Ohsas 18001 İş Sağlığı Ve Güvenliği Yönetim Sistemleri Ve Bir İnşaat Firmasında Uygulanması

(1)

İSTANBUL TEKNİK ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

OHSAS 18001 İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ YÖNETİM SİSTEMLERİ VE BİR İNŞAAT

FİRMASINDA UYGULANMASI

YÜKSEK LİSANS TEZİ İnş. Müh. Ali İRİ

Anabilim Dalı: İNŞAAT MÜHENDİSLİĞİ Programı : YAPI MÜHENDİSLİĞİ

(2)

İSTANBUL TEKNİK ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

OHSAS 18001 İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ YÖNETİM SİSTEMLERİ VE BİR İNŞAAT

FİRMASINDA UYGULANMASI

YÜKSEK LİSANS TEZİ İnş. Müh. Ali İRİ

(501031168)

Tezin Enstitüye Verildiği Tarih : 6 Eylül 2007 Tezin Savunulduğu Tarih : 10 Eylül 2007

Tez Danışmanı : Yrd.Doç.Dr. Uğur MÜNGEN

Diğer Jüri Üyeleri Dr. Akın ERİŞKON (İ.T.Ü.)

Dr. Erdoğan YILMAZ (Y.T.Ü.)

(3)

Ö N S Ö Z M e s l e k i k a r i y e r i m d e P r o j e Y ö n e t i m i k o n u l a r ı n d a k e n d i m i v e m e s l e ğ i m i g e l i ş t i r m e k i s t e m e m i n ş a a t m ü h e n d i s l i ğ i n e b a k ı ş ı m ı d e ğ i ş t i r m i ş v e y ü k s e k l i s a n s y a p m a k a r a r ı m d a e t k i l i o l m u ş t u r . B u k a r a r d o ğ r u l t u s u n d a P r o j e Y ö n e t i m i k o n u l a r ı n d a k i b i l g i l e r i m i y ü k s e k l i s a n s s ü r e c i n d e d e ğ e r l i h o c a l a r ı m ı n d e s t e ğ i y l e d a h a d a i l e r i y e t a ş ı m a f ı r s a t ı b u l d u m . Ö z e l l i k l e ç a l ı ş m a l a r ı m b o y u n c a b e n i y ö n l e n d i r e n , a n l a y ı ş ı n ı v e h o ş g ö r ü s ü n ü e s i r g e m i y e n h o c a m Y r d . D o ç . D r . U ğ u r M Ü N G E N ’ e t e ş e k k ü r e d e r i m . Y u r t d ı ş ı n d a b u l u n d u ğ u m d ö n e m l e r d e y a r d ı m l a r ı n ı e s i r g e m e y e n v e e n y o ğ u n d ö n e m l e r i n d e b i l e d e s t e ğ i n i s ü r d ü r e n d e ğ e r l i d o s t u m E v r e n D E M İ R Y Ü R E K ’ e t e ş e k k ü r e d e r i m . A y r ı c a h e r z a m a n ö r n e k a l d ı ğ ı m v e b a ş a r ı l a r ı y l a g u r u r d u y d u ğ u m d o s t u m M e h m e t N u r i Ç A N K A Y A ’ y a v e b u g ü n l e r e g e l m e m i s a ğ l a y a n v e b e n i y e t i ş t i r e n a i l e m e t e ş e k k ü r e d e r i m . V e s o n o l a r a k ç a l ı ş m a h a y a t ı m v e t e z ç a l ı ş m a m b o y u n c a y a ş a d ı ğ ı m z o r l u k l a r d a d e s t e ğ i n i e s i r g e m e y e n h e r z a m a n y a n ı m d a o l a n s e v g i l i e ş i m İ p e k ’ e ö z e l l i k l e t e ş e k k ü r e d e r i m . M a y ı s , 2 0 0 7 İ n ş . M ü h . A l i İ R İ

(4)

İÇİNDEKİLER KISALTMALAR vı TABLO LİSTESİ vıı ŞEKİL LİSTESİ vııı SEMBOL LİSTESİ ıx ÖZET x SUMMARY xı 1. GİRİŞ 1

1.1. İş Sağlığı Ve Güvenliği Kavramları 1

1.1.1. İş Güvenliği Kavramı 2

1.1.2. İşçi, İşveren, İş Yeri 3

1.1.3. Kaza Kavramı ve İş Kazası 3

1.1.3.1. Teknik Açıdan İş kazası Kavramı 5

1.1.3.2. Hukuksal Açıdan İş Kazası Kavramı 7

1.1.4. Meslek Hastalığı Kavramı 8

1.1.5. Geçici İş Göremezlik, Sürekli İş Göremezlik, Malullük Kavramları 8

1.2. Türkiye`deki İş Güvenliği Mevzuatı 9

2. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KARŞILAŞTIRMA ÖLÇÜTLERİ VE

KONUN ÖNEMİ 14

2.1. Kaza, Olay, Meslek Hastalığı Araştırma ve İstatistik Kayıt Oluşturulması 14

2.2. Kaza, Olay, Meslek Hastalığı Kayıt Analizleri 15

2.2.1. Kaza Sıklığı 16

2.2.2. Kaza Tekrarlama Oranı 17

2.2.3. “Kaza Sayısı/Prim Ödenen Gün Sayısı” Oranı 18

2.2.4. “Kaza Sayısı/İşyeri Sayısı” Oranı 19

2.2.5. Kaza Ağırlık Oranı 19

2.6. Konunun Önemi 20

2.6.1. Türkiye’deki İş Kazalarının Sayısal Durumu ve Sosyal Açıdan Önemi 22

2.6.2. İş Kazalarının Neden Olduğu Maddi Kayıplar 25

2.6.2.1. Dolaysız (Direkt) Maliyetler 26

2.6.2.2. Dolaylı (İndirekt) Maliyetler : 27

2.6.2.3. İşgücü Kaybı : 29

2.6.2.4. Üretim Kaybı : 29

2.6.2.5. İşyerindeki Maddi Hasarların Giderilmesi Harcamaları : 29

2.6.2.6. Firmanın Prestij Kaybı : 29

2.6.2.7. Soruşturma Masrafları : 30

3. OHSAS 18001 İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ YÖNETİM SİSTEMLERİ

ŞARTLAR 31

3.1. OHSAS 18001:İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi 31 3.1.1. İş Sağlığı ve Güvenliği Standartlarının Gelişimi 35 3.1.2. OHSAS 18001 İş Sağlığı ve İş Güvenliği Yönetim Sisteminin Amacı ve

(5)

3.2 OHSAS 18001 İçeriği 42

3.2.1. Kapsam 42

3.2.2. Atıf yapılan standardlar ve/veya dokümanlar. 43

3.2.3. Terimler ve tarifler 44 3.2.3.1. Kaza 44 3.2.3.2. Tetkik 44 3.2.3.3. Sürekli iyileştirme 44 3.2.3.4. Tehlike 45 3.2.3.5. Tehlike tanımlaması 45 3.2.3.6. Olay 45 3.2.3.7. İlgili taraflar 45 3.2.3.8. Uygunsuzluk 45 3.2.3.9. Hedefler 46 3.2.3.10. İş sağlığı ve güvenliği 46 3.2.3.11. İSG yönetim sistemi 46 3.2.3.12. Kuruluş 46 3.2.3.13. Performans 46 3.2.3.14. Risk 47 3.2.3.15. Risk degerlendirmesi 47 3.2.3.16. Güvenlik 47 3.2.3.17 .Katlanılabilir risk 47

3.2.4. İSG yönetim sistemi unsurları 47

3.2.4.1. Genel şart 48

3.2.4.2. İSG Politikası 48

3.2.4.3. Planlama 49

3.2.4.4. Uygulama ve işletme 52

3.2.4.5. Kontrol ve düzeltici faaliyet 57

3.2.4.6. Yönetimin gözden geçirmesi 61

4. UYGULAMA PROJESİ TÜRKİYE 62

4.1 . Proje Hakkında Genel Bilgi 62

4.2 . OHSAS 18001’in Çeşmelervadisi Projesinde Uygulanması 62

4.2.1. Genel 62

4.2.2. Sağlık ve Güvenlik Politikası 62

4.2.3. Planlama 67

4.2.4. Uygulama ve işlem 81

4.2.5. Kontrol ve Düzeltici Faaliyetler 91

(6)

5. RUSYA'da ALIŞVERİŞ MERKEZİ PROJESİ İSG UYGULAMALARI 104

5.1 . Proje Özellikleri 104 5.2 . Firmanın İSG Politikası 104

5.3 . Ana Aktivitelerdeki Tehlikeler ve Alınması Gereken Önlemler 105

5.3.1. Kazı 105

5.3.2. Kazık Çakma Faaliyeti 106

5.3.3. Betonarme İmalatı 109

5.3.4. Betonarme Kalıp Montaj Çalışması 110

5.3.5. Betonarme Demir Montaj Çalışması 112

5.3.6. Beton Pompasıyla Beton Dökülmesi 114

5.3.7. Betonarme İmalatı Sırasında Vibratör Kullanılması 115

5.3.8. Betonarme Kalıpların Sökülmesi 115

5.3.9. Kalıp ve Demirlerin İstiflenmesi 118

5.3.10. Çelik Makas Montajı 119

5.3.11. Çatı Sacı İmalatı 125

5.3.12. Gaz Beton Duvar İmalatı 127

5.3.13. Park Katı Tavan İzolasyonu 130

5.3.14. Vinçler 131 5.3.15. Yurtlar 133 5.3.16. Servis Otobüsleri 134 5.3.17. Soyunma Odaları 134 5.3.18. Şantiye Ofisleri 135 5.3.19. Yemekhaneler 136

5.3.20. Malzeme Stok Ambarları 136

5.3.21. Akaryakıt Depoları 138

5.3.22. Propan Asetilen ve Oksijen Tüplerini Depoladığımız Yerler 138

5.3.23. Isımak Ve Benzeri Isıtıcıların Kullanıldığı İmalat Alanları 139

5.3.24. Evlerde ve Otellerde Yangın Güvenliği 140

6. SONUÇLAR VE TARTIŞMA 141

KAYNAKLAR 145

EKLER 147

(7)

KISALTMALAR

SSK : Sosyal Sigortalar Kurumu

OHSAS : Occupational Health and Safety Assessment Series TS : Türk

Standardı

İSİG : İş Sağlığı ve İş Güvenliği

OHSMS : Occupational Health and Safety Management System

DNV : Det Norske Veritas

ISO : International Standards Organization

TMB : Technical Management Board

TSE : Türk Standartları Enstitüsü

İSG : İş Sağlığı ve Güvenliği

BS 8800 : Guide to occupational health and safety management systems

KÇS : Kalite, Çevre ve Sağlık

YGG : Yönetim Gözden Geçirme

ÇSG : Çevre Sağlığı ve Güvenliği

S&G : Sağlık ve Güvenlik

TAB : Tablo

(8)

