33). Yaş ve cinsiyet gibi faktörler kan bileşenleri-nin fizyolojik düzeylerini etkileyebilmektedir (26, 36).

Genç hayvanların biyokimyasal parametrelerinin çoğu yetişkinler için bildirilen normal değerlerden farklıdır (4, 10). Hayvanlarda özellikle puberte dö-neminden önce oluşabilecek önemli değişiklikler-den dolayı birçok parametrelerde yaşa bağlı farklı-lıklar olduğu bilinmektedir (25). Yaşa bağlı olarak aktivitesi değişen biyokimyasal parametrelerden bir tanesi olan GGT enzimi (4), birçok doku hücre sitozollerinde, membranlarla ilişkili olarak bulun-masına rağmen serum düzeyindeki artışlar genel-likle karaciğerle ilgili hastalıkları ve özelgenel-likle köpek-lerde kolestazisi akla getirmektedir (34). Tiftik (34) ile Turgut (35) köpeklerde serum GGT aktivitesinin 0-11 U/l arasında olduğunu bildirmişlerdir. Sunulan çalışmada da ergin ve genç erkek köpeklerde elde edilen plazma GGT aktivitesinin bazı araştırmacı-ların (34, 35) bulguları ile uyumlu olduğu tespit edilmiştir. Kangal köpeklerinde plazma GGT aktivi-tesinin ergin dişilerde gençlere göre istatistikî ola-rak önemli düzeyde yüksek olduğu gözlenmiştir (p<0.05). Erginlerde GGT aktivitesinin yüksek ol-ması yaş gibi fizyolojik değişikliklerden kaynakla-nabileceğini düşündürmektedir.

Kolesterol, vücutta bütün steroid hormonlar, safra asitleri, vitamin D’nin öncül maddesi ve plazma

membranın bir bileşenidir (24). Turgut (35) genç Beagle köpeklerinde erginlerine göre serum koles-terol düzeyinin daha yüksek olduğunu belirtmiştir. Ayrıca köpeklerde serum kolesterol düzeyinin 125-270 mg/dl olduğunu rapor etmiştir. Sunulan çalış-mada da plazma kolesterol düzeylerinin bu refe-rans aralıklarında olduğu tespit edilmiş, genç erkek (p<0.05) ve dişilerde (p<0.01) erginlerine göre önemli düzeyde yüksek bulunmuştur. Gençlerde kolesterol düzeyinin yüksek olması, büyüme döne-minde besinlerle alınan kolesterol miktarının, ko-lesterol ve lipoprotein gibi metabolik sistemler üze-rine uzun süreli etkili olmasından kaynaklanabilir ve ayrıca anne sütü ile beslenen yeni doğanlarda ateroskleroza karşı savunma sisteminin daha iyi olabileceği kanıtlanmıştır (23, 27).

Total protein ve albumin yaşa bağlı olarak değişen biyokimyasal parametreler arasındadır (26). Plaz-ma proteinleri, plazPlaz-manın kolloidal osmotik basın-cının sağlanması, kan basınbasın-cının normal sınırlar içinde bulunması, savunma reaksiyonları ve asit-baz dengesinin düzenlenmesinde görevlidir (34). Bazı araştırmacılar tarafından köpeklerde total protein, albumin ve globulin düzeylerinin sırasıyla 5.3-7.3; 3.1-4 ve 1.8-3.8 g/dl olduğu rapor edilmiş-tir (19, 24). Kalaycıoğlu ve ark. (17) Kangal ırkı köpeklerde serum total protein ve albumin düzey-lerinin sırasıyla 5.34±1.38 ve 3.42±0.64 g/dl oldu-ğunu bildirmişlerdir. Sunulan çalışmada da plazma total protein düzeyinin bu araştırmacıların bildirdiği değerler (17, 19, 24) arasında olduğu saptanmış-tır. Albumin ve globulin düzeyleri ise Turgut (35) ‘un belirttiği referans değerler (2.3-3.8 ve 2.3-5.2 g/ dl) arasındadır. Albumin düzeyinin diğer

