Akademisyenlerin Perspektifinden Türkiye’de
E¤itimde F›rsat Eflitsizli¤ine Neden Olan Faktörlerin
S›ralama Yarg›lar›yla ‹ncelenmesi
An investigation of the factors causing inequality of opportunity in education in Turkey through rank order judgement from the perspective of academicians
Melehat Gezer1, Mustafa ‹lhan2
1Dicle Üniversitesi, Ziya Gökalp E¤itim Fakültesi, Sosyal Bilimler ve Türkçe E¤itimi Bölümü, Sosyal Bilgiler Ö¤retmenli¤i Anabilim Dal›, Diyarbak›r 2Dicle Üniversitesi, Ziya Gökalp E¤itim Fakültesi, Fen ve Matematik Alanlar› E¤itimi Bölümü, Matematik Ö¤retmenli¤i Anabilim Dal›, Diyarbak›r
E
E
¤itimde f›rsat eflitli¤i; genel olarak cinsiyet, dil, din, ›rk, ekonomik düzey vb. özellikler aç›s›ndan ayr›m yap›l-maks›z›n toplumun bütün bireylerine kendi yetenekle-rini ortaya koymalar› için gerekli olanaklar›n sunulmas› fleklindetan›mlanmaktad›r (Canöz, 2014). Bu anlamda e¤itime eriflim ve e¤itim hizmetlerinden yararlanma konusunda toplumdaki fark-l› bireyler için dezavantaj oluflturabilecek uygulamalar›n e¤itim-de f›rsat eflitsizli¤ine nee¤itim-den oldu¤u ifae¤itim-de edilmektedir.
Dolay›-Bu araflt›rmada, Türkiye’de e¤itimde f›rsat eflitsizli¤ine neden olabilen fak-törlerin akademisyen görüfllerine dayal› olarak s›ralama yarg›lar› kanunuyla incelenmesi amaçlanm›flt›r. Çal›flma, tarama deseninde nicel bir araflt›rma olup 102 akademisyenden oluflan bir kat›l›mc› grubu üzerinde yürütülmüfl-tür. Araflt›rmada, kat›l›mc›lar›n demografik özelliklerini belirlemeye yönelik sorular ile e¤itimde f›rsat eflitsizli¤ine yol açabilen faktörlerin yer ald›¤› bir veri toplama arac› kullan›lm›flt›r. Kat›l›mc›lardan veri toplama arac›ndaki; cinsiyet, sosyo-ekonomik düzey, yerleflim birimi, co¤rafi bölge, engel duru-mu, din ve inanç, etnik köken, ana dil, ailedeki çocuk say›s›, ebeveyn özel-likleri ve sahip olunan teknolojik imkanlar de¤iflkenlerini, e¤itimde f›rsat eflitsizli¤ine yol açma potansiyeli en yüksek olandan en düflük olana do¤ru 1’den bafllayarak 11’e kadar s›ralamalar› istenmifltir. Çal›flmadan elde edilen veriler s›ralama yarg›lar›yla ölçekleme yöntemi kullan›larak analiz edilmifl-tir. Analiz sonucunda, akademisyenlerin sosyo-ekonomik düzeyi, Türki-ye’de e¤itimde f›rsat eflitsizli¤ine yol açan en önemli de¤iflken olarak gör-dükleri belirlenmifltir. Bunu s›ras›yla; yerleflim birimi (k›r-kent), ebeveyn özellikleri, engel durumu, co¤rafi bölge, ana dil, cinsiyet, ailedeki çocuk sa-y›s›, sahip olunan teknolojik imkanlar, din ve inanç ile son s›rada etnik kö-ken de¤iflkö-kenlerinin izledi¤i tespit edilmifltir.
Anahtar sözcükler:Akademisyen, e¤itimde f›rsat eflitsizli¤i, ölçekleme, s›ralama yarg›lar› kanunu.
The purpose of the present study was to investigate the factors which can cause inequality of opportunity in education in Turkey through the law of rank order judgement on the basis of academicians’ views. The research was a quantita-tive descripquantita-tive study, which was carried out with 102 academicians. In the research, a data collection tool was used which consisted of the questions aimed at determining demographics of the participants, and factors that could lead to inequality of opportunity in education. The participants were asked to rank the variables of gender, socio-economic level, place of residence, geographical region, disability, religion and belief, ethnicity, native language, the number of children in a family, parents’ characteristics and technological possibilities indi-viduals have from the highest to the lowest potential to cause inequality of opportunity in education beginning with 1 until 11. The data collected in this study were analyzed by using the method of rank order judgement scaling. In consequence, it was found that academicians considered the socio-economic level as the most important factor causing inequality of opportunity in educa-tion in Turkey, which was followed by the place of residence (rural-urban areas), parents’ characteristics, disability, geographical region, native language, gender, the number of children in a family, technological possibilities individ-uals have, religion and belief, and ethnicity respectively.
Keywords:Academicians, inequality of opportunity in education, scaling, the law of rank ordering judgements.
‹letiflim / Correspondence:
Dr. Ö¤r. Üyesi Mustafa ‹lhan Dicle Üniversitesi, Ziya Gökalp E¤itim Fakültesi, Fen ve Matematik Alanlar› E¤itimi Bölümü, Diyarbak›r e-posta: mustafailhan21@gmail.com
Yüksekö¤retim Dergisi 2018;8(3):301–312. © 2018 Deomed
Gelifl tarihi / Received: Eylül / September 15, 2017; Kabul tarihi / Accepted: fiubat / February 20, 2018 Bu makalenin at›f künyesi / Please cite this article as: Gezer, M. ve ‹lhan, M. (2018). Akademisyenlerin perspektifinden Türkiye’de e¤itimde f›rsat eflitsizli¤ine neden olan faktörlerin s›ralama yarg›lar›yla incelenmesi. Yüksekö¤retim Dergisi, 8(3), 301–312. doi:10.2399/yod.18.016
Özet Abstract
s›yla e¤itimde f›rsat eflitli¤inin sa¤lanabilmesi, e¤itim sürecinde farkl› kiflilere ya da zümrelere haks›z avantaj sa¤layan unsurlar›n neler oldu¤unun bilinmesine ve bunlar›n kontrol alt›na al›nma-s›na ba¤l›d›r (Taflk›n-Alp, 2016).
E¤itimde f›rsat eflitsizli¤ine neden olabilecek; cinsiyet, din ve inanç, ana dil, etnik köken, sosyo-ekonomik düzey, ebe-veyn özellikleri, yaflan›lan co¤rafya, ikamet edilen yerleflim bi-rimi gibi birçok faktör bulunmaktad›r. Bu faktörlerden baz›-lar› birbirleri ile yak›ndan iliflkili iken baz›baz›-lar› görece birbirle-rinden ba¤›ms›zd›r. Örne¤in; din ve inanç ile etnik köken de-¤iflkenleri toplumsal yap›yla; yaflan›lan co¤rafi bölge ve ika-met edilen yerleflim birimi ise co¤rafi etmenler ile iliflkili özel-liklerdir. Öte yandan, din ve inanç ile ekonomik düzey aras›n-da bir iliflki söz konusu de¤ildir. Bunaras›n-dan dolay›, araflt›rmac›-lar e¤itimde f›rsat eflitsizli¤ine sebep olan faktörleri aç›karaflt›rmac›-larken birbirleri ile iliflkili olan de¤iflkenleri ortak bir bafll›k alt›nda toplama yoluna gitmifllerdir. E¤itimde f›rsat eflitsizli¤ine yol açan de¤iflkenlere iliflkin temel s›n›fland›rmalardan biri Tez-can (1997) taraf›ndan yap›lm›flt›r. TezTez-can (1997) e¤itimde f›r-sat eflitsizli¤ine kaynakl›k eden faktörleri afla¤›daki gibi bir s›-n›fland›rmaya tabi tutmufltur:
Ekonomik etmenler (ailenin geliri ile mesle¤i ve devletin ekonomik gücü - yeterli burs, kredi ve yat›l› okul gibi ola-naklar›n sa¤lanamamas›)
Co¤rafi etmenler (yerleflme düzeni, k›r-kent ayr›m› ve bölgeler ayr›m›)
Toplumsal etmenler (cinsiyet ayr›m›, din ayr›m›, dil etme-ni, nüfus etmeni ve nüfus art›fl›)
Siyasal etmenler (siyasî partilerin görüfl ayr›l›klar›, e¤itim planlamas›ndaki istikrars›zl›klar, e¤itim politikalar› ve fel-sefeleri)
‹fllevsel eflitsizlik (zekâ ve yetenek farklar›ndan ileri gelen eflitsizlikler)
Tezcan’›n (1997) s›n›fland›rmas›nda yer verdi¤i bafll›klar-dan ekonomik, toplumsal ve siyasal etmenler alan yaz›ndaki s›n›flamalar›n neredeyse tümü için ortakt›r. Ancak, Tezcan’›n ifllevsel eflitsizlik olarak adland›rd›¤› de¤iflkenlerin farkl› arafl-t›rmac›lar taraf›ndan de¤iflik biçimlerde isimlendirildi¤i gö-rülmektedir. Tezcan’›n ifllevsel eflitsizlik olarak kategorize et-ti¤i de¤iflkenler için ‹çer (1997) taraf›ndan yap›lan araflt›rma-da biyolojik, Ünal’›n (1996) yapt›¤› çal›flmaaraflt›rma-da bireysel/psiko-lojik ve Türkmen (2002) taraf›ndan yap›lan araflt›rmada bi-reysel farkl›l›klar ifadeleri kullan›lm›flt›r. Bu araflt›rmada ise e¤itimde f›rsat eflitsizli¤inin kaynaklar› olarak nitelendirilen özellikler; cinsiyet, ebeveyn özellikleri (ebeveynlerin e¤itim durumlar›, meslekleri vb.), etnik köken, engel durumu, din ve inanç, ailedeki çocuk say›s›, ana dil, sosyo-ekonomik düzey, yerleflim birimi (k›r-kent), co¤rafi bölge ve sahip olunan
tek-nolojik imkanlar fleklinde s›ralanm›fl fakat çal›flman›n amac› gere¤i söz konusu de¤iflkenlere yönelik herhangi bir s›n›flan-d›rma yap›lmam›flt›r.
