670-1671 tarihleri arasında Konya'nın sosyal ve ekonomik durumu (15 Numaralı Şer'iye Sicili'ne göre)

(1)

T.C.

SELÇUK ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

TARİH ANABİLİM DALI YENİÇAĞ TARİHİ BİLİM DALI

1670-1671 Tarihleri Arasında Konya’nın Sosyal ve Ekonomik Durumu (15 Numaralı Şer‘iye Siciline Göre)

YÜKSEK LİSANS TEZİ

HAZIRLAYAN Fatma Betül Akbaş

124202031009

DANIŞMAN Dr. Öğr. Üyesi Ruhi Özcan

(2)

İçindekiler

Bilimsel Etik Sayfası ... xxvi

Yüksek Lisans Tezi Kabul Formu ... xxvii

Özet ... xxviii

Summary ... xxix

Önsöz ... xxx

Kısaltmalar ... xxxii

Grafik ve Tablolar Listesi ... xxxiii

Giriş ... 1

A-Şer‘iye Sicilleri ... 1

1-Tanımı ve Şekil Özellikleri ... 1

2-Önemi ... 2

3-Konya Şer‘iye Sicilleri ... 4

B-Kaynak Tanıtımı Kullanılan Yöntemler ve Araştırmanın Amacı... 5

1-Kaynak Tanıtımı ve Kullanılan Yöntemler ... 5

2-Araştırmanın Amacı ... 6

C-1670-1671 Yıllarında Osmanlı Devleti ... 6

D-Konya’nın Kısa Tarihçesi ... 7

I. Bölüm ... 10

Sosyal Yapıya Dair Belgeler ... 10

A-Sosyal Yapı Hiyerarşi ve Gayr-ı Müslimler ... 10

1-Sosyal Yapı ve Hiyerarşi ... 10

2-Gayr-ı Müslimler ... 11

B-Aile Yapısı Oluşum ve Çözülme Evreleri ... 13

1-Aile ve Yapısı ... 13

a-Eşler ve Çocuklar ... 14

b-Ailenin Yaşamsal Mekânı(Ev) ve Kullanılan Eşyâlar ... 15

2-Ailenin Oluşum Evreleri ... 17

a-Nâmzed (Nişan) ... 17

b-Nikâh Akdi (Evlilik) ... 19

3-Ailenin Çözülme Evreleri ... 21

a-Muhâla‘a ... 21

(3)

C-Aile Çözülmesi Sonrası Devreye Giren Koruyucu Müesseseler ... 26

1-Mehir ... 26

2-Velâyet(Hidâne) ... 28

3-Nafaka ... 29

D-Genel Düzende Sosyal Huzursuzluk Yaratan Suçlar ... 32

1-Hırsızlık ... 32

2-Küfür (Şetm) ... 33

3-Darp veYaralama ... 34

4-Fi‘l-i Şenî‘ ve Zinâ ... 35

a-Hiyânet Kastıyla Ev Basma... 36

b-İftira Kapıya Katran Sürme ve Hüsn-i Hâl Tespiti ... 37

5-İçki İçme (Şurb-ı Hamr) ... 38

6-Cinayet (Katl) ... 39

E-Genel Düzende Sosyal Huzursuzluk Yaratan Suçlara Verilen Cezalar ... 40

II. Bölüm ... 42

Sosyal Yaşamda Etkin Olan Düzenleyici Kurumlar ... 42

A-Kâdılık Kurumu ... 42

1-Kâdı ve Görevleri ... 42

2-Kâdı Tayînleri ve Şartları ... 44

B-Şer‘iye Mahkemeleri ... 46

1-Şer‘iye Mahkemesi ve Görevleri ... 46

2-Şer‘iye Mahkemesi Görevlileri ... 47

a-Nâib ... 47

b-Şühûdu’l-hâl ... 48

c-Kassâm ... 49

d-Muhzır ... 50

e-Çavuş ve Subaşı ... 50

f-Mübâşir Kâtip ve Hademeler ... 51

C-Halkın Şer‘iye Mahkemeleri’ne Mürâca‘at Ettiği Bazı Konular ... 52

1-Muhallefât(Mirâs) Da‘vâları ... 52

a-Muhallefât Tevzî ve Taksîmi ... 53

b-Muhallefât(Mirâs) Anlaşmazlığı ve Tehârüc Da‘vâları ... 55

(4)

a-Vâsi ... 57

b-Vekîl Ta‘yîni ... 59

3-Mütevelli Ta‘yînleri ... 60

4-Vâsiyet (Vasî-i Muhtar) ... 61

5-Köle ve Câriye Da‘vâları ... 62

6-Ölüm Keşifleri ... 65

7-Mülk Hibesi Da‘vâları ... 66

8-Hastalık Tedâvisi İçin Rızâ Senedi Verme ... 68

9-Tövbe ... 69

10-Mülkiyet Anlaşmazlıkları ... 70

III. Bölüm ... 72

Ekonomik Yapıya Dair Belgeler ... 72

A-Osmanlı Devleti’nde Vergi ... 72

1-‘Avârız ve Bedel-i Nüzûl ... 72 2-Sâlyane ... 73 3-Cizye ... 74 4-Rüsûm-ı Ra‘iyyet ... 75 5-Esb-Keşân ... 76 B-Mülk Satışları ... 78

1-Menzil (ev) Satışları ... 79

2-Bağ-Bahçe ve Tarla Satışları ... 82

3-Dükkân Satışları ... 85

4-Zemin Bahası Vâkıfa Ait Olan Mülk Satışları ... 87

5-Zarûret-i Deyn ve Nafaka İçin Yapılan Mülk Satışları ... 88

C-Borç ve Alacak Da‘vâları ... 90

D-Vakıfların Ekonomik Hayattaki Yeri ... 93

Sonuç ... 95

Kaynakça ... 97

Ek-1: Metinler ... 101

1-1 Konya Kazâsı’nın Kısmet-i ‘Askeriyesinin Tefvîzi... 101

1-2 Mirî Menzil Da‘vâsından Vazgeçme ... 101

2-1 Bu Belge Darb Edilmiştir. ... 101

(5)

2-5 Vekil Kâdı Tayini ... 102

3-1 Menzilci Hücceti ... 102

3-2 Konya Kazâsı’na Kâdı Ta‘yîni Hakkında Fermân ... 103

3-3 Konya Kazâsı Umûru Kısmet-i ‘Askeriyesinin Tefvîzi ... 103

4-1 Bu Belge Yarım Bırakıldığı İçin Okunmadı ... 103

4-2 Mülk Satışı ( Menzil ) ... 103

4-4 Tedâvi İçin Rızâ Senedi Verme (Kasık Yarığı) ... 104

4-5 Vekîl Ta‘yîni (‘Âyşe) ... 104

4-7 Küfür (Şetm) Da‘vâsı ... 104

5-2 ‘Abd-ı Abık (Kaçak Köle Yûsuf) Da‘vâsı ... 105

5-3 Emânet Tesliminde Sulh Olma ... 105

5-5 Mülk Satışı ( Bağ ve Arz-ı hâliye ) ... 106

6-1 Mülk Satışı ( Bağ ) ... 106

6-2 Kısmet-i ‘Askeriye Rüsûmatı Da‘vâsı ... 107

7-1 Mirâs Taksîminde Mehr Alma Da‘vâsı ... 107

7-2 Nafaka ve Kisve Artırma Talebi ... 108

7-3 ‘Arapça Nafaka Takdiri ... 108

7-5 Mülk Satışı ( Arz-ı Hâliye ) ... 109

8-1 Alacak Da‘vâsı ... 109

8-2 İ‘tâk Nâme (Şartlı Köle Azâdı) ... 109

8-3 Mülk Satışı ( Harâbe Menzil ) ... 110

9-1 Mülk Satışı (Zarûret-i Deyn için Bağ Satma) ... 110

9-2 Nafaka ve Kisve Talebi Da‘vâsı ... 111

(6)

9-4 İçki İçme(Şurb-ı Hamr) Da‘vâsı (Evinde Hamr Bulundurma) ... 112

10-1 İçki İçme(Şurb-ı Hamr) Da‘vâsı ... 112

10-4 Tedâvi İçin Rızâ Senedi Verme ... 113

11-1 Mülk Satışı ( Keçeci Dükkânı ) ... 113

11-2 Borc Ödemek İçin Menzil Hisse Hibe Etme ... 113

11-4 Salyâne Teslim Hücceti ... 114

11-5 Mülk Satışı (Zarûret-i Deyn için Tarla Satışı) ... 114

12-2 Menzil Sülüsü Da‘vâsı ... 115

12-3 Vasî Ta‘yîni (Hasan ve ‘Alî) ... 115

12-4 Mülk Satışı (Zarûret-i Deyn için Bağ Satışı) ... 115

12-5 Mülkiyet Anlaşmazlığı Da‘vâsı (Bağ) ... 116

13-3 Mülk Satışı ( Tarla ) ... 117

14-1 Dem ve Diyet Da‘vâsından Vazgeçme ... 118

14-2 Rüsûm-ı Ra‘iyyet Da‘vâsı ... 118

14-4 Tîmâr Hakkından Vazgeçme ... 118

15-1 Mülk Satışı ( Harebe Ev ve Arz-ı Hâliye) ... 119

15-2 Mütevelli Değişikliği ... 119

16-2 Hırsızlık Da‘vâsı (Menzile Girme) ... 120

16-3 Tütüncü Çeşmesi Evkâfına Mütevelli Ta‘yîni ... 121

16-4 Mülk Hibesi ( Menzil ve Eşyâ ) ... 121

(7)

