Entre Nous, Policy and Practice, No.43-44, Summer / Autumn 1999, p: 9-11. DİKKATİ ÇEKEN BULGARİSTAN
Zuhal GÜNGÖR
Bulgaristan Bakanlar Kurulu, 1990'li yılların ortasında Bulgaristan'daki üreme sağlığını güçlendirmek için uluslararası kuruluşlardan teknik yardım talep etmiştir. Sonuç olarak, 1994 yılında Avrupa Birliği - PHARE Aile Planlaması Projesi sağlık hizmetlerinin yeniden yapılandırılmasnın bir parçası olarak onaylanmıştır. Proje uygulanmaya 1995 yılında başlanmıştır. Projenin amacı üreme ve cinsel sağlık ve istenmeyen gebelikler ve cinsel yolla bulaşan hastalıklar için ulusal bir politikanın temellerini oluşturmaktır. Proje, Sağlık Bakanlığı, Bulgaristan Aile Planlaması Kurumu, Kadın Organizasyonları, Dünya Sağlık Örgütü Avrupa Bölge Ofisi ve Uluslararası Planlı Aile Federasyonu tarafından uygulanmıştır. Proje, Ocak 1998 tarihine kadar devam etmiştir.
Amaca ulaşmak için, sağlık personeli için geniş ölçekli eğitim programları ve medya yoluyla da büyük bir kampanya başlatılmış ve klinik yönetimi bilgi sistemi geliştirilmiştir. Bu yazı ile bugüne kadar yapılanları açıklanmaktadır.
Başarıyla Gerçekleştirilenler
Proje kamu kuruluşları ve sivil toplum örgütleri arasında tüm seviyelerde mükemmel bir işbirliğine katkıda bulunduğu kadar sağlığı geliştirici faaliyetler ve tedavi edici hizmetlere de katkıda bulunmuştur. Medya projenin başlangıcından itibaren projeye dahil olmuştur. Sağlık personelinin eğitimi için Ulusal Standartlar belirlenmiştir. Bunlar 5 tıp fakültesi ve bunların bünyesindeki kolejlerde de uygulanmıştır. Kısa eğitim kursları yoluyla 500 sağlık personeli üreme sağlığı, eğitimi ve iletişimi konusunda eğitilmişlerdir. Bütün üniversitelerdeki tıp öğrencileri üreme sağlığı konusunda en az 60 saatlik mezuniyet öncesi eğitim almışlardır. Ülke çapında Bulgaristan Aile Planlaması Kurumu ve Kadın Sivil Toplum Örgütlerinin çatısı altında, 30 aile planlaması bilgi merkezi kurulmuştur. Bu merkezlere gerekli materyal ve görsel işitsel araçlar sağlanmıştır. Adolesanlar arasında sağlığın geliştirmesi için bir çalışma başlatılmıştır. Aile planlaması hizmetlerinde hizmetin kalitesi, sağlık personelinin eğitilmesi ve başvuranı bilgilendirmeye yönelik materyaller yoluyla artırılmıştır ve artan talep toplumda üreme sağlığı sorunları konusundaki artan bilinci göstermektedir. Bu, ayrıca, hem projenin başlangıç yıllarında ve iki yıl sonrasında yapılan bilgi, tutum ve davranış araştırmasında da ortaya çıkmıştır. Gelecekte toplumun üreme sağlığı ihtiyaçlarını daha iyi anlayabilmek için geleceğin planlanması ve politika oluşturmak ve buna bir temel sağlamak için, kliniklerde kullanılan üreme sağlığı ve aile planlaması ulusal bilgi yönetim sistemi, ulusal sağlık bilgi sistemi içine dahil edilmiştir.
Bulgaristan, AIDS ile Savaş
Bulgaristan, Doğu Avrupa'da yer almaktadır. Yakın Doğu ve Batı Avrupa arasında kavşak konumundadır. Ülkede 8.34 milyon insan yaşamaktadır. Ülkenin başkenti Sofya 1.2 milyon nufusa sahiptir. Ülke 28 idari bölgeye bölünmüştür. Bulgaristan hala düşük düzeyde HIV / AIDS vakalarının görüldüğü bir ülkedir. 1998 yılının sonunda resmi kayıtlara göre HIV pozitif insanların sayısı 243'tür ve bunların %56'sı ölmüştür.
Enfeksiyonun asıl bulaşması cinsel yolla olmaya devam etmektedir (%82-84). Bunlardan %68-70'i heteroseksüel ilişkiler, %12-14'ü homoseksüel veya biseksüel ilişkilerdir. Vakaların %3'ü uyuşturucu kullanımı ve %1'i ise vertikal yol (anneden bebeğe) ile olmaktadır. Enfekte olmuş erkeklerin kadınlara oranı ise 2:1'dir. HIV pozitif olanların %72'si oldukça genç bir yaş grubu olan 20-29 yaşları arasındadır. Mevcut yasalara göre, bütün vatandaşların kendi istekleriyle ve sonuçları gizli tutlan HIV testini yaptırma hakları vardır. AIDS testleri ücretsiz yapılmakta ve bütün başvuranlar test öncesi ve test sonrası danışmanlık almaktadırlar. Teşhis için gerekli olan ekipmanların satın alınması ve özel ilaçlarla tedavi edilmesi gereken HIV / AIDS ile yaşayan insanların tedavisi Sağlık Bakanlığı'nın bütçesindeki fondan sağlanmaktadır.
