104
Lateral Epikondilitte Steroid Olmayan Antiinflamatuvar ‹laç,
Steroid Enjeksiyonu ve Fizik Tedavi Etkinli¤inin Karfl›laflt›r›lmas›
Comparison of the Effects of Non-Steroidal Anti-inflammatory Drugs,
Steroid Injection and Physical Therapy in Lateral Epicondylitis
Ö Özzeett
A
Ammaaçç:: Bu çal›flman›n amac› lateral epikondilit (LE) tedavisinde oral steroid olmayan antiinflamatuar ilaç (NSA‹‹), fizik tedavi ve lokal steroid enjeksiyon tedavisinin etkinli¤ini karfl›laflt›rmakt›r.
G
Geerreeçç vvee YYöönntteemm:: Çal›flmaya LE tan›l› 60 hasta dahil edildi. Hastalar bafl-lang›çta, tedaviden sonra 2. ve 4. haftalarda lateral epikondilde hassasiyet varl›¤›, kavrama kuvveti ve dirsekte a¤r› parametreleri ile de¤erlendirildi. B
Buullgguullaarr:: Gruplar aras›nda lateral epikondildeki hassasiyetin varl›¤› bak›-m›ndan 2. ve 4. hafta de¤erleri karfl›laflt›r›ld›¤›nda anlaml› farkl›l›k yoktu (p=0,187, p=0,732). Fizik tedavi grubunda kavrama kuvvetinin bafllang›ca göre 2. haftada di¤er iki gruptan daha fazla artt›¤› (p=0,016), bafllang›ca göre 4. haftadaki de¤iflimin gruplar aras›nda farkl› olmad›¤› görüldü. (p=0,276). Dirsekteki a¤r›n›n, fizik tedavi grubunda 2. ve 4. haftalarda di¤er gruplara göre daha fazla azald›¤› belirlendi (p=0,009, p=0,049).
S
Soonnuuçç:: LE tedavisinde SOA‹‹, kortikosteroid enjeksiyonu ve fizik tedavi et-kin ve güvenli yöntemlerdir. Fizik tedavinin etkisi daha üstün görülmekle birlikte, LE tedavisi hastan›n tercihi ve mevcut olanaklar göz önünde bulun-durularak seçilmelidir. Türk Fiz T›p Rehab Derg 2007;53:104-7.
A
Annaahhttaarr KKeelliimmeelleerr:: Lateral epikondilit, steroid enjeksiyonu, fizik tedavi
S
Suummmmaarryy
O
Obbjjeeccttiivveess:: The aim of this study was to compare the effectiveness of oral nonsteroid anti-inflammatory drugs (NSAID), physical therapy and local steroid injection in the treatment of lateral epicondylitis (LE).
M
Maatteerriiaallss aanndd MMeetthhooddss:: Sixty patients with LE were included in this study. The patients were evaluated on initial visit, at 2nd and 4th weeks after treatment with the existence of tenderness on letarel epicondyle, grip strength and pain on elbow.
R
Reessuullttss:: There was not a statistically significant difference in presence of tenderness on the lateral epicondyle between groups at 2nd and 4th weeks after treatment (p=0.187, p=0.732). The 2nd week grip strength results were improved in physical therapy group compared to other groups (p=0.016), there was not a significant difference in the change at the 4th week results between groups with respect to baseline (p=0.276). Pain on elbow was decreased in physical therapy group compared to other groups at 2nd and 4th weeks after treatment (p=0.009, p=0.049). C
Coonncclluussiioonn:: NSAID, physical therapy and steroid injection are effective and safe methods. However physical therapy demonstrates superiority, treatments should be considered according to patients’ choice and possible appropriate methods. Turk J Phys Med Rehab 2007;53:104-7. K
Keeyy WWoorrddss:: Lateral epicondylitis, steroid injection, physical therapy
Orijinal Makale / Original Article
Sibel MANDIRO⁄LU, Ajda BAL, Eda GÜRÇAY, Aytül ÇAKCI
