---,A~.:..!.U",-,~T.!!.Ur!..!ki~·y!.!!a~tA~ra!2stJ~r~m~a~la~n~E~D!!iS~ti~tU~sU~D~er~g~is~iS~a:!..1Y~1~13:....::E~rz~u~ru~m~19~9:.!.9
---=-243-NERGiSi'NiN HOROSNAMESi
Dr. Siileyman (::ALDAK*
rgisi'nin Horosname adh hikiiyesinin, diger hikiiyelerinden ayn larak ele almmasl gerekir. Her ~eyden 6nce bu hikiiye bir fabldir. Horosname~arkedebiyatlarmda k6k1il bir gelenegi olan hayvan hikiiyeleri arasmda en~oktallman tilki ile horoz masahdu.~arktoplumlarmda~okiyi bilinen bu masah Nergisi0 giizel iislubuyla yeniden kalemealml~trr.
tr~ varaktan olu~an bu mensur hikiiye el yazma bir mecmu'anm i~inde bulunmaktadu.1 Hlkiiyenin b~mda "Nergisi-zade Merhfun'un Horosnamesi'diir." kaydl bulunmaktadu. Nergisi ve eserleri hakkmda bilgi veren eski kaynaklardanhi~
biri bu hikiiyeden bahsetmez. Ancak son d6neme ait bazl kaynaklarda bu eserden soz edildigini gormekteyiz.2
Bu hikiiyenin ne zaman kaleme ahndlgl bilinmedigi gibi, Nergisi'ye ait oldugu hususundab~mdakikaylttanb~kabir ipucu da bulunmamaktadu. Basit bir rik'a kumaslyla istinsah edilen bu hikiiyenin ba~ka bir nilshasma da rastlanamad!. Ancak hikiiyede kullamlan dil, ard arda getirilen vasfi terkipler, bilinmeyen veya
me~hur olmayan anlamlanyla kullarnlan kelimeler, agdah ve siislO terkiplerle
olu~turu1an yeni imajlar, te~bih, istiare, mecaz ve telmihlerle elde edilen ince manalar baklmmdan Nihiilistiin'm iislubuna~ok benzmektedir. Sozge1i~i "... yemIn il yesara tahrIk-i dUm-i hile vU tal}lib-i had~a-i fuib iderek. .. ", "Gfi~-I horosl mesdUd-1 penbe-i tegafill g6rUp...fl, fl ••• bum~addemat-I bapla ile gerden-i horos-I
dUr-I-endr~-i d~ayJ1}-~inasl agii~-I dehen-i hamyiize-ke~ He mu'iin~a ve gelii-YI zemzeme-perdiiz-I dil}-Iho~-aviizl sifte-i dendiin-I hus u iiz itmek fikrinde old!.", ... paY-I fum-ml beste-i dam-I tezvIr eylemek..." ibarelerindeki, 6zellikle soyut kavramlarla somut varlIklar arasmda dil~OnillmO~ benzerlikler iizerine kurulan terkipler Nergisi'nin iislubunu hatulatmaktadu. Hikiiyenin ba~mdaki kaylt ile birlikte iislubundaki bu benzerligi de gordilkten soma hikiiyenin Nergisi'ye ait oldugundan ~ilphemizkalmad!. Ancak bilinen eski bir hikiiye oldugundan, metnin sadece orij~a1 hikiiyeleri ihtiva eden Nihiilistiin'a dahil edilmedigini tahmin ediyoruz.
• inllnfi Univ. Farsya Okutmam
1 Hikfiyenini~inde bulundugu mecmu'a iyin bkz. Ali Emiri E£ (Millet Ktb.) Manzum Eserler Klsml, 573, yk.44b-47a. Horosname'den yapllan almtllann yaprak numaralan metin
i~inde verilmi~tir.
2 O.F.Akiin, Nergisi mad. islam Ansiklopedisi C.9,ISt.l993, s.1997; HOseyin Ayan,H.Bilen Durmaoglu, GonOl Ayan, N.ziya BaklrclOglu, Bfiyfik TUrk Klasikleri, C.5, 15t.l987, 5.346.
~S:..:'C~a:.:;ld~a~k~:N"-=er'-lig~is:...i'n~i~n~H""o"-,ro""s""na",,m~e.,.s:...i
--"-244-Hikayede, her top]umda bulunan, ba~kalarml aldatmakla hayatlarml stirdtiren kurnaz tiplerin, ~ogu zaman kazd1klan kuyuya sonunda kendilerinin
d1i~ecegitemaSIi~lenir.
