İnönü Üniversitesi Turgut Özal Tıp
Merkezi’nde Araştırma Görevlisi Olarak
Çalışan Hekimlerin Mesleki Memnuniyet
Düzeyi
Leyla KARAOĞLU, Tolga ŞAHİN, Mücahit EĞRİ, Erkan PEHLİVAN, Metin F. GENÇ, Gülsen GÜNEŞDoç.Dr., İnönü Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı Doktora öğrencisi, İnönü Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı Prof.Dr., İnönü Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı
Yazışma Adresi: Doç.Dr. Leyla Karaoğlu
İnönü Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı AD, Malatya e-posta: lkaraoglu@inonu.edu.tr
®
Ö
ZETAmaç: Bu araştırmanın amacı, İnönü Üniversitesi Tıp
Fakül-tesi Turgut Özal Tıp Merkezi’nde araştırma görevlisi olarak çalı-şan hekimlerin meslek yaşamındaki sorunlu alanlarını ve genel olarak meslek yaşamlarından ne düzeyde memnun olduklarını saptamak ve bazı bireysel özelliklere göre tanımlamaktır.
Yöntem: Araştırma tanımlayıcı niteliktedir. Araştırmanın
evrenini, Turgut Özal Tıp Merkezi’nde çalışan 0 araştırma görevlisi hekim oluşturmaktadır. Hekimlerin bireysel özellik-lerini, mesleki memnuniyet alanlarını, akademik çalışmalarını ölçmek üzere hazırlanan anket formu, Mayıs 004 tarihinde hekimlere dağıtılmıştır. 4 hekim anket sorularını yanıtlamış-tır. Araştırmanın kapsama yüzdesi %0,8’dir.
Bulgular: Araştırmaya katılan hekimlerin yaş ortalaması
9,±0, yıldır. Asistanların %69,9'u erkek, %0,'i kadın-dır. Hekimlerin %6,5’i genel olarak mesleklerinden memnun olduklarını belirtmişlerdir. Hekimlerin en çok yakındığı ilk üç mesleki memnuniyet alanı sırayla kazanılan gelir (%90,9), mes-leki eğitime ayrılan süre (%88,8) ve mesmes-leki eğitime ayrılan büt-çedir. (%8,5). Hekimlerin mesleki alanlara ilişkin yakınmaları-nın yaş, günlük çalışma süresi ve medeni duruma göre değiştiği saptanmıştır (p<0,05). Ayrıca, hekimlerin bilimsel kongrelere katılma, bilimsel araştırma ve makale hazırlama gibi akademik çalışma yapma düzeylerinin düşük olduğu, bu durumun asistan olarak çalışma süresiyle ilişkili olduğu saptanmıştır (p<0,05).
Sonuç: Araştırma sonucunda, Turgut Özal Tıp Merkezi’nde
çalışan araştırma görevlisi hekimlerin yarıdan biraz fazlasının meslek yaşamlarından memnun olduğu saptanmıştır.
Anahtar Kelimeler: Asistan Hekim, Memnuniyet, İş Doyu-mu.
®
A
BSTRACTObjectives: The aim of the study was to determine the
career satisfaction levels of the residents working at İnönü University Turgut Özal Medical Center and to identify the satisfaction facets by personal characteristics.
Methods: The study was a descriptive study. The study
population was 0 residents working at Turgut Özal Medical Center. A self-responded questionnaire including items on the personal characteristics, career satisfaction facets and academic work life were distributed to the physicians during May 004. Of the total residents, 4 were responded to the questionnaire with a response rate of 0.8%.
Results: The mean age of physicians was 9.±0. years; 69.9% were men and 0.% were women. Of the residents, 6.5% were generally satisfied with their career. The least satisfied facets were income (90.9%), time (88.8%) and budget for professional education (8.5%). The dissatisfied facets were differed according to the residents’ age, work hours and marital status (p<0.05). Participating in academic activities like scientific congress, research and paper submission were rarely seen among residents and were associated with the duration of residency (p<0.05).
Conclusion: It was seen that more than half of the residents
working at Turgut Özal Medical Center were satisfied with their career.
Key Words: Residents, Job Satisfaction, Career Satisfaction.
A r a ş t ı r m a m a k a l e s i
The Career Satisfaction Levels of The
Residents Working
At İnönü University Turgut Özal
Medical Center
8
Giriş ve Amaçlar
Son yıllarda, insan sağlığının tarih içindeki en iyi düze-yine ulaştığı varsayılmaktadır. Toplumun sağlık düzeyi yükseldikçe sağlık hizmetleriyle ilgili talepleri ve eleş-tirileri artmakta ve daha kaliteli sağlık hizmeti istemek-tedir. Artan nüfus, değişen yaş örüntüsü, tanı ve tedavi yöntemlerindeki gelişmeler, sağlık hizmeti giderlerinin artması, sağlık hizmetlerinin artı değer getiren ekonomik sektörlerden biri olarak değerlendirilmesi, Dünya gene-linde, sağlık sektöründe verimlilik, kalite, özelleştirme ve rekabet gibi kavramların tartışılmasına yol açmıştır. Türkiye’de de 980 yılından itibaren bu kavramlar tar-tışılmaya ve değişik düzeylerde pratikte yaşanmaya başlanmıştır (, ). Bu değişiklikler, sağlık hizmeti sunu-munda kilit rol oynayan hekimi, unvanı ve konumu ne olursa olsun birincil olarak etkilemektedir.