araştırıcı-T a b lo 2 . Erg in v e g e n ç d iş i Ka n g a l k ö p e k le ri n d e b a z ı b iy o k im y a s a l p a ra m e tr e le r Er g in D iş i (n = 2 0 ) G e n ç D iş i (n = 2 0 ) Pa ra m e tr e le r D e ğ iş im s ın ırl a rı M e d y a n D e ğ iş im s ın ırl a rı M e d y a n T e s t İs ta ti s ti ğ i / p A L T ( U /L ) 7 .5 9 -7 9 .7 6 3 0 .6 9 ± 4 .3 2 2 7 .5 9 1 .4 5 -9 0 .9 4 2 9 .0 6 ± 4 .6 3 2 7 .2 8 Z = -0 .3 5 2 0 .7 3 8 G G T ( U /L ) 2 .9 8 -1 8 .6 4 7 .9 1 ± 0 .8 6 7 .2 5 0 .5 2 -1 6 .9 6 5 .0 8 ± 0 .8 1 5 .0 0 Z = -2 .5 0 3 0 .0 1 1 T o ta l K o le s te ro l (m g /d l) 9 3 .8 8 -2 4 3 .7 3 1 7 0 .6 3 ± 8 .3 6 1 6 5 .6 2 6 5 .2 1 -1 3 8 .4 6 2 1 9 .6 8 ± 1 4 .5 8 2 1 3 .8 4 Z = -2 .5 9 7 0 .0 0 9 T o ta l B il ir u b in (m g /d l) 0 .2 9 -1 .3 7 0 .7 6 ± 0 .0 6 0 .7 6 0 .4 7 -2 .5 6 1 .2 0 ± 0 .1 3 1 .2 0 Z = -2 .3 9 8 0 .0 1 5 Ü re ( m g /d l) 5 .6 1 -5 3 .5 5 2 5 .7 6 ± 2 .8 7 2 3 .7 6 4 .1 1 -4 7 .3 7 1 9 .8 8 ± 2 .7 1 1 9 .5 7 t= 1 .4 9 3 0 .1 4 4 T o ta l Pr o te in ( g / d l) 4 .6 3 ± 7 .1 5 5 .8 8 ± 0 .1 5 5 .9 2 4 .1 4 -7 .2 1 5 .2 3 ± 0 .1 9 5 .1 2 t= -2 .6 6 2 0 .0 1 1 A lb u m in ( g /d l) 2 .4 4 -3 .5 2 2 .8 8 ± 0 .0 7 2 .8 5 2 .2 0 -3 .5 5 2 .7 7 ± 0 .0 8 2 .7 1 t= -1 .0 5 8 0 .2 9 7 G lo b u li n ( g /d l) 2 .0 4 -4 .4 3 3 .0 0 ± 0 .1 5 2 .8 7 1 .2 3 -3 .8 4 2 .4 5 ± 0 .1 7 2 .2 1 t= -2 .4 3 4

Tablo 3. Ergin ve genç erkek ve dişi Kangal köpeklerinde bazı biyokimyasal parametreler

Ergin Erkek – Ergin Dişi Genç Erkek - Genç Dişi

Parametreler Test İstatistiği P Test İstatistiği p ALT (U/L) t=-0.657 0.515 Z=-1.636 0.107 GGT (U/L) t=-0.666 0.509 Z=-2.025 0.044 Total Kolesterol (mg/ dl) Z=-1.855 0.063 Z=-0.272 0.803 Total Bilirubin (mg/dl) t=0.127 0.900 t=-1.258 0.218 Üre (mg/dl) Z=-0.758 0.461 t=0.977 0.336 Total Protein (g/dl) t=2.586 0.014 t=0.546 0.589 Albumin (g/dl) t=2.188 0.035 t=2.309 0.028 Globulin (g/dl) t=1.919 0.062 t=-0.433 0.668