BakI~ A~ISI:
Hikaye III. tekil ~ahiS anlatlclmn dilinden, yani hakim bak1~ a~lsmdan kaleme almml~trr.Masallarm anlatlmmda genellikle bubakl~ a~ISI tercih edilir. Bir hayvan masah olan Horosname'nin III.tekil ~ahsm agzmdan aktarIlmasl bu eski gelenegin bir devaml gibidir. HayvanJarl konu~turrnak, onlarm duygularml dile getirmek vedavranl~lannm altmda yatan asIl maksatlan okuyucuya gostermek artlk yazaradti~mektedir.Dolaylslyla anlatlci kendisini aleni olarak belli eder ve eserinin
yanl b~mda durup okuyucuya rehberlik eder. Biz bu hikayede horozu, tilkiyi ve
olaymge~tigizaman ve mekanl, vakanmki~ileriarasmda cereyan edenkonu~maYI,
kIsacasl olayla ilgili her~eyianlatlcmm dilinden ogrenmekteyiz.
Nergisi hemen hemen btiti.in hikayelerinde oldugu gibi, bu masalmda da birinci kahraman durumunda olan horozundl~yaplsl ile i~yaplsml tamtan bir giri~ ile olayl anlatmayab~lar.Horoz bir sabah namazl vakti bir agacm tizerine~lkml~,0
glizel ve gill sesiyle ~tmektedir. Bu esnada kurnaz ve a~ g~zlli tilki yaltaklanarak horozayakla~maya ~ah~rr.Horoza bir bir oVgiller yagdrrarak, hayvanlarm sultanmm
~Ikardlgl, blitlin hayvanlarm bundan boyle karde~~e ve dost~a ya~amalarml emr eden fermanm mujdesini vermek i~in geldigini soyler. Bu bahane ile horoza
yakla~mak ister; uyanIk horoz tilkinin maksadml anlar ve bu mtijdeye yok
sevindigini, ancak bir hayvanm kendilerine dogru gelmekte oldugunu soyler. Horozun tarifine gore gelen hayvan kopektir. Durumun vehametini anlayan tilki, kaYlP saklanacak bir yer var ml, diye tela~a kapIlrr. Horoz, hani btiti.in hayvanlar
karde~ idi, bu tela~a sebeb nedir? diye sorunca, tilki, bu hain hayvan sultanm
fermanml duymaml~ olabilir, her ihtimale kar~l ka~mak en dogrusudur, der. Tilki
ka~mayafirsat bulamadan kopege yakalanrr.
Yazar tilkinin ba~kasl i~in kazdlgl kuyuya kendisinin dli~erek cezasml buldugunu belirterek hikayeyi bitirir.
Nergisi, vakaYI tabii ve mantlkh bir yeryeve iyerisinde, okuyucunun merakml ve bedii heyecanml uyamk tutacak bir tarzda takdim etmektedir.
Olay anlatIlrrken, dogrudan dogruya olmasa da, ukuyucuya bir taklm mesajlar verilmek istendigi gorulmektedir. Yazar bazl cUmlelerle toplumda b~ gosteren bazl problemlere gondermede bulunur. soz. geli~i , horozun yanma yaltaklanarakyakla~makisteyen tilkinin bu tavrml "yemIn li yesara tahrIk-i dlim-i hrle vii tal}l1b-i hada1}a-i [fib iderek resm tl rab-l 'adet-perestarl-l tabasbus-pI~e-i
zamane gibi..." (yk.45a) ibaresiyle toplumda yagclhk yaparak menfaat temin etmek isteyen insanlarmdavram~mabenzeterek bui~timaihastahga dikkat~eker.
OlaymKi~i1eri:
Olaym ba~kahramam durumunda olan horoz akIlh, tedbirli, gUn gormtl~,
toplumi~inmaddi ve manevi faydasl bulunan bir takIm glizel hasletlere sahip olgun insan tipini temsil etmektedir. Yazar, horozun tavus ytirliyii~lii, yigit endamh,
--,A~.:.!<Q~.T.!.CU!!.!r..!!:ki!..I·y~atw:A~r~asiU.tI!:..rm~ali=:ar:..:.I~E~nS!.litiwtU:!l!Sl!.U~D~er~gJ~·si!..,l,S~a~YI~1~3....!Ei<!.r.!:!zu~r~um~1~99~9~
--=-245-zamanla kainat aynasmda alemin ge~itli hallerini gormii~ ger;irmi~, diinyaYl ve dunyanm hadiselerini defalarca tecriibe etmi~ kamil, rind-me~reb, zeki ve uyanlk biri oldugunu ifade eder. (yk.44b).