17-1 Sâlyâne Talebi Da‘vâsı ... 122

17-2 Vasî Ta‘yîni (Sâ’ime) ... 122

17-3 Vasî Ta‘yîni ve Muhallefâtı Alma Da‘vâsı ... 122

17-4 Mülk Satışı ( Bağce ) ... 123

18-2 Mülk Satışı ( Bağ Sehmi Satışı ) ... 124

18-5 Zinâ İddi‘âsı Da‘vâsı ... 124

18-6 Muhâla‘a Da‘vâsı (‘Âyşe) ... 125

19-1 Nikâh Da‘vâsı ... 125

19-3 Borc Da‘vâsı ... 126

19-5 Çınar Nâm Nasrâniye’nin İskânı ... 126

20-1 Mülk Satışı ( Tarla Nısfı ) ... 126

20-3 Mülk Satışı (Arz-ı Hâliye Oda ve Bağ) ... 127

20-4 Tedâvi İçin Rızâ Senedi Verme (Mesâneden Taş İhrâcı) ... 127

20-5 Mülk Satışı ( Menzil Harâbesi) ... 128

21-1 Haraç Vegisi Davası ... 128

21-3 Vekîl Ta‘yîni ve Tereke Teslimi Da‘vâsı ... 128

21-4 ‘Abd-ı Âbık Zannı ile Ahz Edilme Da‘vâsı ... 129

21-5 Mülk Satışı (Kâdımüsrsel Câmi‘i Vâkfına İcâresi Olan Dükkân) ... 129

22-1 Bu Sayfa Yarım Bırakıldığı İçin Okunmadı ... 129

22-3 Mülk Satışı (Kâdı‘İzzeddin Câmi‘i Vâkfına İcâresi Olan Menzil) ... 130

23-1 Mısır Kahre’den Gelen Hazînenin Ücretini Ödeme ... 131

(8)

23-3 İçki İçme(Şurb-ı Hamr) Tescili ... 131

24-1 Vasî Ta‘yîni ( Zimmî Sagîr Arslan) ... 132

24-3 Mülk Satışı ( Değirmen Nısfı ) ... 132

25-2 Tehârüc Da‘vâsı (Safiye) ... 133

25-4 Vasî Ta‘yîni (Mehmed’in Oğullarına) ... 134

26-1 Kapıya Katran Sürme ve Hüsn-i Hal Soruşturması ... 134

26-2 Nâmzedlik Da‘vâsı ... 134

26-4 Kuttâ‘ü’t-Tarîk Zannı İle Habs Edilenlerin Serbest Bırakılması Da‘vâsı ... 135

26-5 Çoçuk Saklama Da‘vâsı ... 136

27-1 İzinsiz Bargire Binme Da‘vâsı ... 136

27-3 Mülk Satışı ( Dükkân ) ... 136

27-4 Vasînin Yaptığı Mülk Satışını Kabul Etmeme ... 137

28-2 Mirâs Da‘vâsı ... 138

28-3 Tedavi İçin Rıza Senedi Verme (Kasık Yarığı) ... 138

28-4 Ağaç Kesme ve Tarla Zabtında Sulh Olma ... 138

28-5 Borc İkrârı ... 139

28-6 Nâmzedlik Da‘vâsı ... 139

29-1 Mülk Satışı (Zarûret-i Deyn İçin Kasab Dükkânı Satışı) ... 139

29-2 Mülk Satışı (Zarûret-i Deyn İçin Bağ Nısfı Satışı) ... 140

29-3 Mülk Şatışı ( Bağ ) ... 140

29-4 Talâk İddi‘âsı Da‘vâsı ... 140

29-5 Mülk Şatışı ( Menzil ) ... 141

30-1 Emânet Edilen Eşyâ Tesliminde Sulh Olma ... 141

(9)

30-3 Mülk Satışı ( Gök Mahsüllü Tarla ) ... 142

30-4 Mülk Şatışı ( Menzil ) ... 142

31-3 Velâyet Da‘vâsı ... 143

31-4 Vasî Ta‘yîni (Sagîre Fâtıma)... 143

32-2 Terekeden Mehr-i mü’eccel Alma Da‘vâsı ... 144

32-4 Alacak Da‘vâsı nda Sulh Olma ... 145

33-2 Vâsiden Irs-ı Şer‘i İle İntikâl Eden Parasını Alma ... 146

33-3 Vasî Ta‘yîni (Sagîre Asiye) ... 146

33-4 Şetm ve Darb Da‘vâsı (Receb Beg) ... 146

33-5 Mülk Satışı ( Bağ ve Ceviz Ağacı Nısfı ) ... 147

34-1 Tedavi İçin Rıza Senedi Verme (Haya) ... 147

34-2 Tehârüc Da‘vâsı (Ahmed) ... 147

34-3 Mülk Hibesi (Tarla) ... 148

34-4 Vasî Ta‘yîni (Sagîr Mustafâ) ... 148

35-1 Mirâs Da‘vâsında Karşılık Sulh Olma ... 148

35-2 Vasî Ta‘yîni (Sagîre Kerime) ... 149

35-3 Vasî Ta‘yîni (Sagîr Mustafâ) ... 149

35-4 Mükerrer Kayıt ... 149

36-1 Mülkiyet Anlaşmazlığı Da‘vâsı (Bağ Nısfı) ... 149

36-2 Muhallefât Da‘vâsı ... 150

36-3 Vasî Ta‘yîni (Ahmed ve Mahmûd) ... 150

37-1 Mülk Satışı (Zarûret-i Deyn İçün Menzil Satma) ... 150

37-2 Hüsn-i Hâl Soruşturması (Zımmî Şahin) ... 151

37-3 Ölüm Keşfi ... 151

37-4 Fi’l-i Şenî‘ Da‘vâsı (Kerime) ... 151

38-1 Nâmzed Da‘vâsı ... 152

(10)

38-3 Mülk Satışı (Kireçlik Dükkân Sehmi) ... 152

38-4 Mülk Satışı (Kireçlik Dükkân Sehmi) ... 153

39-1 Vâs-i mûhtarlık ... 153

39-2 Fi’l-i Şenî‘ Da‘vâsı (Hıyânet Kasdı ile Ev Basma)... 154

40-1 Zâyi Hayvan Da‘vâsı ... 154

40-2 Mülk Satışı (Kireçlik Sehmi) ... 155

40-3 Mülk Satışı (Ahur ve Havlu) ... 155

40-4 Hüsn-i Hâl Soruşturması (Emine) ... 155

40-5 Muhâla‘a Da‘vâsı (Fâtıma) ... 155

41-1 Vasî Değişikliği Da‘vâsı ... 156

41-3 Zâyi Hayvan Da‘vâsı ... 156

41-4 İ‘tâk Nâmeyi Kabuk Etmeme Da‘vâsı ... 157

42-1 Mülkiyet Anlaşmazlığı Da‘vâsı (Samanlık) ... 157

42-2 Mülkiyet Anlaşmazlığı Da‘vâsı (Dükkân) ... 158

42-3 Muhallefâtdan Mehr-i Mü‘eccel Alma Da‘vâsı ... 158

43-1 Hacc-ı Şerifden Gelirken Yolda Vefât Eden Hasan’ın Muhallefâtı ... 158

43-2 Muhâla‘a Da‘vâsı (Fâti) ... 159

44-1 Mirâs ... 159

44-2 Vekîl Ta‘yîni (‘Âyşe) ... 160

45-1 Mülkiyet Anlaşmazlığı (Menzil) ... 160

45-2 ‘Abd-ı Âbık Zannı İle Yakalan Kişinin Teslim Edilmesi ... 161

45-3 Mütevelli Ta‘yîni (Mehmed) ... 161

45-5 Mülk Hibesi (Bağ Havlu ve Eşyâ) ... 162

46-2 Ra‘iyyet ve Ra‘iyyeti Oğlu Da‘vâsı ... 162

46-3 Mülk Satışı (Zarûret-i Deyn İçin Bağ Satma) ... 162

46-4 Mülk Satışı ( Menzil ve Bağce Hissesi) ... 163

46-6 Muhâllefat Da‘vâsı ... 163

(11)

47-3 Mülk Satışı (Arz-ı Hâliye) ... 164

47-4 Mülk Satışı (Tabhâne ve Kireçlik) ... 164

47-5 Mülk Satışı (Ahmed Beg Vâkfına İcâre-i Zemini Olan Dükkân Yeri) ... 165

48-1 Yava Cizyesi Da‘vâsı ... 165

48-2 Borc İkrârı ... 165

48-5 Hüsn-i Hâl Soruşturması (Nûrullah) ... 166

48-6 Arpa ‘Öşrü Ziyâdesi Da‘vâsı ... 166

49-1 Bargir Da‘vâsı ... 167

49-2 Ölüm Keşfi Da‘vâsı (Kaza Sonucu Ölüm) ... 167

49-3 Mülk Satışı ( İcâresi Vakf Olan Menzil) ... 167

49-4 Muhâla‘a Da‘vâsı (Râzıye) ... 168

50-2 Mahsül ‘Ösr Da‘vâsı ... 168

50-3 Mülkiyet Anlaşmazlığı Da‘vâsı (Vakf Olan Menzil) ... 169

50-4 Zinâ Da‘vâsı ... 169

51-3 Su Basması Sonucu Suğla Mahsûlünü Taleb Da‘vâsı ... 170

52-2 Mülkiyet Anlaşmazlığı Da‘vâsı (Dükkân) ... 171

52-3 Hırsızlık İsnâdı Da‘vâsı (Halîl ve ‘Abdî) ... 172

53-1 Vasî Ta‘yîni (‘Osmân ve Süleymân ve Râzıye) ... 173

53-3 Mülk Hibesi (Havlu) ... 173

53-5 Mülk Satışı (Tabhâne ve Havlu) ... 174

(12)

54-1 Fi’l-i Şenî‘ (Hiyanet Kasdı ile Eve Girme) ... 174

54-2 Rüsûm Talebi Da‘vâsı ... 175

54-3 Ölüm Keşfi (Hızır) ... 175

55-1 Mülk Satışı (İbrahîm Beg ‘İmâreti Vâkfına İcâresi Olan Menzil) ... 176

55-2 Mülk Satışı (Tabhâne) ... 176

55-4 Tehârüc Da‘vâsı (Esat Ağa) ... 177

55-5 Vekîl Ta‘yîni (Havvâ) ... 177

56-2 Mülkiyet Anlaşmazlığı Da‘vâsı (Bağ ve Menzil) ... 177

56-3 Deve Satışı Da‘vâsı nda Sulh Olma ... 178

56-4 Vasî Ta‘yîni (Âyşe ve Hadîce) ... 178

57-1 Vekîl Ta‘yîni (Rahîme) ... 178

57-3 Keyfiyet-i Hâl Soruşturması (Sâlih Çelebi) ... 179

57-4 Köle Hibesi ... 179

57-5 Vekîl Ta‘yini (Emine) ... 180

58-1 Vasî Ta‘yîni (Hatun ve Cemîle) ... 180

58-2 Yava Cizyesini Vakfa Verme Da‘vâsı ... 180

58-3 Hilâf-ı Şer‘ Kelimât Da‘vâsı ... 181

58-4 Borc Ödeme Tescili ... 181

58-5 Pazarlık Da‘vâsı ... 181

59-1 Vasî Ta‘yîni (‘Alî Beşe) ... 182

59-2 Mülkiyet Anlaşmazlığı Da‘vâsı ... 182

59-3 Vekîl Ta‘yîni (Mehmed) ... 182

60-1 Vasî Ta‘yîni (Züher ve Gazer) ... 183

60-2 Mülk Satışı (Vakfa İcâresi Olan Menzil) ... 183

60-3 Mülk Mübadelesi ( Menzil ) ... 184

60-4 Vâris Olduğunu İsbât Etme Da‘vâsı ... 184

(13)