Türkiye’de, sağlık hizmet sunumu ve insan kaynakları ile ilgili bir çok sorun tespit edilmiştir. İhtiyaçtan fazla, iyi eğitim almamış niteliksiz hekim yetiştirilmesi, hastaların bekleme süresinin uzun muayene süresinin kısa olması, dolayısıyla hasta tatmininin düşük olması, sevk zincirinin işlememesi nedeniyle hastanelerde poliklinik yükünün fazla olması, başhekimin etkisinin çok belirgin olması, nitelikli yönetici eksikliği, kamuda çalışan hekimlerin maaşlarının düşük olması, hekimlerin ek iş yapmadan geçinemez hale gelmesi bu sorunlardan bazılarıdır. Bu ve benzeri sorunlar nedeniyle hekimler arasında iş doyu-munun düşük olduğu vurgulanmaktadır (-).
Hekimin mesleki memnuniyeti çok yönlü bir yapıya sahiptir. Cinsiyet, yaş, medeni durum gibi demografik faktörlerin yanı sıra unvan, çalışılan kurum ya da kuruluş, uzmanlık alanı, kendi işinde ya da birine bağlı olarak çalışma, nöbet usulü çalışma, bakılan hasta sayısı, gelir ve iş yaşamıyla ilgili başka bir çok faktör hekim mem-nuniyetini etkilemektedir. Hekim memnuniyeti üzerinde son yıllarda önemle durulmasının nedeni iş yaşamından memnun olan hekimlerin daha iyi sağlık bakım hizmeti sunmalarıdır. Çalışmalar hasta memnuniyeti ile hekim memnuniyeti arasında kuvvetli bir ilişki olduğunu gös-termektedir. Hekimin iş yaşamından memnun olmaması, hem hekimin hem de hastanın sağlığını olumsuz etkiler. Hekimin daha az çalışmasına, hatta greve yönelmesine yol açabilir. Daha da ileriye yönelik düşünülürse mesle-ğin toplumdaki değeri düşer ve hekimlik meslemesle-ğini ya da bazı uzmanlık dallarını seçen kişi sayısı azalır, toplumun sağlık sistemi işleyemez hale gelebilir (8, 9).
Zor ve uzun süreli bir eğitimden sonra tıp fakültele-rinden pratisyen olarak mezun olan hekimler, tek bir alanda bilgi ve becerilerini geliştirme ve çalışma isteği ile daha fazla mesleki ve maddi doyuma ulaşma
güdü-süyle uzmanlaşma eğilimi göstermektedirler (0). Uz-manlık eğitimi günlük çalışma süresi uzun olan ve nöbet tutulan yoğun bir süreçtir. Eğitim ve araştırma faaliyetle-rinin yeri, zamanlaması, nicelik ve niteliğinin de araştır-ma görevlisi olarak çalışan hekimlerin memnuniyetle-rini etkilediği bilinmektedir (). Hem bir hekim olarak hekimleri ilgilendiren bütün toplumsal değişikliklerin hem kendi özel süreçlerinin etkisiyle, araştırma görev-lisi hekimlerde duygusal tükenmenin ve yabancılaşma-nın-duyarsızlaşmanın daha yüksek olduğunu, mesleki memnuniyet düzeyinin daha düşük olduğunu gösteren çalışmalar mevcuttur (-4).
Bu çalışmada, yukarıdaki bilgilerden yola çıka-rak, İnönü Üniversitesi Tıp Fakültesi Turgut Özal Tıp Merkezi’nde çalışan araştırma görevlisi hekimlerin mes-lek yaşamındaki sorunlu alanlarının ve genel olarak mesleklerinden ne düzeyde memnun olduklarının bazı bireysel özelliklere göre tanımlanması amaçlanmıştır.
Yöntem
Araştırma tanımlayıcı niteliktedir. Araştırmanın evreni-ni Turgut Özal Tıp Merkezi’nde çalışan 0 araştırma görevlisi hekim oluşturmaktadır. Örneklem seçilmeden, evrenin tümüne ulaşmak hedeflenmiştir.
Başhekimden sözlü izin alınarak, hekimlerin bireysel özellikleri ve mesleki memnuniyetleri ile ilgili sorular içeren anket formu, Mayıs 004 tarihinde hekimlere da-ğıtılmıştır. Anket formlarını kendi kendilerine dolduran hekimler tekrar ziyaret edilerek anket formları toplan-mıştır. 4 hekim anket sorularını yanıtlayarak iade et-miştir. Araştırmanın kapsama yüzdesi %0,8’dir.