TABLO LİSTESİ

Sayfa No

Tablo 2.1. 2005 Yılı iş kazaları sıklık ve ağırlık hızları ……… 16

Tablo 2.2. İş kazası veya meslek hastalığı sonucu ölümlerin yaş uruplarına göre dağılımı... ₂₁

Tablo 2.3 İş kazalarının meydana geldiği iş saatlerine göre dağılımı... 23

Tablo 4.1 İş öncesi risk değerlendirmesi kılavuz tablosu... 74

Tablo A.1 TS 18001, ISO 14001:1996 ve ISO 9001:1994 ile eşleştirme... 147

Tablo A.2 TS 18001, ISO 14001:1996 ve ISO 9001:2000 ile eşleştirme... 149

(9)

ŞEKİL LİSTESİ Sayfa No Şekil 1.1 Şekil 1.2 Şekil 2.1 Şekil 2.2 Şekil 2.3 Şekil 2.4 Şekil 3.1 Şekil 3.2 Şekil 3.3 Şekil 3.4 Şekil 3.5 Şekil 3.6 Şekil 4.1 Şekil 4.2 Şekil 4.3 Şekil 4.4 Şekil 4.5 Şekil 5.1 Şekil 5.2 Şekil 5.3 Şekil 5.4 Şekil 5.5 Şekil 5.6 Şekil 5.7 Şekil 5.8 Şekil 5.9 Şekil 5.10 Şekil 5.11 Şekil 5.12 Şekil 5.13 Şekil 5.14 Şekil 5.15 Şekil 5.16 Şekil 5.17 Şekil 5.18 Şekil 5.19 Şekil 5.20 Şekil 5.21 Şekil 5.22 Şekil 5.23 Şekil 5.24 Şekil 5.25 : Domino Etkisi... : Kazaları Oluşturan Ögelerin (Dominoların) Açınımı... : İş kazalarının meydana geldiği iş saatlerine göre dağılım... : İş kazası veya meslek hastalığı sonucu ölümlerin yaş gruplarına göre dağılımı...

:İş Kazası Maliyetleri Buz Dağı Örneği... : PUKÖ Döngüsü... : Başarılı bir ISG yönetim sistemi elemanları... : İSG politikası... : Planlama... : Uygulama ve İşletme... : Kontrol ve düzeltici faaliyet... : Yönetimin gözden geçirmesi... : İSG Yönetim Sistemi-Politika... . : İSG Yönetim Sistemi-Risk Değerlendirme ... : İSG Yönetim Sistemi- Yasal gerekler... : İSG Yönetim Sistemi- Hedefler... : Şantiye Acil Eylem Paftası... : Yaya Yürüme Yolu... : Kazık Çakma 1... : Kazık Çakma 2... : Korkuluklu Merdiven... : Vinç Çalışması Demir... : Vinç Çalışması Kalıp... : Çivi Batması... : Güvensiz Boşluk Korkuluğu... : Kalıp Taşınması... : Çelik Makas Nakli... : Uyarı Levhası... : Çelik Makas Taşınması... : Paletli Rus Vinci... : Çelik Makas Montajı 1... : Çelik Makas Boyası... : Çelik Makas Montajı 2... : Çelik Makas Montajı 3... : Çatı Sacı Montajı 1... : Gaz Beton Duvar imalatı 1... : Gaz Beton Duvar imalatı 2... : Gaz Beton Duvar imalatı 3... : Park Kati Tavan İzolasyonu... : Paletli Rus Vinci 1... : Paletli Rus Vinci 2... : Mobil Vinç Çalışması...

6 7 24 25 28 33 47 49 49 52 57 61 63 67 75 78 91 107 108 109 111 112 113 116 117 119 120 120 121 122 123 123 124 125 126 128 129 129 130 131 132 133

(10)

SEMBOL LİSTESİ kf _{: K a z a T e k r a r l a m a O r a n ı}

k

p_:_{“ K a z a S a y ı s ı / P r i m Ö d e n e n G ü n S a y ı s I ” O r a n ı}

k

i : “ K a z a S a y ı s ı / İ ş y e r i S a y ı s ı ” O r a n ı

k

a : K a z a A ğ ı r l ı k O r a n ı

k

s_:_{K a z a S ı k l ı ğ ı} K : K a z a s a y i s i A : Ç a l ı ş a n İ ş ç i S a y ı s ı H : Ç a l ı ş ı l a n S a a t T o p l a m ı Tp_{: P r i m ö d e n e n g ü n s a y ı s ı} N : İ ş y e r i s a y ı s ı T k : K a y b e d i l e n i ş g ü n ü s a y ı s ı

(11)

OHSAS 18001 İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ YÖNETİM SİSTEMLERİ VE BİR İNŞAAT FİRMASINDA UYGULANMASI

ÖZET

Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) yayınlarına göre, dünyada her yıl 2.2 milyon çalışan işle bağlantılı kazalar ve meslek hastalıkları sonucu hayatını kaybetmektedir. 270 milyon çalışan kazaya ve 160 milyon çalışan meslek hastalığına maruz kalmaktadır.

Özellikle ülkemizde meydana gelen kazaların sıklığı, maddi ve manevi kayıpların büyüklüğünün fazla olması ve aynı zamanda yapılan istatiksel çalışmalarda dünya ülkeleri kaza sıralamasında ilk sıralarda yer alması konunun önemini iyice artırmaktadır.

Yüksek lisans tezi olarak sunulan bu çalışmada , İş Sağlığı ve Güvenliği, OHSAS 18001 İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi ve bir inşaat firmasında uygulanması anlatılacaktır.

Altı bölümden oluşan çalışmanın birinci bölümünde konuya giriş yapılarak, İş Sağlığı ve Güvenliği kavramları kısaca açıklanmıştır.

İkinci bölümde ise İş Sağlığı ve Güvenliği karşılaştırma ölçütlerine ve konunun önemine değinilmiştir.

Üçüncü bölümde İş Sağlığı ve Güvenliği standartlarının gelişimi, OHSAS 18001 İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sisteminin şartları ,sisteminin amacı ve yararları açıklanmaya çalışılmıştır.

Daha sonraki bölümde OHSAS 18001 İş Sağlığı ve Güvenliği yönetim sisteminin bir inşaat firmasındaki uygulaması ek alınmış yapılması gerekenler ve gerçekleşen uygulama anlatılmıştır.

Değerlendirmenin sonucunda şirketlerin sağlık ve güvenlik yükümlülüklerini etkin bir şekilde yerine getirebilmeleri için etkin bir yönetim sistemine ihtiyaç vardır,uygulamada önemli olan sistemin çalışması ve ihtiyaçlara cevap vermesidir. OHSAS 18001 İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi bu ihtiyacı sağlamak için iskelet bir yapıyı oluşturur. Sistemin esnek bir yapıya ve sürekli gelişime açık olması inşaat firmalarında uygulanabilirliğini atırdığından, fırmalarda riskin indirgenmesini, rekabet avantajıni, ve yasal gerekleri yerine getirmesi gibi avantajları sağlamaktadır. Sonuc olarak OHSAS 18001 İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi bir amac değil işimizi kolaylaştırmak için bir arac olup, inşaat firmalarında kolayca uygulanabilir.

(12)

OHSAS 18001 0CCUPATIONAL HEALT AND SAFETY MANAGEMENT SYSTEM AND ITS APPLICATION IN CONSTRUCTION COMPANY

SUMMARY

According to ILO, every year, 2.2 million employees all around the world die because of accidents and diseases related with work. 270 million employees have accidents, 160 million employees suffer from diseases related with work.

In our country, especially the frequency of the accidents, the intensity of losses and as per the statistical studies, having the first place among world countries in terms of accidents, magnify the importance of the subject.

In this postgraduate thesis, Health & Safety, OHSAS18001 Occupational Healt and Safety Management System, and applications in a construction company will be told. The first part of the study which consist of six parts is introduction and occupational healt and safetyworks concepts are briefly explained.

Second part is about the comparison criteria and importance of whole subject.

In third part, developments of occupational healt and safetyworks standards, details of OHSAS18001 Occupational Healt and Safety Management System, purpose and benefits of the system are explained.

Next part consists of theoretical musts and actual actions about the said system in a construction company.

In conclusion, in order for the companies to be able to fulfil their health and safety responsibilities, an efficient management system is required. What matters in applications is feasible continuity of the system and its ability to fulfil the needs/necessities. OHSAS18001 Occupational Healt and Safety Management System is the skeleton to provide aforementioned. Since system’s flexibility and being open to continuous development increases the applicability in construction companies, it enables the company to have advantages like reduced risks, increased ability to competition, fulfilling the requirements in the law. As a result, OHSAS18001 Occupational Healt and Safety Management Systemis not a purpose for us but an easy-to-apply device to make things easier.

(13)

1 . G İ R İ Ş

1.1. İş Sağlığı Ve Güvenliği Kavramları

İ ş S a ğ l ı ğ ı v e G ü v e n l i ğ i k a v r a m ı , t e h l i k e l e r i n ö n l e n m e s i n i n y a n ı n d a r i s k l e r i n ö n g ö r ü l m e s i , d e ğ e r l e n d i r i l m e s i v e b u r i s k l e r i t a m a m e n o r t a d a n k a l d ı r a b i l m e k y a d a z a r a r l a r ı n ı e n a z a i n d i r e b i l m e k i ç i n y a p ı l a c a k ç a l ı ş m a l a r ı i ç e r m e k t e d i r . E v r e n s e l a n l a m d a İ ş S a ğ l ı ğ ı v e G ü v e n l i ğ i ; h e n ü z b i r t e h l i k e o l u ş m a m ı ş , i ş l e t m e d e b i r a r ı z a o l u ş m a m ı ş k e n b i l e i ş l e t m e d e o l u ş a b i l e c e k t e h l i k e l e r i n v e r i s k l e r i n ö n g ö r ü l e r e k b u n l a r ı n k a b u l e d i l e b i l i r o l u p o l m a d ı ğ ı n a k a r a r v e r m e ç a l ı ş m a l a r ı n ı d a b e r a b e r i n d e g e t i r m e k t e d i r v e k o n u y u “ p r o a k t i f ” y a k l a ş ı m l a e l e a l m a k t a d ı r [ 1 , s . 5 ]. D ü n y a S a ğ l ı k Ö r g ü t ü ( W H O ) i l e U l u s l a r a r a s ı Ç a l ı ş m a Ö r g ü t ü ( I L O ) İ ş S a ğ l ı ğ ı v e G ü v e n l i ğ i n i , “ T ü m m e s l e k l e r d e i ş ç i l e r i n b e d e n s e l , r u h s a l , s o s y a l i y i l i k d u r u m l a r ı n ı e n ü s t d ü z e y e u l a ş t ı r m a k , b u d ü z e y d e s ü r d ü r m e k , i ş ç i l e r i n ç a l ı ş m a k o ş u l l a r ı y ü z ü n d e n s a ğ l ı k l a r ı n ı n b o z u l m a s ı n ı ö n l e m e k , i ş ç i l e r i ç a l ı ş t ı r ı l m a l a r ı s ı r a s ı n d a s a ğ l ı ğ a a y k ı r ı e t m e n l e r d e n o l u ş a n t e h l i k e l e r d e n k o r u m a k , i ş ç i l e r i f i z y o l o j i k v e p s i k o l o j i k d u r u m l a r ı n a e n u y g u n m e s l e k s e l o r t a m l a r a y e r l e ş t i r m e k v e b u d u r u m l a r ı n a e n u y g u n m e s l e k s e l o r t a m l a r a y e r l e ş t i r m e k v e b u d u r u m l a r ı s ü r d ü r m e k , ö z e t o l a r a k i ş i n i n s a n a v e h e r i n s a n ı n k e n d i i ş i n e u y u m u n u s a ğ l a m a k ” o l a r a k t a n ı m l a m ı ş t ı r . İ ş s a ğ l ı ğ ı v e g ü v e n l i ğ i d e n i l d i ğ i n d e g e n e l a n l a m d a y a l n ı z c a ç a l ı ş a n l a r ı n d e ğ i l t ü m i ş l e t m e n i n v e ü r e t i m i n g ü v e n l i ğ i n i n

