Küçük Ada Ekonomileri
(*)
Yazan : Benito LEGARDA Cev.: Dr. Tiğinçe OKTAR
Marmara Üniversitesi
İ·ktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi
Küçük ekonomileri betimlemek amacıyla belirli bazı karakteristik-ler vardır. Çok sayıda-ada ve takım adalar küçük ekonomiler olarak
adlandırıldıklarından bu karakteristiklerin
birçoğu, aynı zamanda
kü-çük ada ekonomileri için de geçerlidir. Bazen de Vries ve Vincent Galbis'in makalelerinde, küçük ülke ekonomilerinde ya da arazilerde toplanmış olan koşulların bazıları ele alınmaktadır.
Bu koşullar kısaca; küçüklüğün hem coğrafik, hem
de ekonomik yönden durumunu içe-rir. Nüfus, toplam yüzölçümü ve milli gelirin azlığının yanında, küçük
ekonomilerin ve küçük ada ekonomilerinin paylaştıkları karakteris-tiklere şunlar da dahildir :
~ Coğrafik yönden izole bir durumda bulunma,
- Çoğunlukla bir va da iki ana ürüne yahut da endüstriye
da-yalı sınırlı üretim alanlarına sahip· olma, ·
- Faktör bölünmezliği nedeniyle altyapı, yatırım
ve üretimin yüksek birim maliyetlerine aktarılan ölçeğe
göre eksi ekonomilerin varlığı,
İhracat piyasalarının ve ithalat yapanların sayılarının sınırlı-lığı,
Doğal afetlere karşı koyabilme ve büyük piyasa dalgalanma-larından yararlanma olanağı.
1980 yılında 17'si Fon'a üye olan 21 bağımsız
küçük ada ekono-misi mevcuttu. Burada küçük kavramı, nüfusu 1 milyondan az olan ülkeleri ifade etmektedir. Ancak Kıbrıs, İzlanda ve Malta bunun dı şında tutulmuştur. Fon üyeleri Karayib'ler ve Batı
Atlantik'te; Antigua
(*) Benito Legarda, «Smal! lslanda Economies». Finance Development,
Vol. 21, Number 2, (June 1984).
!
.
~ ~~~ ı: ' 1ve Barbuda, Bahama Adaları, Barbados, Dominik, Greneda, St. Lucia
ve St. Vincent, Afrika'da ve Hint Okyanusu'nda; Cape Verde, Ko-moros, Maldive Adaları, Mauritiusr Sao Tome ve Principe ve Seyşel
Adaları, Pasifik'te; Fildişi, Solomon Adaları, Vanuatu ve Batı
Somaa'-dır. Üye olmayan ülkeler ise Pasifik'teki Kiribati, Nauru, Tonga ve
Tuvalu'dur. Bunlara ek olarak diğer ekonomilerle ilişkin içinde ya da onlara bağımlı 17 ada daha vardır. Bunların 7'si Karayib'ler ve Batı
Atlantik'te, biri Hint Okyanusu'nda ve 9'u da Pasifik'tedir.
Politik bakımdan bağımsız ada ekonomileri coğrafik, demoğrafik ve ekonomik büyüklük ve kişi başına gelir olarak çeşitli sınıflara
ay-rılırlar. 1980. yılında yüzölçümü ·olarak 25 km2
den 28.446 km2 ye ve nüfus olarak da 800'den 985 bine kadar sıralanmışlardı. Kişi başına
GSMH'ları da 260 bin dolardan 24 bin ~olara kadar oldukça çeşitliydi.