61-1 Tehârüc Da‘vâsı ... 185

61-3 Mülk Satışı ( Tarla Bağ Nısfı ve Menzil ) ... 185

61-4 Mülkiyet Anlaşmazlığı (Bağ) ... 186

61-5 Satış Hücceti Alma Da‘vâsı ... 186

62-1 Mirâs Taksîmi ve Teslimi ... 186

62-2 Rüsûm ve Galle Teslimi Hücceti ... 187

63-1 Ziyâde Akaca Da‘vâsı ... 188

63-2 Mülk Satışı (Arz-ı Halîye) ... 188

63-3 Tarla Da‘vâsında Sulh Olma ... 189

63-4 Mülk Satışı ( Menzil) ... 189

64-3 ‘Avârız Da‘vâsı ... 190

65-2 Vekîl Ta‘yîni (Râbi‘a ve Sa’ime) ... 190

65-3 Tehârüc Da‘vâsı (Mehmed) ... 190

65-4 Tehârüc Da‘vâsı (Yûsuf) ... 191

66-1 Mülk Satşı (Zemini Vakf Olan Bağ) ... 191

66-2 Nafaka Takdiri (Mehmed) ... 191

66-3 Vekîl Ta‘yîni (Rahîme) ... 192

67-4 Muhâla‘a Da‘vâsı (Râbi‘a) ... 194

68-1 Muhâla‘a Da‘vâsı (Sâliha) ... 194

68-4 Değirmen İçin Temessük İsteği ... 195

(14)

69-1 Ra‘iyyet Oğlu Olduğunun İkrârı ... 196

69-2 Talâk Sonrası Mehr Alma Da‘vâsı ... 196

69-3 Göz İhrâcıda ve Eşyâ Almada Sulh Olma ... 196

70-2 Ziyâde Guruş Alma Da‘vâsı ... 197

70-4 Vasî Ta‘yîni (‘Âlime) ... 198

70-5 Sâray Mühimmâtı İçün Toplanan Akçayı Teslim Alma ... 198

71-1 Mülk Satışı (İblikçi Medresesi’ne İcâresi Olan Dükkân) ... 198

71-3 Vasî Ta‘yîni (Mehmed) ... 199

72-1 Bağ Satışı Tescili ... 200

72-3 Mülk Satışı ( Müşterek Menzil) ... 201

73-1 Mirâs Da‘vâsında Sulh Olma ... 202

73-2 Nefsin-i Âhara Tezvîc Da‘vâsı ... 202

73-3 Bağ Satışı Feshi ... 202

73-5 Mülk Satışı (Darü’ş-Şifâ Evkâfına İcâresi Olan Bağ) ... 203

74-2 Dükkân Kirasının Vakf Olduğunu Ispat Etme ... 204

74-3 Tövbe Da‘vâsı ... 204

74-4 Mülk Satışı ( İcâresi Vakf Olan Menzil) ... 204

74-5 Muhâla‘a Da‘vâsı (‘Aynî) ... 205

75-1 Mülkiyet Anlaşmazlığı Da‘vâsı (Menzil) ... 205

75-2 Kefil Olma Da‘vâsı ... 205

(15)

76-2 Muhallefâtdan Hisse Alma ... 207

76-3 Borc Ödme Da‘vâsı ... 207

76-4 Muhallefâtda Sulh Olma ... 208

77-1 Tövbe Da‘vâsı (‘Âyşe) ... 208

77-2 Verâset Da‘vâsı ... 208

77-3 Haksız Yere Alınan Akçada Sulh Olma ... 209

77-4 Zaman Aşımından Dolayı Alacak Da‘vâsı nın Red Edilmesi ... 209

78-1 Mülkiyet Da‘vâsı (Tabhâne ve Havlu)... 209

78-2 Han Odasından Firâr Eden Zimmînin Eşyâsının Tahrîri ... 210

79-1 Mukâta‘a Da‘vâsı ... 210

79-2 Vâsiyet Da‘vâsı ... 211

79-3 Darb Da‘vâsı ... 211

79-4 Menzilci Hücceti ... 212

80-1 Mülk Satışı ( Zarûret-i Deyn ve Nafaka İçin Menzil) ... 212

80-2 Sarây Mühimmâtı Hücceti ... 212

80-4 ‘Akl-ı Baliga Olunca Eşyâsını Geri Alma Da‘vâsı ... 213

81-1 Dem ve Diyet Da‘vâsı ... 213

81-4 Mulhallefât-ı Merkûmeyi Kassâm Defterdârından Teslîm Alma ... 214

81-5 Mülk Satşı (Zarûret-i Deyn İçün Menzil) ... 215

82-1 Vakfa Borc Ödeme Da‘vâsı ... 215

82-2 Mirâs Taksîmi ... 215

82-3 Tehârüc Da‘vâsı (Emine) ... 216

83-1 Tehârüc Da‘vâsı (Hâlime) ... 217

83-2 Zahire Parası Teslim Hücceti ... 217

(16)

84-1 Mülk Hibesi (Bağ ve Menzil) ... 218

84-2 Vâsiyet Da‘vâsı ... 219

84-3 Eşinin Eşyâsını İzinsiz Satma Da‘vâsı ... 219

85-1 Sarây Ta‘mîri Keşfi İçin Harcanan Akça Da‘vâsı ... 220

86-3 Mülkiyet Anlaşmazlığı Da‘vâsı (Bağ) ... 221

86-4 Bağa Su Cârisi İçin İzin Alma ... 222

86-5 Tövbe Da‘vâsı (Zemine) ... 222

87-1 Çeşme İcâreside Vazgeçme ... 222

87-2 Muhallefât Teslîminde Sulh Olma ... 223

87-3 Darb Da‘vâsı (Yumrukla Darb) ... 223

87-5 Vasî Ta‘yîni (Mehmed ve Havvâ) ... 224

88-1 Mülk Satışı ( Yol açmak için Bağ) ... 224

88-2 Ziyâde Guruş Alma Da‘vâsı ... 225

88-3 Şâdi Beg Hamamı Hücceti ... 225

89-1 Önceki Metnin Devamı ... 226

89-2 Mülk Satşı (Menzil) ... 227

89-3 Nafaka ve Kisve Verme ... 227

90-1 Metinin Çoğunluğu Silik Olduğu için Okunmadı ... 227

90-2 Mülk Satışı ( Bağ ) ... 227 90-3 Mülk Satışı ( Menzil ) ... 228 90-4 Mülk Satışı ( Bağ ) ... 228 90-5 Mülk Satışı ( Menzil ) ... 228 90-6 Mülk Satışı ( Menzil ) ... 229 91-1 Kâr Hâne da‘vâsı ... 229

(17)

91-2 Câriye Mülkiyeti Da‘vâsı ... 229

91-3 Tehârüc Da‘vâsı (Sultân ve Gülli) ... 230

92-1 Mülk Satışı ( İcâresi Vakf Olan Bağ ) ... 230

92-3 Mezra‘a Da‘vâsı ... 231

92-4 Tehârüc Da‘vâsı ( Emine ve Ahmed ) ... 231

92-5 Tehârüc Da‘vâsı ( Zimmî)... 231

92-6 Darb Da‘vâsından Vazgeçme ... 232

93-1 Bağ Tasarrufu Da‘vâsı ... 232

93-3 Arâzi Tasarrufu Da‘vâsı ... 233

93-4 Vasî Ta‘yîni (es-Seyyid Mahmûd) ... 233

94-1 Kısrağı Yava Diye Ahz Etme Da‘vâsı ... 233

94-2 Vefât Etmiş Vasînin Yerine Yeni Vasî Tayin Etme ... 234

94-3 Hırsızlık Da‘vâsı (Hamamda Çalınan Eşyâ) ... 234

94-5 Mülk Satışı (İcâresi Vakf Olan Bağ) ... 235

95-3 Livâta İddi‘âsı Da‘vâsı ... 236

95-5 Muhâla‘a Da‘vâsı (Asya) ... 236

96-1 Hilâf-ı Şer‘ Olarak Alınan Akçada Sulh Olma ... 237

96-2 Fârig Olan Vasî Yerine Yeni Ta‘yîn (Mehmed ve ‘Âyşe) ... 237

96-3 Vekîl Yedinden İcâreleri Teslîm Alma ... 237

97-1 Livâta İddi‘âsı Da‘vâsı nda Yemin Etme ... 238

97-2 Mülk Satışı (Zarûret-i Nafaka İçin Arz-ı Halîye Satışı) ... 238

97-3 Kayyum Ta‘yîni ... 239

97-4 Eşyâsı Da‘vâsında Sulh Olma ... 239

97-5 Tekâlif Da‘vâsı ... 239

98-1 Câriye Bahası Alma Da‘vâsı ... 240

(18)