(14)

d ü ş ü n ü l m e s i g e r e k i r . B u ü ç a y r ı a l a n d a k i ç a l ı ş m a l a r ı n b i r l i k t e m e v c u t o l m a s ı h a l i n d e ç a l ı ş a n l a r ı n g ü v e n l i ğ i n i t a m o l a r a k s a ğ l a m a k m ü m k ü n o l a c a k t ı r [ 1 , s . 5 ] . . İ ş ç i l e r i n i ş k a z a l a r ı n a u ğ r a m a l a r ı n ı v e m e s l e k h a s t a l ı k l a r ı n a t u t u l m a l a r ı n ı ö n l e m e k , s a ğ l ı k l ı v e g ü v e n l i ç a l ı ş m a o r t a m ı n ı o l u ş t u r m a k i ç i n a l ı n m a s ı g e r e k e n ö n l e m l e r d i z i s i n e i ş s a ğ l ı ğ ı v e g ü v e n l i ğ i d i y e b i l i r i z . İ ş S a ğ l ı ğ ı v e G ü v e n l i ğ i ( İ S G ) ; İ ş y e r l e r i n d e i ş i n y ü r ü t ü l m e s i s ı r a s ı n d a , ç e ş i t l i n e d e n l e r d e n k a y n a k l a n a n s a ğ l ı ğ a z a r a r v e r e b i l e c e k k o ş u l l a r d a n k o r u n m a k a m a c ı y l a y a p ı l a n s i s t e m l i v e b i l i m s e l ç a l ı ş m a l a r d ı r . İ S G ; t ı b b ı n , t e k n i ğ i n v e b i r ç o k b i l i m ( F i z i k , K i m y a , M ü h e n d i s l i k , S o s y o l o j i , P s i k o l o j i , H u k u k , S o s y a l P o l i t i k a v b . ) D a l l a r ı n ı n i l g i a l a n ı n a g i r e n m u l t i s e k t ö r e y e l b i r ç a l ı ş m a a l a n ı d ı r . T ü m s e k t ö r l e r d e k i a m a ç , ç a l ı ş a n l a r ı k o r u m a k , i ş l e t m e v e ü r e t i m g ü v e n l i ğ i n i s a ğ l a m a k t ı r [21, s.10]. 1 . 1 . 1 . İ ş G ü v e n l i ğ i K a v r a m ı İ ş k a z a l a r ı n ı v e b u n l a r ı n n e d e n o l d u k l a r ı k a y ı p l a r ı e n a z a i n d i r m e k a m a c ı y l a , b i l i m s e l a r a ş t ı r m a l a r a d a y a l ı g ü v e n l i k ö n l e m l e r i n i n s a p t a n m a s ı v e u y g u l a n m a s ı d o ğ r u l t u s u n d a k i ç a l ı ş m a l a r k ı s a c a i ş g ü v e n l i ğ i t e r i m i i ç i n d e t o p l a n m a k t a d ı r . G e n e l a n l a m d a i ş g ü v e n l i ğ i k a v r a m ı ç a l ı ş a n l a r ı n , i ş l e t m e n i n v e ü r e t i m i n h e r t ü r l ü t e h l i k e v e z a r a r l a r d a n k o r u n m a s ı n ı i ç e r m e k t e d i r . İ n s a n h a y a t ı n ı n ö n c e l i k t a ş ı m a s ı n e d e n i y l e , i ş l e t m e v e ü r e t i m g ü v e n l i ğ i k o n u l a r ı n ı n i k i n c i p l a n d a k a l d ı ğ ı v e u l u s l a r a r a s ı a l a n d a i ş g ü v e n l i ğ i k a v r a m ı y l a g e n e l o l a r a k ç a l ı ş a n l a r ı n g ü v e n l i ğ i n i n i f a d e e d i l d i ğ i g ö r ü l m e k t e d i r . B u y a k l a ş ı m e s a s a l ı n d ı ğ ı n d a , k a v r a m i ç i n a ş a ğ ı d a k i t a n ı m u y g u n g ö r ü l m e k t e d i r .

(15)

İ ş y e r i n d e ç a l ı ş m a k o ş u l l a r ı n d a n k a y n a k l a n a n ç a l ı ş a n l a r a y ö n e l i k t e h l i k e l e r i n a r a ş t ı r ı l m a s ı v e ö n l e n m e s i a m a c ı y l a y a p ı l a n y ö n t e m l i ç a l ı ş m a l a r ı n t ü m ü n e i ş g ü v e n l i ğ i d e n i r [ 2 , s . 5 ]. İ ş g ü v e n l i ğ i , i ş l e r i n d e ç a l ı ş a n l a r ı n i ş i n y a p ı l m a s ı i l e i l g i l i o r t a y a ç ı k a n t e h l i k e l e r d e n b e d e n s e l v e r u h s a l o l a r a k z a r a r g ö r m e m e s i i ç i n a l ı n m a s ı g e r e k l i h u k u k i , t e k n i k v e t ı b b i ö n l e m l e r i s a ğ l a m a y a y ö n e l i k s i s t e m l i ç a l ı ş m a l a r d ı r[ 4 , s . 1 4 2 ]. 1 . 1 . 2 . İ ş ç i , İ ş v e r e n , İ ş Y e r i B i r i ş s ö z l e ş m e s i n e d a y a n a r a k ç a l ı ş a n g e r ç e k k i ş i y e i ş ç i , i ş ç i ç a l ı ş t ı r a n g e r ç e k v e y a t ü z e l k i ş i y e y a h u t t ü z e l k i ş i l i ğ i o l m a y a n k u r u m v e k u r u l u ş l a r a i ş v e r e n , i ş ç i i l e i ş v e r e n a r a s ı n d a k u r u l a n i l i ş k i y e i ş i l i ş k i s i d e n i r . İ ş v e r e n t a r a f ı n d a n m a l v e y a h i z m e t ü r e t m e k a m a c ı y l a m a d d î o l a n v e o l m a y a n u n s u r l a r i l e i ş ç i n i n b i r l i k t e ö r g ü t l e n d i ğ i b i r i m e i ş y e r i d e n i r . İ ş v e r e n i n i ş y e r i n d e ü r e t t i ğ i m a l v e y a h i z m e t i l e n i t e l i k y ö n ü n d e n b a ğ l ı l ı ğ ı b u l u n a n v e a y n ı y ö n e t i m a l t ı n d a ö r g ü t l e n e n y e r l e r ( i ş y e r i n e b a ğ l ı y e r l e r ) i l e d i n l e n m e , ç o c u k e m z i r m e , y e m e k , u y k u , y ı k a n m a , m u a y e n e v e b a k ı m , b e d e n v e m e s l e k î e ğ i t i m v e a v l u g i b i d i ğ e r e k l e n t i l e r v e a r a ç l a r d a i ş y e r i n d e n s a y ı l ı r . İ ş y e r i , i ş y e r i n e b a ğ l ı y e r l e r , e k l e n t i l e r v e a r a ç l a r i l e o l u ş t u r u l a n i ş o r g a n i z a s y o n u k a p s a m ı n d a b i r b ü t ü n d ü r . İ ş v e r e n a d ı n a h a r e k e t e d e n v e i ş i n , i ş y e r i n i n v e i ş l e t m e n i n y ö n e t i m i n d e g ö r e v a l a n k i m s e l e r e i ş v e r e n v e k i l i d e n i r . İ ş v e r e n v e k i l i n i n b u s ı f a t l a i ş ç i l e r e k a r ş ı i ş l e m v e y ü k ü m l ü l ü k l e r i n d e n d o ğ r u d a n i ş v e r e n s o r u m l u d u r [ 3 , m . 2 ] . 1 . 1 . 3 . K a z a K a v r a m ı v e İ ş K a z a s ı İ ş k a z a s ı n ı n b i r ç o k t a n ı m ı b u l u n m a k t a d ı r . D ü n y a S a ğ l ı k T e ş k i l a t ı ( W H O ) i ş k a z a s ı n ı “ ö n c e d e n p l a n l a n m a mı ş , ç o ğ u z a m a n