Sa¤l›k Bakanl›¤› Ankara D›flkap› Y›ld›r›m Beyaz›t E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi, Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Klini¤i, Ankara, Türkiye
Y
Yaazz››flflmmaa AAddrreessii Dr. Ajda Bal, Fevzi Çakmak Cad. 84/12 Bahçelievler, Ankara, Türkiye Tel: 0312 317 05 05/1706 Faks: 0312 213 98 96 E-posta: ajdabal@yahoo.com KKaabbuull ttaarriihhii:: Mart 2007
G
Giirriifl
fl
Dirsek a¤r›s›n›n en s›k nedenlerinden biri olan lateral epikon-dilit (LE) ilk kez 1973’te Runge taraf›ndan tan›mlanm›fl, 1882’de Morris taraf›ndan “tenisçi dirse¤i” olarak adland›r›lm›flt›r (1). La-teral epikondilde oluflan, humerusa ve ön kola yay›lan a¤r› bu hastal›¤›n karakteristik özelli¤idir. Fizik muayenede lateral
epi-kondil üzerine basmakla ve dirsek ekstansiyonda iken el bile¤ine dirençli dorsifleksiyon yapt›rmakla a¤r› saptan›r, ayr›ca el kavra-ma kuvvetinde azalkavra-ma tespit edilir (2). S›kl›¤› %1-3 oran›nda bil-dirilmifltir. Genellikle 40-50 yafl aras›nda görülür ve dominant ta-raf daha s›k etkilenir. Lateral epikondildeki a¤r›, el bile¤i ve par-mak ektansörlerinin lateral epikondile yap›flma yerindeki tendo-periostitinden kaynaklan›r. Bu bölgede ödem, damarlanmada ar-t›fl ve granülasyon dokusu gözlenir (3).
LE tedavisinde steroid olmayan antiinflamatuar ilaçlar (SOA‹‹), lokal kortikosteroid enjeksiyonu, fizik tedavi modalitele-ri ve ortez kullan›m› önemodalitele-rilen tedavilerdir. Bu tedavilere yan›t vermeyen %10 kadar olguda cerrahi tedavi gerekebilmektedir (4). Baz› araflt›rmalarda LE’nin do¤al seyrinde tedavi edilmeksi-zin 6 ay içerisinde semptomlar›n›n geriledi¤i bildirilmifltir (5,6). De¤iflik tedavi yöntemlerinin etkinli¤i ve üstünlü¤ü ile ilgili arafl-t›rmalar çeliflkili sonuçlar bildirmektedir.
Bu çal›flman›n amac› LE tedavisinde oral SOA‹‹, lokal steroid enjeksiyonu ve fizik tedavinin etkinli¤ini karfl›laflt›rmakt›r.
G
Ge
erre
eç
ç v
ve
e Y
Yö
ön
ntte
em
m
Çal›flmaya hastanemiz Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon polikli-ni¤ine baflvuran LE tan›s› alm›fl 60 hasta dahil edildi. Dirsek a¤-r›s›, lateral epikondil üzerine basmakla hassasiyeti ve dirence karfl› el bile¤i dorsifleksiyonunda a¤r›s› olan hastalar LE olarak tan›mland›. Semptom süresi bir aydan az, 18-70 yafl aras›nda olan hastalar çal›flmaya al›nd›. Önceden LE tedavisi alan, servi-kal radikülopatisi, konjenital veya edinsel dirsek deformitesi, nö-rolojik ve sistemik kas-iskelet sistemi hastal›¤› olan hastalar ça-l›flma d›fl› tutuldular. Hastalar tedavileri konusunda bilgilendiril-di ve sözlü izinleri al›nd›.
Hastalar›n demografik özellikleri sorgulanarak kaydedildi. Hastalar bafllang›çta, ikinci haftada ve dördüncü haftada de¤er-lendirildi. De¤erlendirmeler lateral epikondildeki hassasiyetin, el kavrama kuvvetinin ve elin kavramas› s›ras›nda dirsek a¤r›s›-n›n ölçümünden olufltu. Lateral epikondilin distaline bafl par-makla basma s›ras›ndaki hassasiyet; var, yok olarak belirlendi (7). Kavrama kuvveti, dirsek ekstansiyonda ve el bile¤i dorsiflek-siyonda iken yap›labilen maksimum kavramada 0-1 bar’l›k el di-namometresi (Chattanooga marka) ile ölçüldü ve bu s›rada dir-sekte oluflan a¤r› 10 cm’lik vizüel analog skala (VAS) ile de¤er-lendirildi.