Araflt›rman›n Amac› ve Önemi
E¤itimde f›rsat eflitli¤inin sa¤lanmas›, tüm e¤itim sistem-leri için geçerli olan ortak bir hedeftir. Ancak e¤itimde f›rsat eflitsizli¤ine neden olan faktörler çok çeflitli ve bu faktörler-den baz›lar›n›n (ebeveyn özellikleri, engel durumu, etnik kö-ken vb.) kontrol edilemeyen de¤iflkö-kenler olmas›ndan dolay›, bu hedefin tam anlam›yla gerçeklefltirilmesi kolay görülme-mektedir. Bununla birlikte; f›rsat eflitsizli¤ine yol açan faktör-lerden hangisinin daha öncelikli olarak ele al›nmas› gerekti¤i-nin tespiti, sorunun çözümünde bafllang›ç noktas› olmas› ba-k›m›ndan önemlidir. Alan yaz›na bak›ld›¤›nda e¤itimde f›rsat eflitsizli¤i ile ilgili çok say›da çal›flma bulundu¤u görülmekte-dir. Bu çal›flmalar›n (Buluç, 1997; Büyüköztürk, 1992; Canöz, 2014; Güner, Çelebi, Taflç›-Kaya ve Korumaz, 2014; Kala, 2011; Kaya ve Aksu, 2009; Malkoç-Yaflar, 2014; Mercik, 2015; Özden, 1997; Petek ve Önder, 2015; Sar›er, 2010; Tan-man, 2008) oda¤›nda; hangi de¤iflkenlerin e¤itimde f›rsat eflit-sizli¤ine neden oldu¤unun saptanmas›, de¤iflkenlerin nas›l s›-n›fland›r›labilece¤i ve y›llara göre de¤iflkenlerin hangisinde ne tür de¤iflimlerin yafland›¤›n›n belirlenmesi yer alm›flt›r. Yap›lan incelemede e¤itimde f›rsat eflitsizli¤ine neden oldu¤u düflünülen özelliklerin öncelik düzeyinin ortaya konulmas›na yönelik bir çal›flmaya ise rastlanmam›flt›r. Bu noktadan hare-ketle araflt›rmada; Türkiye’de e¤itimde f›rsat eflitsizli¤ine kay-nakl›k eden faktörlerin s›ralama yarg›lar› kanunuyla ölçeklen-mesi ve bu sayede ilgili de¤iflkenlerin önem düzeylerinin arafl-t›rman›n kat›l›mc›lar› taraf›ndan nas›l alg›land›¤›n›n belirlen-mesi amaçlanm›flt›r. Araflt›rma, yöntem olarak da konu ile il-gili alan yaz›nda bulunan çal›flmalardan ayr›lmaktad›r. Alan yaz›ndaki mevcut çal›flmalarda e¤itimde f›rsat eflitsizli¤ine ne-den olan faktörler ele al›n›rken bölgelere, yerleflim birimleri-ne ve cinsiyete göre okullaflma durumu, derslik bafl›na düflen ö¤renci say›s›, okullardaki ö¤renci-ö¤retmen oran› gibi ista-tistiki veriler kullan›lm›fl ya da ö¤rencilerin ulusal ve uluslara-ras› [Uluslarauluslara-ras› Ö¤renci De¤erlendirme Program› (The Programme for International Student Assessment, PISA), Ulusla-raras› Matematik ve Fen E¤ilimleri Araflt›rmas› (Trends in In-ternational Mathematics and Science Study, TIMSS)] s›navlarda-ki baflar›lar› sosyo-ekonomik düzey, cinsiyet, ebeveyn özellik-leri vb. de¤iflkenler aç›s›ndan incelenmifltir. Bu çal›flmada ise e¤itimde f›rsat eflitsizli¤ine neden olan faktörler akademisyen görüfllerine dayal› olarak araflt›r›lm›flt›r. Çal›flma bu yönüyle de alan yaz›ndaki araflt›rmalardan farkl›l›k göstermektedir.
Yöntem
Araflt›rma Modeli
Bu çal›flma, tarama deseninde nicel bir araflt›rmad›r. Her-hangi bir müdahaleye yer vermeden mevcut durumun oldu¤u gibi ortaya konulmas› esas›na dayanan tarama türündeki arafl-t›rmalarda, ne ve nas›l sorular›na cevap aran›r (Sevilla, Ochave, Punsalan, Regala ve Uriarte, 1992). Bu araflt›rma kapsam›nda, Türkiye’de e¤itimde f›rsat eflitsizli¤ine neden olabilen faktörle-rin nas›l bir s›ralamaya sahip oldu¤unun akademisyen görüflle-rine dayal› olarak incelenmesi hedeflendi¤inden çal›flman›n ta-rama deseninde oldu¤u ifade edilebilir.
Çal›flma Grubu
Araflt›rman›n çal›flma grubu, 2016–2017 e¤itim-ö¤retim y›-l› bahar döneminde Türkiye’deki 10 farky›-l› devlet üniversitesi-nin e¤itim fakültelerinde görev yapan 102 ö¤retim eleman›n-dan oluflmaktad›r. Çal›flma grubundaki kat›l›mc›lar›n 67’si Dic-le Üniversitesi’nde, 11’i ‹nönü Üniversitesi’nde, 10’u Atatürk Üniversitesi’nde, alt›s› Hatay Mustafa Kemal Üniversitesi’nde ve üçü Gaziantep Üniversitesi’nde görev yaparken; Hacettepe, Ordu, Y›ld›z Teknik, Mardin Artuklu ve Ad›yaman Üniversite-leri’nden yaln›zca birer ö¤retim eleman› çal›flmada yer alm›flt›r. Kat›l›mc›lar›n 38’i kad›n ve 64’ü erkek olup yafllar› 26 ile 64 aras›nda de¤iflmektedir. Araflt›rmaya dahil olan ö¤retim ele-manlar›n›n 71’i E¤itim Bilimleri ve Ö¤retmen Yetifltirme te-mel alan›nda (E¤itim Bilimleri ve Alan E¤itimi) çal›flmalar›n› sürdürürken; 28’i Fen Bilimleri ve Matematik (Fizik, Kimya, Biyoloji, Matematik ve ‹statistik), Sosyal, Befleri ve ‹dari Bilim-ler (Felsefe, Tarih, Co¤rafya vd.) veya Filoloji (Türk Dili, Ye-ni Türk Dili Edebiyat›, Eski Türk Edebiyat› vd.) temel alanla-r›n›n birinde çal›flmaktad›r. Kalan üç ö¤retim eleman› ise çal›fl-ma alan›n› belirtmemifltir. Kat›l›mc›lar›n unvanlar›na göre da-¤›l›m›; 39 araflt›rma görevlisi, 22 yard›mc› doçent doktor, 12 araflt›rma görevlisi doktor, 10 doçent doktor, 10 ö¤retim gö-revlisi, alt› profesör doktor ve bir ö¤retim görevlisi doktor flek-lindedir. Kat›l›mc›lardan ikisi ise unvan›n› belirtmemifltir.
Veri Toplama Arac› ve Verilerin Toplanmas› Veri toplama arac› oluflturulmadan önce Türkiye’de e¤i-timde f›rsat eflitsizli¤ine neden olabilen faktörler ile ilgili bir alan yaz›n taramas› yap›lm›flt›r. Yap›lan tarama sonucunda; cin-siyet (Adem, 1980; Büyüköztürk, 1992; Ergüder, 2009), sosyo-ekonomik düzey (Dinçer ve Uysal, 2010; Ergüder, 2009; Kande-mir ve Kaya, 2010), yerleflim birimi (Akbey, 2006; Büyüköztürk, 1992; Ergüder, 2009; Kala, 2011), co¤rafi bölge (Büyüköztürk, 1992; Ergüder, 2009), engel durumu (Besiri, 2009; Buz ve Ak-bulut, 2015; Düflkün, 2016), din ve inanç, etnik köken (Düflkün, 2016; Kaya, 2015), ana dil (Düflkün, 2016; Kaya, 2015; Tezcan,
1997), ailedeki çocuk say›s› (Akbey, 2006; Ferreira ve Gignoux, 2010), ebeveyn özellikleri (Ferreira ve Gignoux, 2010; Tezcan, 1997) ve sahip olunan teknolojik imkanlar (Ferreira ve Gignoux, 2010), e¤itimde f›rsat eflitsizli¤ine yol açabilen bafll›ca de¤ifl-kenler olarak belirlenmifltir. Ölçme arac›na dahil edilen bu de-¤iflkenlerTTTTablo 1’de sunulmufltur. TTTTablo 1’de görüldü-¤ü gibi e¤itimde f›rsat eflitsizli¤ine yol açabilen de¤iflkenler için U1, U2,…, U11 gösterimleri kullan›lm›fl olup bu göste-rimdeki U harfi uyar›c› anlam›na gelmektedir.
TTT Tablo 1’deki 11 uyar›c›, çal›flma grubundaki ö¤retim elemanlar›n›n s›ralama yapabilecekleri flekilde düzenlenerek veri toplama arac› oluflturulmufltur. Ayr›ca uyar›c›lardan önce cinsiyet, yafl, görev yap›lan üniversite, unvan ve çal›flma alan› de¤iflkenleri sunularak kat›l›mc›lar›n demografik özelliklerine iliflkin veriler elde edilmifltir. Haz›rlanan veri toplama arac› ile ilgili biri e¤itim bilimleri ve di¤eri s›n›f ö¤retmenli¤i e¤itimi alan›ndan olmak üzere iki farkl› uzmandan görüfl al›nm›flt›r. Uzmanlar, veri toplama arac›n›n e¤itimde f›rsat eflitsizli¤ine yol açabilecek bafll›ca de¤iflkenleri içerdi¤ini ve ölçme arac›ndaki ifadelerin anlafl›l›r oldu¤unu belirtmifltir. Dolay›s›yla uzman görüflleri ölçme arac›n›n kullan›ma haz›r oldu¤u fleklinde yo-rumlanm›fl ve verilerin toplanmas› aflamas›na geçilmifltir.
Çal›flman›n verileri 2016–2017 e¤itim-ö¤retim y›l› bahar döneminde toplanm›flt›r. Veri toplama arac› kat›l›mc›lar›n bir k›sm›na yüz-yüze uygulanm›fl, bir k›sm›na ise elektronik pos-ta yoluyla gönderilmifltir. Ölçekleme ifllemini gerçeklefltire-bilmek için kat›l›mc›lardan e¤itimde f›rsat eflitsizli¤ine neden olabilen 11 faktörü en çok etkili oldu¤unu düflündüklerinden en az etkili olana do¤ru 1’den bafllayarak 11’e kadar s›ralama-lar› istenmifltir. Araflt›rmada, birden fazla uyar›c›ya ayn› s›ra numaras›n›n verildi¤i veya herhangi bir s›ra numaras›n›n ve-rilmedi¤i ölçme araçlar› veri setinden ç›kar›lm›fl ve analizler s›ralama yarg›lar›yla ölçekleme ifllemine uygun biçimde dol-durulan 102 kat›l›mc›ya ait veri üzerinden gerçeklefltirilmifltir.