En_ küçükleri Nauru'nun GSMH'sı diğer 16 bağımsız adadan daha yüksek olup, en geniş ada ülkesi Solomon Adaları ise GSMH
yönün-den altıncı ve kişi başına GSMH'da da onsekizinci sıradaydı. Bağım
sız ada ekonomileri, hem büyük ekonomiler, hem de refahı daha yük-sek, ülkelerden etkilenen toplam ve kişi başına milli gelirlerine bağlı
olarak ekonomik özelliklerinde eşit ölçüde farklılık göstermekteydiler. Ekonomik durumlarını ve onlara uygun politika tercihlerini
sap-tamada; küçük ada ekonomilerinin, diğer küçük ekonomilerden ayrı
Ç>larak özel birtakım sorunlgrla mı karşılaştığını, yoksa aynı koşul
ların etkilerinin özellikle küçük ada ekonomileri için had safhada mı
olduğuna iliş,l<in bir soru yqneltmek gerekir. Literatürün büyük bir bö-lümünde bu konular ele alınmış, ancak soru belirlendiğinde verilen cevaplarda çoğunlukla bir değişiklik olmamıştır. Küçüklük, uz9klık,
bağımlılık, çevreleşme, -özgüvencenin azalması, yetersiz düzeydeki
ekonomik çeşitlilik ve yabancı yatırımcılar karşısında zayıf pazarlık
gücünün, küçük ülkelerin ve hatta büyük ülkeler içerisinde bulunan çevre bölgelerinin bile karşılaştıkları sorunlar olduğu belirtilmektedir.
- Niçin Farklıdırlar?
Küçük ada ekonomilerini özel bir kategoriye sokan bazı sınıf
landırmalar, son 20 yılda taşımacılıkta'ki gelişmelerden
kaynaklan-maktadır. Konteynır ve bölmeli konteynırların hızlı gelişimi ticaretin
merkezleşmesine, küçük ticaret sahiplerinin ortadan kalkmasına ·ya
da marjirialleşmesine yol açmıştır. Geniş ve yüksek tonajlı olarak
ge-liştirilen k~nteyn.ır teknolojileri; kara yoluna dayalı etkin bir ulaştır ma sistemine sahip olan ülkelerin, bağımsız nitelikli ulaşım biçimini 140
yayg-ın. kara ulaşımına dayalı sisteme dönüştürerek deniz trafiğinin yapısının tümüyle değişmesine neden olmuştur. Giderek geniş araç-lar konteynır donatımları sayesinde daha ağır kargoları daha az sa-yıdaki limana taşımaktadır. Hava trafiği, yolcuları cezbederek gele-neksel gemi taşımacılığını güç durumda bırakır. Modern hava trafiği, uzun jumbo jetlerin yakıt ikmal! için daha az sayıda durak, daha bü~ yük ve maliyetli hava limanı altyapısı gerektirdiğinden küçük ülke-lere ağır yükler ·getirir.
Küçük adalar, çoğunlukla büyük gemilerin uğrak alanlarının ve uluslararası hava trafiğinin dışında kaldıkları için dezavantaja sahip-tirler. Takım adalardan oluşan ülkeler için -bağımsız ada ekonomilerin bir bölümü bu gruba girer- etkisi, dahili parçalanma sonucunda daha da şiddetlenir; dıştaki adalar ekonomik mer.kezin giderek dışında kalır. Resmi ve gayriresmi kayıtlar Pasifik'te 'kotra ve Karayib'lerde de uskuna (*) hizmetinin bir azalma gösterdiğini ve hatta zaman zaman da b~ hizmete hiç rastlanılmadığını ortaya koymaktadır.
Kuşkusuz bu sonuçlar muhtemelen büyük ada ekonomileri tara-fından daha uygun bir duruma getirilmektedir. Ancak bu ülkelerin, küçük ülkelerin ticari faaliyetlerini eng'ellemeleri nedeniyle küçük ada ekonomileri üzerinde ciddi etkileri sözkonusudur. Bu durum on-ların ayrı bir kategoride toplanmaları için bir temel oluşturmaktadır.