98-3 Köle Sahibini Belirleme Da‘vâsı ... 240

98-4 Hâcı Yûnus Mezra‘ası Mülkiyeti Da‘vâsı ... 241

99-1 Resim Talebi Da‘vâsı ... 241

99-2 Vasî Ta‘yîni (Sâliha) ... 241

99-4 Mülk Satışı (Zarûret-i Nafaka İçin Bağ Satışı) ... 242

100-1 Çeşmeye Su Câri Etme İsteği ... 242

100-2 Tarla Tasarrufu Da‘vâsı ... 243

100-3 Muhâla‘a Da‘vâsı (Selimeşah) ... 243

101-2 Vâris Olduğunu İspât Etme Da‘vâsı ... 244

101-3 ‘Akıl ve Balig Olup Envâl ve Erzâkına Sahip Çıkma Da‘vâsı ... 245

101-5 Çiftci Salayanesi ... 245

101-6 Mülk Satışı ( Bağ ) ... 245

102-1 Mülk Hibesi ( Eşyâ ve Hayvan) ... 246

102-2 Mülk Satışı ( Zarûret-i Deyn İçin Bağ Satma) ... 246

102-3 Mülk Satışı Anlaşmazlığı ... 246

102-4 Oda ve Bağ Tasarrufu Da‘vâsı ... 247

103-1 Salyâne Da‘vâsı ... 247

103-3 Esb-Keşân Da‘vâsı ... 248

103-4 Saman Verme Da‘vâsı ... 248

103-5 Mülk Satşı ( Menzil ) ... 248

104-1 Mülk Satşı ( Bağ ) ... 249

104-2 Nefsini Âhara Tezvîc Da‘vâsı ... 249

104-3 Bağ Satışı Anlaşmazlığı ... 249

104-4 Katl Hüccetidir ... 250

105-1 Mülk Satışı ( Kahve Hâne Harabesi ve Örtme) ... 250

(19)

106-1 Tarla Tasarrufundan Fergât Etme ... 252

106-2 Vasî Ta‘yîni (‘Abdulkâdir) ... 252

106-3 Talâk İddi‘âsı Da‘vâsı ... 252

106-4 Nâmzedden Ayrılma Da‘vâsı ... 252

106-5 Muhâla‘a Da‘vâsı (Fâtıma) ... 253

107-1 Çarşı Hücceti ... 253

107-2 Ölüm Keşfi ( Nehre Düşüp Ölme) ... 254

108-3 İ‘tâk Nâme (Köle Azâdı) ... 255

108-5 Hırsılık Da‘vâsı (Dört Sahtiyan) ... 256

109-1 Zorla Muhâla‘a Edilme İddi‘âsı Da‘vâsı ... 256

109-2 Mehr-i Mü’eccel Da‘vâsı ... 257

109-3 Muhâla‘a Da‘vâsı (Mü’mine) ... 257

109-4 Muhâla‘a Da‘vâsı (Mü’mine) ... 258

110-1 Mülk Satışı ( Bağ ) ... 258

110-2 Menzil Hissesinden Vazgeçme Da‘vâsı ... 258

110-4 Vasî ve Nazır Ta‘yîni ... 259

110-5 Muhallefâtdan Hakkını Alma Da‘vâsı ... 259

111-2 Eşyâ Talebi Da‘vâsı ... 260

111-3 Eski Mahallesine Taşınma Da‘vâsı Şartlı ... 260

112-2 Vasî Ta‘yîni (Mehmed ve ‘Âyşe) ... 261

112-3 Darb ve Yaralama Da‘vâsı ... 261

(20)

112-5 Belgenin Yarısı Çıkmadığı İçin Okunmadı ... 262

113-1 Sû-i Hâl Tesbiti (Zemine) ... 262

113-2 Arâzi Tasarrufu Da‘vâsı ... 263

113-3 Mülk Satışı ( Dükkân ) ... 263

113-4 Bargir Da‘vâsı ... 263

114-1 Borc Da‘vâsı ... 264

114-2 Darb ve Yaralama Da‘vâsı (Desti Kolu ile) ... 264

114-3 Tehârüc Da‘vâsı (Emine) ... 265

114-4 Bâki Kalan Guruşu Alma Da‘vâsı ... 265

114-5 Darb Da‘vâsı ( Yumrukla Darb ) ... 265

115-2 Bina Yapma Da‘vâsı ... 266

115-3 Vâsiyi Hıyâneti Nedeniyle Değiştirme Da‘vâsı ... 266

115-3 Hırsızlık İsnâdı Da‘vâsı (Mehmed) ... 267

116-3 Alacak Da‘vâsında Sulh Olma ... 267

116-4 Talâk Da‘vâsı ... 268

116-5 Bağ ve Tarla Taksîmi ... 268

117-1 Muhallefâtdan Mehr-i Mü’eccel Talebi Da‘vâsı ... 268

117-2 Ra‘iyyet ve Ra‘iyyeti Oğulları Da‘vâsı (Süleymân) ... 269

117-3 Mülk Satışı ( Tarla ve Ceviz Ağacı ) ... 269

117-4 Vasî Ta‘yîni (Fâtma) ... 270

117-5 Zinâ İddi‘âsı Da‘vâsı ... 270

118-1 Mirâs Taksîmi ... 270

118-3 Köle Tasarrufu Da‘vâsı ... 271

119-1 Mülkiyet Anlaşmazlığı (Dükkân) ... 272

119-2 Vekîlden Verilen Emâneti Teslim Alma ... 272

(21)

119-5 Hilâf-ı Şer‘ Akça Alma Da‘vâsı ... 273

120-1 Mülk Satışı (Zarûret-i Deyn İçin Menzil Satma) ... 273

120-2 Vasî Ta‘yîni (Aslan ve Yuşa) ... 274

120-3 Menzil Hücceti ... 274

120-4 Mülk Satışı ( Zemini Vakf Olan Bağ Satışı) ... 274

120-5 Metnin Yarısı Çıkmadığı İçin Okunmadı ... 275

121-1 Mehmed ve ‘Âyşe’nin Nikâh ‘Akdı ... 275

121-3 Mezra‘a Tassarufu Da‘vâsı ... 275

121-4 Zâyi‘ Olan Merkeb Da‘vâsı ... 276

122-1 Darb Da‘vâsı (Değekle Darb) ... 276

122-2 Menzil Da‘vâsı ... 277

122-3 İftirâdan Aklanmak İçin Hüsn-i Hâl Tesbiti (Ahmed) ... 277

122-4 İftirâdan Aklanmak İçin Hüsn-i Hâl Tesbiti (Süleymân) ... 277

122-5 İftirâdan Aklanmak İçin Hüsn-i Hâl Tesbiti (‘Osmân) ... 278

123-1 Mülk Satışı ( Bağ ) ... 278

123-2 Ölüm Keşfi ( Hastalık Sonucu Ölme) ... 278

123-3 Menzil Tasarrufu Da‘vâsı ... 279

123-4 Alacak Da‘vâsı nda Sulh Olma ... 279

123-5 İftirâdan Aklanmak İçin Hüsn-i Hâl Tespiti (İsma‘îl) ... 279

124-1 İftirâdan Aklanmak İçin Hüsn-i Hâl Tespiti (Mevlûd) ... 280

124-2 Mülk Hibesi (Havlu) ... 280

124-4 Muhâla‘a Da‘vâsı (Nesli) ... 281

124-5 İftirâdan Aklanmak İçin Hüsn-i Hâl Tespiti (‘Âlime ve Satı) ... 281

125-1 Resim Da‘vâsı ... 281

125-2 İ‘tâk Nâme (Şartlı Köle Azâdı) ... 281

125-3 Muhallefâtdan Haksız Eşyâ Alma Da‘vâsı ... 282

125-4 Çarşı Yeri Tassurufu Da‘vâsı ... 282

126-1 Hırsızlık Da‘vâsı ( Bakkâl Dükkânı) ... 283

126-2 İftiradan Aklanmak İçin Hüsn-i Hâl Tespiti (Mûsâ) ... 283

126-3 Deyn İddi‘âsı Da‘vâsı ... 283

(22)

126-5 İftiradan Aklanmak İçin Hüsn-i Hâl Tespiti (Ahmed Beşe) ... 284 127-1 Mülk Satışı (Zarûret-i Deyn İçin Bağ Satma) ... 284 127-2 Arz-ı Hâliye Tasarrufu Da‘vâsı ... 285 127-3 Alacak Da‘vâsı ... 285 127-4 Mülk Hibesi (Bağ) ... 285 127-5 Mülk Satışı (Kuyumcu Dükkânı) ... 286 128-1 Mülk Satışı ( Bağ ) ... 286 128-2 Menzil Hibesi Da‘vâsı ... 286 128-3 Vasî Ta‘yîni (Mehmed) ... 287 128-4 Darb Etme Da‘vâsı (Yumrukla Darb) ... 287 128-5 Merkeb Da‘vâsı ... 287 129-1 Tarla Tasarrufu Da‘vâsı ... 287 129-2 Yol Da‘vâsı ... 288 129-3 İçki İçme(Evinde Şurb-ı Hamr Bulundurma) Da‘vâsı ... 288 129-4 Alacak Da‘vâsı (Fâtî) ... 289 130-1 Hilâf-i Şer‘ Akça Da‘vâsında Sulh Olma ... 289 130-2 Altın Zincir Da‘vâsı ... 289 130-3 Tehârüc Da‘vâsı (Fâtıma) ... 290 130-4 Mülk Satışı ( Tarla ) ... 290 130-5 Fârig Olan Vasînin Yerine Yeni VasîTa‘yîni (İbrahîm) ... 291 131-1 Mülk Satışı ( Menzil ) ... 291 131-2 Buğda ve Arpa Alma Da‘vâsı ... 291 131-3 Mülk Satışı ( Menzil ) ... 291 131-4 Hırsızlık Da‘vâsı (Bağ Evi Soyulması) ... 292 131-5 Mülk Satışı ( Menzil ) ... 292 132-1 Alacak Da‘vâsı ... 292 132-2 Tehârüc Da‘vâsı ... 293 132-3 Vasî Ta‘yîni (sagîre Râbi‘a) ... 293 132-4 Bağ Yedirme Da‘vâsı ... 293 132-5 Mülk Satışı ( Menzil ) ... 294 133-1 Tereke Kaydı ... 294 133-2 Esb-Keşân Resmi Talebi Da‘vâsı ... 294 133-3 Mirâs Da‘vâsı ... 295

(23)