(16)

y a r a l a n m a l a r a , m a k i n a v e t e c h i z a t ı n z a r a r a u ğ r a m a s ı n a v e y a ü r e t i m i n b i r s ü r e d u r m a s ı n a y o l a ç a n o l a y ” o l a r a k a n ı m l a m a k t a d ı r . U l u s l a r a r a s ı Ç a l ı ş m a Ö r g ü t ü ( I L O ) i s e i ş k a z a s ı n ı " b e l i r l i b i r z a r a r v e y a y a r a l a n m a y a y o l a ç a n , ö n c e d e n p l a n l a n m a m ı ş b e k l e n m e d i k b i r o l a y " ş e k l i n d e t a n ı m l a m ı ş t ı r [1]. İ ş k a z a s ı n ı ç a l ı ş a n l a r ı n i ş y e r i n d e ç a l ı ş ı r k e n , i ş e g i d e r k e n v e y a e ğ i t i m e s n a s ı n d a ç a l ı ş a n a z a r a r v e r e n , m a l d a h a s a r o l u ş t u r a n , p r o s e s t e y a v a ş l a m a y a n e d e n o l a n v e ü r ü n k a y b ı n a s e b e b o l a n i s t e n m e y e n o l a y l a r o l a r a k t a n ı m l a y a b i l i r i z [1]. G e n e l o l a r a k ‘ ’ k a z a ‘ ’ k a s ı t s ö z k o n u s u o l m a k s ı z ı n m e y d a n a g e l e n , b e k l e m e d i k v e s o n u c u a r z u e d i l m e y e n b i r o l a y ı b e l i r t m e k t e d i r . K a z a k a v r a m ı n ı n b u g e n e l t a n ı m ı ü z e r i n d e y a y g ı n b i r f i k i r b i r l i ğ i b u l u n m a s ı n a k a r ş ı n ‘ ’ i ş k a z a s ı ‘ ’ k a v r a m ı n ı n t a n ı m ı n d a f a r k l ı y a k l a ş ı m l a r ı n b u l u n d u ğ u k a v r a m ü z e r i n d e k i t a r t ı ş m a l a r d a n v e u z m a n l a r a r s ı n d a k i g ö r ü ş a y r ı l ı k l a r ı n d a n a n l a ş ı l m a k t a d ı r . Ç a l ı ş m a h a y a t ı n d a i ş k a z a l a r ı n ı n i ş ç i , i ş v e r e n , s i g o r t a k u r u m l a r ı v e d i ğ e r b a z ı k u r u l u ş l a r ı i l g i l e n d i r e n h u k u k s a l s o r u n l a r a n e d e n o l m a s ı v e b u a r a d a , i ş ç i n i n k o r u n m a s ı a n a k u r a l ı , i ş k a z a s ı a n l a m ı n ı n g e n i ş l e m e s i n e n e d e n o l m u ş v e t a n ı m ı n ı g ü ç l e ş t i r m i ş t i r [6, s.2]. H a n g i o l a y l a r ı n i ş k a z a s ı o l d u ğ u , h a n g i l e r i n i n o l m a d ı ğ ı h u s u s u n d a y a p ı l a n t a r t ı ş m a l a r d e ğ e r l e n d i r i l i n c e , b u k a v r a m ı n i k i a y r ı y a k l a ş ı m l a i n c e l e n m e s i n i n u y g u n o l a c a ğ ı g ö r ü ş ü a ğ ı r l ı k k a z a n m a k t a d ı r : T e k n i k a ç ı d a n i ş k a z a s ı k a v r a m ı H u k u k s a l a ç ı d a n i ş k a z a s ı k a v r a m ı

(17)

1 . 1 . 3 . 1 . Teknik Açıdan İş kazası Kavramı İ ş k a z a s ı k a v r a m ı n ı t e k n i k a ç ı d a n i n c e l e y e n a r a ş t ı r m a c ı l a r d a n b a z ı l a r ı k a v r a m ı g e n i ş a n l a m d a d e ğ e r l e n d i r m i ş l e r d i r . B u g u r u p t a k i a r a ş t ı r m a c ı l a r ı n k a v r a m l a i l g i l i t a n ı m l a r ı n d a n b a z ı l a r ı a ş a ğ ı d a s u n u l m u ş t u r : İ ş k a z a s ı ( y a d a g e n e l l i k l e k a z a ) , ö n c e d e n p l a n l a n m a mı ş v e k o n t r o l a l t ı n a a l ı n a m a m ı ş , ç e v r e s i n d e s a k ı n c a l a r y a r a t a b i l e c e k o l a y l a r d ı r . İ ş g ü v e n l i ğ i t e k n i ğ i a ç ı s ı n d a n o l a y ı n , ç e v r e d e k i c a n l ı v e y a c a n s ı z l a r a z a r a r g e t i r m e s i o l a s ı l ı ğ ı s ö z k o n u s u d u r . İ ş k a z a s ı , o l a y l a r z i n c i r i n d e b e k l e n m e d i k v e h a t a l ı b i r d a v r a n ı ş y a d a t e k n i k b i r a r ı z a n e d e n i y l e o r t a y a ç ı k a n , s o n u c u n d a h e r z a m a n b i r s a k a t l a n m a , ö l ü m y a d a t a h r i p g ö r ü l m e s e b i l e b e l i r l i b i r f a a l i y e t i n t a m a m l a n m a s ı n ı e n g e l l e y e n b i r o l a y d ı r . İ ş k a z a s ı , k i ş i l e r e v e / v e y a e ş y a y a z a r a r v e r d i ğ i i ç i n i ş l e t m e d e k i f a a l i y e t i n d u r m a s ı n a v e y a k e s i n t i y e u ğ r a m a s ı n a n e d e n o l a n , i s t e n m e y e n a n i b i r o l a y d ı r . K a z a , b e k l e n m e y e n b i r ç a b u k l u k l a b i r z a r a r ı d o ğ u r a n b ü t ü n s e b e p l e r k o m p l e k s i d i r [6, s.3]. S a d e c e k i ş i l e r e z a r a r v e r e n o l a y l a r ı n i ş k a z a s ı s a y ı l a b i l e c e ğ i g ö r ü ş ü n ü s a v u n a n a r a ş t ı r m a c ı l a r d a n F e d e r a l A l m a n D r . S k i b a , i ş k a z a s ı n ı ş ö y l e t a n ı m l a m a k t a [6, s.3]. K a z a n ı n o l u ş u m u n u i n c e l e y e n a r a ş t ı r m a c ı l a r ı n , i l g i n ç b i r a ç ı k l a m a ö r n e ğ i o l a r a k ‘ ’ d i k d u r a n d o m i n o t a ş l a r ı ‘ ’ m o d e l i n i k u l l a n d ı k l a r ı g ö r ü l m e k t e d i r . B u m o d e l e g ö r e K a z a z i n c i r i f a k t ö r l e r i ş ö y l e s ı r a l a n m a k t a d ı r : 1 . D o ğ a k o ş u l l a r ı ( d o ğ a l y a p ı )

(18)

2 . K i ş i s e l e k s i k l i k l e r 3 . G ü v e n s i z d u r u m v e d a v r a n ı ş l a r 4 . K a z a 5.Z a r a r ( ö l ü m , y a r a l a n m a ) B u t e o r i d e o l a y l a r b e ş d o m i n o t a ş ı n ı n a r k a a r k a y a s ı r a l a n a r a k , b i r b i r i n i d ü ş ü r m e s i n e b e n z e t i l e r e k a ç ı k l a n m ı ş t ı r . H e r k a z a b e ş t a n e t e m e l n e d e n i n a r k a a r k a y a d i z i l m e s i s o n u c u m e y d a n a g e l i r , b u n a “ K a z a Z i n c i r i ” d e d e n i r . ( Ş e k i l - 1 . 1 ) Ş a r t l a r d a n b i r i g e r ç e k l e ş m e d i k ç e b i r s o n r a k i g e r ç e k l e ş m e z v e d i z i t a m a m l a n m a d ı k ç a k a z a m e y d a n a g e l m e z .

Şekil 1.1 : Domino Etkisi

K a z a l a r ı n o l u ş u m u n u ; “ İ n s a n k a y n a k l a r ı n d a k i b a z ı o l u m s u z u n s u r l a r ı n , g ü v e n s i z d u r u m v e h a r e k e t l e r l e b i r l i k t e m e y d a n a g e l d i ğ i n d e , y a r a l a n m a v e k a y b a s e b e p o l d u ğ u ” ş e k l i n d e a ç ı k l a y a n D o m i n o t e o r i s i n e , İ ş G ü v e n l i ğ i ’ n i n v e r d i ğ i c e v a p ; k a z a n ı n , y i n e b u o l u m s u z l u k v e e k s i k l i k l e r i b ü n y e s i n d e t a ş ı y a n İ N S A N t a r a f ı n d a n ö n l e n e b i l e c e ğ i ş e k l i n d e d i r [1].

(19)

Şekil 1.2 : K a z a l a r ı O l u ş t u r a n Ö g e l e r i n ( D o m i n o l a r ı n ) A ç ı n ı m ı

1 . 1 . 3 . 2 . Hukuksal Açıdan İş Kazası Kavramı

H u k u k s i s t e m i n d e i ş k a z a s ı t a n ı m l a n ı r k e n , ç a l ı ş a n ı n k o r u n m a s ı a m a c ı y l a , i ş l e i l i ş k i l i o l a n v e ç a l ı ş a n a z a r a r v e r e n o l a y l a r ı n i ş k a z a s ı k a p s a m ı n a a l ı n m a s ı n a ç a l ı ş ı l d ı ğ ı g ö r ü l m e k t e d i r . S o s y a l s i g o r t a l a r k a n u n u n u n 1 1 . m a d d e s i n d e , i ş k a z a s ı v e m e s l e k h a s t a l ı ğ ı n ı n t a n ı m ı y a p ı l m ı ş t ı r . B u m a d d e n i n ( A ) f ı k r a s ı ş ö y l e d i r : İ ş k a z a s ı , a ş a ğ ı d a k i h a l v e d u r u m l a r d a n b i r i n d e m e y d a n a g e l e n v e s i g o r t a l ı y ı h e m e n v e y a s o n r a d a n b e d e n c e v e y a r u h ç a a r ı z a y a u ğ r a t a n o l a y d ı r . a ) S i g o r t a l ı n ı n i ş y e r i n d e b u l u n d u ğ u s ı r a d a , b ) İ ş v e r e n t a r a f ı n d a n y ü r ü t ü l m e k t e o l a n i ş d o l a y ı s ı y l a , c ) S i g o r t a l ı n ı n , i ş v e r e n t a r a f ı n d a n g ö r e v i l e b a ş k a b i r y e r e g ö n d e r i l m e s i y ü z ü n d e n a s ı l i ş i n i y a p m a k s ı z ı n g e ç e n z a m a n l a r d a , d ) E m z i k l i k a d ı n s i g o r t a l a r ı n ı n ç o c u ğ a s ü t v e r m e k i ç i n a y r ı l a n z a m a n l a r d a , e ) S i g o r t a l ı n ı n , i ş v e r e n c e s a ğ l a n a n b i r t a ş ı t l a i ş i n y a p ı l d ı ğ ı y e r e t o p l u o l a r a k g ö t ü r ü l ü p g e t i r i l m e l e r i s ı r a s ı n d a .