Tilki ise stirekli ba~kalarma yaranmaya 9ah~arak menfaat te'min eden kurnazhglyla b~kalarmlaldatarak giintinU gUn etmeye 9ah~an insan tipini temsil etmektedir. Nergisi, tilkiyi a9 gOzlU, tamahkar, sablfslz karaktersiz, al9ak, iki yUzIU, kaltaban, yahudi gibi yagcI, mecusi mezhepli, du§tincesi hep hile ve dtizen olan biri olarak tamtrr. (yk.45a)
Olaya sonradan katI1an ve r;ok klsa bir sure sahnede boy gosterip vakaYI bir sonuca baglayan ti9tincil ki~i ise kopektir. Av maksadlyla egitilmi~ olan bu tazi efendilerinin her emrini yerine getirmeye ~artlanml~ aClma hissinden yoksun kapl kullarml temsil etmektedir. Toplumda slk sik rastlanan bu tipler iyiye de kotiiye de kullamlabilecek bir yaplya sahiptirler. Yazar, "tfiHinI-endam-l dlraz-pa v1idiraz-gfi~ u mtica'ad-dtim ti tIz-dendan u barik-miyan (yk.46b) gibi vaslflarla tazmm fIziki yaplsml belirtirken, "mirrihI-~ema'il-i hfinI-Jpyafe-i cellad-hasa'il" (yk.46b) terkipleriyJe de ruhi yaplsma ve karakterinei~aret etmi~tir.
Zaman:
Nergisi'nin bu masalmda zaman boyutu 0 kadar belirsizdir ki adeta vak'anm nastl bir zamanda meydana geldigini kestirmek mtimktin degildir. Sadece, hikayenin ba~larmdagegen "seplde-dem" (yk.44b) kelimesi olaym bir sabah vakti cereyan ettigini gostermektedir. Ancak bu kelime tek ba~ma olaym, zamanm kendisine izafe edebilecegimiz pek 90k Ozellik ve slfatlardan hangi birinde meydana geldigini belirtmek ir;in yetersiz kahyor. DoJaYlslyla masalda zamanm, r;ok muglak ve miiphem bir unsur halinde kendini gosterdigi gOriilmektedir.
Mekan:
Hikaye yazarlarl vaka ve ~ahlslarm takdiminde vaslta roHi oynayan mekan unsurundan degi~ik gaye ve tarzlarda yararlanmaya 9ah~lflar.3 Nergisi'nin bu hikayesinde mekan r;ok sathi olup derinlige sahip degildir. Horoz sabah vakti agacm tizerinde oter ve oradan kaplya dogru ilerler (yk.44b) Yazar daha sonra "cilvegiih-l murg-l la'lin-tac olan bam-l 'alI-bina (yk.45a) ifadesiyle kapmm bu binaya ait oldugunu a9lkhgakavu~turur.Tilki de bu binanm onUneyakl~ml~ ve horozun "01 biim-l 'aliden Canib-i ahaliye niizfila tenezztil (yk.46a) buyurmalarl ir;in ricada bulunur. Tilkinin art niyetini anlayan horoz " bala-rev-i Sal}f-l bam olup" (yk.46a) uzakla§lf. Damm Usttinden bakan horoz "miyan-l efnan u hama'ilden" (yk.46b) bir hayvanm kendilerine dogruko~arak geldigini soyler.i~inciddiyetini anlayan tilki " pinban olacate bir cay-l viran u harabe-ka~e" olup olmadlgml sormaya b~lar
"kemIn-ibI~ezardan"(yk.47a) atIlan tazl tilkiyi yakalayarak par9a1ar.
Dikkat edilirse yazar hikayede btitun dikkatini olaym kendisi tizerine teksif
etmi~tir, bu nedenle olaym ki~i, zaman ve mekan gibi boyutlanm btiyiik ol9ude
-""S.~Co<!a",ld!!!a""k:,-,-N~eo!JrglO"is...i'..!In!!!in~H~o"",ro~s""na""m",es~i,--
----,,-246-ihmaletmi~tir.Bu durum eski hikayecilerimizde slkya gOrtllen bir Ozelliktir. Modem hikayecilikte oldugu gibi onlar olaym inandmclhgma gUy katmak iyin zaman, mekan veki~igibi unsurlan geryekyi bir~ekildeortaya koymaya ihtiyay duymazlar. <;unkU vakanm inandmclltgl onlarl fazla ilgilendirmez, olaym bir mesaj ~lmasl
onlar iyin yeterlidir.
Dilve Oslub:
Nergisi'nin Horosname'de kullandIgl dil diger eserlerindekinden farkh degildir. Horosname'de isim ve slfat tilriinden Tiirkye kelime hemen hemen bulunmaz. Eserdeki isim ve slfatlarm tamamI Arapya veya Farsya kokenlidir. TUrkye olarak sadece iyeri kelimesinin, 0 da "kendi kendin yirden yire urd1"
(yk.46b) deyimi iyinde kullamlmasl dikkati yekmektedir.
Zamir olarak hikayenin ttlmunde bu 14, 01 18, kendi 4, ben 1 defa
kullamlml~trr.