Hastalar randomize olarak 20 kiflilik üç tedavi grubuna ayr›l-d›. ‹laç grubundaki hastalara oral SOA‹‹’lar› (naproksen sodyum 500 mg, sabah ve akflam birer tablet, tok karn›na), 10 gün sü-reyle kendilerinin almalar› önerildi. Enjeksiyon grubunda bulu-nan hastalara lateral epikondil bölgesine ›fl›nsal tarzda 21 gauge igne uçlu 5 ml’lik enjektör ile steroid (2 ml betametazon dipro-pionate) ve lokal anestezik (1 ml %2’lik lidokain) solusyonu en-jekte edildi. Fizik tedavi grubundaki hastalara s›ras›yla 15 dakika (dk) hot pack, 10 dk diadinamik ak›m ve 7,5 dk ultrasondan (2 W/cm2
dozda, 1 MHz frekansla, sürekli modda US) (8,9) oluflan
program 10 gün süreyle uyguland›. Tüm hastalara 10 gün boyun-ca istirahat amaçl› el bile¤i ve dirse¤i kapsayan 10 cm’lik elastik bandaj uygulamas› önerildi.
Verilerin analizi SPSS 11.5 paket program›nda yap›ld›. Sürek-li ölçümlü de¤iflkenler median (minimum-maksimum) biçiminde gösterilirken kategorik de¤iflkenler gözlem say›s› (%) fleklinde ifade edildi. Kategorik karfl›laflt›rmalar için Ki-kare ve McNemar testleri kullan›ld›. Tedavi gruplar› aras›nda dirsekte a¤r› ve kav-rama kuvveti ölçümleri yönünden fark›n olup olmad›¤› Kruskal Wallis varyans analizi ile de¤erlendirildi. Gruplar aras›nda fark›n görüldü¤ü durumlarda Kruskal Wallis çoklu karfl›laflt›rma testle-ri yap›larak farka neden olan grup veya gruplar tespit edildi. Her bir grubun kendi içinde zamana ba¤l› ölçümlerindeki de¤iflikli-¤in anlaml› olup olmad›¤› ise Friedman testiyle incelendi. Zama-na ba¤l› de¤iflimlerinin anlaml› oldu¤u yerlerde, farka neden olan kontrol zaman›n› belirlemek için Friedman çoklu karfl›lafl-t›rma testi kullan›ld›. (Tedavilerin iyilefltiricili¤ini belirlemek için gruplar aras›nda bazal ölçümlere göre meydana gelen de¤iflim-ler yönünden karfl›laflt›rmalar yap›ld›). p<0,05 de¤erde¤iflim-leri için so-nuçlar istatistiksel olarak anlaml› kabul edildi.
B
Bu
ullg
gu
ulla
arr
Hastalar›n demografik özellikleri Tablo 1’de gösterilmektedir. Tedavilerden sonra yap›lan takiplerde herhangi bir yan etki-ye rastlanmad›.
Lateral epikondildeki hassasiyet bafllang›çta tüm hastalar-da varken, ikinci haftahastalar-da ilaç grubunhastalar-da ve enjeksiyon grubunhastalar-da %55, fizik tedavi grubunda %30; 4. haftada ise ilaç grubunda %20, enjeksiyon grubunda %15, fizik tedavi grubunda %25 has-tada vard› (fiekil 1). 2. hafta ve 4. hafta de¤erlendirmelerinde gruplar aras›nda lateral epikondildeki hassasiyetin oranlar› ista-tistiksel olarak anlaml› farkl›l›k göstermedi (p=0,187, p=0,732).