(20)

1 . 1 . 4 . Meslek Hastalığı Kavramı S o s y a l S i g o r t a l a r K a n u n u ’ n u n 1 1 . m a d d e s i n i n ( B ) f ı k r a s ı n d a ş u a ç ı k l a m a y e r a l m a k t a d ı r . M e s l e k h a s t a l ı ğ ı , s i g o r t a l ı n ı n ç a l ı ş t ı r ı l d ı ğ ı i ş i n n i t e l i ğ i n e g ö r e t e k r a r l a n a n b i r s e b e p l e v e y a i ş i n y ü r ü t ü m ş a r t l a r ı y ü z ü n d e n u ğ r a d ı ğ ı g e ç i c i v e y a s ü r e k l i h a s t a l ı k , s a k a t l ı k v e y a r u h i a r ı z a h a l l e r i d i r . B u k a n u n a g ö r e t e s p i t e d i l m i ş o l a n h a s t a l ı k l a r l i s t e s i d ı ş ı n d a h e r h a n g i b i r h a s t a l ı ğ ı n m e s l e k h a s t a l ı ğ ı s a y ı l ı p s a y ı l m a m a s ı ü z e r i n e ç ı k a b i l e c e k u y u ş m a z l ı k l a r S o s y a l S i g o r t a Y ü k s e k S a ğ l ı k K u r u l u ‘ n c a k a r a r a b a ğ l a n ı r [6, s.7]. M e s l e k h a s t a l ı k l a r ı , S o s y a l S i g o r t a l a r K a n u n u S a ğ l ı k İ ş l e m l e r i T ü z ü ğ ü ’ n e e k l i m e s l e k h a s t a l ı k l a r ı l i s t e s i n d e 5 a n a g r u p t a t o p l a n m ı ş t ı r . B u n l a r k i m y a s a l m a d d e l e r l e o l a n m e s l e k h a s t a l ı k l a r ı , m e s l e k i c i l t h a s t a l ı k l a r ı , m e s l e k i s o l u n u m s i s t e m i h a s t a l ı k l a r ı , m e s l e k i b u l a ş ı c ı h a s t a l ı k l a r v e f i z i k s e l e t k e n l e r l e o l a n m e s l e k h a s t a l ı k l a r ı o l a r a k a d l a n d ı r ı l m ı ş t ı r [1].

1 . 1 . 5 . Geçici İş Göremezlik, Sürekli İş Göremezlik, Malullük Kavramları S o s y a l S i g o r t a l a r K a n u n u ’ n d a , i ş k a z a s ı v e y a m e s l e k h a s t a l ı ğ ı d o l a y ı s ı y l a g e ç i c i o l a r a k i ş g ö r e m e m e d u r u m u ‘ ’ g e ç i c i i ş g ö r e m e z l i k ’ ’ k a v r a m ı y l a t a n ı m l a n m a k t a d ı r . Y a s a n ı n 1 9 . m a d d e s i n d e , i ş k a z a s ı v e y a m e s l e k h a s t a l ı ğ ı s o n u c u meslekte k a z a n m a g ü c ü n ü n e n a z % 1 0 a z a l m ı ş b u l u n d u ğ u d u r u m l a r ‘ ’ s ü r e k l i i ş g ö r e m e z l i k ‘ ’ t e r i m i y l e i f a d e e d i l m e k t e d i r [6, s.7]. A y n ı y a s a n ı n m a l u l l ü k s i g o r t a s ı y l a i l g i l i B e ş i n c i B ö l ü m 5 3 . m a d d e s i n d e , ç a l ı ş m a g ü c ü n ü n e n a z ü ç t e i k i s i n i k a y b e d e n l e r i n v e y a b u o r a n d a k a y b e t m e m i ş o l d u ğ u h a l d e y a p ı l a n t e d a v i s o n u c u n d a ç a l ı ş a b i l i r d u r u m d a o l m a d ı ğ ı s a ğ l ı k k u r u l u

(21)

r a p o r l a r ı y l a s a p t a n a n l a r ı n ‘ ’ m a l u l ’ ’ s a y ı l d ı k l a r ı b e l i r t i l m e k t e d i r [6, s.7]. 1 . 2 . T ü r k i y e ` d e k i İ ş G ü v e n l i ğ i M e v z u a t ı 1 4 7 5 s a y ı l ı e s k i i ş k a n u n u m u z y e r i n i , R e s m i G a z e t e d e 1 0 . 0 6 . 2 0 0 3 t a r i h v e 2 5 1 3 4 s a y ı i l e y a y ı n l a n a n 4 8 5 7 s a y ı l ı y e n i İ ş K a n u n u m u z a b ı r a k m ı ş t ı r . 4 8 5 7 s a y ı l ı İ ş K a n u n u ’ m u z d a İ ş S a ğ l ı ğ ı v e G ü v e n l i ğ i n e i l i ş k i n h ü k ü m l e r B e ş i n c i B ö l ü m ’ d e t o p l a n m ı ş t ı r . Y e n i k a n u n u m u z v e b u ç e r ç e v e d e g e l e n b i r b a ş k a y e n i l i k i s e İ ş S a ğ l ı ğ ı v e G ü v e n l i ğ i n e i l i ş k i n A B m e v z u a t ı u y u m l a ş t ı r m a ç a l ı ş m a l a r ı d ı r . B u u y u m ç a l ı ş m a l a r ı d o ğ r u l t u s u n d a , 8 9 / 3 9 1 / E E C s a y ı l ı ç e r ç e v e D i r e k t i f i l e b i r l i k t e 2 9 a d e t d i r e k t i f ü z e r i n d e ç a l ı ş m a l a r d e v a m e t m e k t e d i r . 1 4 7 5 S a y ı l ı İ ş K a n u n u ’ n a g ö r e ç ı k a r t ı l m ı ş o l a n t ü z ü k v e y ö n e t m e l i k l e r d e n f a r k l ı o l a r a k 4 8 5 7 s a y ı l ı İ ş K a n u n u ’ n a g ö r e ç ı k a r t ı l m ı ş t ü m y ö n e t m e l i k l e r d e k i e n b ü y ü k v e e n ö n e m l i y e n i l i k l e r d e n b i r i d e , i ş v e r e n l e r e i ş y e r l e r i n d e “ R i s k D e ğ e r l e n d i r m e ” ’ s i y a p m a v e a l ı n a n s o n u ç l a r a g ö r e g e r e k l i s a ğ l ı k v e g ü v e n l i k ö n l e m l e r i n i b e l i r l e n m e z o r u n l u l u ğ u n u n g e t i r i l m i ş o l m a s ı d ı r . 4 8 5 7 s a y ı l ı İ ş K a n u n u ’ n u n 7 8 . m a d d e s i n e g ö r e ç ı k a r t ı l a n y ö n e t m e l i k l e r e g ö r e İ ş v e r e n ; İ ş y e r i n d e r i s k l e r d e n ö z e l o l a r a k e t k i l e n e b i l e c e k i ş ç i g r u p l a r ı n ı n d u r u m u n u d a k a p s a y a c a k ş e k i l d e s a ğ l ı k v e g ü v e n l i k y ö n ü n d e n r i s k d e ğ e r l e n d i r m e s i y a p m a k l a , R i s k d e ğ e r l e n d i r m e s i s o n u c u n a g ö r e , a l ı n m a s ı g e r e k e n k o r u y u c u ö n l e m l e r e v e k u l l a n ı l m a s ı g e r e k e n k o r u y u c u e k i p m a n a k a r a r v e r m e k l e ,

(22)

P a t l a y ı c ı o r t a m d a n k a y n a k l a n a n ö z e l r i s k l e r i n d e ğ e r l e n d i r m e s i n i y a p m a k l a , K a n s e r o j e n v e m u t a j e n m a d d e l e r e m a r u z i y e t r i s k i b u l u n a n i ş l e r d e ç a l ı ş a n l a r ı n , b u m a d d e l e r e m a r u z i y e t ş e k l i , m a r u z i y e t m i k t a r ı v e m a r u z i y e t s ü r e s i n i n b e l i r l e n e r e k r i s k d e ğ e r l e n d i r m e s i y a p m a k l a , İ ş y e r i n d e t e h l i k e l i k i m y a s a l m a d d e b u l u n u p b u l u n m a d ı ğ ı n ı t e s p i t e t m e k v e t e h l i k e l i k i m y a s a l m a d d e b u l u n m a s ı h a l i n d e r i s k d e ğ e r l e n d i r m e s i y a p m a k l a , A s b e s t t o z u n a m a r u z i y e t r i s k i b u l u n a n ç a l ı ş m a l a r d a , a s b e s t i n t ü r ü v e f i z i k s e l ö z e l l i k l e r i i l e ç a l ı ş a n l a r ı n m a r u z i y e t d e r e c e s i n i d i k k a t e a l a r a k r i s k d e ğ e r l e n d i r m e s i y a p m a k l a , M e k a n i k t i t r e ş i m e m a r u z i y e t t e n k a y n a k l a n a n r i s k l e r i n b e l i r l e n m e s i v e d e ğ e r l e n d i r i l m e s i n i y a p m a k l a , B i r e y s e l r i s k f a k t ö r l e r i n i n b e l i r l e m e s i n i y a p m a k l a , G ü r ü l t ü d e n k a y n a k l a n a n r i s k l e r i n b e l i r l e n m e s i v e d e ğ e r l e n d i r i l m e s i n i y a p m a k l a y ü k ü m l ü d ü r . 9 A r a l ı k 2 0 0 3 t a r i h v e 2 5 3 1 1 s a y ı i l e R e s m i G a z e t e d e y a y ı n l a n a n İ ş S a ğ l ı ğ ı v e G ü v e n l i ğ i Y ö n e t m e l i ğ i ’ n i n 7 . m a d d e s i g e r e ğ i n c e i ş v e r e n , i ş y e r i n d e k i s a ğ l ı k v e g ü v e n l i k r i s k l e r i n i ö n l e m e k v e k o r u y u c u h i z m e t l e r i y ü r ü t m e k ü z e r e , i ş y e r i n d e n b i r v e y a b i r d e n f a z l a k i ş i y i g ö r e v l e n d i r m e k z o r u n d a d ı r . S a ğ l ı k v e g ü v e n l i k l e g ö r e v l i k i ş i l e r , i ş y e r i n d e b u g ö r e v l e r i n i y ü r ü t m e l e r i n e d e n i y l e h i ç b i r ş e k i l d e d e z a v a n t a j l ı d u r u m a d ü ş m e z l e r . B u k i ş i l e r e , s ö z k o n u s u g ö r e v l e r i n i y a p a b i l m e l e r i i ç i n y e t e r l i z a m a n v e r i l i r . İ ş y e r i n d e b u g ö r e v l e r i y ü r ü t e b i l e c e k n i t e l i k t e p e r s o n e l b u l u n m a m a s ı h a l i n d e , i ş v e r e n d ı ş a r ı d a n b u k o n u d a y e t e r l i k

