Süleyman SÖNMEZ
Balýkesir Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi Coðrafya Bölümü, BALIKESÝR
Sahasýnda Vejetasyonun Süksesyonel
Deðiþimi ve Floristik Gözlemler
15, 57, 17-28 2005 Ekoloji
Özet
Balýkesir þehrinin batý kenarýnda bulunan Kurtçalý Tepe (485 m), bitki örtüsü üzerindeki negatif ve pozitif yönlü beþeri etkilerle, doðal þartlarýn bunlara karþý tepkilerinin kýsa bir zaman dilimi içinde izlenebildiði bir mekân olmasý, bitki coðrafyasý bakýmýndan bazý ilginç sonuçlar ortaya çýkarmaktadýr. Klimatik ve floristik analizlere göre yarý-nemli meþe ormanlarý (Quercus) olmasý gereken vejetasyon, beþeri etkilerle çalý formasyonu haline dönüþmüþtür. Bu aþamada baþlayan aðaçlandýrma ve koruma faaliyetleri mekân vejetasyonunun rejenerasyonuna yol açmaya baþlamýþtýr. Bu süreç, topluluk ve tür zenginleþmesi halinde kendini göstermiþtir. Makalede halihazýr bitki örtüsü önce aðaç, çalý ve ot topluluklarý olarak formasyon gruplarý halinde ele alýnmýþ ve bu gruplarýn karakteristik türleri üzerine dikkat çekilmiþtir. Otsu türlerde ise ayrýntýya gidilerek bir takým hayat formu tipleri (terofit, geofit, hemikriptofit gibi) ayýrt edilmiþtir. Saptanan 165 vasküler türün (43 familya içine daðýlmýþ olan 7 aðaç, 23 çalý, 135 ot türü) yaný sýra, örtü manzarasýndaki deðiþimler tepenin bitki örtüsü ilginçliðini daha da arttýrmaktadýr. Tür listesinin, alanlarýn, hayat formlarýnýn ve vejetasyon devrelerinin bir tablo halinde verilmiþ olduðu makalenin amacý tepenin bitki örtüsünde kýsa zaman zarfýnda meydana gelmiþ olan her iki yönlü deðiþimi gözler önüne sermek, saptanan türlere ve floristik zenginliðe dikkati çekmektir. Bu saha gelecekte de korunmalý ve þehir sakinleri için doðal bir laboratuar olarak kullanýlmalýdýr.
Anahtar Kelimeler: Aðaçlandýrma, Balýkesir, floristik gözlem, süksesyon. Floristic Observations on the Successional Change of the
Vegetation at Kurtcali Hill Reforestation Area, Balikesir. Abstract
This study deals with Kurtçali hill (485 m) which is located to the western edge of the city of Balikesir urban area. Interesting observations can be done on the research area since a number of positive and negative human impacts and natural response to these impacts can be detected in a short time span. If the human impact had not been present, the natural vegetation would have been sub-humid oak (Quercus) forest. However, long-persisted anthropogenic factors turned the natural vegetation into bush formation. Nature protection and afforesting efforts by the government agencies regenerated the vegetation cover. As a result, the local vegetation groups and species have enriched in the area. This article deals with the vegetation formation of the area as tree, bush, and herbs and pays particular emphasis on the characteristic species of these broad groups. Some life form types were determined for herbaceous species (therophyt, geophyt, hemicryptophyt etc.). In such a small area 165 species belonging to 43 families (7 tree, 23 bush and 135 herbal species) were determined. Beside this diversity, changes in the vegetation cover in a short period of time make the area interesting. The article presents lists of species with their distribution areas, life forms and vegetation periods. The research hopes to demonstrate the positive and negative vegetation cover changes in such a short time period and pay attention to determined species and richness. It is suggested that this area should be preserved and used as a natural laboratory for city residents.
Keywords: Balikesir, floristic observation, reforestation, succession.