Tiirkye slfat olarak kullandlgl bir ve iki, saYI slfatlan ile 01 ve bu i~aret
sIfatlarmmdl~mdaher hangi bir slfatm buiunmamasl Nergisi'nin dil ozelliklerinden biridir. Aynca Arapya lafzI izafetlerle elde edilen "bedihiyyu's-sudiir" (yk.46a),
Imti~terekii'l-ilzam" (ykA7a) gibi bir kayml da saymazsak sIfatlarm tamamml
Arapya ve Farsya basit kelimelerin veya Farsya vasfi terkiplerin olu~turdu~nu
gOrmekteyiz.
Horosname'de Tiirkye kural ile meydana getirilmi~ slfat tamlamalarl oldukya azdrr. <;ogu zaman Farsya kurala gOre meydana getirilmi~ olan bu sIfat tamlamalannda ard arda getirilen birden fazla slfatm genellikle izafet kesresi Be bazen de "ve" baglacl ile biribirine baglandIgl dikkati yekmektedir: "ZUrnre-i
giirisne-ye~man-l !amahkar-l teng-havsala" (ykA5a); bir ldlstah rubiih-l rU-siyiih-l
zU'l-vecheyn-i vega-pI~e-i tezvIr-endr~e" (ykA5a) "01 dik-i 'an\:a-per-i la'lin-efser u mevziin-peyker" (ykA5a); ni'met-i bedihiyyu's-sudur" (ykA6a)
Tiirkye asllh olup da sIk slk kullanI1an kelimeler daha yok fiillerdir. Bunlar da yogu zaman Arapya veya Farsya bir isimleolu~turulan birle~ikfiillerin bir paryaSl olarak metinde yer alrrlar. Teb~ir etmek, tevcih-i nigah itmek, ~Ukritmek, nazar-endaz olmak omeklerinde oldugu gibi, Arapya ve Farsya kokenli isimlerle birle~ik
fiilleri sIkya kulanmak0 donemin bUtilnmt1n~ilerinde goriilen genel bir temaytildiir. Yazarbirle~ikfilleri olu~tururken en yok "olmak, itmek, eylemek klhnak, buyurmak" gibi yardlmcI fiillerinden yararlanml~tlr. Hikayede ye~itli tiirevleriyle birlikte "olmak 57, itmek 24, eylemek 5, buyurmak 4, kIhnak ise 3 defa
kullanIlml~trr. Bu fiillerin Horosname'deki kullamm oranlarmm NihiUistful'daki
oraniarlyia hemen hemen aym oimasl dikkati yekmektedir.
4
Nergisi'nin eserlerinde en yok goze yarpan ozellik slfat ve vasfi terkiplerle iy iye girerek Uzaylp giden zincirleme isim tamlamalarmm yokya kullanllmasldrr.
4 Bla. Stileyman <;aldak, Nergisi ve Nihalistanl, inonti Univ.Sos.Bil.Enst. (Basllmaml$ DoktoraTezi),Malatya1997, s.366.
---,A""o""U...oT....,U,.,..r""'ki....ya""t'"'"A...r....as'""tI~rm""a'"'"I""an-'-E""n""s"'ti....tU...sU=-D~e""rgJ...,·""si'-"S:::.ay....I~13..."E~rz""u"-ru""m""-="19<.o::9....9
~-247-Tiirk~ekurala goreolu~turulan isim tamlamalanFars~aterkiplerin i~inde kaybolup gitmektedir:
"bam-l 'alr-binanufi ni~ibgalu (yk.45a), muhatabufi ma'luml (yk.45a), rubah-l hane-harabufi ser-a-paY-1 vUCfrdl (yk.46b), bu ~ar-paY-1 ~Irane-savleti.ifi
sebeb-i MeUm u~dfrml" (yk.46b) omeklerinde oldugu gibi Tilik~e tamlamalarm ogelerinden her birinin de yine Fars~a kurala gore yapllml~ birer isim veya slfat tamlmasl oldugu gorulili.