Meslekten memnuniyeti ölçen sorular, Stamps ve Cruz, Lichtenstien, Linzer ve arkadaşlarının (5) hazır-ladıkları anket sorularından uyarlanmıştır. Mesleki mem-nuniyet alanları kazanılan gelir, işle ilgili yönetimsel konular (hasta kaydı, mesai, uyulması gereken kurallar, izinler, vb.), işini yaparken bağımsız düşünme ve davra-nabilme (otonomi), aileye ayrılan zaman, boş zamanları değerlendirme, mesleki eğitime ayrılan süre ve bütçe (bilimsel yayınları takip edebilme), sunulan sağlık hiz-metinin kalitesi, klinik bilgi ve beceri olarak kendini ye-terli hissetme, ayrılan süre ve mesleki yönden hastalarla olan ilişki, meslektaşlarla ve hemşirelerle olan mesleki ve sosyal ilişkiler olarak tespit edilmiştir. Memnuniyet alanları ile ilgili soru dörtlü likert ölçeği kullanılarak değerlendirilmiştir (hiç sorunum yok, minimal sorunlar var, orta düzeyde sorunlar var, ciddi sorunlar var). İsta-tistiksel analize olanak sağlaması yönünden hiç sorunu olmayanlar bir kategoride, minimal, orta düzeyde ve ciddi sorunu olanlar bir kategoride toplanmıştır. Genel
9
mesleki memnuniyet düzeyi ise ayrı bir soru halinde beşli likert ölçeği ile (kesinlikle katılıyorum, katılıyorum, orta düzeyde katılıyorum, katılmıyorum, kesinlikle katıl-mıyorum) değerlendirilmiştir. İstatistikler için kesinlikle katılanlar ile katılanlar, orta düzeyde katılanlar, katılma-yanlar ile kesinlikle katılmakatılma-yanlar birleştirilerek üç ayrı kategori oluşturulmuştur. Verilerin istatistiksel değerlen-dirmesi SPSS 9.0 paket programı kullanılarak yapılmış-tır. Bireysel özelliklerle memnuniyet düzeyi arasında ve sorunlu mesleki alanlar arasında ilişki olup olmadığı Khi kare testi ile incelenmiştir.
Bulgular
Araştırma görevlisi hekimlerin yaş ortalaması 9,±0, yıldır. Katılımcıların %69,9'u erkek ve %,0’ı kadın-dır. Hekimlerin %50,'ü evli, %,8'i çocuk sahibidir. Hekimlerin %0,’ü kendi evinde, %,4’ü kirada ve %6,’ü lojman ya da misafirhanede oturmaktadır. Katılımcıların %4,8’inin kendine ait otomobili ve %69,9’unun kendine ait bilgisayarı vardır. Mezuniyet-ten sonra ortalama çalışma süresi 4,±0, yıl, araştırma görevlisi olarak Turgut Özal Tıp Merkezi’nde ortalama çalışma süresi ,±0, yıldır. Katılımcıların %8,8'i gün-de sekiz saatten fazla çalışmaktadır.
Tablo 1. Araştırma Görevlilerinin Genel Mesleki Memnuniyet
Düzeylerinin Bazı Bireysel Özelliklere Göre Dağılımı (Malat-ya, 2004)
Genel mesleki memnuniyet Bireysel Özellikler* Memnun Orta Derecede Memnun Memnun Değil Toplam Sayı % Sayı % Sayı % Sayı Yaş 4-9 5 6, 0 , 4,4 90 0-5 58,5 4,5 9 ,0 5 Cinsiyet Kadın 65 65,0 0 0,0 5 5,0 00 Erkek 5,5 0, 6, 4 Medeni durum Evli 4 65, 8, 6, Bekar 4 5, 0 8, 0 4, Çocuk Var 64, 6 ,6 6 ,6 4 Yok 66 60,6 4,8 6 4, 09 Günlük Ortalama Çalışma Süresi 8 saat 0 6,9 4 5,4 , 6 > 8 saat 68 58, 9 4,8 0 , Mezuniyetten Sonra Çalışma Süresi (Yıl) ≤,0 6, 0 ,0 4 0,8 ,-4,0 60,0 ,8 0 8, 55 >4,0 6, ,6 8 5, 5 Araştırma Görevlisi Olarak Çalışma Süresi (Yıl) ≤,0 9 5,6 9 , 5 5, ,-,0 4 5, ,0 5 ,9 4 >,0 45 66, 6, ,6 68 Oturulan Yer Kendi evi 58,6 8 ,6 4 ,8 9 Kira 65 6,9 4 ,9 6 5, 05 Lojman misafirhane 6 66, , , 9 Özel Otomobil Var 69 64,5 0,6 6 5,0 0 Yok 9 5,8 0,6 6 6, 6 Kişisel bilgisayar Var 6 6,0 ,0 6 6,0 00 Yok 5 58, ,9 6 4,0 4 Toplam 88 6,5 , 5,4 4 * p>0,05, (Ki-Kare Testi)
Tablo ’de araştırma görevlisi hekimlerin genel olarak mesleklerinden memnuniyet düzeylerinin bazı bireysel özelliklere göre dağılımı sunulmuştur. Hekim-lerin %6,5’i meslekHekim-lerinden genel olarak memnun ol-duklarını, %,’i orta derecede memnun olduklarını ve %5,4’ü memnun olmadıklarını belirtmişlerdir. Tablo ’de görüldüğü gibi 0-5 yaş grubunda, erkeklerde, günde sekiz saatten fazla çalışanlarda, bekarlarda, özel otomobili olmayanlarda memnuniyet düzeyi nispeten daha düşüktür. Ancak bu farklılıklar istatistiksel olarak önemli bulunmamıştır (p>0,05).