134-1 Mülk Satışı ( Menzil ) ... 295 134-2 Mülkiyet Anlaşmazlığı Da‘vâsı (Bağ) ... 296 134-3 Cebren Alınan Akça Da‘vâsında Sulh Olma ... 296 134-4 Mükerrer Kayıd ... 297 135-1 Muhâla‘a Da‘vâsı (‘Ayni) ... 297 135-2 Mülk Satışı ( Havlu ) ... 297 135-3 Haksız Yere Bâd-ı Heva Taleb Etme Da‘vâsı ... 297 135-4 Muhâla‘a Da‘vâsı (Râzıye) ... 298 135-5 Muhâla‘a Da‘vâsı (İsmihân) ... 298 136-1 Mülk Satışı ( Menzil ) ... 298 136-2 Alacak Da‘vâsı ... 299 136-3 Hırsızlık İ‘tirâfı ve Katl İsteme Da‘vâsı ... 299 137-1 Hilâf-ı Şer‘ Akça Alma Da‘vâsında Sulh Olma ... 300 137-2 Hilâf-ı Şer‘ Akça Alma Da‘vâsında Sulh Olma ... 300 137-2 Hilâf-ı Şer‘ Akça Alma Da‘vâsında Sulh Olma ... 301 138-1 Muhâla‘a Da‘vâsı (Ayba) ... 301 138-2 Mirâs Taksîmi Da‘vâsı ... 301 138-3 Mükerrer Kayıt ... 302 138-4 Mülk Satışı ( Bağ Hissesi ) ... 302 139-1 Hüsn-i Hâl Tesbiti (Mustafâ) ... 302 139-2 Hilâf-ı Şer‘ Akça Alma Da‘vâsında Sulh Olma ... 303 139-3 Hilâf-ı Şer‘ Akça Almada Sulh Bedelleri ... 303 140-1 Mülk Satışı ( Bağ ) ... 304 140-2 Mülk Satışı Feshi ... 304 140-3 Nafaka ve Kisve Da‘vâsı ... 304 140-4 Mülk Satışı ( Bağce ve Havlu ) ... 305 140-5 Muhâla‘a Da‘vâsı (Ebûbekir-Emine) ... 305 141-1 Diyet Da‘vâsında Sulh Olma ... 305 141-2 Mülk Satışı ( Bağ ) ... 305 141-3 Mülk Satışı (Tabhâne ve Havlu) ... 306 141-4 Mülk Satışı ( Menzil Hissesi) ... 306 141-5 Ölüm Tespiti Da‘vâsı ... 306 142-1 Vasî Ta‘yîni (Sagîre Mehri) ... 307

(24)

142-2 Mülk Satışı ( Menzil ) ... 307 142-3 Babasından İntikâl Eden Haklarını Teslim Alma ... 307 142-4 Tehârüc Da‘vâsı (‘Âyşe) ... 308 142-5 Vasî Ta‘yîni (Sagîr Ahmed) ... 308 143-1 Mülk Satışı ( Bağ ) ... 308 143-2 Bulunmuş Kısrak Da‘vâsı ... 309 143-3 Nâmzedden Ayrılma Da‘vâsı ... 309 143-4 Mülkiyet Anlaşmazlığı Da‘vâsı ( Bağ ) ... 309 143-5 Cizye Da‘vâsı ... 310 144-1 Mülkiyet Anlaşmazlığı Da‘vâsı ( Bağ ) ... 310 144-2 Mülk Satışı ( Menzil Sehmi ) ... 310 144-3 Kara Kemal Mescidine Mütevelli Ta‘yîni ... 311 144-4 Alacak Da‘vâsı ( Memiş ) ... 311 144-5 Mülk Satışı ( Menzil ) ... 311 144-6 Mülk Satışı ( Menzil ) ... 311 145-1 Mülk Satışı ( Menzil ) ... 312 145-2 Tehârüc Da‘vâsı (‘Âyşe) ... 312 145-3 Muhallefâtdan Eksik Kalan Hakkı İçin Sulh Olma ... 312 145-4 Alacak Da‘vâsı ... 313 145-5 Darb Da‘vâsından Feragat Etme ... 313 146-1 Darb ve Şetm Da‘vâsı (Bıçakla Darb Etme) ... 313 146-2 Mirâs Hisselerini Alma ... 314 146-3 Alacak Da‘vâsından Feragât Etme ... 314 146-4 Mezil Satışı Da‘vâsı ... 314 146-5 Bu Belge Yarım Bıraklıdığı İçin Okunmadı ... 315 147-1 Ölüm Keşfi (Ateş İsâbet Etmesi Sonucu Ölüm) ... 315 147-2 Sâkin Olduğu Eski Karyeye Döndürme Da‘vâsı ... 315 147-3 ‘Abd-ı Abık (Kaçak Köle Yûsuf) Da‘vâsı ... 315 147-4 Darb Da‘vâsı (Taş ile Darb) ... 316 147-5 Borc Da‘vâsı ... 316 248-1 Vakf Olan Dükkân ve Oda İcâresi Da‘vâsı ... 316 148-2 Ölüm Keşfi (Kuyuya Düşüp Ölme) ... 317 148-3 Mülkiyet Anlaşmazlığı Da‘vâsı (Bağ ve Menzil) ... 317

(25)

149-1 Muhallefât Alacağında Sulh Olma ... 318 149-2 Mülkiyet Anlaşmazlığı Da‘vâsı ( Bağ ) ... 318 149-3 Mülkiyet Anlaşmazlığı Da‘vâsı ( Tarla ) ... 318 149-4 Darb ve Şetm Da‘vâsı ( Balta ile Darb ) ... 319 150-1 Muhâla‘a Da‘vâsı (‘Alî-‘Âyşe) ... 319 150-2 Nâmzedlik Da‘vâsı ... 319 150-3 Eve Girme Da‘vâsı ... 320 150-4 Talâk İddi‘ası Da‘vâsı (‘Âyşe-‘Alî) ... 320 150-5 Bu Metin Yarım Bırakıldığı İçin Okunmadı ... 320

(26)

(27)

(28)

T. C.

SELÇUK ÜNİVERSİTESİ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü

Öğ

renci

ni

n

Adı Soyadı Fatma Betül Akbaş

Numarası 124202031009

Ana Bilim / Bilim Dalı Tarih / Yeniçağ Tarihi

Programı Tezli Yüksek Lisans Doktora

Tez Danışmanı Dr. Öğr. Üyesi Ruhi Özcan

Tezin Adı 1670-1671 Tarihleri Arasında Konya’nın Sosyal ve Ekonomik Durumu _{(15 Numaralı Şer‘iye Siciline Göre)}

Özet

Akdeniz coğrafyasında kurulmuş en büyük devletlerden biri olan Osmanlı Devleti, bünyesinde bulunan farklı etnik ve dinî unsurlara rağmen bu coğrafyada 600 yılı aşkın bir süre varlığını korumuştur. Osmanlı Devleti’nin uzun bir süre bu coğrafyada varlığını korumasına yardımcı olan unsurların izleri arşiv belgelerinden sürülebilir. Bu arşiv belgelerinin en başında gelen ve en önemlilerinden biri şer‘iye sicilleridir.

Merkezi hükümetle taşra teşkilatı arasında gerçekleştirilen yazışma suretleri ve mahkeme tutanaklarının kaydedildiği defter olan şer‘iye sicilleri genel, idarî, hukukî ve askerî tarih açısından birçok öneme sahiptir.Sosyal ve iktisadî hayat bakımından da önemli bir yeri olan siciller; ait olduğu bölge hakkında, insanların yaşam tarzları, giyinişleri, kullandıkları eşyalar, yiyecek maddeleri, kadın ve erkeklerin giyim tarzları, o dönemde kullanılan evlerin nitelikleri, aile yaşantısı, toplum içerisinde kadının sahip olduğu konum, ailelerin çocuk sayıları, Müslim-Gayrimüslim ilişkileri, ticarî ve tarımsal hayat gibi birçok konu hakkında da bizlere veri sağlamaktadır.

Bu bağlamda 15 Numaralı Şer‘iye Sicilinin bize sağladığı veriler ışığında bizde, H. 1080-1081 / M. 1670-1671 yılları arasındaki Osmanlı Konya’sının sosyo-ekonomik yapısını ortaya çıkarmayı amaçladık.

(29)

T. C.

SELÇUK ÜNİVERSİTESİ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü

Öğ renci ni n

Adı Soyadı Fatma Betül Akbaş

Numarası 124202031009

Ana Bilim / Bilim Dalı Tarih / Yeniçağ Tarihi

Programı Tezli Yüksek Lisans Doktora

Tez Danışmanı Dr. Öğr. Üyesi Ruhi Özcan

Tezin İngilizce Adı The social and economic state of Konya between 1670 and 1671 ( According to sharia registers numbered 15)

Summary

The Ottoman Empire, one of the largest states in the Mediterranean, maintained its existence in this geography for more than 600 years despite the different ethnic and religious elements within its structure. The traces of the elements that help the Ottoman Empire to maintain its existence in this geography for a long time can be traced through archival documents. One of the most important of these archival documents is the şer‘iye records.

The registers, which are the records of the correspondence transcripts between the central government and the provincial organization, as well as the court minutes, are of great importance in terms of general, administrative, legal and military history. The records, which are important in terms of social and economic life, provide us with data on the region in which it belongs, the lifestyle of people, clothes, items used, food items, clothing styles of men and women, properties of houses used in that period, family life, the position of women in society, the number of children of families, Muslim-non-Muslim relations.

In this context, in the light of the data provided by the Registry No. 15, we aimed to reveal the socio-economic structure of the Ottoman Konya between the years of 1080-1081 / M. 1670-1671.

(30)

Önsöz

Akdeniz coğrafyasında kurulmuş en büyük devletlerden biri olan Osmanlı Devleti, bünyesinde bulunan farklı etnik ve dinî unsurlara rağmen bu coğrafyada 600 yılı aşkın bir süre varlığını korumuştur. Osmanlı Devleti’nin bu coğrafyada bu kadar uzun süre varlığını korumasına yardımcı olan değerlerin izlerini bizler arşiv malzemelerinde sürüyoruz. Bu arşiv malzemelerinin en başında da Şer‘iye sicilleri gelmektedir.

Şer‘iye sicilleri; genel, idarî, hukukî, sosyal, iktisadî ve askerî tarih açısından birçok öneme sahiptir. Öyle ki İnsanların birbirleriyle olan her türlü münasebetlerini ortaya koyması ve içerisinde berât, fermân, mülk satışları, darb, yaralama, küfür, hırsızlık, alacak da‘vâları, mîrâs, vasî, vekîl, kefîl ta‘yînleri, evlenme-boşanma, nafaka bağlanması, köle ve câriye azadı gibi siyasi, ekonomik, sosyal, kültürel ve hukuki hayata dair birçok belge bulundurması bakımından siciller bizlere oldukça zengin bir veri sağlamaktadır.