Horosname'de rastladlglffilzFars~atamlamalarm farkh yapI1arda oldugunu gOrmekteyiz. Bunlardan Arap~a veya Fars~a iki basit isimden meydana gelenler oldugu gibi, Arap~a isim fiil ve slfat fiillerden veya Fars~a mastar ve vasfi terkiplerdenolu~anlarlda vardrr. AsI1 cumlenin bir ogesi durumunda olan bu ikinci grup terkiplerin de bir cumleyi meydana getiren ogelere sahip bir yan ctimlecik anlamml ifade ettigini ve yazann bunlardan yararlanarak daha geni~ bir ifade imkanmakavu~tugunugormekteyiz:
~era'it-imUvahat:karde~lik ~artlarl (yk.46b), taraf-l yesaul u haccab: bek~i
ve kaplcldan yana (yk.47a); astiine-i sultanu'l-vuhfr~ ve't-tuyfrr: ku~larm ve yabanr hayvanlarm sultanmm dergahl (yk.45b); taJ>.brl-i dest-i kerem-peyvest: ikram etmeye
ah~lk elin opiilmesi (yk.46a); tevcih-i sami'a: kulak vermek (yk.46a)); iblag-l ferman: fermarn ul~trrmak (yk.45 b); tahl}II}-i miide'a-YI miistelzimii'l-~dfrm:
takdim edilmesi gereken davayl ger~ekle~tirmek (yk.45a); bala-rev-i sat<f-l bam: damm iistiine ~tkma(yk.45a);tema~a-Yl sun'-I bedi'u'l eser: gUzel eserleri meydana getiren sanatl seyretme (yk.44b); rna bihi'l-iftihar-l eyyam: zamanm kendisiyle ovtlniileni (yk.46a)
Nergisi kelime dUzeyindeArap~a veFars~a'danyuksek oranda yararlandlgl halde cOrnIe yaplsl bakImmdan tamamen Tiirk~e dilbilgisi kurallarma bagh
kalml~tlT. Onun ciimleleri uzun olmakla beraber anIam bozukluguna neden olabilecek dii~llklllklererastlanmaz. Ogeleri yerli yerince kullanI1an bu cUmlelerin saglamhgl bir yana, giiniimuzTiirk~esindekullamlan ctimle~e~itlerininbir~ogunun
bu hikayede biiyiik bir dikkat ve maharetle kullanllmasl dikkate deger bir noktadrr. Horosname
Bir~atrrhoros-I tavus-hrram-Ilevendane-endam ki miliilr-I eyyamla
mir'at-1ka'inatda m~ahede-i suver-i tet<alib-i 'alem ve mu'ayene-i 'iber-i tecarib-i br~ u kern idUp pestlibala-Yl ciham kiraren zIr-i cenah-l tecribeyealml~veni~ib u firaz-I hadisatl pergar-l al}dam-I it<dam ile I}rra! I}lrat anlaml~, bilmi~, cihan-drde, rind-i
~eyda ve pr~-han-ceste I}alla~-srma idi. Seprde-dem bang-l "hayye 'ale'l-felah,,5 ile
il}az-I I}avm ve ~erefe-i menar-l e~car iizre zemzeme-i "es-salatO hayrUn mine'n-nevm,,6 ile teb~Ir-i t<udYm-1 kevkebe-i yevm itdukden soma azade-hrram-I taraf-l
5 Haydikurtulu~a
--",8...,.C",,8~ldo:,:8:.:::k::..:N...,.e""oo....".·s''-'''oo:,:i...o-'''H'''o..,fO..,.So..,8:.:::ID""e''''si'---
-,248-bab olup tema~a-YI sun'-l bedi'u'l-eser-i "yefalu'llahu rna ye~a"7 i~tin ep-af u eevanibe teveIh·i nigah-l (yk.45a) "fe'nZUIii ile'l-asar"g idiip bir mil$:dar kendi yaI ii bal ii peyker-i ptir-i'tidal ve kiingUre-i tae-l la'l-gun u n~-l reng reng-i
b~alemfullnanasar-endaz-i i'tibar ve miilahaza-fenna-YI "fe'tebiru minhu ya 'uli'l-ebsar"9 oldl ve~iikr-i a1}ibetiini'met ve fikr-i 'azamet ii kibriya-i hazret-i Rabbii'l-'izzet iderek na'ra-i "AliahU ekber" ile aral<.a avaze saldl. Na-gah ziimre-i gUrisne