Araştırma görevlisi hekimlerin mesleki memnuniyet alanlarına ilişkin görüşleri ve bu görüşlerin yaş, cinsiyet, medeni durum ve diğer bireysel özelliklere göre dağılımı değerlendirilmiştir. Gelir miktarı, hekimlerin büyük çoğun-luğu tarafından en çok yakınılan mesleki alan olarak bildi-rilmiştir (% 90,9). Bunu sırayla mesleki eğitime ayrılan süre (%88,8), mesleki eğitime ayrılan bütçe (%8,5), klinikte bağımsız düşünme ve davranma (%8,5), aileye ayrılan zaman (%8,), ayrılan süre ve mesleki yönden hastalarla olan ilişki (%8,), boş zamanları değerlendirme (%6,9), işle ilgili yönetimsel konular (%5,5), sunulan hizmetin ka-litesi (%,4) ve kendini klinik bilgi ve beceri olarak yeterli hissetme (%,4) gibi alanlar takip etmiştir (Tablo ).
0
Hekimlerin mesleki alanlara ilişkin görüşlerinin, yaş, medeni durum ve günlük çalışma süresi dışında kalan bi-reysel özelliklere göre dağılımının benzer olduğu görül-müştür (p>0,05). Yaş gruplarına göre incelendiğinde 0-5 yaş grubundaki hekimlerin, kazanılan gelir (%98,) ve aileye ayrılan zamanın yetersizliğinden (%90,6), 5-9 yaş grubundakilere göre [kazanılan gelir (%86,) ve aileye ayrılan zaman yetersizliği (%5,6)] daha fazla ya-kındıkları görülmüştür (p<0,05). Aileye ayrılan zamanın yeterli olmamasından evlilerin %90,’ünün, bekarların ise %,8’inin yakındığı saptanmıştır (p<0.05).
Tablo 2. Araştırma görevlisi hekimlerin günlük çalışma
süre-lerine göre mesleki memnuniyet alanlarına ilişkin görüşlerinin dağılımı (Malatya, 2005)
Hekimlerin Görüşü Mesleki
Memnuniyet
Alanları/ Sorun Yok Sorun Var İstatistik Günlük Çalışma
Süresi Sayı % Sayı % X2 p Kazanılan Gelir 8 saat >8 saat Toplam 0 8,5 ,6 9, 6 4 0 6,5 9,4 90,9 , 0,001 Mesleki Eğitime Ayrılan Süre 8 saat > 8 saat Toplam 9 6 6,9 , , 9 08 , 9, 88,8 ,9 0,005 Mesleki Eğitime Ayrılan Bütçe 8 saat >8 saat Toplam 4 5 4, ,0 ,5 5 0 8 5, 88,0 8,5 ,5 0,001 Klinikte Bağımsız Düşünme ve Davranabilme 8 saat >8 saat Toplam 4 5 4, ,0 ,5 5 0 8 5, 88,0 8,5 ,5 0,001 Aileye Ayrılan Zaman 8 saat >8 saat Toplam 8 9 0,8 6, 8,9 8 98 6 69, 8,8 8, ,9 0,08 Ayrılan Süre ve Mesleki Yönden Hastalarla Olan İlişki 8 saat >8 saat Toplam 6 5 , ,4 , 0 9 6,9 8,6 8, 0,0 0,84 Boş Zamanları Değerlendirme 8 saat >8 saat Toplam 9 4 4,6 0,5 , 9 0 65,4 9,5 6,9 , 0,
İşle İlgili Yönetimsel Konular 8 saat >8 saat Toplam 4 5 4, 0,5 4,5 5 9 08 5, 9,5 5,5 5,4 0,01 Sunulan Hizmetin Kalitesi 8 saat >8 saat Toplam 0 8 8 8,5 ,9 6,6 6 89 05 6,5 6, ,4 , 0, Klinik Bilgi ve Beceri Yönünden Yeterlilik 8 saat >8 saat Toplam 0 8 8 8,5 ,9 6,6 6 89 05 6,5 6, ,4 , 0, Meslektaşlar İle Olan Mesleki ve Sosyal İlişki 8 saat >8 saat Toplam 5 5 50 5, 9,9 5,0 8 9 4, 0, 65,0 , 0,00 Hemşirelerle Olan Mesleki ve Sosyal İlişki 8 saat >8 saat Toplam 5 4 58 5, 6,8 40,6 4 85 4, 6, 59,4 ,8 0,04
Günde sekiz saatten fazla çalışan hekimler kazanılan gelir, mesleki eğitime ayrılan süre ve bütçe, klinikte ba-ğımsız düşünme ve davranabilme, işle ilgili yönetimsel konular, meslektaşlar ve hemşirelerle olan mesleki ve sosyal ilişki alanlarında, günde sekiz saat çalışan hekim-lere göre daha fazla yakınmışlardır (p<0,05) (Tablo ).