TTTTablo 1.E¤itimde f›rsat eflitsizli¤ine neden olabilen de¤iflkenler. U1 Cinsiyet
U2 Ebeveyn özellikleri (ebeveynlerin e¤itim durumu, meslekleri vb.) U3 Etnik köken
U4 Engel durumu U5 Din ve inanç U6 Ailedeki çocuk say›s› U7 Ana dil
U8 Sosyo-ekonomik düzey U9 Yerleflim birimi (k›r-kent) U10 Co¤rafi bölge
Verilerin Analizi
Verilerin analizinde, yarg›c› kararlar›na dayal› ölçekleme yaklafl›mlar›ndan biri olan s›ralama yarg›lar›yla ölçekleme yöntemi kullan›lm›flt›r. Analiz yap›lmadan önce veri girifli s›-ras›nda herhangi bir hata olup olmad›¤› kontrol edilmifltir. Bunun için ilk olarak kat›l›mc›lar›n uyar›c›lara atad›klar› s›ra numaralar›n›n toplam› al›nm›flt›r. Ölçme arac›nda 11 uyar›c› bulundu¤undan uyar›c›lara ait s›ra numaralar› toplam›n›n 66’ya eflit olmas› gerekmektedir. Yap›lan kontrolde uyar›c›la-ra atanan s›uyar›c›la-ra numauyar›c›la-ralar› toplam›n›n kat›l›mc›lar›n tümü için 66’ya eflit oldu¤u belirlenmifltir. Ayr›ca uyar›c›lara iliflkin fre-kans de¤erleri incelendi¤inde 1 ile 11 aral›¤› d›fl›nda de¤er alan herhangi bir uyar›c› bulunmad›¤› saptanm›flt›r. Böylece veri girifli s›ras›nda hata yap›lmad›¤› anlafl›lm›fl ve analiz süre-cine geçilmifltir. Analizin ilk ad›m›nda, ölçme arac›ndaki her bir uyar›c›n›n hangi s›raya kaç kez konuldu¤unu gösteren s›ra frekanslar› oluflturulmufltur. ‹kinci ad›mda, s›ra frekanslar› matrisinden yararlan›larak frekanslar matrisi hesaplanm›fl ve üçüncü ad›mda frekans matrisinden yola ç›k›larak oranlar matrisi elde edilmifltir. Ard›ndan oranlar matrisindeki hücre elemanlar›na karfl›l›k gelen z de¤erleri bulunmufl ve bu saye-de birim normal sapmalar matrisine ulafl›lm›flt›r. Analizin son ad›m›nda, birim normal sapmalar matrisinin en alt sat›r›na her bir sütuna ait de¤erlerin toplam› eklenmifl ve bu sat›rdaki de¤erler araflt›rmadaki uyar›c› say›s›na bölünerek ölçek de-¤erleri elde edilmifltir (Turgut ve Baykul, 1992). Ölçek de¤er-leri için en küçük eleman s›f›ra eflit olacak flekilde bir öteleme yap›ld›ktan sonra yüksek ölçek de¤erine sahip olan uyar›c›lar e¤itimde f›rsat eflitli¤inin önündeki daha öncelikli engeller fleklinde yorumlanm›flt›r. Çal›flmadaki analizlerin tümü için Microsoft Office paket program› içerisinde yer alan Excel program›ndan yararlan›lm›flt›r.
Bulgular
Bu bölümde araflt›rmadan elde edilen bulgulara yer veril-mifltir. Öncelikle, kat›l›mc›lar›n 11 uyar›c› için yapt›klar› s›rala-malara ait frekans de¤erleri hesaplanm›fl ve bu de¤erlerden olu-flan s›ra frekanslar› matrisi TTTTablo 2’de sunulmufltur.
S›ra numaralar› Riile temsil edilmek üzere;TTTTablo 2’nin Un(n = 1, 2, 3,…, 11) sütunu ile Ri(i = 1, 2, 3,…, 11) sat›r›n›n ke-siflti¤i hücrede yer alan frekans de¤erleri Unuyar›c›s›n› i. s›rada tercih eden kat›l›mc› say›s›n› göstermektedir. Örne¤in, U1 uya-r›c›s›n› (cinsiyet), birinci s›rada tercih edenlerin say›s› 10 iken, 11. s›rada tercih edenlerin say›s› 16’d›r. Benzer flekilde, U2 uyar›c›-s›n› (ebeveyn özellikleri) birinci s›rada tercih eden kat›l›mc› say›-s› 14, 11. say›-s›rada tercih edenlerin say›say›-s› ise 3’tür.TTTTablo 2’de görüldü¤ü gibi s›ra frekanslar› matrisinin sat›rlar› ve sütunlar› toplam› çal›flmadaki kat›l›mc› say›s›na karfl›l›k gelmektedir. Öl-çekleme çal›flmas›n›n ikinci ad›m›nda, s›ra frekans› de¤erlerin-den n(Sj‹> Ski) = fji[fk<i + (0.5 × fki)] eflitli¤i yard›m›yla n(Sj‹> Ski frekanslar› hesaplanm›flt›r. Elde edilen frekanslar›n kullan›lma-s›yla 11 uyar›c› içeren s›ra frekanslar› matrisinden 10 farkl› fre-kans matrisi oluflturulmufltur. Daha sonra, her bir frefre-kans mat-risi için sütun elemanlar›n›n toplamlar› al›nm›fl ve bulunan top-lamlar çal›flmadaki kat›l›mc› say›s›n›n karesine (N2
= 1022 ) bölü-nerekTTTTablo 3’te görülen oranlar matrisine ulafl›lm›flt›r.
Oranlar matrisinin ard›ndan bu matrisin hücre de¤erlerine karfl›l›k gelen z de¤erleri belirlenerek TTTTablo 4’te verilen bi-rim normal sapmalar matrisi elde edilmifltir. TTTTablo 4’te gö-rüldü¤ü gibi, birim normal sapmalar matrisinde esas köflegene göre simetrik olan hücre de¤erleri, iflaret yönünden z›t ve mut-lak de¤erce birbirine eflit bulunmufltur.
TTTTablo 4’teki z de¤erlerinin sütunlar boyunca aritmetik ortalamalar› al›narak Zjortde¤erleri bulunmufltur.TTTTablo 4
in-TTTTablo 2.S›ra frekanslar› matrisi.
Ri U1 U2 U3 U4 U5 U6 U7 U8 U9 U10 U11 Toplam
1 10 14 2 17 4 0 8 32 11 3 1 102 2 5 12 3 13 6 2 7 21 14 14 5 102 3 5 9 4 11 1 9 7 15 23 13 5 102 4 9 16 6 9 8 5 6 10 12 12 9 102 5 10 16 2 7 2 18 8 10 13 8 8 102 6 10 13 4 11 5 8 6 8 13 12 12 102 7 7 6 5 9 7 22 20 2 5 9 10 102 8 9 4 14 12 12 11 10 3 4 12 11 102 9 10 4 22 8 17 8 10 0 5 9 9 102 10 11 5 22 5 19 8 13 1 2 6 10 102 11 16 3 18 0 21 11 7 0 0 4 22 102 Toplam 102 102 102 102 102 102 102 102 102 102 102 1122
celendi¤inde en küçük Zjortde¤erinin -0.596 oldu¤u görülmek-tedir. Eksenin bafllang›ç noktas›n› s›f›ra kayd›rabilmek için Zjort de¤erlerinin tamam›na 0.596 de¤eri eklenmifl ve bu sayede öl-çek de¤erlerine ulafl›lm›flt›r. Ölöl-çek de¤erleriTTTTablo 5’te gös-terilmifl olup, yüksek ölçek de¤erine sahip olan uyar›c›lar kat›-l›mc›lar taraf›ndan e¤itimde f›rsat eflitsizli¤ine neden olma po-tansiyeli daha yüksek görülen de¤iflkenleri temsil etmektedir.
TTT Tablo 5’e göre, kat›l›mc›lar sosyo-ekonomik düzeyin e¤itimde f›rsat eflitsizli¤ine yol açan en önemli faktör oldu¤unu düflünmektedir. Bunu s›ras›yla; yerleflim birimi (k›r-kent), ebe-veyn özellikleri, engel durumu, co¤rafi bölge, ana dil, cinsiyet, ailedeki çocuk say›s›, sahip olunan teknolojik imkanlar, din ve inanç ile son s›rada etnik köken de¤iflkenleri izlemektedir.
Çal›flmada ölçek de¤erleri hesapland›ktan sonra elde edilen ölçek de¤erlerinin güvenirli¤inin test edilmesine yönelik
ifllem-TTTTablo 4.Birim normal sapmalar matrisi.
U1 U2 U3 U4 U5 U6 U7 U8 U9 U10 U11 U1 0.444 -0.349 0.411 -0.289 -0.030 0.050 0.874 0.571 0.244 -0.161 U2 -0.444 -0.893 -0.034 -0.785 -0.611 -0.447 0.493 1.074 -0.238 -0.674 U3 0.349 0.893 0.888 0.043 0.432 0.474 1.386 1.074 0.807 0.207 U4 -0.411 0.034 -0.888 -0.771 -0.509 -0.389 0.481 0.133 -0.201 -0.616 U5 0.289 0.785 -0.043 0.771 0.340 0.376 1.222 0.934 0.594 0.146 U6 0.030 0.611 -0.432 0.509 -0.340 0.070 1.194 0.783 0.333 -0.148 U7 -0.050 0.447 -0.474 0.389 -0.376 -0.070 0.897 0.574 0.212 -0.219 U8 -0.874 -0.493 -1.386 -0.481 -1.222 -1.194 -0.897 -0.422 -0.757 -1.191 U9 -0.571 -0.124 -1.074 -0.133 -0.934 -0.783 -0.574 0.422 -0.364 -0.830 U10 -0.244 0.238 -0.807 0.201 -0.594 -0.333 -0.212 0.757 0.364 -0.443 U11 0.161 0.674 -0.207 0.616 -0.146 0.148 0.219 1.191 0.830 0.443 ΣΣZZJJ -1.765 3.509 -6.553 3.137 -5.413 -2.609 -1.331 8.917 5.916 1.074 -3.932 ZJort -0.160 0.319 -0.596 0.285 -0.492 -0.237 -0.121 0.811 0.538 0.098 -0.357 Ölçek 0.435 0.915 0.000 0.881 0.104 0.358 0.475 1.406 1.134 0.693 0.238 TTTTablo 3.Oranlar matrisi.