~e~man-l tama'·kar-l teng-havsaladan bir le'im ii denfme~rebii mUnaftls:, "",altaban-l
yahiidI-temelluk u meeiisI-mezheb, ya'ni bir kUstah rUbah-1 ru-Siyah-l zU'l-veeh(eyn)-ivagii-pI~e-i tezvir-endI~enilil.nar-l~u'a'-lnazarl01d~-i '~a-per-i la'lin-efser u mevziin peykere avihte olup paY-I ftranm beste-i dam-l tezvIr eylemek Umidiyle sfne-ttlpiin u pay-kiipan reh-neverd-i isti'eal olup temelluk-l tiim u mazliimane-hlram ile eilvegah-l murg-l la'lin-tae olan bam-I 'alf-binanufini~Ibgahlfia "",arIb mahalle gelilp yemln ii yesara tahr1k-i diim-i hIle Vil tal<.IIb-i hadeka-i firIb iderek resm li rah-l 'adet-perestiin-l tabasbus-pf~e-i zamane gibi evvela ta1}dIm-i merasim ii temhrd-im~addemat-l ta'al1~u ihtisas babmda iera-i Js:a'ide-i mUbalaga
vii igJ'iil} idUp, saniyen hrrmen hlrmen dane-pa~-lniyaz, belki enbar enbar
mahsiil-bah~-l suz u gudaz oldl ve 01 ~dar 'arz-I ~ev).c u garam ve sohbet u iilfet-i
bI-garazaneye izhar-l arm-YI
tam
eyledi ki hayret-endaz-l 'ukiil u efuam-l enam oldl. Pes an gah aheste aheste tah!dt<-i miidde'a-YI miistelzimu'l-l}udiim imale-i lisan-l eda l}lldl ve didi ki, merhaba ey menare-pIra mU'ezzfn-i mal<.am-~inas-l naziik-eda, habbeza ey mahfil-iira temeid-h..Jan-1 seher-hIz-i biilbiil-neva-Yl Bilal-sada sad bareka'llah 01 zemzeme-i mesiimI-frrIb u avaze-i haeil-saz-I hezar 'andelib ve subhgahan bang-I bUiend-i zehre-~ikaf-l sabr u ~ekIbu'l-hased istima-l terane-ihayat·bah~ufi ile ~eref-yab olan silkkan-l berr u sera, belki dem-saz u hem-avazuft
olan hor6s-1 'alem-i balaya
ki
evl}at-l miibarekede sadlr olan berekat-l enrns-l tayyIbei'Hiz hala eemr-i ka'inata hayat-bah~ u bii'is-i bel}a-YI tasarrufiit olup enVa-1 behiiyim U siba' ve esnar-l vuhii~ u tuyiir-l muhtelifuHlba' du'a-Yl hayrufiuzla bu giine sa'adet-i 'uzmaya na'il oldllar ki milddetil'l-'(jmr hat1r-gUzar-1 nev-i MerIde deguldUr. Fe-li'llahi'l-hamd ve'l-minne eenas-l ka'inat beyninde bu ma).ciile eser-i yilmn ii berekat mil~ahedeolundl diyUp tahl}~-i hud'a viiteZVlr i~tin mildde'asml muhatabun ma'liiml olmak ).cahbma ifrag idUp tehiyye-im~addemat-ltehniye J,cIldl.'U~-lhor6s1 mesdiid-l penbe-i tegafiil gorUp, heniiz eser-i IUtf-1 nev-zuhiir ve
).canun-I hUmayun-1 eedfdu's-sudiir mesmii'-).canun-I hazret olmaml~ aneal<., diyiip mlite'aeeibane
~eker-hand-lbI-mezeden sonra tekelliimt-l isticaze siyakmdata~Ir-i).caziyyeye~urii'
idlip didi ki, mUjde-ber-miijde eenab-l valaya ve sa'ir aheng-ibal-gii~ayfile perran-l heva-yl azadr olan yaran-l mahfil-i a~iyan-a~naya ki bala astiine-i SUlfiinU'I-vuhii~ ve't-tuyiirdan 'adalet-name-i humayiin sudiir idlip meeamf-i Js:avmde tenbih u nida ve iblag-l fennan-I ~a-eereyan-l nev-peyda olundl, ba'de'l-yevm yasa-YI eihan-glri mul}tezasl budur ki gilrgiiganem, ~Ir-ieeem u ahii-YI harem ve deeaee vU rubah ve
7 Allah dilediginiyapar(Ibrahim 14/27).
8 (Allah'm rahmetinin) eserlerine bakmlz (er-Rum 30/50). 9Eyakii sahipleri ondan ibret ahmz.