Tablo 3. Araştırma Görevlisi Hekimlerin Son Bir Yıl İçinde
Akademik Çalışmalara Katılma Durumlarının Çalışma Sürele-rine Göre Dağılımı (Malatya, 2005)
Akademik Çalışmalara Katılma
Çalışma Süresi
Toplam ≤1 yıl 1,1-2 yıl >2yıl
Sayı %1 Sayı %1 Sayı %1 Sayı %2
Konferans ya da seminere katılma* 8 6, 9,6 58 5, 08 5,5 Bilimsel araştırmada yer alma* 0,4 5,4 4 64, 6 46,9 Bildirisiz kongreye katılma* ,9 5 5,4 6, 59 4, Bildiriyle kongreye katılma* ,0 0 , 0 69,8 4 0, Hakemli dergide makale yayımlama* 6,9 6 0, ,4 9 0, * p<0,05 (Ki-Kare Testi) 1 Satır yüzdesi 2 Sütun yüzdesi (n=143)
Tablo ’te araştırma görevlisi hekimlerin son bir yıl içinde akademik çalışmalara katılma durumlarının araş-tırma görevlisi olarak çalışma sürelerine göre dağılımı sunulmuştur. Son bir yıl içinde hekimlerin %5,5’i bir konferans ya da seminere dinleyici olarak katılmışlardır. Asistanların %46,9’u bilimsel bir araştırmada yer almış, %4,’ü bildirisiz olarak ve %0,’i bildiri sunarak bir kongreye katılmış, %0,’ünün hakemli bir dergide ma-kalesi yayımlanmıştır. Akademik çalışmalara katılmanın araştırma görevlisi hekim olarak çalışma süresiyle bir-likte arttığı saptanmıştır (p<0,05). Bu faaliyetler en çok araştırma görevlisi olarak iki yıldan daha fazla süreyle çalışmakta olan hekimler tarafından yapılmıştır. Akade-mik çalışmalara katılmanın günlük çalışma süresi, cinsi-yet, yaş grupları ve diğer bireysel özelliklere göre benzer dağılım gösterdiği saptanmıştır (p>0,05).
Tartışma ve Sonuç
Bu araştırmanın kapsamına giren araştırma görevlisi hekimler, Turgut Özal Tıp Merkezi’nde eğitim almakta olan, sağlık hizmeti sunan, bir yandan da akademik ça-lışmalara katılan hekimlerden oluşmaktadır. Araştırma, uzmanlaşma aşamasındaki bu hekimlerin %6,5’inin mesleklerinden memnun olduğunu göstermiştir. Ge-nel olarak meslekten memnun olma düzeyinin bireysel özelliklere göre benzer dağılım gösterdiği saptanmıştır (p>0,05).
Araştırmada, hekimlerin en çok kazandıkları gelirden yakındıkları ortaya çıkmıştır. Hekimlerin %90,9’u aylık gelirlerinin yetersiz olduğu görüşündedirler. Toraman ve arkadaşlarının bir eğitim hastanesinde 9 uzman-lık öğrencisine yönelik olarak yaptıkları araştırmada da hekimlerin mesleki memnuniyet düzeyleri düşük bulun-muştur. Toraman’ın araştırmasında hekimlerin %50.0’ı mesleki tatmin düzeyini iyi, %5,9’u ücretleri kötü ola-rak değerlendirmiştir (6).
Araştırmada gelirden sonra en çok yakınılan mesle-ki memnuniyet alanları sırayla, meslemesle-ki eğitime ayrılan süre (%88,8) ve bütçe (%8,5), klinikte bağımsız dü-şünme ve davranabilme (%8,5), aileye ayrılan zaman (%8,), ayrılan süre ve mesleki yönden hastalarla olan ilişki (%8,), boş zamanları değerlendirme (%6,9), işle ilgili yönetimsel konular (%5,5), sunulan hizmetin kali-tesi (%,4), kendini klinik bilgi ve beceri olarak yeterli hissetme (%,4), meslektaşlarla olan mesleki ve sosyal ilişki (%65,0) ve hemşirelerle olan mesleki ve sosyal iliş-kidir (%59,4). Asistanların en az yakındığı alanlar iş ar-kadaşlarıyla olan mesleki ve sosyal ilişkileridir. Yurt için-de ve dışında yürütülmüş olan hekim memnuniyetiyle
ilgili araştırmalarda iş arkadaşlarıyla olan ilişki genellikle memnun olunan konulardan biridir ve memnuniyet dü-zeyi oldukça yüksek saptanır. Gürpınar’ın araştırmasında birinci basamak sağlık çalışanlarının %86’sı iş arkadaşla-rından memnun olduğunu belirtmiştir (6). ABD’de ulusal düzeyde yürütülmüş olan bir araştırmada akademik or-tamda çalışan hekimlerin meslektaşlarından memnuni-yeti hem birinci basamakta ve özel çalışan hekimlerden yüksek hem de otonomi, kişisel zaman ve hastalarla olan ilişki gibi mesleki alanlardan daha tatminkar bulunmuş-tur (5). Bu çalışmada iş arkadaşlarıyla olan ilişki en az yakınılan alan olmakla birlikte hekimlerin yarıdan ço-ğunun bu alanda bile sorunu olduğu görülmektedir. Bu durum, araştırmanın araştırma görevlisi hekimlerle sınırlı olmasından ve ölçme-değerlendirme yöntemindeki fark-lılıklardan kaynaklanıyor olabilir. Hekimlerin yarıdan çoğunun iş arkadaşlarıyla olan ilişkilerinde sorun oldu-ğunu bildirmesi, bu durumun hekimlerin genel olarak iş çevresinden ve mesleklerinden hoşnutsuzluklarıyla ilgi-li olabileceğini de düşündürmektedir.