Bu bağlamda biz de, bu çalışmayla 15 Numaralı Şer‘iye Sicilinin bize sağladığı veriler ışığında H. 1080-1081 / M. 1670-1671 yılları arasındaki Osmanlı Konya’sının sosyo-ekonomik yapısını ortaya çıkarmayı amaçladık.

Araştırmamızın temel kaynağını oluşturan 15 Numaralı Konya Şer’iye Sicili ilk etapta transkripsiyon edilip içerisinde bulunan belgeler sosyal, ekonomik ve hukukî hayatla bağlantıları açısından konularına göre sınıflandırılmıştır. Bu sınıflandırma sonrası araştırmamızın bölümlerini oluşturduk.

Giriş bölümünde, Şer‘iye Sicillerinin tanımı, şekil özellikleri ve önemi hakkında bilgi verdikten sonra Konya Şer‘iye Sicillerine değindik. Daha sonra ana kaynağımızın tanıtımını yapıp araştırmamızın amacını belirtik. En son ise Konya’nın kısa tarihçesine yer verip ana kaynağımızın tarih aralığındaki Osmanlı Devleti hakkında bilgi verdik.

Giriş bölümünü yukarıda bahsettiğimiz şekilde tamamladıktan sonra birinci bölümde; sosyal yapı ve hiyerarşi, Gayr-i Müslimler, aile yapısı, ailenin oluşum ve çözülme evreleri, aile çözülmesi sonrası devreye giren koruyucu müesseseler, toplumda sosyal huzursuzluk yaratan suçlar ve cezalara yer verdik.

İkinci bölümde ise sosyal yaşamda etkin olan düzenleyici kurumlardan olan kadılık müessesi ve Şer‘iye Mahkemelerine yer verdik. Yine bu bölümde Şer‘iye Mahkemesi görevlilerine yer vererek halkın mahkemeye en çok müracaat ettiği konuları irdeledik.

En son oluşturduğumuz bölümde ise halktan alınan vergiler, mülk satışlar, alacak davaları ve vakıfların ekonomik hayattaki yeri gibi ekonomik konuları inceledik.

(31)

Ana kaynağımızdan aldığımız veriler ışığında oluşturduğumuz tüm bölümlerde grafikler, şekiller ve tablolar tasarladık. Tasarladığımız grafik, şekil ve tabloları, “Grafikler ve Tablolar Listesi” başlığı altında bulabilirsiniz. Yine transkripsiyonunu yaptığımız 15 Numaralı Konya Şer’iye Sicilinin tüm metinlerini Ek-1: Metinler başlığı altında bulabilirsiniz. Bu çalışmayı hazırlarken desteğini benden eksik etmeyen sevgili eşim Emrah Akbaş’a, tez konusu araştırmalarımda bana yardımcı olan Prof. Dr. İzzet Sak’a ve engin bilgi ve tecrübesi ile bana danışmanlık yapan saygıdeğer danışmanım Yrd. Doç. Dr. Ruhi Özcan’a teşekkürü borç bilirim.

Fatma Betül Akbaş Konya-2018

(32)

Kısaltmalar

Haz. : Hazırlayan

Kşs : Konya Şer’iye Sicilleri M. : Miladî

s. : Sayfa S. : Sayı C. : Cilt

DİA: Diyanet İslâm Ansiklopedisi H. : Hicrî

SOBE: Sosyal Bilimler Enstitüsü SÜ. : Selçuk Üniversitesi

TDV: Türkiye Diyanet Vakfı TTK: Türk Tarih Kurumu vb.: ve benzeri

vs. : ve sair y.y: Yüzyıl

meb: Milli Eğitim Bakanlığı bkz.: Bakınız

yay.: Yayıncılık.

ed. : Editör

çev. : Çeviren ünv. : Üniversite a.g.e : Adı Geçen Eser a.g.m : Adı Geçen Makale a.g.t : Adı Geçen Tez anş. : Anlaşmazlık

(33)

Grafik ve Tablolar Listesi

Grafikler Sayfa Numarası

Grafik-1: Gayr-ı Müslimlerin Yer Aldığı Davâların Oranı 12

Grafik-2: Gayr-ı Müslimlerin Müslümanlar ve Kendi Aralarında Geçen Davâ Oranları

12

Grafik-3: Defterdeki Eş Durumu Oranları 14

Grafik-4: Defterde Bulunan Ailelerin Çocuk Sayısı Oranları 15

Grafik-5: Talâk ve Muhâla‘a Yolu İle Boşanma Oranları 25

Grafik-6: Nafaka Takdiri Yapılan Davâların Oranı 31

Grafik-7: Hüsn-i Hâl Soruşturmasına Sebep Olan Davâların Oranı 38 Grafik-8: Toplumda Sosyal Huzursuzluk Yaratan Suçların Oranı 40

Grafik-9: Muhallefât ve Tehârüc Da‘vâları 56

Grafik-10: Vasî Tayin Edilen Akrabaların Oranı 58

Grafik-11: Defterde Bulunan Vasî Tayinlerinin Dağılım Oranı 58

Grafik-12: Vekîl Atanan Davaların Oranı 60

Grafik-13: Erkek ve Bayan Vekîl Atama Oranları 60

Grafik-14: 15 Numaralı Defterde Bulunan Kölelerin Milliyet Oranı 64 Grafik-15: 15 Numaralı Defterdeki Hibe Edilen Mülklerin Oranı 67

Grafik-16: 15 Numaralı Defterde Bulunan Hastalık Türleri 69

Grafik-17: 15 Numaralı Defterdeki Vergi Davalarının Dağılım Oranı 77 Grafik-18: 15 Numaralı Defterde Geçen Mülk Satışlarının Oranı 79

Grafik-19: Menzil(Ev) Satış Oranı 80

Grafik-20: Bağ-Bahçe ve Tarla Satış Oranları 82

Tablolar Sayfa Numarası

Tablo-1: Çocuklara En Çok Verilen İsimler 15

Şekil-1: Konya’nın Genel Ev Planı Örneği 16

Tablo-2: Kullanılan Eşyâların Bazıları 17

Tablo-3: Kâdının Uyması Gereken Ahlaki Kurallar 43

Tablo-4: Kâdı Tayîni Şartları 44

Tablo-5: Mevleviyet Dereceleri 45

Tablo-6: 15 Numaralı Defterde Tespit Edilen Nâibler ve Görev Yerleri 48 Tablo-7: 15 Numaralı Defterdeki En Pahalı ve En Ucuz Menzillerin Fiyat Listesi 81 Tablo-8: 15 Numaralı Defterdeki En Pahalı ve En Ucuz Bağların Fiyat Listesi 83 Tablo-9: 15 Numaralı Konya Şer‘iye Sicili’nin Belge Tasnifi 321

(34)

Giriş

A-Şer‘iye Sicilleri

1-Tanımı ve Şekil Özellikleri

Tarih araştırmalarında şüphesiz ki yazılı ve sözlü birçok kaynak bulunmaktadır. Bu kaynaklardan yazılı olanların başını ebette ki şer‘iye sicilleri çekmektedir. Sicil, lügatta kaydetmek, not etmek, karar vermek, okumak, hükmetmek ve zapta geçirmek anlamına gelmektedir. Osmanlı Devleti’nin son yıllarına kadar devam eden şer’îye mahkemelerinde, insanlarla ilgili bütün hukukî olayların, kadıların verdikleri karar suretlerinin ve yargıyı ilgilendiren1 kayıtların toplandığı defterler olan siciller, tarihi bir terim olarak kadıların verdiği ilâm, hüccet gibi vesikaların aynen geçirildiği defter ya da resmî vesikaların kaydedildiği kütük2_{anlamına gelir.}

Mahkeme tutanakları ve merkezi hükümetle taşra teşkilatı arasında gerçekleştirilen yazışmaların suretlerinin kaydedildiği defter olan şer‘iye sicillerine; zaman zaman kadı sicili, kadı defteri, sicillât-ı şer’iye, zabt-ı vekâyi, Osmanlı mahkeme sicilleri veya Osmanlı mahkeme kayıtları şeklinde 3_{isimler verildiği de görülmüştür.}

Şer‘iye sicilleri genelde uzun boylu ve dar enli olarak(15×45 cm. gibi) hazırlanır. Uzun boylu ve dar yapılmasının nedeni olarak kadı, herhangi bir yere gidip da‘vâ görmesi gerektiğinde giyindiği cübbenin cebine defteri koyup götürebilsin diye ifade edilmiştir4. Şer‘iye sicillerinin sayfa sayıları 10 ila 300 arasında değişmekle beraber ortalama 200 sayfa civarındadır. Yine bu sicillerde ortalama 400-500 belge bulunmaktadır.

Şer‘iye sicillerinde kullanılan dile baktığımızda başlangıçta Arapça ve Türkçe karışık iken XVII. yüzyıldan itibaren dil tamamen Türkçeleşmiştir5_{. Ancak vakfiyeler, bazı tereke ve} aile hukukuna ilişkin kayıtlar ve sicilleri tutan kadının göreve başlamasını gösteren kısımlar Arapça kaleme alınmaya devam etmiştir. Bazı defterlerin Rumca yazıldığı da görülmüştür.6 Kullanılan yazı sitilinde en çok ta‘lîk kırması kullanılmasına rağmen zaman zaman rik‘a

1_{Ahmet Akgündüz, Şer‘iye Sicilleri, C.I, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yay., İstanbul 1988, s.17.}

2_{Mehmet Zeki Pakalın, Osmanlı Tarihi Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C. III, MEB Yay., İstanbul 2004, s. 210.}

3_{Fethi Gedikli, “Osmanlı Hukuk Tarihi Kaynağı Olarak Şer’iyye Sicilleri”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, C. III,}

Yeni Türkiye Yay., Ankara 1999, s.506.

4_{İ. Hakkı Uzunçarşılı, “Şer‘i Mahkeme Sicilleri”, Ülkü Halkevleri Mecmuası, C. V, S.29, Ankara 1935, s.366.} 5_{İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Osmanlı Devleti’nin İlmiye Teşkilatı, TTK Yay., Ankara 1988, s. 109.}

(35)

kırması ve divanî gibi yazı sitilleri de kullanılmıştır. Defterin kâğıtları çok sağlam olmasının yanı sıra mürekkepleride parlaklığını muhafaza edecek kadar sağlamdır7_{. Ayrıca kayıt} yapılırken kronolojik sıralamaya her zaman dikkat edilmeyen8_{sicillerin üzerinde görev yapan} kadıların isimleri bulunurdu9_.