---,A~.~V",-,~T~jjr~ki~·y[.!!a~tA~ra~st~lr~m~a..,la....r~1E"",n",s.."ti...,tIl""sfl"--",D""er",ID",,,·s,,-,iS""a...y....J1""3'--"'E....rz"'u....ru...m...19"'9~9
---=-249-ra'iyyet li sipah ve bi'l-elimle eenas-l behayim U siM' sahaylf-l hatrrlarmdan mahv-I
nul}~-l havf u hiras ve izale-i vesvese-i brm u yas idlip emn-i tam u rahat-l ma-Ia-kelam iizre lanelerinde aram ve sahan vli berarrde br-perva hIram idlip ile'l-an yek-digerden nlifiir u huziir-l mar u mur ve ~ahin u 'usrur ka'inen men kan 'adavet U nefreti meveddet U iilfete tebdrl idlip biribiriyle biraderane 'i~ret, belki 'a~~ane
muhabbet Uzre kemal-i inbisat u fart-l lilfet u ihtilat birle glizeran-l '5mr-i na-paydaya tcarar vireler diyti buyrulml~, bina'en 'aleyh fal}rr-i sIne-sat-1 huliis-ittisiif dahl'huzUr-1 ~erife milbaderetde reh-neverd-i mlisara'at oldum ki bir an mutcaddem
sab~-i brganegi mlibeddel-i Ulfet u yegiinegi oldugm sem'-i ~errfe ibliig u ihbar idem, tii ki biil}iyye-i 'omrimliz 'aY~-1 ergad u sara-i sermed ile gUzar idlip dli~en
fursat u uhuvvet u muhabbetimliz dag-l derun-l ruzgar-l hased-pr~e-i glbtakar ola. Bu ni'met-i bedihiyU's-sudur~iikranesine lliZ1ll1dur ki bi'l-ittiIaJ.< bir harrtane sohbet, belki bir 'air ziyatet tertrn olmup piramen u erkammuzdaiisayi~ iden yaran-l hem-var-tlynet ve hem~sereyan-l insan tabi'atdan ba'zl ma'tcul-fehman-l ho~-sohbeti da'vet ve eyyam-l 'adl-eneam-l pad~ahide bir 'azrm c,:e~n-i meserret tarh idelUm ki rna bihi'l-iftihar-l eyyam belki nev-riiz-l Harezm-~ahrgibi her salde zikri vazife-i tal}vrm-trrazan-l ~uhiir u a'vam ola, mereudur ki mu'anal}a-i muhaleset-intima-Yl uhuvvet ve mli~avere-i sohbet ic,:iln01bam-l 'alIden eanib-i ahalrye niiziila tenezziil buynla, diyii bu mul}addemat-l bapla He gerden-i horos-l diir-endr~-i datcaYltc-~inasl agii~-l dehen-i hamyaze-ke~ ile mu'ana1}a ve gelii-yl zemzeme-perdaz-l drt<-i ho~
avaZI~ifte-i dendan-l hlrs uliz itmek fikrinde old!. Gafil ki al}il-i miidebbir rusl1n-1 mulahaza-i savab-intima ile hezar hrleger-i miidebbiriin tlls1ll1-1 tezvrrini ibtal ve rut<.Ye-i tedbrr-i dil-pezrr ile galib-i fitne-sazan-l bed-me'al olmal} lazlme-i haldiir. Cenab-l ebu'!-ya1}zan-1 c,:alak-hrram-l c,:abtik-1}adem-i neeend-i 'alem olmagla 1}a'ide-i tayat<.t<.uz u intibaha halel virmeytip egerc,:i sureta isga-YI hezeyan-l rubah-l hrle-glizara teverh-i sami'a iderdi, veli ma'nrde fersah fersah ru-gerdan-l tena'I olup 1}ademe tcademe bala-rev-i Sal}f-l bam olup giderdi. Ba'de klilli kelam,be~~ereka'llah ey rubah-l br-bak v'ey darbu'l-mesel.i hurde-bInan-1 da1}It<.u'I-idrak "la fazza'llahu take" 10 baht-l sultanrhemr~e sa'Id u sara-YI hatrr-l yaran ber-mezrd olsun, lazime-i
~ehr-yarrolan tcanl1n-1 'adalet ierii ve furU-destlin-1
zu'ara
miyanmda tesviye emriniber-ea buyurdutclarl gayetde 'ala ve sebeb-i nium-l dInildlinyaolml~dur. Hasseten bu be~aret ic,:iln ta1}brl-i dest-i kerem-peyvestlerine "sehaben 'ale'l-veeh"11
miibaderet lazlme-i zimmet idi. Nihayetii'l-emr mu1}abelemlizde miyan-l efnan u hama'ilden bir hey'et-i ~ekl-i mirrThi-~ema'il, hiinr-1}lyafe-i eellad-hasa'il tiilanr-endam-l diraz-paviidiraz-gii~u miiea'ad-dlim UtIz-dendan u barik-miyan ugii~ade dehan miyan-l esnandan bir iki ~ibrtcadar lisan der-miyan, telehhils-i tam ile
berk-~itab olup geliyor, bu ma1}iile hayvan olup ne maslahat ic,:lin bu mertebede
~itabandur ki hayranum, eenabunuz dahl nazar salsailuz in2:imam-1 tal}ayyud ile
elbette mahiyyeti ve sebeb-i seyr ii slir'iiti mlitebeyyen olur, evvela bu c,:ar-paY-I
~irane-savletiln sebeb-i hiiel1m u I}UdUffil ma'll1m olsa, ba'dehu buyrulan ~era'it-i