AIDS'in bu aşamada çoğunlukta cinsel ilişki yoluyla bulaştığı ve enfeksiyonun %70'den fazlasının 20-29 yaş grubunu etkilediği gerçeğini gözönünde bulundurursak, AIDS ile savaşta yol gösterici prensip kontraseptif ve halkı bilgilendirme kampanyaları olmalıdır. "Sağlık Geliştirici Okullar" projesi de dahil olmak üzere okullarda cinsel eğitim için birçok sayıda proje geliştirilmiştir. HIV / AIDS'e ek olarak, genelde cinsel yolla bulaşan hastalıklar özellikle sifiliz vakalarında da bir artış vardır. Geçen 8 yıl boyunca sifiliz ile enfekte olmuş isanların sayısında hızlı bir artış vardır. 1990 yılında 378 kişinin sifiliz ile enfekte olduklarına dair kayıtlı bilgi varken, 1998 yılındaki ilk verilere göre bu rakam 2,520'dir, örneğin son 8 yılda sifiliz vakaları 6,6 kat artmıştır. Dünya Sağlık Örgütü rehberlerine uygun olarak 1999 yılında geliştirilen sifiliz tanı ve tedavi kuralları kabul edilmiştir. Sonuç olarak, ülkede birçok Bulgar sivil toplum örgütleri, İspanya ve Yunanistan gibi diğer ülkelerdeki sivil kuruluşlarla iki taraflı projeler bulunmaktadır.
AIDS'in Önlenmesi ve Kontrolü
"HIV / AIDS'in Önlenmesi Için Çalışma Planları" 1998 yılında birçok yerde başlatılmıştır. Esas amaç önlemedir ve bu plan UNAIDS tarafından finansal olarak desteklenmiştir. Yine 1998 yılında ikinci aşama uygulanmaya başlamıştır.Bu aşama Bulgar Sağlık ve Sosyal Çevre Vakfı ve İspanyol sivil kuruluşu olan "A.B.S."in ortak çabalarıyla gerçekleştirilmiştir. Ayrıca UNDP ve Sağlık Bakanlığı'nın ortaklaşa uygulayacağı bir projenin de planları yapılmaktadır. İlk aşaması Eylül 1998 yılında uygulanan bir ulusal HIV / AIDS stratejisinin geliştirilmiştir. Proje daha sonra ulusal bir HIV / AIDS stratejisine dönüşecektir.
İki AIDS bilinçlendirme filmi yapılmıştır. "İnsanlığın Testi" adındaki ilk filmin yayın hakları Sağlık Bakanlığı tarafından alınmıştır. Ayrıca birçok broşür ve görsel materyal basılmıştır. Sağlık Bakanlığı'nın çok uzun süredir ortak çalışma yapma geleneği vardır. Bütün sivil toplum örgütleri de AIDS'in önlenmesi için HIV ve AIDS ile yaşayan insanlara destek vermektedirler. Üç ulusal anti AIDS kampanyası yürütülmüştür. Bunlar Sevgi Günü kampanyası, Yaz anti-AIDS kampanyası ve Dünya AIDS Savaşım Günüyle aynı zamana denk getirilmiştir. Sağlık Bakanlığı'na ek olarak, özel sektör, günlük gazeeler, Bulgar Ulusal Televizyonu ve Radyosu ve diğer bütün özel radyo ve televizyon istasyonları bu kampanyalarda yer almıştır. Bakanlar Kurulu'nun 1998 yılı, Bulgaristan'ın Avrupa Birliği "AIDS Ile Savaş ve AIDS'in Önlenmesi" sağlık programına katılmayı onayladığı yılı ifade etmektedir. Bulgaristan'ın programa katılmasının, ülkenin Avrupa Birliği ile entegrasyonuna ve Bulgar ve Avrupa yasalarının birbirine daha uyumlu hale gelmesine katkısı olacaktır. Bu katılım aynı zamanda program için ulusal bütçeden gerekli olan fonuda sağlayacaktır. Şu anlaşılmıştır ki, şimdi (ülkede az sayıda HIV enfeksiyonu varken) AIDS'in kontrolü ve önlenmesi için para harcamanın tam zamanıdır çünkü bu daha sonra devletin AIDS'den zarar gören insanların tedavisi ve onların ailelerine sosyal yardım için yapılacak olan çok büyük harcamaların gerekliliğini ortadan kaldıracaktır. AIDS'in sadece tıbbi bir sorun olmadığını ayrıca sosyal, demografik, ahlaksal ve yasal bir problem olduğu gerçeği göz önüne alınarak, Bakanlar Kurulu tarafından AIDS ve Cinsel Yollan Bulaşan Hastalıkların önlenmesi için bir Ulusal Komite kurulmuştur. Bu komite, 12 bakanlıktan temsilcileri ve komiteleri içermektedir. AIDS ve cinsel yolla bulaşan hastalıkların önlenmesi ve kontrolü için bir Ulusal Program uygulayacaklardır.