U1 U2 U3 U4 U5 U6 U7 U8 U9 U10 U11 U1 U2 0.328 U3 0.636 0.814 U4 0.341 0.514 0.187 U5 0.614 0.784 0.483 0.780 U6 0.512 0.729 0.333 0.695 0.367 U7 0.480 0.673 0.318 0.651 0.354 0.472 U8 0.191 0.311 0.083 0.315 0.111 0.116 0.185 U9 0.284 0.451 0.141 0.447 0.175 0.217 0.283 0.664 U10 0.404 0.594 0.210 0.580 0.276 0.370 0.416 0.775 0.642 U11 0.564 0.750 0.418 0.731 0.442 0.559 0.587 0.883 0.797 0.671
TTTTablo 5.E¤itimde f›rsat eflitsizli¤ine neden olabilen de¤iflkenlere ait ölçek de¤erleri ve s›ralamalar.
E¤itimde f›rsat eflitsizli¤ine Ölçek S›ra
neden olabilen faktörler de¤erleri numaras›
Cinsiyet 0.435 7
Ebeveyn özellikleri (ebeveynlerin
0.915 3
e¤itim durumu, meslekleri vb.)
Etnik köken 0.000 11
Engel durumu 0.881 4
Din ve inanç 0.104 10
Ailedeki çocuk say›s› 0.358 8
Ana dil 0.475 6
Sosyo-ekonomik düzey 1.406 1
Yerleflim birimi (k›r-kent) 1.134 2
Co¤rafi bölge 0.693 5
ler gerçeklefltirilmifltir. Bu do¤rultuda öncelikle beklenen birim normal sapmalar matrisi (Z’) oluflturulmufltur. Z’ matrisi, uyar›-c›lara iliflkin ölçek de¤erleri aras›ndaki farka dayal› olarak hesap-lanmaktad›r. Matrisin i. sat›r ile j. sütuna karfl›l›k gelen hücre de-¤eri z’jk= Uj- Ukeflitli¤i yard›m›yla bulunmaktad›r. Örne¤in, z’u2u4= U2- U4 = 0.915 – 0.881 = 0.034 olarak hesaplanmaktad›r. Z’ matrisini takiben Excel’de standart normal da¤›l›m ifllevinden yararlan›larak bu matristeki hücre elemanlar›na karfl›l›k gelen
oran de¤erlerine ulafl›lm›flt›r. Söz konusu oran de¤erlerini içe-ren matris, beklenen oranlar matrisi olarak isimlendirilmekte-dir. Beklenen oranlar matrisi, beklenen birim normal sapmalar matrisi ile birlikteTTTTablo 6’da yer almaktad›r.
Beklenen birim normal sapmalar matrisi ve beklenen oran-lar matrisinin yan› s›ra TTTTablo 6’da yer alan bir di¤er matris hatalar matrisidir. Hatalar matrisi, gözlenen ve beklenen oran-lar matrisindeki hücre elemanoran-lar› aras›ndaki fark›n mutlak
de-TTTTablo 6.E¤itimde f›rsat eflitsizli¤ine neden olabilen de¤iflkenlere iliflkin beklenen birim normal sapmalar matrisi, beklenen oranlar matrisi ve hatalar matrisi.
Beklenen birim normal sapmalar matrisi
Beklenen oranlar matrisi
Hatalar matrisi U1 U2 U3 U4 U5 U6 U7 U8 U9 U10 U11 U1 (0.435) 0.000 U2 (0.915) -0.480 0.000 U3 (0.000) 0.435 0.915 0.000 U4 (0.881) -0.446 0.034 -0.881 0.000 U5 (0.104) 0.331 0.811 -0.104 0.777 0.000 U6 (0.358) 0.077 0.557 -0.358 0.523 -0.254 0.000 U7 (0.475) -0.040 0.440 -0.475 0.406 -0.371 -0.117 0.000 U8 (1.406) -0.971 -0.491 -1.406 -0.525 -1.302 -1.048 -0.931 0.000 U9 (1.134) -0.699 -0.219 -1.134 -0.253 -1.030 -0.776 -0.659 0.272 0.000 U10 (0.693) -0.258 0.222 -0.693 0.188 -0.589 -0.335 -0.218 0.713 0.441 0.000 U11 (0.238) 0.197 0.677 -0.238 0.643 -0.134 0.120 0.237 1.168 0.896 0.455 0.000 U1 U2 U3 U4 U5 U6 U7 U8 U9 U10 U11 U1 U2 0.316 U3 0.668 0.820 U4 0.328 0.514 0.189 U5 0.630 0.791 0.459 0.781 U6 0.531 0.711 0.360 0.700 0.400 U7 0.484 0.670 0.317 0.658 0.355 0.453 U8 0.166 0.312 0.080 0.300 0.096 0.147 0.176 U9 0.242 0.413 0.128 0.400 0.152 0.219 0.255 0.607 U10 0.398 0.588 0.244 0.575 0.278 0.369 0.414 0.762 0.670 U11 0.578 0.751 0.406 0.740 0.447 0.548 0.594 0.879 0.815 0.675 U1 U2 U3 U4 U5 U6 U7 U8 U9 U10 U11 U1 U2 0.013 U3 0.032 0.006 U4 0.013 0.000 0.002 U5 0.016 0.008 0.024 0.002 U6 0.019 0.018 0.027 0.005 0.033 U7 0.004 0.003 0.000 0.006 0.002 0.019 U8 0.025 0.001 0.003 0.016 0.014 0.031 0.009 U9 0.042 0.037 0.013 0.047 0.024 0.002 0.028 0.056 U10 0.005 0.006 0.034 0.005 0.002 0.001 0.002 0.013 0.028 U11 0.014 0.001 0.012 0.009 0.005 0.011 0.007 0.005 0.018 0.004 Toplam 0.183 0.079 0.116 0.090 0.079 0.064 0.046 0.074 0.046 0.004
¤eri al›narak elde edilmektedir. Hatalar matrisinin alt k›sm›nda yer alan toplam sat›r›, sütun toplamlar›n› göstermektedir. Top-lam sat›r›ndaki de¤erler toplan›p tablodaki eleman say›s›na bö-lündü¤ünde ise ortalama hata de¤eri bulunmaktad›r. K uyar›c› say›s› olmak üzere, tablodaki eleman say›s› k(k-1) de¤erine eflit-tir. Dolay›s›yla sütun toplamlar›n›n toplam› olan 0.781 de¤eri, tablodaki eleman say›s›na karfl›l›k gelen 110 (11×10) de¤erine bölündü¤ünde ortalama hata de¤eri 0.007 fleklinde bulunur. Ortalama hata de¤erinin kabul edilebilir hata oran› olarak ifa-de edilen 0.05’ten küçük olmas› da ölçek ifa-de¤erlerinin güvenilir oldu¤una iflaret eder (Nartgün, 2006). Bununla birlikte ortala-ma hata, göreceli bir de¤erdir ve güvenirlik hakk›nda yaln›zca bu de¤eri dikkate alarak karar vermek yan›lt›c› olabilmektedir. Bundan dolay›, uyar›c›lara ait ölçek de¤erlerinin güvenirli¤in-den emin olabilmek için ki kare istatisti¤ingüvenirli¤in-den yararlan›larak ortalama hata de¤erinin anlaml›l›¤›n›n test edilmesi önerilmek-tedir (Y›lmaz ve Do¤an, 2015).
Ki kare istatisti¤i hesaplan›rken ilk olarak gözlenen ve beklenen oranlar matrisindeki p oranlar› aç›lara dönüfltürül-mekte (q=arcsin p) ve böylelikle dönüfltürülmüfl gözlenen ve beklenen oranlar matrislerine ulafl›lmaktad›r. Daha sonra dö-nüfltürülmüfl gözlenen ve beklenen oranlar matrislerinin hüc-re de¤erleri aras›ndaki farklar al›narak farklar matrisi bulun-maktad›r. Farklar matrisindeki elemanlar›n kareleri toplam›-n›n 821/N ifadesine (bu ifadedeki N çal›flmadaki kat›l›mc› sa-y›s›n› göstermektedir) bölümü ki kare de¤erine karfl›l›k gel-mektedir. Hesaplanan ki kare de¤erinin ki kare istatisti¤ine iliflkin (k-1)×(k-2)/2 serbestlik derecesindeki tablo de¤erinden küçük olmas›, ölçek de¤erlerinin güvenirli¤ine yönelik bir ka-n›t olarak yorumlanmaktad›r (Turgut ve Baykul, 1992).
Ölçek de¤erlerine iliflkin matematiksel modelin ampirik ve-rilere uygunlu¤unu test etmek için oluflturulan dönüfltürülmüfl gözlenen oranlar, dönüfltürülmüfl beklenen oranlar ve farklar matrisleri TTTTablo 7’de sunulmufltur. Farklar matrisindeki elemanlar›n karelerinin toplam› 274.335’tir. Bu de¤erin 821/102’ye bölünmesiyle ki kare istatisti¤i 34.08 olarak bulu-nur [χ2
hesaplanan= 34.08]. Araflt›rmadaki uyar›c› say›s› 11 oldu-¤undan serbestlik derecesi 45’e [(11-1)×(11-2)/2 = 45] karfl›l›k gelmektedir. Buna göre 0.05 anlaml›l›k düzeyindeki kritik ki kare de¤eri 61.66’d›r [χ2
kritik (0.05; 45)= 61.66]. Görüldü¤ü gibi elde edilen ki kare de¤eri, kritik ki kare de¤erinden küçüktür [χ2
hesaplanan = 34.08 < χ2(0.05; 45)= 61.66]. Ki kare testine iliflkin bu sonuç, matematiksel model ile ampirik veriler aras›nda an-laml› bir fark bulunmad›¤›n› ortaya koymaktad›r. Dolay›s›yla s›ralama yarg›lar›yla ölçekleme yöntemine iliflkin varsay›mla-r›n karfl›land›¤› ve ölçek de¤erlerinin güvenilir oldu¤u ifade edilebilir.