/
Küçük adaların bir diğer dezavantajı, özel ekonomik koşullarına katkıda bulunan coğrafik ve ekonomik yönden uzaklıklarıdır. En acık anlamıyla uzaklık; en gelişmiş ülkelerin zengin eiyasalarına yakın konumdaki ülkelerin ihracatında avantaj sağlayan ulaştırma maliyet-leri ve teslim zamanı üzerinde büyük tesirler yaratan coğrafik
me-safeyi ifade eder. Ancak fiziksel uzaklığın çok fazla olmadığı du-rumlarda sözkonusu olan bir uzaklık kavramı daha vardır. Hatta pa-zarın hemen yakınındaki küçük bir ada ekonomisinin bile, eğer bu yakınlığın avantajını elde edecek olanakları yoksa, -örneğin modern turist ticaretini karşılayacak geniş taşıyıcılarla donatılmış limanı
ya da havaalanı bulunmuyorsa- bu durumda ekonomik yönden uzak ol-duğu söylenebilir. ·
Aynı şekilde çevreleşme -küçük ada ekonomisi ile bir ekonomik merkez arasındaki ilişkiyi ifade etmekte- merkezdeki gelişme·lerin ölçüsünun ve istikC:ımetinin gerisinde kalmamaya çalışan ülkelerin
("') uskuna, iki ya da üç direkli ve yel1kenleri yanıda-n olçın
bir gemi türü-dür (ç.n.).
gücünü etkiler. Bu; sosyo-ekonomik sistemlerin, kültürel temellerinin
ya da haberleşme olgusunun bir fonksiyonu ·Olabilir. En başarılı ada
ülkeleri, merkezdeki değişiklikleri, büyük ölçüde beşeri kaynakların
ve girişimcilik becerisinin gelişmesi yoruyla en iyi biçimde uyarlaya-bilen ülkelerdir.
Bu nedenle küçük ada ekonomilerinin karşı karşıya kaldıkları
so-runlar birkaç noktadan hareketle ortaya çıkmaktadır. Ancak bu so-·
runlar çoğunlukla en küçük ekonomileri, belki de en çok ada
ülke-lerini etkilemektedir. Daha önce de belirtildiği gibi bu faktörlere
küçük nüfus, sınırlı toprak alanı, doğal kaynaklar ve yetişmiş
insan-gücü, coğrafik ve jeopolitik izolasyon ve kişi başına yüksek maliyet ·
dahildir. Öyleyse bu ülkeler, sürekli değişen ve rekabetçi büyük
eko-nomilerle nasıl başa çıkabileceklerdir?
- Mevcut Seçenekler
Büyük sanayi ile tarım için ölçeğe göre eksi ekonomilerin-
var-lığı nedenryle, küçük ada ekonomileri ancak, başlıca hafif imalat
sa-nayilerini ve hizmet sektörlerini geliştirerek -bundan kazanç sağlaya
bilirler. Buna, ihracata yönelik hafif imalat, ihracata yönelik üretim
yapa·n bölgeler oluşturma, yabancı yatırımı ve çok ulusluluğu
cez-betme, turizmi geliştirme, aşırı işgücünün göçünü özendirme
(yaban-cı gemilerde ,9alıştırma da dahil) ve kıyı bankacılığının finansal
mer-kezlerini oluşturma da dahil edilecektir. Kôrlı bir biçimde· geliştirilme
si mümkün olan başlıca bir sektör de balıkçılıktır. Ancak bu dinamik'
sektörleri çeşitlendirmenin, ticari altyapı oluşturma ihtiyacı gibi bazı
maliyetleri bulunmaktadır. Bu ticari altyapı da kredi sistemine, bilgi .
ve pazarlama ağına, ulaştırma düzenlemeleri ile benzeri unsurlara
ihtiyaç duymaktadır.
1980 yılında Fon üyesi olan 17 küçük ada ülkesinin yazarları
ta-rafından, sömürülebilen bu ada ülkelerinin özellikleri belirlendi:
gö-rünmez hasılatların önemi. Bunlar içer.isinde mal ihracatına oranla
yalnızca turizm hasılatı çok büyüktü. Birçok küçük ada ülkesinde
kişi başına gelirdeki dramatik artışlardan turizm sektörü sorumluydu.