(23)

b e l g e s i o l a n u z m a n k i ş i v e y a k u r u l u ş l a r d a n h i z m e t a l ı r . G ö r e v l e n d i r i l e n k i ş i l e r v e y a d ı ş a r ı d a n h i z m e t a l ı n a n k i ş i v e y a k u r u l u ş l a r ı n s a y ı s ı ; i ş y e r i n i n b ü y ü k l ü ğ ü , m a r u z k a l ı n a b i l e c e k t e h l i k e l e r v e i ş ç i l e r i n i ş y e r i n d e k i d a ğ ı l ı m ı d i k k a t e a l ı n a r a k , k o r u y u c u v e ö n l e y i c i ç a l ı ş m a l a r ı n o r g a n i z a s y o n u n u y a p m a y a v e y ü r ü t m e y e y e t e r l i o l a c a k t ı r . İ ş v e r e n i n y e t e r l i m e s l e k i b i l g i , b e c e r i v e d o n a n ı m a s a h i p o l m a s ı h a l i n d e , i ş y e r i n i n b ü y ü k l ü ğ ü , i ş i n n i t e l i ğ i v e i ş ç i s a y ı s ı d i k k a t e a l ı n a r a k b u m a d d e n i n b e n d i n d e b e l i r t i l e n h u s u s l a r ı n y e r i n e g e t i r i l m e s i s o r u m l u l u ğ u n u k e n d i s i ü s t l e n e b i l i r . İ ş s a ğ l ı ğ ı v e g ü v e n l i ğ i k o n u l a r ı n d a h i z m e t v e r e c e k k i ş i v e k u r u l u ş l a r ı n n i t e l i k l e r i v e b e l g e l e n d i r i l m e s i i l e i ş v e r e n i n s o r u m l u l u ğ u h a n g i h a l l e r d e ü s t l e n e b i l e c e ğ i i l e i l g i l i u s u l v e e s a s l a r Ç a l ı ş m a v e S o s y a l G ü v e n l i k B a k a n l ı ğ ı t a r a f ı n d a n b e l i r l e n i r . S a n a y i d e n s a y ı l a n v e d e v a m l ı o l a r a k e n a z e l l i i ş ç i ç a l ı ş t ı r a n v e a l t ı a y d a n f a z l a s ü r e k l i i ş l e r i n y a p ı l d ı ğ ı i ş y e r l e r i n d e i ş v e r e n l e r , i ş g ü v e n l i ğ i ö n l e m l e r i n i n s a ğ l a n m a s ı b a k ı m ı n d a n b i r v e y a d a h a f a z l a m ü h e n d i s v e y a t e k n i k e l e m a n g ö r e v l e n d i r m e k l e y ü k ü m l ü d ü r l e r . 2 0 . 0 1 . 2 0 0 4 t a r i h v e 2 5 3 5 2 s a y ı i l e R e s m i G a z e t e d e y a y ı n l a n a n İ ş G ü v e n l i ğ i i l e G ö r e v l i M ü h e n d i s v e y a T e k n i k E l e m a n l a r ı n G ö r e v , Y e t k i v e S o r u m l u l u k l a r ı i l e Ç a l ı ş m a U s u l v e E s a s l a r ı H a k k ı n d a Y ö n e t m e l i k i l e İ ş G ü v e n l i ğ i S o r u m l u s u n u n ç a l ı ş m a u s u l v e e s a s l a r ı d ü z e n l e n m i ş t i r , b u y ö n e t m e l i ğ e g ö r e a ş a ğ ı d a k i ş a r t l a r a u y m a l a r ı d u r u m u n d a i ş g ü v e n l i ğ i u z m a n l ı ğ ı y a p a b i l i r l e r , i ş g ü v e n l i ğ i u z m a n ı n d a ; Ü n i v e r s i t e l e r i n k i m y a , m a k i n a , m a d e n , j e o l o j i , m e t a l ü r j i , e n d ü s t r i , e l e k t r i k , e l e k t r o n i k , i n ş a a t , f i z i k , j e o f i z i k ,

(24)

b i l g i s a y a r , t e k s t i l , p e t r o l , u ç a k , g e m i , ç e v r e , g ı d a m ü h e n d i s l i ğ i v e m i m a r l ı k b ö l ü m l e r i i l e z i r a a t f a k ü l t e l e r i n i n t a r ı m m a k i n a l a r ı b ö l ü m ü n d e n m e z u n o l m a l a r ı , Ü n i v e r s i t e l e r i n , i ş s a ğ l ı ğ ı v e g ü v e n l i ğ i b ö l ü m l e r i , k i m y a g e r l i k , f i z i k , j e o f i z i k v e j e o l o j i b ö l ü m l e r i i l e t e k n i k e ğ i t i m f a k ü l t e l e r i n d e n m e z u n o l m a ş a r t ı a r a n ı c a k t ı r [1]. Ü l k e m i z d e A v r u p a B i r l i ğ i Ü y e l i ğ i , t o p l u m u n h e r k e s m i n i e t k i l e y e c e k o l a n t o p l u m s a l b i r d ö n ü ş ü m s ü r e c i d i r . İ ş S a ğ l ı ğ ı v e G ü v e n l i ğ i , S o s y a l P o l i t i k a v e İ s t i h d a m m e v z u a t b i l g i s i d a h i l i n d e k i e n d i n a m i k a l a n l a r d a n b i r i n i o l u ş t u r m a k t a d ı r . U y u m l a ş t ı r m a s ı n d a e n f a z l a z o r l u k ç e k i l e n k o n u b a ş l ı ğ ı n ı d a y i n e i ş s a ğ l ı ğ ı v e g ü v e n l i ğ i o l u ş t u r m a k t a d ı r [16, s.8]. G e n e l d e 4 8 5 7 s a y ı l ı İ ş K a n u n u n d a 1 4 7 5 s a y ı l ı İ ş K a n u n u n d a n f a r k l ı o l a r a k , * İ ş S a ğ l ı ğ ı v e G ü v e n l i ğ i i l e i l g i l i t ü z ü k l e r y e r i n e y ö n e t m e l i k l e r i n d e ç ı k a r ı l a c a ğ ı * M a d d e m e t i n l e r i n d e s ö z ü e d i l e n t ü z ü k v e y ö n e t m e l i k l e r i n S a ğ l ı k B a k a n l ı ğ ı i l e b i r l i k t e d e ğ i l S a ğ l ı k B a k a n l ı ğ ı n ı n g ö r ü ş ü n ü n a l ı n a r a k Ç a l ı ş m a v e S o s y a l G ü v e n l i k B a k a n l ı ğ ı n c a ç ı k a r ı l m a s ı h ü k m e b a ğ l a n m ı ş t ı r . A ş a ğ ı d a a n ı l a n m a d d e l e r v e b u m a d d e l e r d e k i d e ğ i ş i k l i k l e r d e ğ e r l e n d i r i l m i ş t i r . 4 8 4 7 s a y ı l ı İ ş K a n u n u n u n 7 7 . m a d d e s i i ş v e r e n l e r i n v e i ş ç i l e r i n y ü k ü m l ü l ü k l e r i n e i l i ş k i n d i r . A n ı l a n m a d d e d e , “ İ ş v e r e n l e r i ş y e r l e r i n d e i ş s a ğ l ı ğ ı v e g ü v e n l i ğ i n i n s a ğ l a n m a s ı i ç i n g e r e k l i h e r t ü r l ü ö n l e m i a l m a k , a r a ç v e g e r e ç l e r i n o k s a n s ı z

(25)

b u l u n d u r m a k , i ş ç i l e r d e i ş s a ğ l ı ğ ı v e g ü v e n l i ğ i k o n u s u n d a a l ı n a n h e r t ü r l ü ö n l e m e u y m a k l a y ü k ü m l ü d ü r l e r . İ ş v e r e n l e r i ş y e r i n d e a l ı n a n s a ğ l ı ğ ı v e g ü v e n l i ğ i ö n l e m l e r i n e u y u l u p u y u l m a d ı ğ ı n ı d e n e t l e m e k , i ş ç i l e r i k a r ş ı k a r ş ı y a b u l u n d u k l a r ı m e s l e k i r i s k l e r , a l ı n m a s ı g e r e k l i t e d b i r l e r , y a s a l h a k v e s o r u m l u l u k l a r ı k o n u s u n d a b i l g i l e n d i r m e k v e g e r e k l i i ş s a ğ l ı ğ ı v e g ü v e n l i ğ i e ğ i t i m i n i v e r m e k z o r u n d a d ı r l a r . Y a p ı l a c a k e ğ i t i m i n u s u l v e e s a s l a r ı Ç a l ı ş m a v e S o s y a l G ü v e n l i k B a k a n l ı ğ ı n ' n c a ç ı k a r ı l a c a k y ö n e t m e l i k l e d ü z e n l e n i r . İ ş v e r e n l e r i ş y e r l e r i n d e m e y d a n a g e l e n i ş k a z a s ı n ı v e t e s p i t e d i l e c e k m e s l e k h a s t a l ı ğ ı n ı e n g e ç i k i i ş g ü n ü i ç i n d e y a z ı i l e i l g i l i b ö l g e m ü d ü r l ü ð ü n e b i l d i r m e k z o r u n d a d ı r l a r . B u b ö l ü m d e v e i ş s a ğ l ı ğ ı v e g ü v e n l i ğ i n e i l i ş k i n t ü z ü k v e y ö n e t m e l i k l e r d e y e r a l a n h ü k ü m l e r i ş y e r i n d e k i ç ı r a k l a r a v e s t a j y e r l e r e d e u y g u l a n ı r . ” h ü k m ü y e r a l m a k t a d ı r . 4 8 5 7 s a y ı l ı İ ş K a n u n u n d a , 1 4 7 5 s a y ı l ı İ ş K a n u n u n d a n f a r k l ı o l a r a k b u m a d d e i l e ; i ş v e r e n l e r e , * İ ş y e r i n d e a l ı n a n i ş s a ğ l ı ğ ı v e g ü v e n l i ğ i ö n l e m l e r i n e u y u l u p u y u l m a d ı ğ ı n ı d e n e t l e m e k , * İ ş ç i l e r i k a r ş ı k a r ş ı y a b u l u n d u k l a r ı m e s l e k i r i s k l e r , a l ı n m a s ı g e r e k l i t e d b i r l e r , y a s a l h a k v e s o r u m l u l u k l a r ı k o n u s u n d a b i l g i l e n d i r m e k * G e r e k l i i ş s a ğ l ı ğ ı v e g ü v e n l i ğ i e ğ i t i m i n i v e r m e k z o r u n l u l u ğ u g e t i r i l m i ş t i r [17, s.10].