Araştırma görevlisi hekimlerin yaklaşık dörtte üçünün kendilerini klinik bilgi ve beceri yönünden yeterli hisset-memelerinin, %8,5’inin klinik hizmetleri sunarken ya da planlarken kendi başlarına karar verememelerinden, öğrenme süreci içinde olmalarından ve usta-çırak ilişki-si şeklinde sürdürülen uzmanlık eğitiminin doğasından kaynaklandığı düşünülebilir. İşle ilgili yönetimsel ko-nulardan, ayrılan süre ve mesleki olarak hastalarla olan ilişkilerinden ve sunulan hizmetin kalitesinden yakınma-ları, hastanedeki iş yükünün fazla olabileceğini, hasta-ne yöhasta-netimiyle ya da akademik çalışma sistemiyle ilgili aksaklıkların olabileceğini düşündürmektedir. Bu sorun-lar yalnız araştırma görevlisi hekimlerle ilgili olmayan, genel olarak hekimlerin mesleki memnuniyetsizliğinin başlıca sebebi olan sorunlardır (5). Araştırma görevlisi hekim komisyonu tarafından hiyerarşik ilişkilerin, araş-tırma görevlisine negatif olarak yansıtıldığı, uzmanlık eğitimi boyunca söz hakkı olmadığı ve kişiliksizleştiren bir süreç yaşandığı dile getirilmiştir (). Literatürde araştırma görevlisi hekimlerin hizmetin her aşamasında-ki kararlara katılmasının memnuniyetlerini artıracağı ve bunun sonuçta hastanedeki hizmetin kalitesini artıracağı bildirilmektedir (8).
Yakınılan mesleki alanlar hekimlerin bireysel özel-liklerine göre incelendiğinde, yaş grubu, medeni du-rum ve günlük çalışma saati ile farklılık gösterdiği sap-tanmıştır. Otuz ve üzeri yaşlardaki hekimler otuz yaş altındaki hekimlere kıyasla kazandıkları geliri ve aile-lerine ayırdıkları zamanı daha yetersiz bulmaktadırlar (p<0,05). Yine aileye ayrılan zamanı bekarlara kıyasla
evli hekimler doğal olarak daha yetersiz bulmuşlardır (p<0,05). Araştırmanın ortaya çıkardığı bulgulardan biri de, günde sekiz saatten fazla çalışan hekimlerin (ki her beş hekimden dördü günde sekiz saatten fazla ça-lışmaktaydı) günde sekiz saat çalışanlara kıyasla daha fazla mesleki alandan daha yüksek düzeyde yakındık-larıdır. Kazanılan gelir, mesleki eğitime ayrılan süre ve bütçe, klinikte bağımsız düşünme ve davranabilme, işle ilgili yönetimsel konular, meslektaşlarla ve hemşireler-le olan meshemşireler-leki ve sosyal ilişkihemşireler-ler günde sekiz saatten fazla çalışan araştırma görevlisi hekimler günde sekiz saat çalışanlara kıyasla daha fazla yakınılan alanlardır (p<0,05). İstatistiksel önem göstermemekle birlikte günde sekiz saatten fazla çalışan araştırma görevlile-rinin genel mesleki memnuniyet düzeyi de (%58,) düşük saptanmıştır (p>0,05). Günde sekiz saat çalışan araştırma görevlilerinin %6,9’u genel olarak meslekle-rinden memnunken, günde sekiz saatten fazla çalışan-ların yalnızca %58’i memnun olduğunu bildirmiştir. Bu bulgular literatürle de uyumludur. Karlıdağ’ın tez çalış-masında günde sekiz saatten az çalışanlarda duygusal tükenme ve duyarsızlaşmanın daha düşük düzeyde ol-duğu tespit edilmiştir (). ABD’de araştırma görevlisi hekimlerin 68 saatlik bir haftada 00-0 saat çalıştık-ları ve bu durumun uykusuzluk, yorgunluk, depresyon, hümanist duygularda azalmaya yol açtığı literatürde yer almaktadır. ABD’de yapılan araştırmalarda araştırma görevlilerinin %50-86’sı aşırı çalışma nedeniyle tıbbi hatalar yaptıklarını, dinlenmeye yeterli zaman bulama-dıklarını belirtmişlerdir. Ölümle sonuçlanan tıbbi hata-lar nedeniyle ABD’de, Temmuz 00 tarihinden iti-baren uygulanmak üzere Mezuniyet Sonrası Tıp Eğitimi Akreditasyon Konseyi’nin (ACGM) önerisiyle araştırma görevlisi hekimlerin haftada 80 saatten fazla çalıştırıl-maması kararı alınmıştır. Avrupa Birliği’ne üye ülke-lerde de araştırma görevlisi hekimlerin haftalık çalış-ma süresini azaltçalış-maya yönelik girişimler başlatılmıştır (9-). Türkiye’de araştırma görevlisi hekimlerin gün aşırı nöbetler hesaba alındığında haftada ortalama 00 saat çalıştıkları söylenebilir. Nitekim araştırma görevlisi hekimler sendika, tabip odası gibi çeşitli platformlarda aşırı iş yükü, uzun süre nöbet tutma, fazla ve yoğun çalışma gibi sorunları olduğunu dile getirmektedirler (, -4). Çalışmada, araştırma görevlisi hekimlerin en doğal ihtiyaçları olan ailelerine ve başka faaliyetlere ayıracak boş zaman konusunun en çok yakınılan alan-lardan olmasının nedeni yoğun iş yükü ve fazla çalışma saati olabilir.
