Postmenopozal Kemik Kaybi Olan Kadinlarda Kemik Döngüsü Orijinal Arastirma

(1)

Postmenopozal Kemik Kayb› Olan Kad›nlarda Kemik Döngüsü

Bone Turnover in Postmenopausal Women with Bone Loss

Osteoporoz kemik kitlesinde azalma, kemik mikromimarisinde bozulmaya ba¤l› olarak, kemik kuvvetinde azalma ve k›-r›k riskinde artma ile karakterize metabolik bir hastal›kt›r. Postmenopozal dönemde kemik döngüsünün h›zlanmas›, ke-mik kayb›na ve bunun sonucunda osteoporoza sebep olabilmektedir.Bu çal›ﬂman›n amac› postmenopozal dönemdeki kad›nlarda kemik döngüsünün h›z›n› araﬂt›rmak idi.

Çal›flmaya postmenopozal dönemdeki kad›n hastalar al›nd›.Kemik mineral yo¤unluklar› Dexa ile proksimal femur ve lomber vertebralardan ölçüldü. Serum tip 1 kollajen çapraz ba¤l› C telopeptit (Ctx) ve osteokalsin düzeylerine bak›ld› Çal›flmaya 32 kad›n hasta dahil edildi.Yafl ortalamalar› 61,5 ±9,6 y›l idi. Menopoz yafl› ortalama 47,03 ±4,7 y›l,ortalama menopoz süresi ise 14,7 ±9,5 y›l idi. Hastalar›n L2-L4 kemik mineral yo¤unlu¤u (KMY) de¤erleri 0,910±0,143 gr/cm2_, fe-mur boyun KMY de¤erleri 0,734±0,134 gr/cm2_{idi. Ortalama serum osteokalsin düzeyleri 23,34 ±10,9 (normal s›n›r› <20)} ng/ml, Ctx düzeyleri 0,70 ±0,27(normal s›n›r› <0.75) ng/ml olarak idi.Menopoz süresi ile Ctx aras›nda istatiksel olarak an-laml› negatif korelasyon saptand› (r=0,382,p<0,05). Menopoz süresi 5 y›ldan az olan hastalarda ortalama Ctx düzeyi 0,83±0,11ng/ml, 5 y›l ve üzerinde olan hastalarda 0,7±0,3 ng/ml bulundu. Serum osteokalsin ve Ctx düzeyleri ile yafl,vü-cut kitle indeksi (VK‹) ve menopoz yafl› de¤erleri aras›nda korelasyon yoktu. VK‹ ile L2-L4 ve femur boyun KMY de¤er-leri aras›nda istatistiksel olarak anlaml› korelasyon saptand› (p< 0,05). Düzenli yürüyüfl yapmakla KMY de¤erde¤er-leri, serum osteokalsin ve Ctx de¤erleri aras›nda bir iliflki yoktu.

Bu çal›flman›n sonucunda erken postmenopozal dönemde kemik y›k›m h›z›n›n artt›¤› görülmüfltür.Bu sebeple özellikle osteoporoz aç›s›ndan risk tafl›yan postmenopozal dönemdeki kad›nlar›n kemik mineral yo¤unlu¤u de¤erlerinin ölçül-mesinin yan› s›ra kemik y›k›m belirteçleri bak›larak h›zl› kemik kaybeden kad›nlar›n saptanmas›, uygun tedavinin plan-lanmas› aç›s›ndan önem tafl›maktad›r. (Osteoporoz Dünyas›ndan 2005; 4: 155-158)

Anahtar Kelimeler: Postmenopozal osteoporoz,kemik döngüsü, kemik mineral yo¤unlu¤u

Osteoporosis is characterized by decrease in bone strength due to decreased bone mass and disruption of bone microst-ructure and eventually increase in fracture risk. Increased bone turnover in postmenopausal period results in bone loss and osteoporosis. Aim of our study was to investigate the rate of bone turnover in postmenopausal women.

Postmenopausal women were included in this study. Dual energy X ray absorbtiometry( Dexa) was used for the measu-rement of BMD of the lumbar spine and proximal femur. Serum osteocalcin and type 1 collagen cross-linked C-telopep-tide (Ctx) levels were measured in blood.