10 Allah agzml bozmasm (Agzma saghk). II Yliz ilstii siiriinerek.
--",S,-,.C",",a~ld!<!a>.!!k...:N~el<.!r..gl~·si~'n~i!!.n£!H",-or,-"o~sn!!fa!!!m""e~si
---=-250-mUvaMta miihimmine tayam olunsa, diyicek riibah-l hane~hariibuii ser-a-paY-1 vUcUdma ra'~e-i Iz!rriib 'iinZolup halecan-I ~ikarI-bazi m~alib-l hafa~-l ~are
sazi oldl ve 'ala'im-i mezkiireden kelb-i mu'allem-i sayd-efken oldlgm istidliil eyledi ve can-I 'azizine cay-l gUriz tadiiriikinete~ebbUs idiip I;cayd-I sayd-I horosa zaman 1,Gllmadl ve canib-i dike nigah-I nevmidane lplup "eymu'llah,,12 ta¥irinden mililfehim oldl ki, 01 mudhi~-hey'at u miihi~'\:lyiifet ile gelen benilm dii~men-i
canum ve 'adu-Yl kln-sitanum olan kelb-i seliUddiir. Li'llahi ta'ala civat1nuzda pinban olacalf bir cay-l viran u harabekl1~e-ibI-nam uni~anyol$: mldur, diyllp n1ile-i feryadl asmana peyvend eyledi ve kendi kendin yirden yire urdl. Horos t<ah.tcaha-ferma-YI istihza olup, be hey yiir nedlir bu havf u hirlis nedar, t<am tab'lfiuzda merkiiz olan hilsn-i muhavere vU celiidet ve 01 nadire-i blidire-i tilfet pI~ ez-Tn ferman-I emn il eman ve peyiim-I 'adl ii ihsan ile ~udum itmi~diln, Mia bu mertebede hiiyif u hirlisan olma!}~ayan-l tecelliid-n~anlfiuz degUldi, kelb-i zI-nab-1 hane-harab oldlgl sfiretde emr-i sultiiDu'l-vuhu~a itii'at itmeyecek degUl, belki 01 hiikm-i 'alem-~limiil-l'amImii'l- menafi' tahtmda duMl-1 evveli He dahil olup fal,(rr ile cenabtfiuz beyninde mil~terekU'l-ilzam olan mu~addeme-i ittihad iizre dahl cenabIiiuzla teviihi mu'iimelesin itmemek neden
halrra
geliir, ne zehresi vardur ki hilafina ziihib ve ferml1de-i sultiinu'l-vuhU~a miinafi bir Vaz'-I milstenkere miirtekib ola, didi ve biila-yl biimdan tanz-kiinan bir iki med ah ve kelime-i tayyIbe-i "subhana'llah" ile aheng-i terane-perdazI lpldl. Rubah-I fitneger mu\:addemat-I durug-iimlzi bI-eser oldlgrn gl:\rtlp zebiin-I meliimet-fe~iin ile iciiletil'l-val}t bu mertebede ceviib-ltelii~i-peymatedlirilkine t<iidir oldl ki, 01 bir habrs-i mader-zadUmenba'-I fesiid bir ~akr-ibed-t1ynet-i erazil-nihiiddllr, muhtemeldilr ki bu mahalde tariif-l yesavul u hacciib u ~ahne vU ntivvabdan eser gormemekle caY-I tenhada bir Vaz'-l fezahat-amrze cUr'et ve bir fikr-i 'av~ib-~ekii viikiistahiye cesaret eyleye ve ciiyizdiir ki fennan-l sultiiJ1rden haber-dar olmayup hUkm-iiisayi~den mul}addem bu tariiflara Vaz'-I I}ademitmi~ ola. Hususan bu gice hevlniik edgas u ahlam He drde-i hvabum sebelniik-I ihtilac olml~idi. Tal}rIrii'lUzden mlinfehim oldlgl lizre ~endan
lil}asmda 'alem yol$:dur, bu maI}Uleniifi hiicl1mmdan mul}addem reh-revI-i girive-i ihtifii tarfll.:a-i eslem ve al}I1ane vaz'-I miisellemdlir, diyiip sahrayl Zif-l t<adem-i
~itiiba alup frrar iderken01 kelb-i milte'allem kemin-ibI~eZilrdanvesebat-l~iraneile bir hamlede gerden-i rubaha dendan u ziifr halIde l}I1up maglata-i ah u feryadma i'tibiir itmeyiip hUn-I ciger-i ~iik ~akl ile la'lin-siiz-I pustin-i na-piikl olup nlm-lahzada ~ikiir-l horBs i~iin tertIb itdiigi m~addemat-I meka'id il mefiisidi kendi vticiid-l habaset-niimul11na 'a'ld olup "men hafere bi'ren li-ahihi val$:a'a fihi" 13 mazmun-l 'ibret-nUmum fehvasmca hafr itdUgi~iih-I 'amik-l mekre kendi fiitade ve
~errinden'aceze vti br-giinahan halas u azade old!.
12 AlIaha yemin olsun.