‹laç grubunda ve fizik tedavi grubunda kavrama kuvveti bafllang›ç de¤erlerine göre tedavi sonras› 2. ve 4. haftada ista-tistiksel olarak anlaml› ölçüde artarken, enjeksiyon grubunda hafif bir art›fl olmakla birlikte bu istatistiksel olarak anlaml› de-¤ildi. Hiçbir grupta 4. haftada kavrama kuvvetinde 2. haftaya göre anlaml› farkl›l›k oluflmad› (Tablo 2). Gruplar aras› karfl›lafl-t›rmalarda kavrama kuvvetinin bafllang›ca göre 2. haftada olan de¤iflimin, ilaç ve fizik tedavi gruplar› ile enjeksiyon ve fizik te-davi gruplar› aras›nda farkl› oldu¤u, buna karfl›n ilaç ve enjeksi-yon gruplar› aras›nda farkl› olmad›¤› görüldü. Fizik tedavi gru-bunda 2. haftada kavrama kuvveti di¤er gruplara göre daha
faz-‹‹llaaçç ggrruubbuu EEnnjjeekkssiiyyoonn ggrruubbuu FFiizziikk TTeeddaavvii ggrruubbuu Cinsiyet (n, %)
Kad›n 12 (60) 13 (65) 11 (55)
Erkek 8 (40) 7 (35) 9 (45)
Yafl (y›l, ort±SS) 44,3±7,8 43,6±6,5 42,8±5,4
Hastal›k süresi (gün, ort±SS) 28,2±10,1 25,3±8,3 30,1±7.8
Tutulan taraf (n, %)
Sa¤ 11 (55) 10 (50) 12 (60)
Sol 9 (45) 10 (50) 8 (40)
n=say›, ort=ortalama, SS=Standart sapma Tablo 1. Hastalar›n demografik özellikleri. Türk Fiz T›p Rehab Derg 2007;53:104-7 Turk J Phys Med Rehab 2007;53:104-7
Mand›ro¤lu ve ark. Lateral Epikondilitte Konservatif Tedavi
105
la artm›flt›. Bafllang›ca göre 4. hafta de¤erlerindeki de¤iflim gruplar aras›nda farkl›l›k göstermedi (Tablo 3).
Dirsekteki a¤r› her üç grupta da bafllang›ca göre 2. ve 4. haftalarda istatistiksel olarak anlaml› ölçüde azal›rken, 4. haf-ta sonuçlar›nda 2. hafhaf-taya göre anlaml› farkl›l›k yoktu (Tablo 2). Gruplar aras› karfl›laflt›rma yap›ld›¤›nda bafllang›ca göre 2. ve 4. haftalarda olan de¤iflimin ilaç ve fizik tedavi gruplar› ara-s›nda, enjeksiyon ve fizik tedavi gruplar› aras›nda farkl› oldu¤u; ilaç ve enjeksiyon gruplar› aras›nda farkl› olmad›¤› belirlendi. Fizik tedavi grubunda 2. ve 4. haftada dirsekteki a¤r› di¤er gruplara göre daha fazla azalm›flt›. ‹kinci ve 4. haftadaki de¤i-flimler karfl›laflt›r›ld›¤›nda her üç grubun sonuçlar› farkl›l›k gös-termedi (Tablo 3).
T
Ta
arrtt››fl
flm
ma
a
Bu çal›flmada LE tedavisinde SOA‹‹, steroid enjeksiyonu ve fi-zik tedavinin etkinli¤i 2. ve 4. haftalarda gruplar›n kendi içerisin-de ve gruplar aras›nda karfl›laflt›r›ld›. Tüm gruplarda bafllang›ca göre 2. ve 4. haftada iyileflme görüldü. Fizik tedavi grubunda di-¤er iki gruba göre kavrama kuvvetinde 2. haftada daha fazla ar-t›fl, dirsekteki a¤r›da ise hem 2. hem de 4. haftada daha fazla azalma vard›. Lateral epikondildeki hassasiyet 2. ve 4. haftada gruplar aras›nda farkl› de¤ildi. Bu veriler erken dönem tedavisin-de her üç yaklafl›m›n etkin olmas›yla beraber, dirsekteki a¤r›da daha fazla azalma ve kavrama kuvvetinde daha fazla artma gös-termesi nedeniyle fizik tedavinin hafif üstün oldu¤unu, SOA‹‹ kul-lan›m›n›n ve steroid enjeksiyonunun benzer etkinlikte oldu¤unu göstermektedir.
LE tedavisinde amaç lateral epikondildeki enflamasyonu or-tadan kald›rarak a¤r›y› azaltmak, kavrama kuvvetini art›rmak ve fonksiyonel durumu düzeltmektir. Çal›flmam›zda kulland›¤›m›z her üç tedavi yöntemi de enflamasyonu hedef almaktad›r. Tüm hasta gruplar›nda önerdi¤imiz bandajlamadaki amaç ise ekstan-sör kaslardaki yüklenmeyi azaltarak ekstanekstan-sör kas aktivitesi s›ra-s›nda a¤r› oluflumunu önlemektir.