(6)

ların (18, 19, 24) belirttiği değerlerden farklı olma-sının, bireysel fizyolojik değişiklikler, yaş, bakım, beslenme, çevresel faktörler ve araştırıcıların kul-landığı metot farklılığından kaynaklanabileceği vurgulanmıştır (28). Çeşitli hayvan türlerinde yapı-lan çalışmalarda (6, 13, 28, 30) serum total prote-in, albumin ve globulin düzeyinin yaşa bağlı olarak değişiklikler gösterebileceği belirtilmiştir. Sunulan çalışmada, ergin erkek (p<0.01) ve dişilerde (p<0.05) gençlere göre total protein ve globulin düzeylerinin önemli düzeyde yüksek olduğu tespit edilmiştir. Total protein düzeyindeki artışın vücutta-ki sıvı miktarının azalması veya gamma globulin miktarının artmasından kaynaklanabileceği (9) kanısına varılmıştır.

Bilirubin, karaciğer tarafından metabolize edilen organik bir anyondur. Eritrosit yıkımlanması arttı-ğında, primer hepatobiliar hastalıklarda veya ekstrahepatik obstruksiyonlarda total bilirubin kon-santrasyonunda artış meydana gelir (35). Köpek-lerde total bilirubin düzeyinin 0.1-0.6 mg/dl olduğu belirtilmiştir (34). Turgut (35) yaşla ilgili olarak se-rum bilirubin değerlerindeki değişiklikleri incelemiş, Beagle köpeklerde bilirubin düzeyinin 2 haftalıkken 0.0-2.00 mg/dl, 4 haftalıkken 0.0-0.9 mg/dl, 6 ve 8 haftalıkken ise 0.0-0.08 mg/dl olduğunu saptamış-tır. Sunulan çalışmada da Beagle köpeklerinde olduğu gibi genç dişi köpeklerde plazma total bilirubin düzeylerinin erginlere göre istatistikî ola-rak önemli düzeyde yüksek olduğu tespit edilmiştir (p<0.05). Bilirubin düzeyinin genç hayvanlarda yüksek olması, karaciğer ve dalakta bulunan mononükleer fagositoz sistemler tarafından fötal eritrositlerinin parçalanmasından kaynaklanabilir (10).

Altunok ve ark. (2) Sivas’ta yetiştirilen Kangal ırkı köpeklerde serum albumin düzeylerini erkeklerde 3.13 ± 0.26 g/dl, dişilerde ise 3.14 ± 0.05 g/dl oldu-ğunu ve istatistiksel olarak önemli bir fark gözlen-mediğini belirtmişlerdir. Mundim ve ark. (28) Doberman ırkı köpeklerde büyüme döneminde albumin düzeyinin cinsiyetten etkilenmediğini bil-dirmişlerdir. Oysaki sunulan çalışmada, kan biyo-kimyasal parametreleri cinsiyete göre incelendiğin-de, genç erkeklerde genç dişilere göre plazma GGT aktivitesi ve albumin düzeyinin, ergin erkek-lerde ise ergin dişilere göre total protein ve albumin düzeylerinin istatistiksel olarak önemli düzeyde yüksek olduğu belirlenmiş (p<0.05) ve bu bulguların bazı araştırmacıların (2, 28) bulgularıyla uyumlu olmamasının muhtemelen bireysel farklılık-lardan kaynaklanabileceği düşünülmüştür.

Pasquini ve ark. (32) köpeklerde total kolesterol düzeyinin cinsiyetten etkilendiğini ve dişilerde da-ha yüksek olduğunu ve erkeklerde 203.40±5.03