Tart›flma
Bu araflt›rma, Türkiye’de e¤itimde f›rsat eflitsizli¤ine ne-den oldu¤u düflünülen faktörlerin önem derecesinin s›ralama yarg›lar›yla ölçeklenmesini konu edinmektedir. Çal›flmada e¤itimde f›rsat eflitsizli¤ine neden olabilen faktörler; “cinsi-yet, ebeveyn özellikleri, etnik köken, engel durumu, din ve inanç, ailedeki çocuk say›s›, ana dil, sosyo-ekonomik düzey, yerleflim birimi, co¤rafi bölge ve sahip olunan teknolojik im-kanlar” de¤iflkenlerine göre ölçeklenmifltir. Araflt›rma sonu-cunda elde edilen ölçek de¤erlerine göre, “sosyo-ekonomik dü-zey” de¤iflkeni çal›flma grubundaki akademisyenlerce Türki-ye’de e¤itimde f›rsat eflitsizli¤ine yol açan en önemli faktör olarak belirtilmifltir. Akademisyenlerin sosyo-ekonomik dü-zeyi e¤itimde f›rsat eflitsizli¤ine yol açan de¤iflkenler aras›nda ilk s›raya koymalar›, alan yaz›ndaki çok say›da çal›flma ile des-teklenmektedir. Örne¤in; Kandemir ve Kaya (2010) gelir da-¤›l›m›n›n yüksekö¤retimde f›rsat eflitli¤ine etkisini incelemifl ve e¤itimde f›rsat eflitli¤inin önündeki en önemli engellerden birinin ekonomik koflullar oldu¤unu tespit etmifltir. Dinçer ve Uysal (2010) taraf›ndan yap›lan araflt›rmada PISA 2006 veri-leri üzerinden ö¤renciveri-lerin akademik baflar›lar› aras›nda farka sebep olan de¤iflkenler incelenmifltir. Çal›flmada akademik baflar›n›n en önemli belirleyicilerinden birinin sosyo-ekono-mik düzey oldu¤u sonucuna var›lm›flt›r. Bu sonuç, düflük sos-yo-ekonomik gruplardan gelen ö¤rencilerin baflar›y› yakala-ma konusunda daha dezavantajl› olduklar›na iflaret etmekte ve bu araflt›rmada ulafl›lan bulgular ile örtüflmektedir.
Benzer flekilde; Oral ve McGivney (2014) taraf›ndan kale-me al›nan Türkiye’de e¤itim sisteminde eflitlik ve akademik bafla-r› bafll›kl› araflt›rma raporunda, e¤itim sürecinde hangi grup-lar›n dezavantajl› olduklar› ve dezavantaj›n hangi boyutlar›yla ö¤renciyi etkiledi¤i sorgulanm›flt›r. Çal›flma sonucunda, aka-demik baflar› ile sosyo-ekonomik düzey aras›nda güçlü bir ilifl-ki bulundu¤u belirlenmifl ve kaliteli e¤itime eriflim konusun-da gelir gruplar› aras›nkonusun-da önemli farkl›l›klar oldu¤u saptan-m›flt›r. Bak›fl, Levent, ‹nsel ve Polat (2009) taraf›ndan yap›lan araflt›rmada rapor edilen sonuçlar da bu çal›flmadan elde edi-len bulgular ile ayn› do¤rultudad›r. Bak›fl ve di¤erleri (2009) Türkiye’de e¤itimin belirleyicilerini incelemifller ve araflt›rma sonucunda gelir düflüklü¤ünün özellikle zorunlu e¤itim son-ras›ndaki e¤itim süreçlerine kat›l›mda baflat bir rol üstlendi¤i-ni ortaya koymufllard›r. Bak›fl ve di¤erlerine (2009) göre, dü-flük gelirli ailelerde ebeveynlerin yan› s›ra çocuklar›n da iflgü-cü piyasas›na girmek zorunda kalmalar›, çocuklar›n e¤itimden erken yaflta uzaklaflmalar›na sebebiyet vermekte ve bu durum e¤itimi gelir düzeyinin bir fonksiyonu haline getirmektedir. Aslankurt (2013), E¤itimde Kuflaklararas› Hareketlilik: F›rsat Eflitli¤inde Türkiye Nerede? bafll›kl› raporunda OECD ülkele-rindeki 15 yafl›ndaki ö¤rencilerin PISA s›navlar›ndaki
baflar›-lar›na dayanarak Türkiye’deki e¤itim sistemini; düflük kalite-yüksek eflitsizlik ikilisiyle tan›mlam›flt›r. Aslankurt (2013), yük-sek gelir seviyesindeki ailelerin e¤itim hizmetlerine (özel okul, özel ders, kurs vb.) daha fazla yat›r›m yapabilmelerinin özellikle rekabetin oldukça yüksek oldu¤u lise ve üniversite girifl s›navlar›nda f›rsat eflitsizli¤ine yol açt›¤›n› belirtip sosyo-ekonomik düzeyin e¤itimde f›rsat eflitli¤i üzerindeki etkisini örneklendirmifltir. Tezcan’›n (1997) ekonomik yeterlikleri yüksek olan ö¤rencilerin e¤itim kaynaklar›na daha çabuk ve
sorunsuz ulaflabildi¤i fleklindeki aç›klamalar› da bu araflt›rma-daki akademisyen görüflleri ile paralellik tafl›maktad›r.
Çal›flmadan elde edilen bulgulara göre, e¤itimde f›rsat eflit-sizli¤ine yol açan en önemli ikinci faktör “yerleflim birimi (k›r-kent)” de¤iflkenidir. Yerleflim birimi, birçok aç›dan sosyo-eko-nomik düzey ile kesiflmektedir. Gelir kaynaklar›n›n yetersizli¤i ve düzensizli¤inden dolay› k›rsal alanda yoksulluk riski kentle-re gökentle-re daha yüksek olabilmektedir (Devlet Planlama
Teflkila-TTTTablo 7.E¤itimde f›rsat eflitsizli¤ine neden olabilen de¤iflkenlere iliflkin dönüfltürülmüfl gözlenen oranlar, dönüfltürülmüfl beklenen oranlar ve farklar matrisleri.
Dönüfltürülmüfl gözlenen
oranlar matrisi
Dönüfltürülmüfl beklenen oranlar matrisi
Farklar matrisi U1 U2 U3 U4 U5 U6 U7 U8 U9 U10 U11 U1 U2 0.740 U3 -1.930 -0.450 U4 0.790 0.000 -0.080 U5 -0.940 -0.490 1.380 -0.070 U6 -1.090 1.150 -1.630 -0.310 -1.940 U7 -0.230 0.180 0.060 -0.420 -0.060 1.090 U8 1.880 -0.070 0.100 0.930 13.840 -2.640 0.680 U9 2.730 2.200 1.100 2.730 1.780 -0.140 1.810 3.390 U10 0.360 0.350 -2.320 0.290 -0.130 0.060 0.110 0.880 -1.690 U11 -0.810 -0.070 0.700 -0.580 -0.290 0.640 -0.410 0.360 -1.300 -0.240 U1 U2 U3 U4 U5 U6 U7 U8 U9 U10 U11 U1 U2 34.94 U3 52.89 64.45 U4 35.73 45.80 25.62 U5 51.59 62.31 44.03 62.03 U6 45.69 58.63 35.24 56.48 37.29 U7 43.85 55.12 34.33 53.79 36.51 43.39 U8 25.92 33.89 5.23 34.14 19.46 19.91 25.48 U9 32.20 42.19 22.06 41.96 24.73 27.76 32.14 54.57 U10 39.47 50.42 27.28 49.60 31.69 37.47 40.16 61.68 53.25 U11 48.68 60.00 40.28 58.76 41.67 48.39 50.01 70.00 63.22 55.00 U1 U2 U3 U4 U5 U6 U7 U8 U9 U10 U11 U1 U2 34.20 U3 54.82 64.90 U4 34.94 45.80 25.70 U5 52.53 62.80 42.65 62.10 U6 46.78 57.48 36.87 56.79 39.23 U7 44.08 54.94 34.27 54.21 36.57 42.30 U8 24.04 33.96 5.13 33.21 5.62 22.55 24.80 U9 29.47 39.99 20.96 39.23 22.95 27.90 30.33 51.18 U10 39.11 50.07 29.60 49.31 31.82 37.41 40.05 60.80 54.94 U11 49.49 60.07 39.58 59.34 41.96 47.75 50.42 69.64 64.52 55.24
t›, 2006). Bu durum, akademisyenlerin yerleflim birimini e¤i-timde f›rsat eflitsizli¤ine neden olabilen faktörler içinde sosyo-ekonomik düzeyin hemen arkas›nda bir s›raya koymalar›n›n aç›klamas› olabilir. Yerleflim biriminin sosyo-ekonomik düzey ile iç içe olan etki düzeyi, ö¤rencilere sunulan burs ve yurt ola-naklar›na da yans›maktad›r. Örne¤in, farkl› kurum ve kurulufl-lar taraf›ndan yurt ve burs hizmetlerinden yararlanma konu-sunda k›rsal kesimden gelen yüksekö¤retim ö¤rencilerine ön-celik tan›nmakta ve bu flekilde yerleflim birimi de¤iflkeninden kaynaklanan f›rsat eflitsizliklerinin önüne geçilmeye çal›fl›lmak-tad›r. K›rsal alanda yerleflim yerlerinin da¤›n›k ve ulafl›m im-kanlar›n›n k›s›tl› olmas›n›n bu yerleflim birimlerine yeterli e¤i-tim hizmetlerinin ulaflt›r›lmas›nda yaratt›¤› sorunlar (Kala, 2011), k›rsal yerleflimlerde ço¤unlukla mesle¤e yeni bafllayan ve buna ba¤l› olarak yeterince deneyimi olmayan ö¤retmenlerin görev yap›yor olmas› (Akbey, 2006) e¤itimde k›r-kent ay›r›m›n-dan kaynakl› f›rsat eflitsizliklerinin nedenleri aras›nda say›labi-lecek di¤er unsurlard›r. Yerleflim biriminin f›rsat eflitsizli¤ine neden olan faktörler aras›nda üst s›ralarda yer almas›, alan ya-z›ndaki araflt›rmalar ile uyumludur. Örne¤in; Büyüköztürk (1992), Türkiye’de Nüfus ve E¤itimde F›rsat Eflitsizli¤i adl› arafl-t›rmas›nda; kent nüfusunun k›r nüfusuna, kalk›nm›fl bölgelerin ve illerin geri kalm›fl bölgelere ve illere k›yasla e¤itim hizmet-lerinden daha fazla yararland›¤›n› ortaya koymufltur. Oral ve McGivney (2014), e¤itimde eflitlik içerikli raporlar›nda okullafl-ma verilerini k›r-kent ve bölgelere göre incelemifl ve 2012–2013 e¤itim-ö¤retim y›l› itibar›yla özellikle ortaö¤retim ça¤›nda olan ve k›rsal bölgede yaflayan gençlerin okullaflma oranlar›n›n daha düflük oldu¤u sonucuna varm›flt›r.