32 postmenopausal women with bone loss were included in our study. The mean age was 61,5 ± 9,6 years, mean me-nopause duration 14,7± 9,5 years. The mean value of L2- L4 BMD was 0,910 ±0,143 gr/cm2 , femur neck BMD 0,734± 0,134 gr/cm2. Mean blood osteocalcin level was 23,34± 10,9 ng/ml(normal range <20), Ctx level was 0,70± 0,27 (normal range <0.75) ng/ml. There was statistically significant negative relationship between the menopause duration and se-rum Ctx levels (R =0,382, p<0,05).

(*) 70. y› Fizik Tedavi Rehabilitasyon E¤itim ve Araﬂt›rma Hastanesi

Nurdan Paker*, Burcu Sar›ca Mutlu*, Demet Tekdöﬂ*, Betül Kaya*, Derya Soy Bu¤dayc›*

Summar

y

Summary

Özet

(2)

Giriﬂ ve Amaç

Osteoporoz kemik kitlesinde azalma ve kemik kalitesin-de bozulma ile karakterize bir hastal›kt›r. Buna ba¤l› olarak artm›fl k›r›k riski vard›r (1). Postmenopozal oste-oporoz patogenezinde estrojen yetersizli¤inin rolü bi-linmektedir (2). ‹kizlerde yap›lan bir çal›flmada postme-nopozal osteoporozda genetik etkinin yan›nda çevresel faktörlerin de rol oynad›¤› ileri sürülmüfltür (3 ). Osteoporoz tan›s›nda Dexa günümüzde alt›n standart olarak kabul edilmektedir (4). Kemik göstergeleri ise hem osteoporoz tan›s›nda yard›mc› olarak kullan›labilir, hem de tedavinin izlenmesinde yararl›d›r (5). Biyokim-yasal kemik y›k›m göstergelerinin ço¤u kemik kollajeni y›k›m ürünü olup tüm vücuttaki iskelete ait kemik kay-b›n› gösterir (6,7). Osteoblast fonksiyonunun göstergesi olan serum osteokalsini kemik yap›m h›z› hakk›nda bil-gi verir (7). Kemik yap›m ve y›k›m göstergelerinin kemik yo¤unlu¤undan ba¤›ms›z olarak artm›fl k›r›k riskini gös-terdi¤i bildirilmifltir (8).

Bu çal›ﬂman›n amac› kemik kayb› olan postmenopozal kad›nlarda kemik döngüsünün h›z›n›n araﬂt›r›lmas› idi.

Gereç ve Yöntem

Çal›flmaya hastanemiz poliklini¤ine baflvuran postmeno-pozal dönemdeki kemik kayb› bulunan kad›n hastalar al›nd›. Çal›flmaya kat›lan tüm hastalara rutin biyokimya testleri yap›ld›. Böbrek, karaci¤er hastal›¤› olanlar, hiper-tiroidisi olanlar, son 6 ay içinde k›r›k geçirenler, kemik metabolizmas›n› etkileyen ilaç kullananlar, osteoporoz tedavisi görmekte olan hastalar çal›flma d›fl› b›rak›ld›. Kemik mineral yo¤unlu¤u ölçümü Dexa ( Lunar Dpx Madison, WI) ile ayn› tecrübeli teknisyen taraf›ndan ya-p›ld›. Proksimal femur ve L2-L4 KMY de¤erleri ile T sklar› kaydedildi. Bu bölgelerde T skorsklar› genç eriflkin or-talamas›ndan 1 standart sapman›n alt›nda olan hastalar çal›flmaya kabul edildi.

Serum osteokalsin ve Ctx de¤erleri araﬂt›r›ld›. Kemik döngüsü göstergeleri için kan örnekleri sabah aç karn›-na saat 09:00 dan önce al›nd›. Ço¤u kemik göstergeleri-nin sirkadian ritmi vard›r. En yüksek düzeyleri sabah er-ken saatlerde olur(9). ‹ncelemede mikro EL‹SA yöntemi kullan›ld›.

‹statistiksel analiz SPSS 11.0 versiyonu ile yap›ld›. Tan›m-lay›c› analiz testleri, Pearson korelasyon ve student-t testleri uyguland›. p<0.05 istatiksel olarak anlaml› kabul edildi.