mg/dl (5.26±0.13 mmol/l), dişilerde 218.48±4.64 mg/dl (5.65±0.12 mmol/l) olarak rapor etmişlerdir. Altunok ve ark. (2) Sivas’ta yetiştirilen Kangal ırkı köpeklerde serum kolesterol düzeylerini erkeklerde 169.76±16.63 mg/dl (4.39±0.43 mmol/l), dişilerde ise 174.40±19.33 mg/dl (4.51± 0.50 mmol/l), Keçe-ci ve Durgun (20) da Konya’da yetiştirilen Kangal ırkı köpeklerde erkeklerde 134.57±6.22 mg/dl, dişi-lerde ise 132.32±6.62 mg/dl olarak belirlemişler ve cinsiyetler arasında serum kolesterol düzeyleri yönünden herhangi bir farklılık görülmediğini sap-tamışlardır. Sunulan çalışmada plazma kolesterol düzeylerinin (p=0.063) ergin dişilerde ergin erkek-lere göre, plazma globulin düzeylerinin ise ergin erkeklerde ergin dişilere göre daha yüksek çıkma eğiliminde olduğu (p=0.062) tespit edilmiş, ancak istatistiksel olarak anlamlı bulunmamıştır.

Sonuç olarak; yaşa bağlı olarak değişen biyokim-yasal parametreler erkeklerde ve dişilerde farklılık göstermektedir. Ergin erkek köpeklerde gençlere göre plazma total kolesterol düzeyleri düşük (p<0.05), total protein ve globulin düzeyleri ise yüksek (p<0.01) bulunmuştur. Ergin dişi köpekler-de ise plazma GGT aktivitesi, total protein ve globulin düzeylerinin genç dişi köpeklerden yüksek olduğu (p<0.05), total kolesterol (p<0.01) ve total bilirubin (p<0.05) düzeylerinin ise düşük olduğu belirlenmiştir. Cinsiyet dikkate alındığında ise, genç erkek köpeklerde plazma GGT aktivitesi ve albumin düzeyinin, ergin erkek köpeklerde de total protein ve albumin düzeylerinin dişilere göre daha yüksek olduğu tespit edilmiştir (p<0.05). Çalışma-da elde edilen veriler, ülkemiz için genetik bir kay-nak olan Kangal köpeklerinin bazı biyokimyasal parametrelerinin yaş ve cinsiyetten etkilendiğini göstermiştir. Ayrıca Kangal ırkına ait bazı biyokim-yasal değerlere ait referans aralıklarının yaş ve cinsiyete göre belirlenmesiyle hem klinisyenlere hem de Kangal köpekleriyle araştırma yapacaklara katkı sağlanabilecektir.

Kaynaklar

1. Almagor M, Lavid- Levy O, 2001. Effects of blood-collection systems and tubes on hematologic, chemical and coagulation tests and on plasma hemoglobin. Clin Chem, 47: 794-795.

2. Altunok V, Maden M, Nizamlıoğlu M, Togan İ, 2001. Some of the frequently used biochemical values of serum and plasma in three different populations of Anatolian shepherd dog. Revue Med Vet, 152 (3): 261-264.

3. Awah JN, Nottidge HO, 1998. Serum biochemical parameters in clinically healthy dogs in Ibadan. Trop Vet, 16: 123-129. 4. Boediker R, 1991. Die Bestimmung der

Gam-ma-Glutamyl-Transferase (GGT) in serum als indikator für die Kolostralmilch-Versorgung des Kalbes. Tierarztl Umschau, 46: 190-194. 5. Bush BM, 1991. Interpretation of Laboratory

Results for Small Animal. Clinician Blackwell Scientific Publication, London.

6. Chuang ST, Fung HP, Chang LTC, Lai FJ, Liu PC, 2001. The serum protein and its electrophoretic profile of young Formosan dogs. J Chin Soc Vet Sci, 27: 262-272. 7. Coles EH, 1986. Veterinary Clinical Pathology.

4th edition. W.B. Saunders Co. Philadelphia. 8. Çetin O, Tepeli C, 1996. Türkiye’de Türk

Ço-ban Köpeği Yetiştiriciliği. International Symposium on Turkish Shephered Dogs, Ekim, Konya, Turkey, pp: 217-225.