Son bir yıl içinde araştırma görevlisi hekimlerin dört-te üçü (%5,5) bir seminer ya da konferansa dinleyici olarak katılmıştır. Oysa doğal olan tümünün katılması-dır. Son bir yıl içinde hekimlerin yarısından azı (%46,9) bilimsel bir araştırmada yer almış ve bir kongreye bil-dirisiz (%4,) katılmıştır. Hekimlerin yaklaşık üçte biri bir kongrede bildiri sunmuş (%0,) ve beşte birinin (%0,) hakemli bir dergide makalesi yayımlanmıştır. Asistan olarak çalışma süresi arttıkça bu tür akademik faaliyetlerin de arttığı gözlenmiştir (p<0,05). İlk iki yıl-lık araştırma görevlileri arasında bu faaliyetlere katılmış olanlar yok denecek kadar az olduğu saptanmıştır (%,0-9,6). Nitekim, Türkiye’deki araştırma görevlisi hekim-ler, . Tıpta Uzmanlık Kurultayı’nda ve tabip odalarında, aşırı iş yükü ve maddi kısıtlılık nedeniyle bilimsel top-lantı ve kongrelere katılamadıklarını, bilimsel araştırma-larda yer alamadıklarını dile getirmişlerdir (, ).
Bu araştırmanın bulguları, bir üniversite eğitim hasta-nesinde çalışan araştırma görevlisi hekimleri kapsaması ve anket formlarının kendi kendine doldurulmuş olması nedeniyle tüm araştırma görevlisi hekimlere genellene-mez. Ayrıca çalışılan uzmanlık dallarının, nöbet tutma durumunun ya da memnuniyet alanlarına ilişkin daha ayrıntılı soruların sorulmamış olması da araştırmanın kısıtlıkları arasında sayılabilir. Ancak bulgular, araştırma görevlisi hekimlere yönelik olarak, memnuniyet düzey-leri, memnuniyetsizliğin nedendüzey-leri, uzmanlık eğitimi ko-nusundaki görüşleri, çalışma süreleri ya da tıbbi hatalar ile ilgili daha ayrıntılı ileri araştırmaların yapılması ge-rekliliğine işaret etmektedir.
Sonuç olarak Turgut Özal Tıp Merkezi’nde çalışan araştırma görevlisi hekimlerin yarıdan biraz fazlasının (%6,5) genel olarak mesleklerinden memnun olduğu saptanmıştır. Hekimler en çok kazandıkları gelirin dü-şüklüğünden yakınmışlardır. Araştırmanın çarpıcı bir bulgusu da günde sekiz saatten fazla çalışan hekimle-rin birçok mesleki alanla ilgili daha fazla yakınmaları olduğudur. Bu tanımlayıcı çalışma, hekim memnuniyet-sizliğinin nedenlerine yönelik ileri araştırmalara ihtiyaç olduğunu göstermektedir. Hekimlerin bilimsel akademik çalışmalarının yetersiz düzeyde olduğu saptanmıştır. Uzmanlık eğitimi alabilmeleri için hem bireysel, hem toplumsal olarak yoğun emek harcanan araştırma görev-lisi hekimlerin çalışma yaşamlarından tatmin olmaması hayal kırıcıdır ve bu durumun devam etmesinin sağlık hizmetlerinde olumsuz sonuçlara yol açabileceği göz ardı edilmemelidir. Gelirin tüm hekimler için genel bir motivasyon kaynağı olduğundan hareketle araştırma
gö-
revlisi hekimlerin ekonomik koşullarının iyileştirilmesi, bilimsel toplantılara katılımlarının desteklenmesi ve ça-lışma saatlerinin azaltılması gerek üniversite yöneticileri gerekse ülkenin karar vericileri tarafından üzerinde du-rulması ve yeni düzenlemelere gidilmesini zorunlu kıl-maktadır. Ayrıca uzmanlık eğitimde usta-çırak ilişkisine dayanan geleneksel, otoriter eğitim anlayışı yerine daha çağdaş ve katılımcı eğitim yöntemleri tercih edilmelidir. Olumlu düzenlemeler, yalnız araştırma görevlisi hekim-lerin memnuniyet düzeyini değil hastalara sunulan hiz-metin kalitesini de artıracaktır.
®
K
AYNAKLAR
. Holland WW. Overview of policies and strategies. İçinde: Detels R, McEwen J, Beaglehole R, Tanaka H (editörler). Oxford Textbook of Public Health. Fourth Edition. New York: Oxford University Press; 00. p 55-6.
. Aksakoğlu G, Kılıç B. Küreselleş(tir)menin içyüzü ve Tür-kiye sağlık sistemine etkileri. Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı görüşü. “Halk Sağlı-ğının Son Kırk Yılı ve Geleceği Forumu”. IX. Ulusal Halk Sağlığı Kongresi. Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı ve Halk Sağlığı Uzmanları Derneği, Hacettepe Üniversitesi Kongre Merkezi. -6 Kasım 004 Ankara.