Çal›flmada ulafl›lan sonuçlara göre; e¤itimde f›rsat eflitsizli-¤ine yol açabilen faktörler akademisyenlerin perspektifinden incelendi¤inde ebeveyn özellikleri (ailenin e¤itim durumu, meslek, aile yap›s›, annenin tek ebeveyn olmas›) üçüncü s›rada yer alm›flt›r. Anne ile baban›n e¤itim ve istihdam olanaklar› ai-lenin sosyo-ekonomik düzeyi ile do¤rudan iliflkilidir. Bu ba-k›mdan ebeveyn özelliklerinin e¤itimde f›rsat eflitsizli¤ine yol açan faktörler aras›nda sosyo-ekonomik düzey de¤iflkenine ol-dukça yak›n bir s›rada yer almas› beklenen bir durum olarak ifa-de edilebilir. Araflt›rma bulgular›na paralel biçimifa-de e¤itimifa-de f›rsat eflitli¤i ile ilgili raporlarda da ebeveyn özellikleri çocukla-r›n okula gitme oranlaçocukla-r›n› ve ald›klar› e¤itimin kalitesini etkile-yen temel bir faktör olarak karfl›m›za ç›kmaktad›r. Düflkün (2016), Türkiye’de kapsay›c› e¤itime iliflkin durumu ortaö¤re-tim düzeyinde analiz etti¤i çal›flmada, annenin ve baban›n e¤i-tim durumlar›n›n okullaflma üzerinde kayda de¤er bir etkisinin oldu¤u sonucuna ulaflm›flt›r. Uluslararas› s›navlarda ö¤rencile-rin akademik baflar›lar›n› etkileyen faktörleö¤rencile-rin incelendi¤i arafl-t›rmalardan elde edilen sonuçlar da ebeveyn özelliklerinin e¤i-timde f›rsat eflitsizli¤ine yol açabilen önemli bir de¤iflken
oldu-¤u yönündeki akademisyen görüfllerini destekler niteliktedir. Ergüder (2009) ile Dinçer ve Uysal-Kolaflin (2009) PISA veri-leri üzerinden Türkiye’de ö¤renci baflar›s›nda eflitsizli¤in ne-denlerini incelemek amac›yla gerçeklefltirdikleri analizlerde, ebeveynlerin e¤itim ve istihdam durumlar›n›n ö¤rencilerin okuma, fen ve matematik baflar›lar› üzerinde anlaml› bir etkiye sahip oldu¤unu saptam›fllard›r.
Çal›flmada ulafl›lan bulgulara göre engel durumu e¤itimde f›rsat eflitsizli¤ine yol açan de¤iflkenler aras›nda dördüncü s›-rada yer bulmufltur. E¤itim ortamlar›n›n engeli olan bireyle-re uygun biçimde düzenlenmesiyle ilgili eksikler (Düflkün, 2016), velilerin bir k›sm›n›n devletin sa¤lad›¤› haklardan ve hizmetlerden haberdar olmamas›, baz› kurumlardaki okul müdürlerinin ve ö¤retmenlerin engelli ö¤rencileri kabul et-memeleri ve kaynaflt›rma uygulamas›nda yaflanan sorunlar (Ergüder, 2016) bu de¤iflkenin e¤itimde f›rsat eflitsizli¤ine yol açan faktörler aras›nda üst s›ralarda yer almas›na kaynakl›k et-mifl olabilir. Daha aç›k bir anlat›mla; engel durumunun e¤i-timde f›rsat eflitli¤inin sa¤lanamamas›na sebep olan faktörler aras›nda ön plana ç›kan bir de¤iflken olarak görülmesi, Türki-ye’de engelli bireylerin e¤itim haklar›na iliflkin teorik söylem-lerin uygulamada tam olarak karfl›l›¤›n› bulamamas› (fiiflman, 2014) ile aç›klanabilir. Nitekim Oral ve McGivney (2014) ta-raf›ndan yay›mlanan raporda da; Türkiye’de nüfusun %12.29’unu oluflturan engelli bireylerin e¤itime eriflimde göz ard› edilemeyecek çeflitli zorluklarla karfl›laflt›klar›na ve söz konusu zorluklar›n e¤itim kademesi yükseldikçe e¤itime eri-flimi engelli bireyler için daha da s›n›rl› hale getirdi¤ine dik-kat çekilmifltir.
E¤itimde f›rsat eflitsizli¤ine neden olan faktörler s›ralama-s›nda engel durumu de¤iflkenini, co¤rafi bölge de¤iflkeni takip etmifltir. Bu bulgu, çal›flmadaki akademisyenlerin e¤itim im-kanlar›ndan yararlanma konusunda Türkiye’deki co¤rafi böl-geler aras›nda henüz tam anlam›yla bir eflitli¤in sa¤lanamad›¤› görüflünde olduklar›n› göstermektedir. E¤itimde f›rsat eflitsizli-¤inin en öncelikli nedenleri olarak görülen sosyo-ekonomik düzey ile yerleflim birimi de¤iflkenleri aç›s›ndan Türkiye’nin co¤rafi bölgeleri aras›nda gözlenen farkl›l›klar, yaflan›lan co¤ra-fi bölgeyi e¤itimde f›rsat eflitsizli¤ine yol açan önemli bir faktör durumuna getirmifl olabilir. Türkiye’de bölgesel gelir da¤›l›m› aç›s›ndan son s›ralarda yer alan Do¤u ve Güneydo¤u Anadolu bölgelerinin (Alaeddino¤lu, 2008) e¤itim baflar›s› aç›s›ndan da son s›ralarda bulunmalar› (Dinçer ve Uysal-Kolaflin, 2009; Gök, 2004) bu düflünceyi do¤rulamaktad›r. Ayr›ca, ülkenin do-¤usunda kalan bölgelerde bat› bölgelerine göre derslik bafl›na düflen ö¤renci say›s›n›n daha fazla (Koyuncu, 2016) ve ö¤ret-men ile bina araç-gereç yetersizliklerinin daha belirgin oluflu (‹çer, 1997) co¤rafi bölgenin e¤itimde f›rsat eflitsizli¤ini art›ran bir de¤iflken olarak görülmesi sonucunu do¤urmufl olabilir.
E¤itimde f›rsat eflitli¤inin sa¤lanmas›n›n önündeki engel-ler aras›nda ana dil de¤iflkeni alt›nc› s›rada yer alm›flt›r. Bu so-nuç; sosyo-ekonomik düzey, yerleflim birimi, ebeveyn özellik-leri, engel durumu ve co¤rafi bölge de¤iflkenleri kadar olma-sa da ana dilin de akademisyenlerce e¤itimde f›rolma-sat eflitli¤inin sa¤lanmas› üzerinde negatif etkiler oluflturabilen bir de¤iflken olarak görüldü¤ünü yans›tmaktad›r. Söz konusu negatif etki, e¤itim hizmetlerine eriflim ile ulafl›lan e¤itim hizmetlerinin niteli¤inden çok, ana dili Türkçe olmayan çocuklar›n okulda yaflad›klar› ö¤renme zorlu¤u (Oral ve McGivney, 2014) ile iliflkili olmas› aç›s›ndan çal›flma kapsam›nda ele al›nan di¤er de¤iflkenlerden ayr›lmaktad›r. Farkl› dillerin konufluldu¤u di-¤er tüm toplumlarda oldu¤u gibi Türkiye’de de ana dil fark-l›l›klar›n›n e¤itimde f›rsat eflitsizli¤ine yol açabildi¤i alan ya-z›ndaki çeflitli araflt›rmalarda (Düflkün, 2016; Kaya, 2015; Tezcan, 1997) ortaya konulmufltur.
Çal›flmada, cinsiyet de¤iflkeninin önem s›ras› bak›m›ndan e¤itimde f›rsat eflitsizli¤ine yol açan faktörler aras›nda yedin-ci s›rada oldu¤u sonucuna ulafl›lm›flt›r. Bu sonuca dayanarak, Türkiye’de yak›n zamanda k›z çocuklar›n›n okullaflma oran›-n› art›rmak amac›yla hayata geçirilen projelerle (haydi k›zlar okula, e¤itime %100 destek vb.) ilkokul ve ortaokul düzeyin-de cinsiyete dayal› eflitsizli¤in önemli ölçüdüzeyin-de afl›lm›fl olmas›-n›n (Oral ve McGivney, 2014), akademisyen görüfllerine yan-s›d›¤›n› söylemek mümkündür. Çünkü çal›flmadan elde edilen ölçek de¤erlerinden anlafl›ld›¤› üzere, akademisyenler cinsiye-tin e¤itimde f›rsat eflitsizli¤ine yol açma potansiyelini sosyo-ekonomik düzey, yerleflim birimi, ebeveyn özellikleri, co¤rafi bölge gibi birçok faktöre göre daha düflük bulmufltur. Buna karfl›n ailedeki çocuk say›s›, sahip olunan teknolojik imkanlar, din ve inanç ile etnik köken de¤iflkenlerine k›yasla cinsiyetin daha yüksek bir ölçek de¤erine sahip oldu¤u belirlenmifltir. Akademisyenlerin cinsiyeti söz konusu dört de¤iflkene göre daha üst bir s›raya koymas›, Ergüder’in (2009) k›z çocuklar›-n›n e¤itim hizmetlerinden yararlanma konusundaki baz› de-zavantajlar›n›n devam etti¤ine yönelik aç›klamalar› ile ben-zerdir. Ergüder (2009) k›r-kent ayr›m› ile aile gelirinin k›z ve erkek çocuklar›n›n e¤itimi üzerindeki etkisinin ayn› oranda olmad›¤›n› ve bu de¤iflken ile ilgili olarak ilkokul ve ortaokul düzeyinde afl›lmaya bafllanan sorunlar›n daha sonraki e¤itim kademelerinde sürdü¤ünü dile getirmifltir. Bu noktada, çal›fl-ma grubunun büyük ölçüde Do¤u ve Güneydo¤u Anadolu Bölgeleri’ndeki akademisyenlerden oluflmas›n›n cinsiyet de-¤iflkeni için hesaplanan ölçek de¤erini etkilemifl olabilece¤i de gözden kaç›r›lmamal›d›r. Çal›flma grubundaki akademisyen-ler bu bölgeakademisyen-lerde benimsenen geleneksel de¤er yarg›lar›n›n, kültürel kabullerin ve daha düflük olan ekonomik gelirin k›z-lar›n e¤itime kat›lma orank›z-lar›n› düflürdü¤ünü (Gök, 2004) da-ha yak›ndan gözlemlemifl ve bunun bir sonucu olarak
cinsiye-ti ailedeki çocuk say›s›, sahip olunan teknolojik imkanlar, din ve inanç ile etnik köken de¤iflkenlerine göre daha öncelikli bir s›raya yerlefltirmifl olabilirler.