2-Önemi

472 yıllık Türk tarihinin, sosyal, siyasi, iktisadı ve hukukî yapılarını yakından10 ilgilendiren Şer‘iye sicilleri insanların birbirleriyle olan her türlü münasebetlerini ortaya koyan en önemli kaynaklardandır. Öyle ki içerisinde kâdılar tarafından verilmiş olan hüccetler, iʻlâmlar, müraseleler ve ma’ruzlar; vakfiye, vekâlet, vesâyet, nafaka, kefâlet, tereke ve taksîm kayıtları; nikâh kayıtları ile talâk davaları; ıtk-nâme, esnâf teftîşi ve narh kaydı ile ilgili kayıtlar yanında devlet merkezinden gönderilmiş olan fermânlar, berâtlar, buyuruldular, tezkereler, temessükler, mektuplar11 ve hatta şeyhülislâm tarafından verilmiş fetvâlar yer almaktadır.

Ait olduğu mahallin iktisadî ve sosyal hayatını yansıtan bu siciller incelenmeden Osmanlı Devleti’nin siyasî, idarî ve sosyal tarihini hakkıyla ortaya koymak mümkün değildir. Bizlerde bundan dolayı Şer‘iye sicillerinin tarihi, hukuki, iktisadi, sosyal, idari ve askeri hayat açısından önemini alt başlıklar altında kısaca vermeye çalıştık.

1-Sicillerin Genel Tarih Açısından Önemi

Mahalli olayları ayrıntılarıyla ortaya koymada sicillerin azımsanmayacak bir önemi vardır. Çünkü tarihi şahsiyetlerin, önemli tarihî olayların, mahalli yer adlarının ve önemli tarihi müesseselerin bütün ayrıntılarıyla tespitinde siciller bizlere önemli bilgiler vermektedir. Bir nevi ait olduğu bölgenin bilgi bankası12_{olan siciller, yerleşim birimlerine ait birçok} konuda bilgi içermektedirler. Ayrıca Şeyhülislamlar, Sadrazamlar ve Kazaskerler gibi devlet adamlarının hayat hikâyelerini ortaya çıkarabilmek içinde sicillere müracaat etmek gerekir. Çünkü sicillerde bu devlet adamlarının hangi tarihte hangi vasıfla nereye tayin edildiği ve nasıl bir devlet hizmeti ifa ettiği13_{mutlaka kaydedilmiştir.}

7_{Uzunçarşılı, “a.g.m.”, s.366.}

8_{Yunus,Uğur, “Şer‘iye Sicilleri”, DİA, C.XXXIX, Türkiye Diyanet Vakfı Yay., İstanbul 2010, s.9.} 9_{Uzunçarşılı, “a.g.m”, s.366.}

10_{Akgündüz, a.g.e., C.I, s. 11.} 11_{Uğur, “a.g.m.”, s.9.} 12_{Uzunçarşılı, “a.g.m.”, s.366.} 13_{Akgündüz, a.g.e., C.I, s. 12.}

(36)

2-Sicillerin Hukuki ve İdari Tarih Açısından Önemi

Şer‘îye sicilleri, Osmanlı Devleti’nin şer‘î şerif denilen İslâm hukukunu ne dereceye kadar uyguladıklarını ve padişahların yasamaya ne kadar müdahale ettiğini14_{bütün açıklığıyla} ortaya çıkarır. Ayrıca Ceza hukuku alanında İslâm hukuku hükümlerini uygulayan Osmanlı Devleti’nin, had cezalarını ve şahsa karşı işlenen cürümlerde İslâmiyet’in öngördüğü cezaları aynen, bunların dışında kalan tazir ve siyaset cezalarını tanzim ile uyguladığını15_sicillerdeki belgelerden yararlanarak öğrenmekteyiz.

İdari hayatta görev alan kişilerin göreve nasıl geldiklerini, yetki ve sorumlulukları Şer’iyle sicillerindeki kayıtlardan öğrendiğimiz gibi kaza, sancak ve eyalet taksimatı, beyler beyiliği, sancakbeyliği, kethüdalık ve voyvodalık gibi idarî; kadılık, nâiblik, muhzırlık, mübaşirlik, bostancı başılık, çavuşluk ve subaşılık gibi adlî müesseselerin hem idarî yapısını, hem de ifa ettikleri fonksiyonları da16_{yine sicillerden öğrenmekteyiz.}

3-Sosyal ve iktisadi Tarih Açısından Önemi

Türk halkının aile yapısı, ticarî ahlakı ve benzeri sosyal yapıyı ilgilendiren meselelerde de, sicillerin aydınlatıcı rolü büyüktür. Sicillerde günlük yaşamla ilgili doğrudan bilgi veren kayıtlar bulunmamasına rağmen mahkeme kayıtlarına yansıyan çeşitli davalardan sosyal yaşamla ilgili ipuçlar çıkarılabilir. Mahkeme kayıtlarına yansıyan davalardan; insanların, yaşam tarzları, kullandıkları evlerin nitelikleri, giyinişlerini, yiyecek maddeleri, aile yaşantısı, toplum içerisinde kadının sahip olduğu yer, ailelerin çocuk sayıları vb. birçok konuyu öğrenebiliriz. Müslim-Gayrimüslim ilişkilerini, ticarî, sanayi ve tarımsal hayat, paranın alım gücü, eşyaların ekonomik değerleri, yıllar içerisinde paranın değerinin nasıl bir seyir izlediği gibi daha birçok konuda bilgilere de ulaşmak mümkündür.

Türk halkının hayat ve geçim tarzını, ticari hayatını makro ve mikro iktisadi yapısını iktisat tarihçileri, sicilleri incelemeden analiz edemezler. Sicil defterleri içerisinde yer alan kayıt türlerinden özellikle vergi, narh, mirâs, tereke, alış-satış, borç, evlenme (mehir) ve boşanma (muhâla‘a) ilâm ve hüccetler iktisat tarihi açısından en önemli kayıtlardır. Bunun yanı sıra merkezden gelen emirler, şikâyet ve arzlara cevaplarda bize iktisat tarihi açısından son derece önemli ipuçları vermektedir. Ayrıca Anadolu’da mevcut olan sanat ve meslek çeşitleri, halktan toplanan vergiler, devletin memurlarına ödediği tahsilatlar, para arzı ve

14_{Uğur, “a.g.m.”, s.10.} 15_{Akgündüz, a.g.e., C.I, s. 13.} 16_{Akgündüz, a.g.e., C.I, s. 16.}

(37)

çeşitleri ancak şer‘iye sicillerindeki kayıtlardan öğrenilebilir17_{. Halkın ziraat, hayvancılık,} sanayi gibi alanlardaki sıkıntılarını, vergileri ödemede çekitiği sıkıntılarını ve bölgedeki fiyatların seyri, gümrük vergisi ve gümrük vergisinin önemini18_{yine bu sicillerdeki} kayıtlardan öğrenebiliriz.

4-Sicillerin Askeri Tarih Açısından Önemi

Kadı sicillerinin bir diğer özelliği de harp tarihi ve askerî konularla ilgili ayrıntılı veriler içermesidir. Osmanlı ordusu, sefere çıktığında, hem Anadolu’ya hem de Rumeli’ye ait muhtelif konak yerlerinde, asker, erzak ve benzeri ihtiyaçlarını tedarik etme yoluna gitmiştir. Savaş yapılmadan önce, sefer hazırlıklarına dair; beylerbeyi ve sancak beylerine yazılı emirler gönderildiği gibi, ordunun ihtiyacı olan gıda maddeleri, gemi, at, kürekçi, araba, cephane ve benzeri ihtiyaçların karşılanması amacıyla kadılara da yazılı emirler gönderilirdi. Gönderilen bu yazılı emirlerin içinde, savaşın kime ve hangi sebeple açıldığıizah edilir ve konuyla ilgili şeyhülislâm fetvası hatırlatılarak halkın savaşın zaruretine19_{inanmaları temin edilirdi.} Yukarda yazılan sebeplerden ötürü Kadı sicilleri; askeri hareketlerin bütün ayrıntılarıyla aydınlatması, ordu teşkilatını ve durumunu göstermesi bakımından, vakanüvislerde ve diğer kaynaklarda rastlanmayan20 birçok ayrıntıya sahiptir.

Görüldüğü üzere şer’iye sicilleri, genel, idarî, hukukî, sosyal iktisadî ve askerî tarih açısından bizleri aydınlatacak birçok veriye sahiptir.

3-Konya Şer‘iye Sicilleri

Ankara Milli Kütüphane’sine taşınma kararına kadar Konya şer’iye sicilleri, Mevlana Müzesi’nde bulunmaktaydı. Bu karardan sonra Mevlana Müzesi tarafından birer nüsha fotokopisi çekilen,21 Konya şer’iye sicillerinin fotokopi nüshaları halen Selçuk Üniversitesi Merkez Kütüphanesi Bodrum Kat Tez Salonu’nda mevcuttur.

Ankara Milli Kütüphane’sine taşınan bu sicillerin sayfa sayıları birbirinden farklı olup toplam sicil sayısı 351 adettir. Bu sicillerin 151 tanesi Konya’ya ait olmakla beraber 52’si Karaman’a, 35’i Isparta’ya, 32’si Burdur’a, 11’i Uluborlu’ya, 7’si Akşehir’e, 18’i Beyşehir’e, 11’i Bozkır’a, 12’si Ilgın’a 1’i Hadim’e, 12’si Seydişehir’e aittir22_.

17_{Mehmet Ali Güven, 33 Numaralı Konya Şer‘îye Sicili (Değerlendirme ve Transkripsiyon), SOSBE, (Yayınlanmamış}

Yüksek Lisans Tezi), Konya 2006, s.5.

18_{Güven, a.g.t., s.5.}

19_{Akgündüz, a.g.e., C.I, s.17.} 20_{Akgündüz, a.g.e., C.I, s. 16.}

21_{İzzet, Sak, 10 Numaralı Konya Şer’iye Sicili (1070-1071 / 1659-1661) (Transkripsiyon), Selçuk Ünv. Türkiyat}

Araştırmaları Enstitüsü Yay., Konya 2003, s.XXX.