. TUBİTAK. Vizyon 0 Teknoloji Öngörü projesi. Sağlık ve ilaç paneli sonuç raporu Ankara 00. http://vizyon0. tubitak.gov.tr/teknolojiongorusu/paneller/saglikveilac/ra-porlar/son/aglikveilac_son_surum.pdf, .0.005. 4. Süleyman Demirel Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı
Anabilim Dalı Görüşü. Küreselleşme ve Halk Sağlığı. „Halk Sağlığının Son Kırk Yılı ve Geleceği Forumu”. IX. Ulusal Halk Sağlığı Kongresi. Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı ve Halk Sağlığı Uzmanları Der-neği, Hacettepe Üniversitesi Kongre Merkezi. -6 Kasım 004 Ankara.
5. Soyer A. Türkiye’de sağlık hizmetleri, sağlık, hekimler ve eşitsizlikler; bugünden yarına. (İçinde): Türk Tabipleri Birli-ği. 000-00 sürecinde nasıl bir dünya, Türkiye, sağlık, tıp ortamı öngörülebilir, oluşturulabilir? Nisan 00:-55. 6. Gürpınar E, Kılıç B, Ergör A. Narlıdere Eğitim Araştırma ve
Sağlık Bölge Başkanlığı Sağlık Ocaklar’ında çalışan perso-nelin iş doyumu. 8. Ulusal Halk Sağlığı Kongresi Kongre kitabı II. Diyarbakır Eylül 00:46-466.
. Landon BE, Reschovsky J, Blumenthal D. Changes in career satisfaction among primary care and specialist physicians, 99-00. JAMA Jan 00 9;89(4):44-9.
8. Wetterneck TB, Linzer M, McMurray JE, Douglas J, et al. Worklife and satisfaction of general internists. Arch Internal Med 00;6(6):649 656.
9. Liegh JP, Kravitz RL, Schembri M, Samuels SJ, Mobley S. Physician career satisfaction across specialities. Arch Inter-nal Med 00;6(4):5-584.
0. Hayran O, Çalı Ş, Gençel Harmancı H, Kayhan Karavuş M. Bir anksiyete kaynağı olarak tıpta uzmanlaşma. IV. Ulusal Halk Sağlığı Kongresi Kitabı. Editörler Karababa AO, Uçku R. -6 Eylül 994 Didim:-.
. Chung P, Morrison J, MA LJ, Lewinson W, Humphrey H, Meltzer D. Resident satisfaction on an academic hospitalist service: time to teach. Am J Med 00;():59-60. . Karlıdağ R. Hekimlerde iş doyumu ve tükenmişlik
sendro-munun aleksitimi ve bazı sosyodemografik değişkenlerle ilişkisi. Yayımlanmamış uzmanlık tezi. 998. İnönü Üni-versitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri Anabilim Dalı.
. Cujec B, Oancia T, Bohm C, Johnson D. Career and pa-renting satisfaction among medical students, residents and physician teachers at a Canadian medical school. Can Med Assoc J March 000;6(5):6-640.
4. Stevens FC, Philipsen H. Job satisfaction of physicians in academic and general hospitals. Ned Tijdschr Geneeskd. 989;(9):459-6.
5. Linzer M, Konrad TR, Douglas J, McMurray JE, Pathman DE, Williams ES,et al. Managed care, time pressure, and physician job satisfaction: Results from the physician work-life study. J Gen Intern Med July 000; 5():44-450. 6. Toraman AR, Demir C, Güçlü AK, Cankul Hİ, Özaltın H.
Hekim ve hemşireleri hastaneye bağlayan-uzaklaştıran fak-törler. V. Ulusal Halk Sağlığı Kongresi Bildiri Kitabı. Mar-mara Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı. İstanbul 996:69-.
. Ankara Tabip Odası. ATO 000-00 Dönemi Çalışma Raporu. Araştırma görevlisi hekim komisyonu girişimi. http://www.ato.org.tr/hakkinda/cr-000-00/.html, .0.005.
8. Nixon RL, Jaramillo F. Impact of practice arrangements on physicians’ satisfaction. Hosp Top 00;8(4):9-5. 9. Lund KJ, Alvero R, Teal SB. Resident job satisfaction:
Will 80 hours make a difference? Am J Obstet Gynecol 004;9(5):805-80.
0. Chung R, Ahmed N, Chen P. Meeting the 80-hour work week requirement: What did we cut? Curr Surg 004;6(6):609-6. . Bhananker SM, Cullen BF. Resident work hours [Tech-nology, education and training]. Curr Opin Anaesthesiol 00;6(6):60-609.
. NET-GAZETE. Eğitim hastanelerinde hizmet yükünün bü-yük bir kısmı araştırma görevlisi hekimlerin omuzların-da. http://www.saglik-info.com/NETGAZATE/haber4.asp., .0.005.
. Sağlık ve Sosyal Hizmet Emekçileri Sendikası. YÖK Kanun tasarısı ve üniversite hastanelerinde çalışan personelin du-rumu. http://www.ses.org.tr/bilgi/8.htm, .0.005.
4. Türk Tabipleri Birliği. Tıp Dünyası. Asistanların nöbet pa-raları ödenmiyor. Mayıs 004 Sayı:. http://www.ttb. org.tr/TD/4.php, .0.005.