Ailedeki çocuk say›s›, çal›flma grubundaki akademisyenler taraf›ndan bireylerin e¤itim hizmetlerinden yararlanma ko-nusunda eflit f›rsatlara sahip olmalar›n› güçlefltiren de¤iflken-ler aras›nda sekizinci s›raya yerlefltirilmifltir. Ailedeki çocuk say›s›; ailenin sosyo-ekonomik düzeyi, ebeveynlerin özellikle-ri, yerleflim birimi ve yaflan›lan co¤rafi bölge ile iliflkili bir de-¤iflkendir. Dolay›s›yla akademisyenlerin ailedeki çocuk say›s›-na son s›ralarda yer vermesi, bu de¤iflkenin çal›flmaya dahil edilen di¤er faktörlerden önemli ölçüde etkilenmesiyle aç›k-lanabilir. fiöyle ki, sosyo-ekonomik düzeyi yüksek olan aile-lerde çocuk say›s›n›n fazla olmas› çocuklar›n ald›¤› e¤itim hiz-metlerinin niteli¤ini ve her bir çocu¤un e¤itimine ayr›lan büt-çeyi genellikle de¤ifltirmemektedir. Öte yandan düflük gelirli ailelerde çocuk say›s›n›n fazla olmas›, her bir çocu¤un e¤itimi için ayr›lan bütçeyi azaltabilmekte ve çocu¤un ald›¤› e¤itimin niteli¤ini düflürebilmektedir. Yani ailedeki çocuk say›s›n›n e¤itimde f›rsat eflitsizli¤ine yol açan bir faktör olup olmama-s›nda sosyo-ekonomik düzey etkili bir rol üstlenebilmektedir. Benzer flekilde, kalabal›k ailelerde e¤itim hizmetlerinden ya-rarlanma konusunda dezavantajl› hale gelen bireyler genellik-le k›z çocuklar oldu¤undan (Oral ve McGivney, 2014) yaflan›-lan bu durum ailedeki çocuk say›s›ndan çok cinsiyet de¤iflke-ni ile aç›klanmaktad›r. Tüm bu hususlar›n ailedeki çocuk sa-y›s›n›n e¤itimde f›rsat eflitsizli¤i üzerinde di¤er birçok de¤ifl-kene göre daha az etkili bir faktör olarak görülmesine aç›kl›k getirdi¤i düflünülmektedir. Di¤er bir deyiflle, sosyo-ekonomik düzey, cinsiyet ve co¤rafi bölge gibi de¤iflkenlerle bir arada ele al›nmam›fl olsayd› ailedeki çocuk say›s›n›n daha üst bir s›-rada olmas› beklenebilirdi. Ancak çal›flmada, ailedeki çocuk say›s› bu de¤iflken ile iliflkili olan di¤er uyar›c›larla birlikte ele al›nd›¤›ndan, akademisyenler ailedeki çocuk say›s›n› de¤er-lendirirken sosyo-ekonomik düzey, cinsiyet ve co¤rafi bölge gibi faktörlerin etkisini hariç tutmufl olabilir. Bu sebeple, aile-deki çocuk say›s›n›n e¤itimde f›rsat eflitsizli¤ine yol açabilen faktörler aras›nda alt s›ralara kayd›¤› söylenebilir.
Sahip olunan teknolojik imkanlar, e¤itimde f›rsat eflitli¤inin sa¤lanmas›nda önceli¤i di¤er sekiz de¤iflkene göre daha düflük olan bir faktör olarak görülmüfl ve dokuzuncu s›rada yer bul-mufltur. Teknolojik olanaklar ile akademik baflar› aras›nda po-zitif bir iliflki bulunmaktad›r. Buna ba¤l› olarak yeterli teknolo-jik imkan› bulunmayan bireyler baflar›ya ulaflma konusunda de-zavantajl› konuma gelebilmektedir (Ferreira ve Gignoux, 2010; Kaya, 2015). Ancak ailedeki çocuk say›s› faktöründe oldu¤u gibi teknolojik imkanlar faktörü de sosyo-ekonomik düzey ile yak›ndan iliflkili oldu¤undan, sosyo-ekonomik düzey de¤iflke-nin etkisi hesaba kat›ld›ktan sonra sahip olunan teknolojik
im-kanlar›n e¤itimde f›rsat eflitsizli¤i üzerindeki etkisi azalm›fl ve bu nedenle ilgili de¤iflken çal›flmadaki akademisyenler taraf›n-dan son s›ralarda konumland›r›lm›fl olabilir.
Çal›flmada en küçük ölçek de¤erlerine sahip olan de¤iflken-lerin din ve inanç ile etnik köken oldu¤u tespit edilmifltir. Bu sonuç, çal›flmaya kat›lan akademisyenlerin araflt›rmadaki di¤er de¤iflkenlerle k›yaslad›klar›nda din ve inanç ile etnik kökeni e¤itimde f›rsat eflitli¤inin sa¤lanabilmesi için öncelikli biçimde ele al›nmas› gereken de¤iflkenler olarak görmedi¤i anlam›na gelmektedir. Akademisyenlere ait bu görüfl, e¤itimde f›rsat eflit-sizli¤i hakk›nda Kaya (2015) taraf›ndan haz›rlanan rapordan farkl›d›r. Kaya (2015) Türkiye E¤itim Sisteminde Renk, Etnik Kö-ken, Dil, Din ve ‹nanç Temelli Ayr›mc›l›k isimli raporunda, ö¤-rencilerin dini, inanc›, mezhebi ve etnik kökeni gibi özellikleri nedeniyle e¤itim sürecinde benzer durumdaki akranlar›n›n gö-rece¤i muameleden daha az elveriflli bir muamele görebildi¤i-ne de¤inmifltir. Dolay›s›yla araflt›rma bulgular› ile alan yaz›nda-ki çal›flmalar bir arada ele al›nd›¤›nda Türyaz›nda-kiye’de farkl› etnik kökenden gelen ya da dini inançlar› farkl› olan gruplar aras›nda e¤itim hizmetlerinden yararlanma konusunda daha avantajl› ya da dezavantajl› olarak nitelendirilebilecek gruplar›n bulunma-d›¤›n› söylemek yerine; din ve inanç ile etnik kökenin e¤itimde f›rsat eflitli¤inin sa¤lanabilmesi noktas›nda araflt›rmadaki di¤er de¤iflkenler kadar öncelikli görülmedi¤i ç›kar›m›na varmak da-ha do¤ru bir yaklafl›m olacakt›r.
Sonuç, S›n›rl›l›klar ve ‹leri Araflt›rma Önerileri
Araflt›rma grubundaki akademisyenler, sosyo-ekonomik düzeyi Türkiye’de e¤itimde f›rsat eflitsizli¤ine yol açan en önemli de¤iflken olarak görmüfllerdir. Bunu s›ras›yla; yerleflim birimi (k›r-kent), ebeveyn özellikleri, engel durumu, co¤rafi bölge, ana dil, cinsiyet, ailedeki çocuk say›s›, sahip olunan tek-nolojik imkanlar, din ve inanç ile son s›rada etnik köken de¤ifl-kenleri izlemifltir. Türkiye’de e¤itimde f›rsat eflitsizli¤ine neden olabilen faktörlerin s›ralamas› hakk›nda kat›l›mc›lar›n görüflle-rini ve fark›ndal›k düzeylegörüflle-rini yans›tmas› bak›m›ndan araflt›r-mada ulafl›lan bulgular›n alan yaz›na katk› sa¤layabilece¤i düflü-nülmektedir. Ancak öncelik s›ras› kiflinin içinde bulundu¤u sos-yal, ekonomik ve politik koflullara göre de¤iflebildi¤inden, arafl-t›rma sonuçlar›n›n çal›flmaya dahil olan akademisyenlerin konu hakk›ndaki görüfllerinden öteye geçmesi olanakl› de¤ildir. Tür-kiye’de e¤itimde f›rsat eflitsizli¤i hakk›nda herhangi bir yarg›ya varabilmek için ise konuyla ilgili daha genifl ve heterojen örnek-lemler üzerinde nitel ve nicel araflt›rma yöntemlerinin bir ara-da kullan›ld›¤› çal›flmalar›n yap›lmas› oldukça önemlidir. Ayr›-ca e¤itimin en önemli paydafllar›ndan birinin ö¤retmenler ol-du¤u göz önüne al›nd›¤›nda bu tür bir araflt›rman›n ö¤retmen görüfllerine dayal› olarak da yap›lmas› konu ile ilgili ikinci bir araflt›rma önerisi olabilir.Kaynaklar
Adem, M. (1980). Kad›n e¤itiminde eflitsizlik. E¤itim ve Bilim, 4(24), 10–15. Alaeddino¤lu, F. (2008). Do¤u ve Güneydo¤u Anadolu Bölgeleri’nde var
olan sosyo-ekonomik ve sosyo-kültürel sorunlar›n afl›lmas›nda bir araç: Kültür ve do¤a temelli turizm. Ankara Üniversitesi Türkiye Co¤rafyas›
Araflt›rma ve Uygulama Merkezi (TÜCAUM) V. Ulusal Co¤rafya Sempoz-yumu, 16-17 Ekim 2008, Ankara.
Akbey, S. (2006). Güneydo¤u Anadolu Bölgesi’nin e¤itimde f›rsat eflitli¤i aç›s›ndan
de¤erlendirilmesi. Yay›mlanmam›fl yüksek lisans tezi, Dicle Üniversitesi,
Diyarbak›r.
Aslankurt, B. (2013). E¤itimde kuflaklararas› hareketlilik: F›rsat eflitli¤inde
Türkiye nerede? Ankara: Türkiye Ekonomi Politikalar› Araflt›rma Vakf›
(TEPAV). 15 Nisan 2017 tarihinde <http://www.tepav.org.tr/upload/ files/13584237342.Egitimde_Kusaklararasi_Hareketlilik___Firsat_ Esitliginde_Turkiye_Nerede.pdf> adresinden eriflildi.
Bak›fl, O., Levent, H., ‹nsel, A. ve Polat, S. (2009). Türkiye’de e¤itime eriflimin
belirleyicileri. E¤itim Reformu Giriflimi. ‹stanbul: Sabanc› Üniversitesi.
18 Nisan 2017 tarihinde <http://www.egitimreformugirisimi.org/ wpcontent/uploads/2017/03/TurkiyedeEgitimeErisiminBelirleyicileri-1.pdf> adresinden eriflildi.