LE tedavisinde uygulanan yöntemlerin karfl›laflt›r›lmas› ile il-gili çal›flmalar›n sonuçlar› çeliflkilidir. Assendelft ve ark. (10) 1966-1994 y›llar› aras›nda LE’de steroid enjeksiyonu ile ilgili ran-domize klinik çal›flmalar›n analizini yapm›fllar ve steroid enjeksi-yonunun k›sa dönemde göreceli olarak etkili, güvenli, kolay
uy-fiekil 1. Tüm gruplarda bafllang›ç, tedaviden sonra 2. ve 4. hafta-larda lateral epikondildeki hassasiyet varl›¤› oranlar›.
100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0
‹laç Grubu Enjeksiyon Grubu
Bafllangݍ 2. hafta 4. hafta
Fizik Tedavi Grubu
B
Baaflflllaanngg››çç 22.. hhaaffttaa 44.. hhaaffttaa O
Orrttaannccaa ((mmiinn--mmaakkss)) OOrrttaannccaa ((mmiinn--mmaakkss)) OOrrttaannccaa ((mmiinn--mmaakkss)) pp
‹laç Grubu 0,26 (0,05–0,8) 0,33 (0,15-0,7)†
0,4 (0,1–0,9)†
<0,001
Kavrama Kuvveti Enjeksiyon Grubu 0,35 (0,1–0,55) 0,4 (0,1–0,88) 0.4 (0,1–0,8) 0,325
Fizik Tedavi Grubu 0,3 (0,1–0,55) 0,51 (0–1)§
0,5 (0,18-0,8)§
<0,001
‹laç Grubu 7,5 (4–10) 5 (1-9)† 3,5 (0–9)† <0,001
Dirsekte A¤r› Enjeksiyon Grubu 7 (0–10) 4 (0–9)§ 2 (0–10)† <0,001
Fizik Tedavi Grubu 8 (5–10) 2,5 (0–10)§ 1 (0–10)† <0,001
†: Bafllang›ca göre aradaki fark istatistiksel olarak anlaml› (p<0,05). §
: Bafllang›ca göre aradaki fark istatistiksel olarak anlaml› (p<0,01).
‡: Bafllang›ca göre aradaki fark istatistiksel olarak anlaml› (p<0,001).
min-maks: minimum maksimum
Tablo 2. Tüm gruplarda bafllang›çta, tedaviden sonra 2. ve 4. haftalardaki kavrama gücü ve dirsekte a¤r› ortancalar› ve grup içi karfl›laflt›rmalar›.
D
Dee¤¤iiflfliimm ‹‹llaaçç GGrruubbuu EEnnjjeekkssiiyyoonn GGrruubbuu FFiizziikk TTeeddaavvii GGrruubbuu O
Orrttaannccaa ((mmiinn--mmaakkss)) OOrrttaannccaa ((mmiinn--mmaakkss)) OOrrttaannccaa ((mmiinn--mmaakkss)) pp
Bafllang›ç ve 2. hafta 0,1 (-0,3–0,45)* 0,01 (-0,1–0,36)** 0,255 (-0,25–0,6) 0,016
Kavrama Kuvveti 2. hafta ve 4. hafta 0 (-0,05–0,3) 0 (-0,28–0,22) 0 (-0,64–0,4) 0,814
Bafllang›ç ve 4. hafta 0,1 (-0,3–0,75) 0,065 (-0,19–0,4) 0,19 (-0,18–0,7) 0,276
Bafllang›ç ve 2. hafta -1.5 (-6–2)** -3 (-7–1)*** -5 (-10–0) 0,009
Dirsekte A¤r› 2. hafta ve 4. hafta -1 (-4–0) 0 (-5–4) -1 (-6–10) 0,322
Bafllang›ç ve 4. hafta -2 (-8–1)** -3 (-8–5)*** -6 (-8–0) 0,049
*: Fizik tedavi grubu ile aras›ndaki fark istatistiksel olarak anlaml› (p<0,01). **: Fizik tedavi grubu ile aras›ndaki fark istatistiksel olarak anlaml› (p<0,001). ***: Fizik tedavi grubu ile aras›ndaki fark istatistiksel olarak anlaml› (p<0,05). min-maks: minimum-maksimum
Tablo 3. Tüm gruplarda bafllang›çta, tedaviden sonra 2. ve 4. haftalardaki kavrama gücü ve dirsekte a¤r› de¤iflimleri ve gruplar aras› karfl›laflt›rmalar
Türk Fiz T›p Rehab Derg 2007;53:104-7 Turk J Phys Med Rehab 2007;53:104-7 Mand›ro¤lu ve ark.