GÝRÝÞ
Balýkesir þehir merkezinin batý kenarýnda yer alan Kurtçalý tepe (485 m), yamaçlarý eðimli, üstü düzlükler halinde olan bir andezit kütlesidir (Þekil 1). Yoðun diyaklazlarla katedilmiþ olan bu kayaçlar irili ufaklý bloklara ayrýlmýþ, bu durum zeminin
porozitesine ve toprak özelliklerine etki etmiþtir (Atalay 1982, Mater 1998). Kireçsiz kahverengi olarak nitelenen toprak örtüsünün kalýnlýðý düzlüklerde 1 m, yamaçlarda 50 cm kadardýr. Teks-tür olarak kumlu-killi karaktere sahip olan topraklar, reaksiyon olarak zayýf asit ile zayýf alkalen arasýnda
deðiþiklik gösterir (Anonymous 1972, 1985). Teks-tür özellikleri dikkate alýnarak aðaçlandýrmalar yapý-lýrken fýstýk çamlarýna (Pinus pinea L.) aðýrlýk veril-miþtir (Günal 1997). Diðer bir pedolojik özellik de kayaçlarýn yüzeylediði topraksýz kesimlere çok sýk rastlanýlmasýdýr.
Akdeniz iklim þartlarýnýn ana çizgilerini koru-duðu bir bölge içinde yer alan tepede, buna baðlý olarak kýþlar oldukça ýlýman (en soðuk ay Ocak 4,9°C), yazlar ise sýcak geçer (en sýcak ay Temmuz 24,5°C), (Tablo 1, Þekil 2). Yýllýk yaðýþýn 592 mm kadar olduðu sahada, Haziran baþlarýndan Ekim sonlarýna kadar süregelen yaklaþýk 5 aylýk bir yarý kurak ve kurak periyodun varlýðý dikkat çeker (Taðýl 2004). Asýl Akdeniz iklimine göre hayli farklýlaþmýþ olan bu iklim tipi Marmara iklimi olarak da adlan-dýrýlýr (Erinç 1969).
Kenti ilgilendiren "yeþil kuþak" projesi çerçe-vesinde aðaçlandýrýlmýþ olan alanlarýn bir bölümünü teþkil eden tepede söz konusu proje çerçevesinde bu faaliyetlere ilk kez 1985 yýlýnda baþlanýlmýþtýr (Anonymous 1985). Aðaçlandýrýlmadan önce saha, uzun zamandan beri çeþitli sebeplerle yapýlan aðaç kesimleri ve küçükbaþ hayvancýlýk faaliyetleri ne-deniyle, orman örtüsünün hemen hemen tama-miyle tahrip edilmiþ olduðu bir mekân durumun-daydý. Karaçalý (Paliurus spina-christi Mill.) ve mazý meþesi (Quercus infectoria Oliv.) birliklerinin oluþtur-muþ bulunduðu, arada bazý boþluklar da ihtiva eden degrade bir çalý vejetasyonu ile kaplýydý.
Rapora göre 269 hektarlýk bir alanýn 42 ha'ýna
fýstýk çamý (P. pinea), 49 ha'ýna kýzýlçam (Pinus brutia Ten.), 86 ha'ýna sedir (Cedrus libani Loud.), 52 ha'ýna servi (Cupressus sempervirens L. var. horizontalis (Mil-ler) Aiton), 9 ha'ýna yalancý akasya (Accacia
pseudoac-cacia L.) ve 31 ha'ýna da ceviz (Juglans regia L.)
fidan-larý dikilmiþtir (Anonymous 1985). Arazide yapýlan gözlemler aðaçlandýrma alanýndaki hâlihazýr tür-lerin, raporda planlanan türler ile tamý tamýna uyuþ-madýðýný göstermektedir. Mesela raporda bulunma-yan bir tür olan karaçamýn (Pinus nigra Arnold) bir aðaçlandýrma türü olarak 40 ha'lýk bir alanda varlýðý saptanýrken, yalancý akasya ve ceviz aðaçlandýrma-larýna hiçbir yerde rastlanmamýþtýr (Þekil 1). Bu durum muhtemelen daha sonraki bir aþamada proje için seçilen türlerde küçük bir deðiþiklik yapma gereksiniminden doðmuþ olabilir.
