SEYDİŞEHİR ALÜMİNYUM TESİSLERİ OYMAPINAR BARAJI VE HİDROELEKTRİK SANTRALİ Türkiye'de alüminyum hammaddesi aramaları ve bir alümin-yum fabrikasının kurulması 1938 - 1942 yıllarında, İkinci Sanayi Kalkınma Planı döneminde gündeme gelse de bunun gerçekleştirilmesi çeşitli nedenlerle mümkün olmadı. Türkiye'de mevcut boksit yataklarının incelenmesi ve bir alüminyum tesisi kurulması için gerekli ön çalışmalara başlanması 1960 yılı başlarından itibaren gerçekleşti. Maden Tetkik Arama (MTA) tarafından sürdürülen boksit aramaları sonucunda, 1962 yılında Seydişehir'in Mortaş ve Doğankuşu bölgelerinde, sanayi için uygun kalitede 25 milyon ton boksit rezervi tespit edildi. Bu bölgedeki arama çalışmalarına 1965 yılından itibaren Etibank tarafından devam edildi ve görünür rezerv miktarı 44 milyon tona yükseldi.
Seydişehir'de bir alüminyum tesisi kurulması ve bulunan mevcut boksit cevherinin değerlendirilmesi amacıyla 9 Mayıs 1967 tarihinde SSCB Hükümeti adına Tiajpromexport ile Türkiye Cumhuriyeti adına Etibank Genel Müdürlüğü arasında, malzeme, teçhizat ve teknik konularda 15 yıl vadeli, yüzde 2,5 faizli 62 milyon dolarlık bir ticari anlaşma imzalandı. Anlaşmaya çer-çevesinde Seydişehir'de bir alüminyum fabrikası, İskenderun'da demir-çelik fabrikası ve Aliağa'da petrol rafinerisi kuruldu.
İdari binanın temeli 5 Ağustos 1967 tarihinde, fabrika binalarının temeli de 13 Ekim 1969 tarihinde atılarak faaliyetlere başlanıldı. Fabrika, 1972 yılından itibaren bölüm bölüm işletmeye alındı.
Tesisler; su temin tesisleri, atık barajı gibi yardımcı işletmeler dışında, 300 bin
metrekare kapalı alan olmak üzere toplam 2 milyon 200 bin metrekare alanı kapsıyor. Cevherden itibaren hadde ürününe kadar alüminyum üretimi gerçekleştirilen kompleks tesis niteliği taşıyan alüminyum tesisleri, yaklaşık 6 milyar TL harcama ile gerçekleştirildi. Tesislerde; l maden işletmesi ve 4 ana üretim fabrikası, 3 yardımcı üretim tesisi ve bu ünitelere mal ve hizmet teminini sağlayan yardımcı, teknik ve idari-ticari faaliyetleri yürüten ihtisas birimleri görev yapıyor. Bu birimler:
- Eti Holding bünyesinde 7 tane ruhsatlı maden sahası bulunuyor. Bu sahalarda, halen toplam 37 milyon ton seviyesinde boksit rezervinin var olduğu biliniyor. Söz konusu bu sahalardan 11 milyon ton rezerve sahip olan ve tesislere 25 km. uzak-lıkta bulunan, sadece bir tanesi işletiliyor. Yılda yaklaşık 400 bin tonluk bir üretim, tesisler için yeterli olabiliyor.
- Boksit cevheri kimyasal yöntem-lerle işlenerek daha çok bir ara mamul olan “hidrat” ve bundan da alüminyumun asıl hammaddesi olan “alümina” üretiliyor. Mevcut kurulu kapasite 200 bin ton/yıl seviyesinde. - Elde edilen “alümina”nın büyük bir bölümünden (120 bin ton) elektroliz yöntemiyle 60 bin ton sıvı alüminyum üretiliyor. Bu yöntemin uygulanmasında ihtiyaç duyulan yardımcı hammadde niteliğindeki “anot pasta” üretimi, yine burada yapılıyor.
- Üretilen bu 60 bin ton ham
alüminyum, çeşitli alaşım metalleri ile işlenerek yaklaşık 65 bin ton “külçe” ve “ingot” üretilerek, piyasa taleplerine uygun olarak ülke alüminyum sektörüne satılıyor. - Üretilen döküm ürünlerinin bir
kısmı, mevcut haddehanelerde, yine piyasa talepleri doğrultusunda, profil, levha, rulo, şerit ve folyo şek-linde işlenerek piyasaya satılıyor.
Tesislerde bunların dışında, yedek parça, el aletleri ve ekipmanların imal edildiği bir makine ve teçhizat fabrikası; buhar üretiminin yapıldığı buhar ünitesi, basınçlı havanın üretildiği kompresörler ile elektrik enerjisi yönetim ünitesi; laboratuvarlar gibi yardımcı üretim birimleri entegre yapı içinde görev yapıyor. Bu teknik birimlerin yanı sıra irili ufaklı toplam 21 yardımcı hizmet birimi, kendi ihtisas sahalarında çalışıyor.