Lateral Epikondilitte Konservatif Tedavi
gulanabilir ve daha ucuz oldu¤unu ancak birinci basamak teda-vide kullan›lmas› ile ilgili delillerin ikna edici olmad›¤›n› bildirmifl-lerdir. Labella ve ark (5) 1966-1990 y›llar› aras›ndaki çal›flmalar›n analizinde LE’de de¤iflik tedavi yöntemlerinin herhangi birinin etkinli¤ini destekleyen veri olmad›¤›n› bildirmifllerdir. SOA‹‹ ve plasebonun karfl›laflt›r›ld›¤› bir çal›flmada, erken dönemde stero-id enjeksiyonunun semptomlar›n daha h›zl› azalmas›na neden ol-du¤u, fakat ileri dönemde fark›n olmad›¤› gösterilmifltir (11).
Fizik tedavinin LE’de etkinli¤i ile ilgili 28 randomize kontrollü çal›flmay› inceleyen bir analiz, uzun dönemde fizik tedavinin pla-sebodan daha etkili oldu¤unu gösteren delillerin yetersizli¤ini, ancak k›sa dönemde US’nin etkili oldu¤unu kaydetmifltir (12). US, friksiyon masaj› ve egzersizden oluflan fizik tedavi program› ve ortez kullan›m›n› karfl›laflt›ran bir çal›flmada, sonuçlar çeliflkili bulunmufl ve bafllang›ç tedavisi olarak ortezin faydal› olabilece¤i yorumu yap›lm›flt›r (13). Smidt ve ark. (14) steroid enjeksiyonu, fi-zik tedavi ve bekleyip görme yöntemlerini kullanm›fllar; erken dönemde steroid enjeksiyonunun di¤er iki yöntemden daha fay-dal› oldu¤unu, ileri dönemde fizik tedavinin steroid enjeksiyo-nundan daha faydal› ama bekle ve gör yönteminden farks›z oldu-¤unu bulmufllard›r. Ayn› yöntemleri karfl›laflt›ran Bisset ve ark. (15) ise steroid enjeksiyonunun di¤er iki yönteme göre k›sa dö-nemde daha etkili oldu¤unu ancak ileri dödö-nemde daha az etkili oldu¤unu ortaya koymufllard›r. Benzer flekilde Tonks ve ark. (16) çal›flmalar›nda steriod enjeksiyonu, fizyoterapi, steroidle kombi-ne fizyoterapi ve bekle ve görme yöntemleri karfl›laflt›rm›fllar, 7 hafta sonra tek bafl›na steroid enjeksiyonunun a¤r›n›n azalma-s›nda ve fonksiyonel iyileflmede daha etkili oldu¤u göstermifller-dir. Rehabilitasyon program› ve steroid enjeksiyonunu karfl›laflt›-ran Newcomer ve ark. (17) rehabilitasyon program›n› ilk seçenek olarak sunmufllard›r.
Çal›flmam›zda LE’li hastalarda üç farkl› tedavi yönteminin 2. ve 4. haftadaki etkileri de¤erlendirilerek k›sa dönemli sonuçlar sunulmufltur. Fizik tedavinin di¤er tedavi yöntemlerine göre hafif üstün oldu¤u, di¤er tedavilerin önemli farkl›l›k göstermedi¤i belir-lenmifltir. Fizik tedavi uygulamas›n›n, SOA‹‹ ve steroid enjeksiyo-nuna göre daha pahal› oldu¤u, daha uzun zaman ald›¤› ve daha fazla ekipmana ihtiyaç gösterdi¤i düflünülürse bu yöntemin hasta ve tedavi merkezinin koflullar›na göre seçilmesi önerilebilir.