Besiri, A. (2009). Yoksulluk ekseninde engellilerin e¤itimi. Türkiye Barolar
Birli¤i (TBB) Dergisi, 83, 353–374.
Buluç, B. (1997). ‹lkö¤retim ikinci kademe okullarda e¤itimde f›rsat ve imkân eflitli¤i. E¤itim Yönetimi Dergisi, 3(1), 11–21.
Buz, S. ve Akbulut, A. (2015). Ortopedik engelli kad›nlar: Toplumsal cin-siyet çerçevesinde bir çal›flma. I¤d›r Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7, 25–45.
Büyüköztürk, fi. (1992). Türkiye’de nüfus ve e¤itimde f›rsat eflitsizli¤i. Yay›mlanmam›fl yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Canöz, T. (2014). Türkiye’de 2003–2013 y›llar› aras›nda uygulanan e¤itim
poli-tikalar›n›n e¤itimde f›rsat eflitli¤i bak›m›ndan analizi. Yay›mlanmam›fl
yük-sek lisans tezi, Fatih Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, ‹stanbul. Devlet Planlama Teflkilat› (2006). Ulusal k›rsal kalk›nma stratejisi. Ankara:
Türkiye Cumhuriyeti Baflbakanl›k Devlet Planlama Teflkilat›. 26 Ocak 2018 tarihinde <http://kkp.tarim.gov.tr/> adresinden eriflildi.
Dinçer, M. A. ve Uysal, G. (2010). The determinants of student achieve-ment in Turkey. International Journal of Educational Developachieve-ment, 30(6), 592–598.
Dinçer, M. A. ve Uysal-Kolaflin, G. (2009). Türkiye’de ö¤renci baflar›s›zl›¤›nda
eflitsizli¤in belirleyicileri. E¤itim Reformu Giriflimi. ‹stanbul: Sabanc›
Üni-versitesi. 20 Nisan 2017 tarihinde <http://www.egitimreformugirisimi. org/yayin/turkiyede-ogrenci-basarisinda-esitsizligin-belirleyicileri/> adresinden eriflildi.
Düflkün, Y. (2016). Türkiye’de ortaö¤retimde kapsay›c› e¤itim durum analizi. E¤itim Reformu Giriflimi. ‹stanbul: ‹mak Ofset. 18 Nisan 2017 tarihinde <http://www.egitimreformugirisimi.org/wpcontent/uploads/2017/03/ ERG_KapsayiciEgitim_DurumAnalizi.pdf> adresinden eriflildi. Ergüder, Ü. (2009). E¤itimde eflitlik politika analizi ve öneriler. E¤itim Reformu
Giriflimi. ‹stanbul: Sabanc› Üniversitesi. 19 Nisan 2017 tarihinde <http://www.egitimreformugirisimi.org/wpcontent/uploads/2017/03/ Egitimde_Esitlik_Politika_Analizi_ve_Oneriler_1.pdf> adresinden eriflildi. Ergüder, Ü. (2016). E¤itim izleme raporu 2015–16. E¤itim Reformu Giriflimi. ‹stanbul: Sabanc› Üniversitesi. 19 Nisan 2017 tarihinde <http://www. egitimreformugirisimi.org/egitim-izleme-raporu-2015-16/> adresinden eriflildi.
Ferreira, F. H. G. ve Gignoux, J. (2010). E¤itimde f›rsat eflitsizli¤i: Türkiye
örne¤i. Türkiye Cumhuriyeti DPT ve Dünya Bankas› Refah ve Sosyal
Politika Analitik Çal›flma Program›, Çal›flma Raporu 4. Ankara. 20 Nisan 2017 tarihinde <https://abdigm.meb.gov.tr/projeler/ois/egitim/ 006.pdf> adresinden eriflildi.
Gök, F. (2004). E¤itim hakk›: Türkiye gerçe¤i. XIII. Ulusal E¤itim Bilimleri
Kurultay›, 6–9 Temmuz 2004, Malatya.
Güner, H., Çelebi, N., Taflç›-Kaya, G. ve Korumaz, M. (2014). Neoliberal e¤itim politikalar› ve e¤itimde f›rsat eflitli¤i ba¤lam›nda uluslararas› s›-navlar›n (PISA, TIMSS ve PIRLS) analizi. Tarih Kültür ve Sanat
Arafl-t›rmalar› Dergisi, 3(3), 33–75.
‹çer, M. (1997). Türkiye’de e¤itim sisteminin genel amaçlar› ve temel e¤itim
il-kelerinin de¤erlendirilmesi. Yay›mlanmam›fl yüksek lisans tezi, ‹nönü
Üni-versitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Malatya.
Kala, H. (2011). Kentlerin az geliflmifl bölgelerinde e¤itim durumu ve sivil toplum
kurulufllar›n›n yapm›fl oldu¤u faaliyetler: Okuma salonlar› Mamak örne¤i.
Yay›mlanmam›fl yüksek lisans tezi, K›r›kkale üniversitesi, Sosyal Bilim-ler Enstitüsü, K›r›kkale.
Kandemir, O. ve Kaya, F. (2010). Gelir da¤›l›m›n›n yüksekö¤renimde f›rsat eflitli¤ine etkisi: Türkiye’de özel üniversite gerçe¤i. Kastamonu E¤itim
Dergisi, 18(2), 557–566.
Kaya, A. ve Aksu, B. (2009). F›rsat ve olanak eflitli¤inin sa¤lanmas›nda bir ad›m olarak tafl›mal› e¤itim. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 8(27), 177–189.
Kaya, N. (2015). Türkiye e¤itim sisteminde renk, etnik köken, dil, din ve inanç
temelli ayr›mc›l›k. Tarih Vakf›, Uluslararas› Az›nl›k Haklar› Grubu
(MRG). ‹stanbul: G. M. Matbaac›l›k. 19 Nisan 2017 tarihinde <http:// minorityrights.org/wp-content/uploads/2015/10/Turkey-report-Turkish.pdf> adresinden eriflildi.
Koyuncu, F. (2016). E¤itim izleme raporu 2015–16: “Ö¤retmenler” arka plan
raporu. E¤itim Reformu Giriflimi. 20 Nisan 2017 tarihinde <http://
www.egitimreformugirisimi.org/wpcontent/uploads/2017/03/EIR2015 16_ArkaPlanRaporu_Ogretmenler_FK.pdf> adresinden eriflildi. Malkoç-Yaflar, M. (2014). Sosyo-ekonomik aç›dan e¤itimde f›rsat eflitli¤i:
Giresun örne¤i. Yay›mlanmam›fl yüksek lisans tezi, Giresun Üniversitesi,
Sosyal Bilimler Enstitüsü, Giresun.
Mercik, V. (2015). E¤itimde f›rsat eflitli¤i, toplumsal genel baflar› ve adalet
iliflkisi: PISA projesi kapsam›nda Finlandiya ve Türkiye deneyimlerinin karfl›laflt›rmas›. Yay›mlanmam›fl yüksek lisans tezi, Bal›kesir Üniversitesi,
Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bal›kesir.
Nartgün, Z. (2006). Ö¤retmenlik meslek bilgisi derslerinin önem düzeyinin ikili karfl›laflt›rmalarla ölçeklenmesi. Abant ‹zzet Baysal Üniversitesi
E¤itim Fakültesi Dergisi, 6(2), 161–176.
Oral, I. ve McGivney, E. J. (2014). Türkiye e¤itim sisteminde eflitlik ve
akade-mik baflar› araflt›rma raporu ve analiz. E¤itim Reformu Giriflimi.
‹stan-bul: Sabanc› Üniversitesi. 20 Nisan 2017 tarihinde <http://www. egitimreformugirisimi.org/turkiye-egitim-sisteminde-esitlik-ve-akademik- basari/> adresinden eriflildi.
Özden, Y. (1997). Üniversiteye giriflte f›rsat eflitsizli¤ini giderme çal›flmalar› (ABD örne¤i). Kuram ve Uygulamada E¤itim Yönetimi, 3(4), 515–526. Petek, H. ve Önder, E. (2015). Ortaokullar›n f›rsat ve imkân eflitli¤i
aç›s›ndan de¤erlendirilmesi (Burdur il örne¤i). International Journal of
Social Sciences and Education Research, 1(3), 1098–1114.
Sar›er, Y. (2010). Ortaö¤retime girifl s›navlar› (OKS-SBS) ve PISA sonuçlar› ›fl›¤›nda e¤itimde f›rsat eflitli¤inin de¤erlendirilmesi. Ahi Evran
Üniver-sitesi E¤itim Fakültesi Dergisi, 11(3), 107–129.
Sevilla, C. G., Ochave, J. A., Punsalan, T. G., Regala, B. P., and Uriarte, G. G. (1992). Research methods. Philippine: Rex Book Store.
fiiflman, Y. (2014). Engelliler aç›s›ndan eflitlik, ayr›mc›l›k ve e¤itim hakk›.
Sosyal Politika Çal›flmalar› Dergisi, 14(32), 56–85.
Tanman, S. (2008). ‹lkö¤retim okullar› ikinci kademesinde e¤itimde f›rsat
eflitsiz-li¤i. Yay›mlanmam›fl yüksek lisans tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi,
Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta.
Taflk›n-Alp, Y. (2016). Ö¤renciler ve e¤itime eriflim arka plan raporu. E¤itim Reformu Giriflimi. 20 Nisan 2017 tarihinde <http://www. egitimreformugirisimi.org/wpcontent/uploads/2017/03/EIR201516 _ArkaPlanRaporu_OgrencilerveEgitimeErisim_YTA_0.pdf> adresinden eriflildi.
Tezcan, M. (1997). E¤itim sosyolojisi. Ankara: Zirve Ofset.
Turgut, M. F. ve Baykul, Y. (1992). Ölçekleme teknikleri. Ankara: ÖSYM Yay›nlar›.
Türkmen, F. (2002). E¤itimin ekonomik ve sosyal faydalar› ve Türkiye’de
e¤i-tim-ekonomik büyüme iliflkisinin araflt›r›lmas›. DPT Uzmanl›k Tezi. Yay›n
No: DPT: 2665. Ankara: Sosyal Sektörler ve Koordinasyon Genel Mü-dürlü¤ü.
Ünal, I. (1996). E¤itim ve yetifltirme ekonomisi. Ankara: Epar Yay›nlar›. Y›lmaz, N. ve Do¤an, N. (2015). ‹lkö¤retim matematik ö¤retmen adaylar›n›n
meslek tercihlerini etkileyen faktörler: Hacettepe Üniversitesi örne¤i.