Anc.ak çok sayıda ada ülkesi kültürel, politik ya da çevresel sorunlar
nedeniyle turizmi geliştiremiyordu. Görünmez hasılatlar arasında bir
diğer önemlisi de, en azından üç ülkenin yalnızca diğer görünmeyen
kalemleri üzerinde değil, aynı zamanda mal ihracatının da Üzerind~
gelir (özel ve resmi) sağlayan transferlerdi. Kıyı bankacılığı gelirleri
mik-tar oldukça önemsiz bir düzeyde kalmıştır. Birçok ülke «kôğıt» · iş
lemlerini içerde yapmaya yetkinken, bunlardan yalnızca birkaçının
«fonksiyonel» merkezler olabilme potansiyeli vardır; ve kıyı bankacı
lığı merkezi olarak gerçekten başarılı olabilme potansiyeline sahip
ülkelerin çoğu zaten bu işlemlere başlamışlardı.
Özellikle son zamanlarda ekonomik bölgeye 200 mil girişin
ser-best bırakılmasıyla balıkçılık, ada ekonomileri için büyük ümit
ver-mektedir. Ancak miktc;.ır yönünden önemi yalnızca üç ülke için
söz-konusdur. Bu sektöre etki eden unsurlara; kıyı insanlarının göç etme
alışkanlığı, küçüklük ve uzaklıkla ilgili maliyetler ve ölçek
ekonomi-lerin sınırlılığı dahildir. Yakıt maliyetleri de yüksek ve balıkçılık
tek-neleri pahalıdır. Tercihen, bölgesel temeller üzerinde komşu
devlet-lerle işbirliği bu sorunların çözümlenmesinde yardımcı olabilir.
İhracata yöneHk hafif sanayiye· gelince, Karayib ve Hint Okyanusu
ada ülkeleri bu alanda da başarılı olmuşlardır. Bir tek cesaret kırıcı
durum, birikmiş-değer oranının sınırlı düzeyde kalmasıdır. Nitekim
mevcut verilerin çoğu bunun % 30'dan daha az olduğunu
göster-mektedir. Diğeri ve muhtemelen en önemlisi, bu küçük ülke·lerin
ürün-leri için pazar oluşturan gelişmiş sanayi ekonomilerinde korumacılı
ğın soğuk etkisidir. Küçük ada ekonomilerine yardımı amaçlayan
herhangi bir programda, gelişmiş ülkelerde korumacı engellerin
azal-tılması muhtemelen en az diğer reçeteler kadar yüksek oranda
ön-celik oluşturacaktır.
- Genel Görüş
Küçük ada ülkeleri sınırlı toprak arazileri ve küçük nüfusları
ne-deniyle maddi ve işgücü girdileri üzerinde şiddetli sınırlamaların
gö-rüldüğü açık ekonomilerdir. Bu sınırlamalar, oldukça fazla sayıda
ürün için ölçek ekonomileri engeller ve üretimin birim maliyetlerinin
yükselmesine· yol açar. Tüm dezavantajları uzaklıktan, izole
olmak-tan ve parçalanmadan (takım adalardan oluşan ülk~lerdeki gibi)
kay-naklanan yüksek ulaştırma maliyetleridir. Uğramadan geçen uzun
menzilli modern uçak ve gemiler bu ülkele.rin ulaştırma problemlerini
ağırlaştırmıştır. Sonuç olarak bu ülkeler birkaç ana ürünün ihracatına
·bağlıdırlar.
Dezavantajlarını ortadan kaldırmak için bu ülkeler, ölçek
eko-nomilerinin 'küçük rol oynadığı ya da kaynak avantajına sahip
temel yollar turizm, balıkçılık ve ihracata dönük hafif imalat
sanayi-dir. Yatırımcı sektörler de, bölgesel piyasalara yönelik sebze, bazı
vida somunu ve uçak malzemesi gibi değer oranı düşük olan
ürün-leri içine alır. Küçük ada ülkelerinin hiçbiri bu sektörlerin tamamına
yönelemez, ancak birçoğu, birini ya, da daha fazlasını harekete
ge-çirebilir. KüçQk ada ül·kelerinin çoğu --daha acık belirtirsek, onlar
arasında en çok dezavantaja s.ahip olanlar- için kalkınma cabası,
oldukça uzun bir sürece bağlı ·olacak ·ve bu caba dış yardımı ·