(26)

2 . İ Ş S A Ğ L I Ğ I V E G Ü V E N L İ Ğ İ K A R Ş I L A Ş T I R M A Ö L Ç Ü T L E R İ V E K O N U N U N Ö N E M İ

2.1. Kaza, Olay, Meslek Hastalığı Araştırma ve İstatistiksel Kayıt Oluşturulması B i r i ş y e r i n d e k i m e y d a n a g e l e n i ş k a z a l a r ı , m e s l e k h a s t a l ı k l a r ı v e o l a y l a r ı n a n a l i z l e r i v e o l u ş ş e k i l l e r i , k u r a l l a r ı h a k k ı n d a e n ö n e m l i i l g i l e r t u t u l a n K a z a / O l a y / M e s l e k h a s t a l ı ğ ı f o r m l a r ı n d a n t o p l a n a b i l i r . D e n e t l e m e l e r d e k i k a z a r a p o r l a r ı v e k a y ı t l a r ı ( Ç e k l i s t - K a z a y a r a m a k k a l m a f o r m u – T e h l i k e l i d u r u m b i l d i r i m f o r m u - T e h l i k e d e n d o l a y ı i ş i r e d e t m e f o r m u ) e t k i l i İ ş S a ğ l ı ğ ı v e G ü v e n l i ğ i p r o g r a m l a r ı n ı n d ü z e n l e n m e s i a m a c ı y l a g e r e k l i b i l g i l e r i e l d e e t m e k i ç i n ö n e m l i d i r . K a z a r a p o r l a m a s ı i l e n e l e r y a p ı l a b i l i r ? I . H e r k a z a / O l a y / M e s l e k H a s t a l ı ğ ı r a p o r u y e n i d e n i n c e l e n e b i l i r , d e n e t l e m e l e r d e b e l i r l e n e m e m i ş t e h l i k e l e r i n a l t ı ç i z i l e b i l i r . I I . O l g u h ı z ı h e s a p l a n a b i l i r . I I I . İ ş K a z a s ı s ı k l ı k v e a ğ ı r l ı k h ı z ı h e s a p l a n a b i l i r . I V . M a l h a s a r f r e k a n s ı v e f i y a t ş i d d e t f r e k a n s ı h e s a p l a n a b i l i r . V e r i l e r t o p l a n d ı k t a n s o n r a s ü r e k l i i h l a l e d i l e n k u r a l l a r a n a l i z l e r l e t e s p i t e d i l e b i l i r . B u v e r i l e r ö n c e l i k l e r i n b e l i r l e n m e s i v e i y i l e ş t i r i c i d a v r a n ı ş l a r ı n t e s p i t i a ç ı s ı n d a n ö n e m l i d i r . V e r i a n a l i z l e r i h e r b i r i m i n p r o b l e m l e r i n i g ö s t e r i r , b u d a b i r i m l e r i n e ğ i t i m p r o g r a m l a r ı n ı n v e y a ö n c e l i k l i ö z e l d u r u m l a r ı n ı n d ü z e n l e n m e s i i ç i n g e r e k l i d i r . K a z a l a r i l e i l g i l i b i l g i l e r i n ç a l ı ş a n l a r a b i r e y s e l o l a r a k u l a ş t ı r ı l m a s ı y e r i n e g ö r ü n ü r b i r y e r d e b i r p a n o ü z e r i n d e b u b i l g i l e r i l a n e d i l m e l i d i r [1].

(27)

2.2. K a z a , O l a y , M e s l e k H a s t a l ı ğ ı K a y ı t A n a l i z l e r i K a y ı t l a r d a k i v e r i l e r i n a n a l i z l e r i h e r b i r i m i n p r o b l e m l e r i n i g ö s t e r i r , b u d a b i r i m l e r i n e ğ i t i m p r o g r a m l a r ı n ı n v e y a ö n c e l i k l i ö z e l d u r u m l a r ı n ı n d ü z e n l e n m e s i i ç i n g e r e k l i d i r . Ç e k l i s t v e k a z a r a p o r l a r ı n ı n a n a l i z i ö z e l ö n l e y i c i t e d b i r l e r i n g ö s t e r g e l e r i n i d e ğ e r l e n d i r m e d e k u l l a n ı l m a l ı d ı r . P e r i y o d i k ö z t l e r , a y l ı k v e y ı l l ı k o l a r a k o l u ş t u r u l a r a k , ö z e t l e r a y r ı a y r ı t o p l a n m a l ı d ı r . A y l ı k ö z e t l e r i n t e m e l a m a c ı , y ı l b o y u n c a g ü v e n l i k ö n l e m l e r i n i n v e r i m l i l i ğ i n i n g i d i ş a t ı n ı n i z l e n e b i l m e s i d i r [1]. A y l ı k i s t a t i s t i k l e r d e ; İ ş g ö r e m e z l i k l e s o n u ç l a n a n k a z a t o p l a m ı , İ ş g ö r e m e z l i k l e s o n u ç l a n m a y a n k a z a t o p l a m ı , Ç a l ı ş m a s a a t i , O r t a l a m a i ş ç i s a y ı s ı , K a z a s ı k l ı k h ı z ı , K a z a a ğ ı r l ı k h ı z ı , T o p l a m k a z a h ı z ı t u t u l m a l ı d ı r . İ s t a t i s t i k l e r t o p l a n m a l ı v e k o r u n a r a k e ğ r i l e r i n d e ğ e r l e n d i r i l m e s i v e g e ç m i ş l e k a r ş ı l a ş t ı r ı l m a s ı y a p ı l m a l ı d ı r [1].

(28)

Tablo 2.1: 2005 Yılı iş kazaları sıklık ve ağırlık hızları (SSK İstatistikleri) 2.2.1. Kaza Sıklığı (

k

_s)

k

s₌ A Kx₁₀3 K = K a z a S a y ı s ı A = Ç a l ı ş a n İ ş ç i S a y ı s ı K a z a s ı k l ı ğ ı , ü l k e , s e k t ö r v e y a i ş l e t m e l e r d ü z e y i n d e , g e n e l l i k l e b i r y ı l o l a r a k s e ç i l e n b e l i r l i b i r ç a l ı ş m a d ö n e m i i ç i n , ç a l ı ş a n 1 0 0 0 k i ş i b a ş ı n a d ü ş e n i ş k a z a s ı s a y ı s ı n ı g ö s t e r m e k t e d i r . Ö r n e ğ i n S S K ’ n ı n 2 0 0 1 y ı l ı i s t a t i s t i k l e r i n e g ö r e T ü r k i y e ’ d e ç a l ı ş a n i ş ç i ( s i g o r t a l ı ) s a y ı s ı 4 . 8 8 6 . 8 8 1 , m e y d a n a g e l e n i ş k a z a s ı s a y ı s ı i s e 7 0 . 3 6 7 d i r . [6, s.47].

(29)

B u v e r i l e r e g ö r e T ü r k i y e ’ d e 2 0 0 1 y ı l ı n d a k a z a s ı k l ı ğ ı :

k

s₌ A Kx₁₀3 = = 4.886.881 10 367 . 72 _x 3 = = 1 4 . 8 1 o l a r a k b u l u n m a k t a d ı r . B u s o n u ç , 2 0 0 1 y ı l ı n d a , ü l k e m i z d e k i 1 0 0 0 s i g o r t a l ı i ş ç i d e n 1 4 . 8 1 ’ i n i n i ş k a z a s ı n a u ğ r a d ı ğ ı n ı g ö s t e r m e k t e d i r . K a z a s ı k l ı ğ ı d e ğ e r i n i n g e r ç e ğ i y a n s ı t m a s ı , i ş k a z a s ı v e ç a l ı ş a n i ş ç i s a y ı l a r ı n ı n s a ğ l ı k l ı o l m a s ı n a b a ğ l ı d ı r . B u n l a r d a n ö z e l l i k l e i ş ç i s a y ı s ı ü z e r i n d e d u r m a k t a y a r a r g ö r ü l m ü ş t ü r . B i r y ı l s ü r e s i n c e m e v s i m l i k ç a l ı ş a n l a r , i ş t e n a y r ı l a n l a r , y e n i g i r e n l e r , i z i n v e y a r a p o r k u l l a n a n l a r d i k k a t e a l ı n d ı ğ ı n d a , ç a l ı ş a n i ş ç i s a y ı s ı n ı n s a ğ l ı k l ı b i r b i ç i m d e s a p t a n m a s ı n ı n g ü ç o l d u ğ u g ö r ü l m e k t e d i r . B i r b a ş k a h u s u s d a , k a z a s ı k l ı ğ ı ö l ç ü t ü y l e k a r ş ı l a ş t ı r ı l a n b i r i m l e r d e k i ç a l ı ş m a s ü r e l e r i n i n a y n ı o l m a s ı g e r e ğ i d i r . U y g u l a m a d a k i g e r ç e k d u r u m u t a m a n l a m ı y l a y a n s ı t a n s a y ı s a l v e r i l e r i n e l d e e d i l m e s i o l a n a k b u l u n m a d ı ğ ı n d a n k a r ş ı l a ş t ı r m a l a r ı n d a b a z ı k a b u l l e r l e y a p m a k z o r u n l u l u ğ u s ö z k o n u s u o l m a k t a d ı r . [6, s.47].

2.2.2. Kaza Tekrarlama Oranı (k ) (Kaza Frekansı) f

k

f _H Kx₁₀6 = Toplamı Saat Çal x S Kaza . 10 ay. 6 = K a z a t e k r a r l a m a o r a n ı , b e l i r l i b i r d ö n e m i ç i n ç a l ı ş ı l a n b i r m i l y o n i ş s a a t i b a ş ı n a d ü ş e n k a z a s a y ı s ı n ı v e r m e k t e d i r . B e l i r l e n m i ş b i r z a m a n k e s i t i i ç i n d e ( h a f t a , a y , y ı l g i b i ) o l u ş a n v e b i r g ü n d e n f a z l a i ş g ö r e m e z l i ğ e n e d e n o l a n k a z a l a r ı n s a y ı s ı n ı b e l i r t m e k i ç i n k u l l a n ı l ı r . B a ş k a b i r a n l a t ı m l a , o r a n “ k a z a l a r ı n n e k a d a r s ı k ” o l d u ğ u s o r u s u n u y a n ı t l a r [1].