Sonuç olarak LE tedavisinde SOA‹‹, lokal steroid enjeksiyonu ve fizik tedavi etkili ve güvenli yöntemlerdir. Fizik tedavi uygula-mas› daha etkili görülmekle birlikte LE’de tedavi, hastan›n terci-hi ve tedavi yöntemlerine ulafl›labilirlik göz önünde bulundurula-rak seçilmelidir.
K
Ka
ay
yn
na
ak
klla
arr
1. Chard MD. The Elbow. In Hochberg MC, Silman AJ, Smolen JS, Weinblatt ME, Weisman MH, editors. Rheumatology. 3rd ed. Mosby, London; 2003. p. 631-9.
2. Coonrad RW, Hooper WR. Tennis elbow: its course, natural history, conservative and surgical management. J Bone Joint Surg Am 1973;55:1177-82.
3. Güler M. Dirsek a¤r›s›. In: Beyazova M, Kutsal YG, editörler. Fiziksel T›p ve Rehabilitasyon. Ankara, Günefl kitapevi; 2000. s. 1449-54. 4. Keus SHJ, Smidt N, Assendelft WJJ. Treatment of lateral epicondylitis
in general practice: result of a survey. Eur Gen Pract 2002;8:71-2. 5. Labelle H, Guibert R, Joncas J, Newman N, Fallaha M, Rivard CH.
Lack of scientific evidence for the treatment of lateral epikondylitis of the elbow. An atempted meta-analysis. J Bone Joint Surg Br 1992;74:646-51.
6. Price R, Sinclair H, Heinrich I. Local injection treatment of tenis elbow-hydrocortisone, tramcilone and lignocaine compared Br J Rheumatol 1991;30:39-44.
7. Tüzün F. Lokal enjeksiyonlar. Kutsal YG, Beyazova M, Ed. Fiziksel T›p ve Rehabilitasyon, 1. cilt, 2000. Ankara, Günefl Kitabevi, s. 738-47. 8. Binder A, Hodge G, Greenwood AM, Hazleman BL, Page-Thomas DP.
‹s therapeutic ultrasound effective in trating soft tissue lesions. Br Med J 1985;290:512-4.
9. Lundeberg T, Abrahamsson P, Haker E. a comparative study of continuous ultrasound, placebo ultrasound and rest in epicondylalgia. Scand J Rehab Med 1988;20:99-101.
10. Assendelft WJ, Hay EM, Adshead R, Bouter LM. Corticosteroid injections for lateral epicondylitis: a systematic overview. Br J Gen Pract 1996;46:209-16.
11. Hay EM, Paterson SM, Lewis M, Hosie G, Croft P. Pragmatic randomised controlled trial of local corticosteroid injection and naproxen for treatment of lateral epicondylitis of elbow in primary care. BMJ 1999;319:964-8.
12. Bisset L, Paungmali A, Vicenzino B, Beller E. A systematic review and meta-analysis of clinical trials on physical interventions for lateral epicondylalgia. Br J Sports Med 2005;39:411-22.
13. Struijs PAA, Kerkhoffs GMMJ, Assendelft WJJ, Van Dijk CN. Conservative treatment of lateral epicondylitis. Brace versus physical theraphy or a combination of both- randomized clinical trial. The Am J Sports Med 2004;32:462-9.
14. Smidt N, Vander Windt DAWM, Assendelft WJJ, Dewille WLJM, Korthals-de Bos IBC, Bouter LM. Corticosteroid injections, physiotheraphy, or a wait and see policy for lateral epicondylitis: a randomised controlled trial. The Lancet 2002;359;657-62. 15. Bisset L, Beller E, Jull G, Brooks P, Darnell R, Vicenzino B. Mobilisation
with movement and exercise, corticosteroid injection, or wait and see for tennis elbow: randomised trial. BMJ 2006;333:939-41.
16. Tonks JH, Pai SK, Murali SR. Steroid injection therapy is the best conservative treatment for lateral epicondylitis: a prospective randomised controlled trial. Int J Clin Pract 2007;61:240-6. 17. Newcomer KL, Laskowski ER, Idank DM, McLean TJ, Egan KS.
Corticosteroid injection in early treatment of lateral epicondylitis. Clin J Sports Med 2000;11:214-22.
Türk Fiz T›p Rehab Derg 2007;53:104-7 Turk J Phys Med Rehab 2007;53:104-7
Mand›ro¤lu ve ark. Lateral Epikondilitte Konservatif Tedavi