9. Çimtay I, Şahin T, 2000. Sığırların kan plaz-masındaki bazı biyokimyasal parametreler üzerinde yaşın etkileri. YYÜ Vet Fak Derg, 11: 74-78.

10. Egli CP, Blum JW, 1998. Clinical, haematological, metabolic and endocrine traits during the first three months of life suckling Simentaler calves held in a cow-calf operation. J Vet Med A, 45: 99-108.

11. Eren M, Başpınar N, 2004. Effects of dietary CrCl3 supplementation on some serum

biochemical markers in broilers. Influence of season, age and sex. Revue Med Vet, 155: 637-641.

12. Eren M, Çam Y, Uyanık F, Atalay Ö, 2006. Some blood biochemical parameters in flamingos. Revue Med Vet, 157: 277-279. 13. Gaikwad NZ, Deshpande SD, Bapat ST,

Parwe GB, 1992. Blood glucose and serum total protein levels in Jersey X Red Kandhari cattle with reference to age. Indian Vet J, 69:1091-1095.

14. Gündüz H, 2000. Holştayn ineklerinde bazı biyokimyasal parametrelerin mevsimsel deği-şimleri. YYÜ Vet Fak Derg, 11 (2): 50-53. 15. Haliloğlu S, Çınar M, 2004. The effect of sex

on some biochemical parameters in geese. Indian Vet J, 81: 1413-1414.

16. Jezek J, Klopcic M, Klinkon M, 2006. Influence of age on biochemical parameters in calves. Bull Vet Inst Pulawy, 50: 211-214.

17. Kalaycıoğlu L, Nizamlıoğlu M, Altunok V, 1995. Sağlıklı kangal köpeklerinde kanda bazı biyokimyasal parametreler. Vet Bil Derg, 11 (1): 47-49.

18. Kaneko JJ, Harvey JW, Bruss ML, 1997. Clinical Biochemistry of Domestic Animals. Fifth Edition. London: Academic Press, pp.1-905.

19. Karagül H, Altıntaş A, Fidancı UR, Sel T, 2000. Klinik Biyokimya, 1. Baskı, Medisan Yayınevi, Dışkapı-Ankara, ss.1-419.

20. Keçeci T, Durgun Z, 2001. Pointer, Alman Çoban Köpeği ve Kangal ırkı köpeklerde kan serumu tiroit hormonları, glikoz ve total koles-terol düzeyleri. Vet Bil Derg, 17 (4): 5-8. 21. Kmiee M, Baranowski P, 1999. Body weight,

haematocrit value, haemoglobin content and selected blood biochemical parameters in 5 month old Polish longuinal lambs in relation to sex. Bull Vet Inst Pulawy, 43: 89-94.

22. Kocher S, 2005. Kangal köpeği ve hayatta kalma şansı. 2nd International Kangal Dog Symposium- July 8 th, pp.117-125.

23. Lanting CI, Beorsma ER, 1996. Lipids in infant nutrition and their impact on later development. Curr Opin Lipidol, 7: 43-47. 24. Mert N, 1996. Veteriner Klinik Biyokimya,

Ulu-dağ Üniversitesi Güçlendirme Vakfı, Ceylan Matbaacılık, Bursa, ss.1-287.

25. Meyer DJ, Harvey JW, 2004. Veterinary Laboratory Medicine: Interpretation and Diagnosis, Third ed. Saunders, St. Louis, pp: 5.

26. Mohri M, Sharifi K, Eidi S, 2007. Hematology and serum biochemistry of Holstein dairy calves: Age related changes and comparison with blood composition in adults. Res Vet Sci, 83: 30-39.

27. Mott GE, Jackson EM, McMahan CA, McGill HC Jr, 1990. Cholesterol metabolism in adult baboons is influenced by infant diet. J Nutr, 120: 243-251.

28. Mundim AV, Coelho AO, Hortencio SM, Guimaraes EC, Espindola FS, 2007. Influence of age and sex on the serum biochemical pro-file of Doberman dogs in the growth phase. Comp Clin Pathol, 16: 41-46.

(7)