DSİ Genel Müdürlüğü tarafından yaptırılan Oymapınar Hidroelektrik Santrali; her biri 135 MW olan toplam 540 MW kurulu gücünde 4 üniteden oluşuyor ve yılda ortalama 1 620 GWh elektrik üretebilecek kapasitede. Santral, Manavgat Çayı üzerinde bulunuyor.
Hidroelektrik santral, Oymapınar'ın 80 km kuzeyindeki Seydişehir Alüminyum Tesisleri'nin enerji ihtiyacını karşılamak amacıyla inşa edilerek, 1984 yılında
47
MühendisveMakina • Cilt : 48 Sayı: 571işletmeye açıldı. Aynı yıl mülkiyeti DSİ'de kalmak kaydıyla TEK'e, 1990 yılında yapısal değişiklik nedeniyle EÜAŞ'a ve 2004 yılında da Özelleştirme Yüksek Kurulu kararı ile özelleştirme bünyesinde bulunan Eti Alüminyum A.Ş.'ye devredildi.
Türkiye'de birincil alüminyum üreten tek kuruluş olan Eti/ Seydişehir Alüminyum A.Ş., 1999 yılında özelleş-tirme kapsamına alınarak, 2000 yılında kapsamdan çıkarıldı. 18 Ağustos 2003 tarihinde ise Antalya'da bir liman, 9 adet 35 milyon ton görünür rezervli boksit sahası, tüm yedek parçası ile yeni bir alüminyum fabrikası kurabilecek kapasiteye sahip atölyelerle birlikte entegre tesis ve tesisin enerji ihtiyacını karşılayabilecek bir hidroelektrik santral olan Oymapınar Barajı yeniden özelleştirme kapsamına alındı.
Oymapınar Hidroelektrik Santrali, Ağustos 2003 yılında Eti Alüminyum A.Ş.'ye bağlanarak maliyet sorununu önemli ölçüde çözen Seydişehir Alüminyum Tesisleri, 2004 yılında 26,5 milyon dolar kâr ettiği halde Oymapınar Barajı ile birlikte özelleştirilme kap-samına alındı.
Eti Alüminyum A.Ş.'de bulunan yüzde 100 oranındaki İdare hissesinin blok satış yöntemiyle özelleştirilmesi amacıyla 17 Haziran 2005 tarihinden yapılan nihai pazarlık görüşmelerinde en yüksek teklifi 305 milyon dolar ile CE-KA İnşaat Makina Madencilik Petrolcülük Turizm Nakliyat Sanayi ve Ticaret A.Ş. vererek, özelleştirme ihalesini aldı. Özelleştirme programı kapsamında, tesise elektrik enerjisi üreten Oymapınar Barajı ve Hidro-elektrik Santrali'nin 49 yıllık işletmesi de tesisi satın alan şirkete devredildi.
Türk-İş'e bağlı Tes-İş Sendikası, S e y d i ş e h i r A l ü m i n y u m Tesisleri'nin blok satış yoluyla ö z e l l e ş t i r i l m e s i n e i l i ş k i n Özelleştirme Yüksek Kurulu (ÖYK) kararının uygulanması doğrultusunda ihale şartnamesi ve ihale komisyonunun satış kararının iptali ve yürütmenin durdurulması istemiyle dava açtı. Davanın gö-rüşüldüğü Danıştay 13. Dairesi, S e y d i ş e h i r A l ü m i n y u m Tesisleri'nin özelleştirilmesine ilişkin ihale şartnamesi ve ihale komisyonu kararı ile nihai satışı uygun bulan Özelleştirme Yüksek K u r u l u ( Ö Y K ) k a r a r ı n ı n
yürütmesini durdurdu. Bu davada ilk aşama sonuçlanarak, daire tarafından ihale şartnamesinin ve ihale komis-yonun satış kararının yürütmesi durduruldu. KİGEM ve TMMOB Metalürji Mühendisleri Odası'nın ihale şartnamesi çerçevesinde nihai satışı uygun bulan ÖYK Kararı'nın iptali ve yürütmenin durdurulması istemiyle açtıkları davada da ilk karar verilerek, Daire tarafından söz konusu ÖYK kararının yürütmesi de durduruldu.
Danıştay'ın verdiği yargı kararlarına CE-KA İnşaat'ın uymaması üzerine TMMOB Metalurji Mühendisleri Odası tarafından Özelleştirme İdaresi Başkanı ve Yönetim Kurulu Üyeleri hakkında suç duyurusunda bulunuldu. Fakat Maliye Bakanı Kemal Unakıtan tarafından soruşturma açılmasına izin verilmedi.
Rize kökenli CE-KA İnşaat, Cengiz Şirketler Grubu'na bağlı. Grubun bünyesinde; Cengiz İnşaat, CE-KA İnşaat, HCM Makina, Balen Makina Enerji, Bana Turizm, Cengizler Sigorta ve Cengiz Enerji bulunuyor. Cengiz İnşaat'ın sahibi Mehmet Cengiz, Kara-deniz otobanının da müteahhitlerinden. ÖZELLEŞTİRME
SÜRECİ
Oymapınar Barajı