(30)

“ K a z a F r e k a n s ı ” a d ı y l a d a k u l l a n ı l a n b u ö l ç ü t , ç a l ı ş ı l a n s a a t t o p l a m ı n ı n g e r ç e ğ e u y g u n o l a r a k s a p t a n a b i l m e s i h a l i n d e , k a z a s ı k l ı ğ ı ö l ç ü t ü n d e n d a h a g ü v e n i l i r k a r ş ı l a ş t ı r m a l a r y a p m a y a o l a n a k s a ğ l a y a c a k n i t e l i k t e d i r . A n c a k , ü l k e v e y a s e k t ö r d ü z e y i n d e , ç a l ı ş ı l a n s a a t t o p l a m ı n ı n s a ğ l ı k l ı b i r b i ç i m d e s a p t a n m a s ı z o r l u ğ u s ö z k o n u s u d u r . B u n e d e n l e , ü l k e l e r v e y a s e k t ö r l e r a r a s ı n d a k a r ş ı l a ş t ı r m a l a r y a p ı l ı r k e n , g ü v e n i l i r o l m a y a n ç a l ı ş ı l a n s a a t m i k t a r l a r ı n ı h e s a b a k a t m a k y e r i n e , b i r ö n c e k i p a r a g r a f t a a ç ı k l a n a n k a z a s ı k l ı ğ ı (

k

) ö l ç ü t ü y l e d e ğ e r l e n d i r m e l e r y a p m a k d a h a p r a t i k o l m a k t a d ı r [6, s.48]. s B u n a k a r ş ı n , i ş l e t m e d ü z e y i n d e , ç a l ı ş a n i ş ç i s a y ı s ı n ı v e ç a l ı ş ı l a n s a a t m i k t a r ı n ı s a ğ l ı k l ı b i r b i ç i m d e s a p t a n m a s ı m ü m k ü n o l d u ğ u n d a n , k a z a t e k r a r l a m a o r a n ı y a r a r l ı b i r k a r ş ı l a ş t ı r m a ö l ç ü t ü o l a r a k k u l l a n ı l a b i l m e k t e d i r . A l t ı a y l ı k , b i r y ı l l ı k d ö n e m l e r i ç i n , i ş l e t m e d e k i g ö z l e m l e r v e t u t u l a n k a y ı t l a r l a , i ş k a z a s ı s a y ı s ı v e ç a l ı ş ı l a n s a a t t o p l a m a g e r ç e ğ e u y g u n o l a r a k s a p t a n ı p , k a z a t e k r a r l a m a o r a n l a r ı h e s a p l a n a r a k , i ş l e t m e n i n i ç g ü v e n l i ğ i a ç ı s ı n d a n d u r u m u s ü r e k l i b i r b i ç i m d e k o n t r o l e d i l e b i l i r [6, s.48]. 2.2.3. “Kaza Sayısı/Prim Ödenen Gün SayısI” Oranı (

_k

_p)

k

p _Tp K = B u ö l ç ü t , y i n e b e l i r l i b i r d ö n e m i ç i n , p r i m ö d e n e n g ü n s a y ı s ı b a ş ı n a d ü ş e n i ş k a z a s ı s a y ı s ı n ı g ö s t e r m e k t e d i r . S ö z k o n u s u p r i m , ç a l ı ş a n l a r i ç i n i l g i l i s i g o r t a k u r u m u n a ö d e n e n p r i m d i r . P r i m ö d e n e g ü n s a y ı s ı n ı n g e r ç e ğ i y a n s ı t m a s ı h a l i n d e b u ö l ç ü t t e n y a r a r l a n m a k s ö z k o n u s u d u r . A n c a k u y g u l a m a d a , b i r i ş ç i n i n f i i l e n ç a l ı ş t ı ğ ı g ü n s a y ı s ı i l e s i g o r t a k u r u m u n a p r i m ö d e d i ğ i g ü n

(31)

s a y ı s ı n ı n g e n e l l i k l e a y n ı o l m a m a s ı ö l ç ü t ü n g ü v e n i l i r l i ğ i n i a z a l t m a k t a d ı r [6, s.48].

2.2.4. “Kaza Sayısı/İşyeri Sayısı” Oranı (

k

_i)

k

i _N K = Ü l k e , s e k t ö r v e y a b i r ç o k i ş y e r i n e s a h i p b ü y ü k f i r m a l a r a r a s ı n d a k i k a r ş ı l a ş t ı r m a l a r d a k u l l a n ı l a n b u ö l ç ü t , i ş l e r i n i n f a r k l ı b ü y ü k l ü k l e r d e o l m a s ı n e d e n i y l e a n l a m l ı y o r u m l a r y a p m a y a u y g u n d e ğ i l d i r [6, s.48]. İ ş y e r l e r i a z s a y ı d a , a n c a k ç o k i ş ç i ç a l ı ş t ı r a n b ü y ü k i ş l e t m e l e r n i t e l i ğ i n d e b u l u n a n b i r s e k t ö r d e b u o r a n ı n u y g u l a n m a s ı y l a i ş y e r i b a ş ı n a d ü ş e n k a z a s a y ı s ı o l d u k ç a o l u m s u z b i r d u r u m u n g ö s t e r g e s i o l a c a k t ı r . B u n a k a r ş ı n ç o k s a y ı d a k a ç a k i ş y e r l e r i n d e o l u ş a n v e i ş g ü v e n l i ğ i k o n u s u n d a ö n c e k i i l e a y n ı b a ş a r ı d ü z e y i n d e b u l u n a n b i r b a ş k a s e k t ö r d e ( ) o r a n ı k ü ç ü k ç ı k a c a k v e b u i k i n c i s e k t ö r ü n d a h a b a ş a r ı l ı o l d u ğ u g ö r ü n ü m ü n ü y a n s ı t a c a k t ı r .

k

i B u n e d e n l e ( ) ö l ç ü t ü n ü n a n c a k b e n z e r b ü y ü k l ü k v e n i t e l i k t e k i i ş y e r l e r i n e s a h i p s e k t ö r l e r v e y a f i r m a l a r a r a s ı n d a k i k a r ş ı l a ş t ı r m a l a r d a , d a h a s a ğ l ı k l ı s o n u ç v e r e n ö l ç ü t l e r i n s a p t a n a m a m a s ı d u r u m l a r ı n d a k u l l a n ı l m a s ı d ü ş ü n ü l e b i l i r [6, s.49].

k

i

2.2.5. Kaza Ağırlık Oranı (

_k

_a)

k

a _H

Tkx1000

=

H ; Ç a l ı ş ı l a n s a a t t o p l a m ı

(32)

B u ö l ç ü t , b e l i r l i b i r d ö n e m d e m e y d a n a g e l e n i ş k a z a l a r ı n ı n s a y ı s a l d u r u m u d e ğ i l , n e d e n o l d u ğ u i ş g ü n ü k a y b ı a ç ı s ı n d a ö n e m i s a p t a m a k i ç i n k u l l a n ı l m a k t a d ı r . “ K a z a Ş i d d e t O r a n ı ” o l a r a k d a a d l a n d ı r ı l a n b u ö l ç ü t , k a z a l a r n e d e n i y l e , ç a l ı ş ı l a n b i n s a a t b a ş ı n a n e k a d a r i ş g ü n ü k a y b e d i l d i ğ i n i g ö s t e r m e k t e d i r . G e n e l l i k l e , y a r a l a n m a y l a s o n u ç l a n a n k a z a l a r ı n ö n e m i n i b e l i r l e m e k k u l l a n ı l a n ( ) n ı n s a ğ l ı k l ı b i r b i ç i m d e s a p t a n a b i l m e s i h u s u s u n d a , (

k

) i ç i n d a h a ö n c e a ç ı k l a n d ı ğ ı ü z e r e , ç a l ı ş ı l a n s a a t t o p l a m a n ı n g e r ç e ğ e u y g u n o l m a s ı g e r e k m e k t e d i r . B u n u n y a n ı s ı r a , ö n e m l i b i r d i ğ e r h u s u s , k a z a n e d e n i y l e k a y b e d i l e n i ş g ü n ü s a y ı s ı n ı n d o ğ r u s a p t a n m a s ı d ı r . B u k a z a y l a i l g i l i t u t a n a k l a r ı n , y a r a l a n m a y l a i l g i l i s a ğ l ı k l ı r a p o r l a r ı n ı n d ü z e n l i b i r b i ç i m d e ö z l e n m e s i v e d e ğ e r l e n d i r i l m e s i n e b a ğ l ı d ı r [6, s.48].

k

a a K a z a a ğ ı r l ı k o r a n ı n ı n k u l l a n ı m ı n d a , k a y b e d i l e n i ş g ü n l e r i s a y ı s ı n ı n k a z a s o n u c u y l a i l i ş k i l i b a z ı s a b i t r a k a m l a r o l a r a k a l ı n d ı ğ ı n a d a r a s t l a n m a k t a d ı r . Ö r n e ğ i n ö l ü m v e y a s ü r e k l i i ş g ö r e m e z d u r u m a d ü ş m e h a l i n d e 6 0 0 0 i ş g ü n ü n ü n k a y b e d i l m i ş o l d u ğ u , e l i n k o p m a s ı h a l i n d e 3 0 0 0 , b i r g ö z k a y b ı h a l i n d e 1 8 0 0 , b i r e l p a r m a ğ ı k o p m a s ı h a l i n d e 3 0 0 i ş g ü c ü n ü n k a y b e d i l m i ş o l d u ğ u k a b u l e d i l e r e k ç e ş i t l i y a r a l a n m a t i p l e r i n e a i t b e n z e r v e r i l e r i n k u l l a n ı l m a s ı s u r e t i y l e h e s a p l a m a l a r y a p ı l m a k t a d ı r [6, s.48]. 2.6. Konunun Önemi İ ş k a z a l a r ı n e d e n i y l e h e r y ı l g e ç i m i n t e m i n e t m e u ğ r a ş ı v e r e n b i n l e r c e k i ş i n i n h a y a t ı n ı k a y b e t m e s i v e y a s a k a t k a l m a s ı , k o n u n u n , h e r ş e y d e n ö n c e i n s a n c ı l b i r g ö r e v o l a r a k

(33)

b e n i m s e n m e s i n i g e r e k t i r m e k t e d i r . B u ö n e m l i h u s u s u n y a n ı s ı r a , i ş k a z a l a r ı n ı n n e d e n o l d u ğ u z a m a n v e i ş g ü c ü k a y ı p l a r ı , m a k i n e , t e s i s , a r a ç v e g e r e ç l e r d e k i h a s a r l a r k ü ç ü m s e n m e y e c e k d ü z e y d e o l u p ü l k e e k o n o m i s i n i o l u m s u z y ö n d e e t k i l e m e k t e d i r . S o r u n , T ü r k i y e a ç ı s ı n d a n b a t ı l ı ü l k e l e r e o r a n l a d a h a ö n e m l i b o y u t l a r d a b u l u n m a k t a v e ö z e l l i k l e T ü r k i y e ’ d e k i i ş k o l l a r ı a r a s ı n d a i ş k a z a l a r ı n ı s a y ı s a l ç o k l u ğ u b a k ı m ı n d a n b i r i n c i s ı r a d a y e r a l a n i n ş a a t s e k t ö r ü m ü z d i k k a t e ç e k m e k t e d i r [6, s.48]. İ ş k a z a s ı v e m e s l e k h a s t a l ı k l a r ı s o n u c u ö l e n i n s a n l a r ı n s a y ı s ı g i d e r e k a r t m a k t a d ı r, b u i s e ü l k e m i z d e m a d d i v e m a n e v i a n l a m d a b ü y ü k k a y ı p l a r a n e d e n o l m a k t a d ı r. Ö z e l l i k l e i n ş a a t s e k t ö r ü n d e ç a l ı ş a n i ş ç i l e r i n b ü y ü k ç o ğ u n l u ğ u n u n e ğ i t i m s e v i y e l e r i n i n d ü ş ü k o l m a s ı , g e r e k l i b i l i n ç v e y e t e r l i l i ğ i n o l m a m a s ı i ş k a z a l a r ı n ı ö n e m l i ö l ç ü d e a r t ı r m a k t a d ı r. Tablo 2.2: 2005 yılı i ş k a z a s ı v e y a m e s l e k h a s t a l ı ğ ı s o n u c u ö l ü m l e r i n y a ş g u r u p l a r ı n a g ö r e d a ğ ı l ı m ı (SSK İstatistikleri).