Bulgular

Çal›flmaya 34 postmenopozal kemik kayb› olan kad›n hasta dahil edildi. Hastalar›n demografik özellikleri tablo 1'de gösterilmifltir. Ortalama L2-L4 ve femur bo-yun kemik mineral yo¤unluklar› ile T skorlar›, ortalama serum osteokalsin ve Ctx düzeyleri tablo 2'de gösteril-mifltir.

Hastalar›n lomber bölge kemik yo¤unlu¤u ölçümüne göre 7 (%22)'si osteoporotik; 25 (%78)'si osteopenik idi. Femur boyun kemik ölçümünde ise 9(%28)'u osteopo-rotik; 23 (%72)'i osteopenik idi.

Menopoz süresi 5 y›ldan az olan 6 hastan›n ortalama L2-L4 Tskoru -1,82±0,64 femur boyun T skoru -1,73 ±1,2, ortalama serum osteokalsin düzeyi 27±4,33 Paker ve ark.

Postmenopozal Kemik Kayb› Olan Kad›nlarda Kemik Döngüsü

Osteoporoz Dünyas›ndan (2005; 11: 155-158)

156

Mean serum Ctx level was 0,83 ±0,11 ng/ml in the patients whose menopause duration was less than 5 years and was 0,7 ±0,3 ng/ml in the patients whose menopause duration was more than 5 years.

There was no relationship between serum osteocalcin and Ctx levels with age, body mass index(BMI), menopause duration, L2 L4 and femur neck BMD values. There was statistically significant relation between BMI(body mass index) and L2 -L4 and femur neck BMD values( p < 0.05). There was no relationship between regular walking activity with BMD, serum osteocalcin and Ctx levels.

In this study increased bone turnover rate in early postmenopausal period has been shown. It was known that bone loss increases due to the estrogen deficiency in postmenopausal period. Therefore, bone turnover markers of postmenopausal women should be measured in addition to bone mineral density who had bone loss to determine women with increased bone loss in order to prevent and to treat osteoporosis. (Osteoporoz Dünyas›ndan 2005; 4: 155-158)

Key words: Postmenopausal osteoporosis, bone turnover, bone mineral density

Tablo 2: KMY ve T skorlar› ile serumda kemik döngüsü

gös-tergeleri.

Ortalama SS

L2-L4 KMY (gr/cm2₎ _0,910 _0,143 Femur boyun KMY (gr/cm2₎ _0,734 _0,134

L2-L4 T skoru -1,95 1,03

Femur boyun T skoru -1.92 1,03

Osteokalsin (ng/ml) 23,34 10,9

Ctx (ng/ml) 0,70 0,27

Tablo 1: Klinik özellikler.

Ortalama SS

Yaﬂ (y›l) 61,5 9,6

Boy (cm) 155,03 7,45

Vücut a¤›rl›¤› (kg) 65,87 12,66

VK‹ 27,33 4,66

Menarﬂ yaﬂ› (y›l) 13,87 1,60

Menopoz yaﬂ› (y›l) 47,03 4,7

(3)

ng/ml Ctx düzeyi 0,83±0,11 ng/ml idi. Menopoz süresi 5 y›ldan fazla olan 26 hastan›n ise ortalama L2-L4 T skoru -2±1,12, femur boyun T skoru -1,97±1,05, ortala-ma serum osteokalsin düzeyi 22,47±12,55 ng/ml, Ctx düzeyi 0,7±0,3 ng/ml idi.

Serum Ctx düzeyi ile menopoz süresi aras›nda istatiksel olarak anlaml› negatif korelasyon saptand› (R=0,382,p=0,03). Serum osteokalsin düzeyi ile meno-poz süresi aras›nda korelasyon yoktu. Osteoporozu olan grupta serum osteokalsin ve serum Ctx ile femur boyun ve total KMY ve L2-L4 KMY aras›nda istatiksel olarak anlaml› pozitif korelasyon saptand› (p<0,05). Serum osteokalsin ve Ctx düzeyleri ile yafl, vücüt kitle indexi (VK‹) ve menopoz yafl› de¤erleri aras›nda kore-lasyon yoktu. VK‹ ile L2-L4 ve femur boyun KMY de-¤erleri aras›nda istatiksel olarak anlaml› korelasyon saptand› (p<0,05). Düzenli yürüyüfl yapmakla KMY de-¤erleri, serum osteokalsin, Ctx, Ca, P, ALP düzeyleri aras›nda bir iliflki yoktu.