(38)

Konya’ya ait en eski tarihli sicil 1 (1-D9) numaralı kadı sicilidir. Bu sicil Kanunî dönemine ait olup 970-971/ 1562-64 tarihlerini23 ihtiva etmektedir.

B-Kaynak Tanıtımı Kullanılan Yöntemler ve Araştırmanın Amacı

1-Kaynak Tanıtımı ve Kullanılan Yöntemler

Bu çalışmamızda birçok kaynaktan yararlanılmıştır. Ancak H. 1080-1081 / M. 1670-1671 yıllarını ihtiva iden 15 Numaralı Konya Şer‘iye Sicili çalışmamızın ana kaynağını oluşturmuştur. Selçuk Üniversitesi Merkez Kütüphanesi’nde bulunan fotokopisinden faydalanarak çevirisini yaptığımız 15 Numaralı Konya Şer‘iye Sicili içerisinde birçok belge mevcuttur. Ağırlıklı olarak mülk satışları, darb, yaralama, küfür, hırsızlık ve alacak da‘vâları, mîrâs, vasî, vekîl ve kefîl ta‘yînleri, evlenme-boşanma, nafaka bağlanması gibi belgeler bulunmaktadır.

Ana kaynağımız olan 15 Numaralı Konya Şer‘iye Sicili yüz elli sayfadan oluşmaktadır. Kayıtlar birinci sayfadan başlayıp yüz ellinci sayfaya kadar devam etmektedir. Sicilde sekiz adet mükerrer kayıt bulunmakla beraber darb olan, yarım bırakılmış, silik ve yazıları birbirine geçmiş kayıtlarda mevcuttur. Kâtip’in yazısı oldukça karışık ve kötüdür. Ayrıca sicilin iyi muhafaza edilmemesinden(ıslanmasından) mütevellit sayfa başında bulunan belgelerin dış kısımlarının yazılarında bozulma ve mürekkeplerinde dağılmalar meydana gelmiştir. Bu durum belgeleri çevirirken bizleri bir hayli zorlamıştır. İncelenen sicilin hemen hemen her sayfasında ortalama beş belge mevcutken en fazla yedi en az bir belge olduğu görülmüştür.

Kullandığımız yönteme gelirsek, H. 1080-1081 / M. 1670-1671 yıllarını ihtiva eden ana kaynağımızın içerisinde bulunan belgeleri tarih metoduna uygun şekilde kullanarak çıkarımlarda bulunma ve yorumlama yöntemini izledik. Bir başka tabirle 15 Numaralı Konya Şer‘iye Sicili’nde bulunan belgeleri, oluşturduğumuz konu başlıkları altında değerlendirmeye24 tabii tutup çeşitli yorumlamalarda bulunduk.

Yukarıda bahsettiğimiz gibi bu belgelerin ana kaynağını 15 Numaralı Konya Şer‘iye Sicili oluşturup bu belgelerin tümüne araştırmamızın ek-1: metinler kısmında bulabilirsiniz. Ancak burada şu noktaları hatırlatmakta fayda var. Sicil baştan sona okunarak transkripsiyonu yapıldıktan sonra yukarıda da bahis ettiğimiz üzere Kâtip’in yazısının karışık ve kötü olması

23_{Sak, a.g.e., s.XXX;}

(39)

ve sicilin iyi muhafaza edilmemesinden dolayı mürekkebi akmış yerler (silik) şeklinde, okuyamadığımız yerleri (….) şeklinde, okunuşunda şüphe duyulan yerleri (?), şeklinde, boş bırakılmış yerler (boş) şeklinde gösterildi. Yine transkripsiyonda belgelere verdiğimiz numaralar orijinal olmayıp tarafımızdan kolaylık olsun diye, ilk sayfadan itibaren 1–1, 1–2, 1–3,1-4 şeklinde verilmiştir. Ayrıca belgelerin hicrî tarihleri miladi tarihe çevrilmiştir.

2-Araştırmanın Amacı

Akdeniz coğrafyasında kurulmuş en büyük devletlerden biri olan Osmanlı Devleti, bünyesinde bulunan farklı etnik ve dinî unsurlara rağmen bu coğrafyada 600 yılı aşkın bir süre varlığını korumuştur. Osmanlı Devleti’nin bu coğrafyada bu kadar uzun süre varlığını korumasına yardımcı olan unsurların izlerini bizler arşiv malzemelerinde sürüyoruz. Tabii ki bu unsurların izini sürdüğümüz arşiv malzemelerinin en başında Şer‘iye sicilleri gelmektedir.

İnsanların birbirleriyle olan her türlü münasebetlerini ortaya koyan ve içerisinde berât, fermân, mülk satışları, darb, yaralama, küfür, hırsızlık, alacak da‘vâları, mîrâs, vasî, vekîl, kefîl ta‘yînleri, evlenme-boşanma, nafaka bağlanması, köle ve câriye azadı gibi birçok belge bulunduran Şer‘iye sicilleri, bizlere oldukça zengin bir veri kaynağı sunmaktadır.

Bu bağlamda biz de bu çalışmayla 15 Numaralı Şer‘iye Sicilinin bize sağladığı veriler ışığında H. 1080-1081 / M. 1670-1671 yılları arasındaki Osmanlı Konya’sının sosyo-ekonomik yapısını ortaya çıkarmayı amaçladık. Başka bir ifade ile bu çalışmanın amacı, Eski çağlardan beri önemini koruyan ticaret yolları üzerinde bulunan ve İç Anadolu bölgesinin önemli bir yerleşim merkezi olan Konya’nın; sosyal, ekonomik, hukukî, idarî ve kültürel yapısını 15 Numaralı Şer‘iye Sicili kayıtlarından yola çıkarak ortaya çıkarmaktır. Ayrıca Konya özelinde Osmanlı insanının ve toplumunun gündelik yaşamına ışık tutmaktır.

C-1670-1671 Yıllarında Osmanlı Devleti

Osmanlı Devleti, 17. Yüzyılda çok geniş sınırlara ulaştı. Öyle ki Kuzey Afrika ve Habeşistan’dan Mora ve Dalmaçya’ya, Balkan yarımadası dâhil olmak üzere Polanya’nın güneyinden Kafkasya’ya kadar Osmanlı Devleti’nin kontrol ve denetimi altında idi.

17. yüzyılda Osmanlı Devleti’nin bu kadar geniş sınırlara sahip olması onu güçlü kılmadı. Zira bu dönemde kendi bünyesinde bazı iç karışıklıklar meydana gelmeye başlamışdı. Bu iç karışıklıklar devlet düzeninde bozulmalara sebebiyet verdi. Yine bu yüzyılda gerek bu iç karışıklıklar gerekse devlet yönetiminin; ordu, donanma, maliyenin ve

(40)

eğitim sistemimin bozulması sonucu Osmanlı Devleti duraklama sürecine girdi. Devletin önemli mevkilerine basiretsiz ve liyakatsiz kişilerin getirilmesi, Avrupa’daki gelişmelerin takip edilememesi sonucu bu sürec hızlanmıştır.

İncelediğimiz defterin (1087-1088 / 1676-1677) döneminde Osmanlı Devleti tahtında “Avcı Mehmed” lakabını taşıyan IV. Mehmed’in bulunduğunu görmekteyiz. Padişah İbrahim’in, Hatice Turhan Sultan’dan olma oğlu olan IV. Mehmed, biraz önce yukarıda da ifade ettiğimiz üzere “Avcı” lakabıyla anılırdı. Bunun nedeni ava olan tutkusudur25_{. Yedi} yaşında iken (18 Receb 1058’de) Osmanlı tahtına çıkıp padişah olan IV. Mehmed; yaşının küçüklüğü nedeniyle sahip olduğu iktidar gücü, saltanatının ilk sekiz yılında büyük annesi Kösem Sultan, annesi Hatice Turhan Sultan ve bunların taraftarları arasında paylaşıldı26. Öyle ki ülke, taraftarları arasındaki bu gücü elde etme savaşında karışıklıklar içinde kaldı. Osmanlı Devleti tarihinin çok kritik bir döneminde tahta çıkan ancak etkili bir padişah olamayan IV. Mehmed’in, ava aşırı düşkün olması ve yönetimle ilgili ilgisiz tavırlarda bulunmasında çok küçük yaşta tahta çıkmasının rolü olduğu söylenmektedir.

Küçük yaşta tahta çıkması sebebiyle iyi bir eğitim alamayan IV. Mehmed, çevresindeki basiretsiz ve liyakatsiz saray ağalarından oluşan iktidar ortaklarının etkisiyle sarayın dar çevresi27 dışına çıkamamıştır. Padişahlığının büyük kısmını Edirne’de geçiren IV. Mehmed döneminde, en önemli siyasi olay 1683 yılındaki Viyana bozgunudur. Sadrazam Merzifonlu Kara Mustafa Paşa’nın Viyana’yı alma çabası sonuçsuz kalınca, devlet uzun yıllar sürecek bir savaş sürecine girmiştir. Devletin bu zor yıllarında dahi av merakından vazgeçmeyen IV. Mehmed için de artık sonun başlangıcı olacak yıllar başlamıştır.

D-Konya’nın Kısa Tarihçesi

Yer küre üzerinde 38 derece kuzey enlemi ve 32 derece doğu boylamında yer alıp, kuzeyinde ve güneyinde doğu batı istikametlerinde uzanan sıra dağlar nedeniyle denizle olan bağlantısı kesilen ve bu özelliğiyle tam bir kapalı havza28_{niteliğinde olan Konya,} Anadolu’nun ortasında kurulmuş olup insanlık tarihinin en eski yerleşim yerlerinin ve birçok medeniyetin izini taşımaktadır. İlkbaharda dağlardan inen suların da etkisiyle etrafı yemyeşil

25_{Osmanlı Ansiklopedisi, C.IV, Bekir Şahin(Genel Yayın Yönetmeni), İz Yayıncılık, İstanbul 1996, s.108.} 26_{Abdülkadir Özcan, “IV. Mehmet” DİA, C.XXVIII, Türkiye Diyanet Vakfı Yay., Ankara 2003, s. 417.} 27_{Özcan, “a.g.m.”, s. 417.}