Tart›ﬂma

Menopozdan sonra geliflen estrojen eksikli¤ine ba¤l› olarak kemik döngüsü artar. H›zl› kemik kayb› da oste-oporoza sebep olabilir. Osteoporoz oluflumunda hem hastan›n pik kemik kitlesi hem de menopozdan sonraki kemik kayb› etkili olur. Postmenopozal dönemde kemik yo¤unlu¤unda azalma ile beraber kemik resorpsiyo-nunda artma oldu¤u bildirilmifltir (10).

Çal›flmam›zda vücut a¤›rl›¤› ile femur boyun ve L2-L4 KMY de¤erleri aras›ndaki anlaml› korelasyon, vücut a¤›rl›¤›n›n osteoporoza karfl› koruyucu etkisine iflaret etmektedir. Ancak yürüyüflle kemik dansitesi ve serum kemik göstergeleri aras›nda iliflki bulunmamas› kemik kitlesi üzerine yürümenin yararl› etkisinin s›n›rl› oldu¤u-nu düflündürebilir.

Garnero ve arkadafllar› menopozun kemik yap›m gös-tergelerinde %37-52, kemik y›k›m gösgös-tergelerinde %79-97 düzeyinde art›fla sebep oldu¤unu ileri sürmüfl-lerdir (11). Çal›flmam›zda postmenopozal kemik kayb› olan kad›nlarda serum osteokalsin düzeyinde % 16 ar-t›fl bulundu. Serum Ctx de¤erleri ise normal s›n›rlar için-de idi.Çal›flmam›zda da osteoporozu olan grupta serum osteokalsin ve Ctx ile proksimal femur ve lomber ver-tebra kemik mineral yo¤unlu¤u aras›nda istatiksel ola-rak anlaml› korelasyon saptand›.

Kokino ve arkadafllar›n›n yapt›¤› araflt›rmada da oste-oporozu olan kad›nlarda kemik yap›m göstergelerin-den serum alkalen fosfataz ve kemik spesifik alkalen fosfataz de¤erlerinin osteopenik ve normal KMY'ye sa-hip olanlara göre daha yüksek oldu¤u bildirilmifltir (12). Biyokimyasal göstergeler h›zl› kemik kaybeden kad›nla-r›n bulunmas›nda yararl›d›r. Postmenopozal kad›nlarda kemik döngüsü ile KMY de¤erleri aras›nda negatif ko-relasyon oldu¤u gösterilmifltir (13).

Çal›ﬂmam›zda da paralel olarak osteoporozu olan ka-d›nlarda KMY de¤erleri ile serum Ctx düzeyleri aras›nda

negatif korelasyon bulunmuﬂtur. Osteopenisi olan ka-d›nlarda ise kemik rezorpsiyonu ile KMY de¤erleri ara-s›nda bir iliﬂki yoktu.

Ebeling ve arkadafllar›n›n 281 kad›nda yapt›¤› çal›flmada hormon tedavisi görmeyen postmenopozal grupta ke-mik döngüsü göstergelerinin yüksek düzeyde oldu¤u gösterilmifltir (14). Hasta grubumuzda menopoz süresi 5 y›ldan k›sa olanlarda serum Ctx de¤erleri, menopoz sü-resi daha uzun olanlara göre anlaml› olarak yüksek bu-lunmufltur. Bu da erken postmenopozal dönemdeki h›z-l› kemik kayb› olas›h›z-l›¤›n› düflündürmektedir.

Araflt›rmam›zda kemik döngüsü göstergeleri ile VK‹ ve menopoz yafl› aras›nda bir iliflki yoktu. Serum kemik göstergeleri iskeletin dinamik durumunu de¤erlendirir. Kiflisel de¤ifliklikleri fazlad›r (5). Serum kemik gösterge-leri yafl, cins, menstruasyon durumu, gebelik, laktasyon ve mevsimlere göre de¤ifliklikler gösterebilmektedir (7).Çal›flman›n daha genifl hasta grubunda yap›lmas› gü-venirli¤i artt›racakt›r.

Yafll› kad›nlarda yüksek düzeydeki kemik döngüsü gös-tergelerinin artm›fl k›r›k riskini gösterdi¤i bildirilmifl-tir(5,10). Artm›fl kemik döngüsü h›zl› ve fazla kemik kayb›na iflaret eder (15).

Sonuç olarak çal›ﬂmam›zda postmenopozal osteoporo-zu olan kad›nlarda serum Ctx düzeyinin yüksek olmas› kemik yo¤unlu¤u ölçümünün yan›nda kemik y›k›m gös-tergelerinin önemini göstermiﬂtir. H›zl› kemik kaybeden kad›nlar›n belirlenmesi ile erken koruyucu tedavi ön-lemlerinin al›nmas› ve k›r›klar›n önlenmesi sa¤lanabilir.

Kaynaklar

1. Sinaki M. Treatment and prevention of osteoporosis. Braddom RL ed. Physical Medicine and Rehabilitation, Philadelphia :Saunders, 2000; 894-912.

2. Ringe JD. Pathophysiology of postmenopausal oporosis. Rizzoli R ed.Atlas of postmenopausal oste-oporosis, London: Science Press, 2004; 1-24.

3. Garnero P, Arden NK, et al. Genetic influence on bone turnover in postmenopausal twins. J Clin Endocrinol Metab 1996;81:140-146.

4. Genant HK, Compston J. Epidemiology and diagnosis of postmenopausal osteoporosis. Rizzoli R ed. Atlas of postmenopausal osteoporosis. London: Science Press, 2004; 25-46.

5. Looker AC, Bauer DC, et al. Clinical use of biochemical markers of bone remodeling: Current status and futu-re difutu-rections. Osteoporosis Int 2000;11:467-80. 6. Eastell R, Colwell A, et al. Biochemical markers of

bo-ne resorption from radiotracer kibo-netic studies in oste-oporosis. J Bone Miner Res 1997;12:59-65.

7. Delmas PD, Eastell R et al. The use of biochemical mar-kers of bone turnover in osteoporosis. Osteoporosis Int 2000 (supp 6):s2-17.

8. Riis BJ, Hansen MA, et al. Low bone mass and fast rate of bone loss at menopause equal risk factors for futu-re fractufutu-re : a 15 year follow up study. Bone 1996; 19(1): 9-12.

9. Clowes JA, Eastell R. The role of bone turnover mar-kers and risk factors in the assesment of osteoporosis and fracture risk. Bailliere's Clin Endocrinol Metab 2000;14(2):213-232.

Paker ve ark. Postmenopozal Kemik Kayb› Olan Kad›nlarda Kemik Döngüsü Osteoporoz Dünyas›ndan

(4)

10. Garnero P, Hausherr E, et al. Markers of bone resorpti-on predict hip fracture in elderly women: the EP‹DOS prospective study. J Bone Miner Res 1996;11:1531-1538.

11. Kokino S, Pekindil Y, et al. Postmenopozal kad›nlarda kemik mineral yo¤unlu¤u ile D vitamini ve di¤er labo-ratuar de¤erlerinin karﬂ›laﬂt›r›lmas›. Osteoporoz Dün-yas›ndan 2004;10(2):70-73.

12. Garnero P, Somay Rendu E, et al. Increased bone turno-ver in late postmenopausal women is a major determi-nant of osteoporosis. J Bone Miner Res 1996;11(3): 337-49.

13. Garnero P, Dargent-Molina P, et al. Do markers of bo-ne resorption add to bobo-ne mibo-neral density and ultraso-nographic heel measurement for the prediction of hip facture in elderly women? Osteoporosis Int 1998;8:563-9.

14. Ebeling PR, Atley LM, et al. Bone turnover markers and bone density across the menopausal transition. J Clin Endocrinol Metab 1996;81:3366-71.

15. Brown JP, Sosse RG, et al. 2002 Clinical practice guide-lines for the diagnosis and management of os-teoporosis in Canada. CMAJ 2002;167(10 suppl):s1-34. Paker ve ark.

Postmenopozal Kemik Kayb› Olan Kad›nlarda Kemik Döngüsü

Osteoporoz Dünyas›ndan (2005; 11: 155-158)