Çalýþmalar tamamlandýktan sonra saha, proje raporunda önerildiði gibi dikenli tellerle çevrilerek ve bir bekçi görevlendirilmek suretiyle her türlü zarar verici unsura karþý koruma altýna alýnmýþtýr. Bu koruma 10 yýl kadar devam etmiþtir. Bu süre zar-fýnda sahada avcýlýk, piknik yapmak, hayvan otlat-mak, kesim yapmak gibi faaliyetler kesinlikle yasak-lanmýþtýr. Sahada yapýlan gözlemler, bunun bir sonucu olarak, doðanýn hýzla kendini yenilediðini göstermektedir. Çalý formunda olan meþeler, boy atýp aðaç haline dönüþürken, ot örtüsü de bir yandan zemini sýk ve kesintisiz bir örtü halinde örtmeye, di-ðer yandan da tür bakýmýndan zenginleþmeye baþ-lamýþtýr. Buna baðlý olarak kuþ türleri, bilhassa kaya kekliði (Alectoris graeca Meisner) popülasyonlarý baþta
olmak üzere her sýnýf faunanýn da sahaya geri gel-meye baþladýðý ve böylece bitki örtüsündeki prog-resif yönde deðiþimin faunanýn geliþimine de yan-sýdýðý görülmüþtür.
Koruma döneminin son bulmasýndan itibaren saha her türlü tahrip edici faaliyete açýk duruma gel-miþtir. Tel örgüler sökülmüþ, isteyen istediði zaman sahaya girmiþ, piknik yapmýþ, avlanmýþ, geliþigüzel kesimler yapmýþ ve hepsinden önemlisi saha yoðun bir hayvancýlýk faaliyetine sahne olmuþtur. Bitki örtüsünün pozitif yöndeki geliþimi önce duraklamýþ ve daha sonra süreç negatif yönde çalýþmaya baþla-mýþtýr. Aðaçlandýrma iþlemleriyle dikilen fidanlar önce saðlýklý bir geliþme göstermiþler, boy atmýþlar ve sahada tutunmuþlardýr. Fakat yukarda söz edilen beþeri müdahalelerle ot ve çalý örtüsü zayýflarken erozyon canlanmýþ, faunanýn gitgide hem tür hem de popülasyon olarak azalmasýna baðlý olarak, kurul-maya baþlayan ekolojik denge tekrar bozulmuþtur. Bu olumsuz þartlarýn bugün kýsmen orman halini almýþ olan topluluklara da yansýdýðý görülmüþtür. Gerçekten de sedir ve fýstýk çamý dýþýndaki türlerden oluþturulmuþ olan topluluklar sürekli bir gerileme içinde olup ortadan kalkmaya yüz tutmuþlardýr. Karaçam aðaçlandýrmalarý bu durumu kanýtlayan en çarpýcý örneklerdir. 40 ha alana dikilen fidanlarýn yaklaþýk %80 kadarý kurumuþtur. Kritik bir durumda hayatlarýný devam ettirmekte olan kýzýlçamlarýn tersine, sedir ve fýstýk çamlarý en iyi tutunmuþ türler olup, topluluktaki fertlerinin boylarý 10 m'yi aþarak orman manzarasýný kazanmýþlardýr. Aðaçlandýrma sahasýndaki topluluklara hayvancýlýk faaliyetleri kadar ve hatta zaman zaman onlardan daha fazla zarar veren bir etken de çam kese böcekleridir (Thaumetopoea phityocampa Denis & Schiffermiller). Bozulan ekolojik dengenin bir ürünü olan bu canlýlar, karaçam ve kýzýlçamlarýn pek çoðunu kurut-muþlardýr. Bunlarýn bazý yýllarda adeta bir fitopa-tolojik felaket düzeyinde zarar verdiði gözlenmiþtir. Bu arada dikkati çeken bir durum, yapraklý türlerin koniferler arasýnda hýzla geliþmekte olduðudur. Müdahaleler olmadýðý takdirde yakýn bir projek-siyonda aðaçlandýrma sahasýnýn, doðal topluluk olan yapraklý ormanlara (Quercus) dönüþeceði anlaþýlmak-tadýr.
Amacý sahanýn doðal ve yapay vejetasyonunu, bu vejetasyonun süksesyonel geliþimini ekolojik özel-liklerini, tür zenginliðini gözler önüne sermek ve tanýtmak, oluþturulan ormanýn sorunlarýna dikkat çekerek çözüm önerileri de ortaya koymak olan
çalýþmada takip edilen yöntem aþaðýda açýklanmýþtýr.
MATERYAL VE METOT
Araþtýrma sahasý, 1989'dan bu yana sürekli olarak gözlenmiþtir. Türlerin geliþme sürecini izlemek amacýyla gözlemler, hem yýlýn bütün aylarýný hem de 15 yýllýk uzun bir periyodu kapsayacak þekilde yapýl-mýþtýr. Bu sýrada notlar tutulmuþ, þekiller çizilmiþ, fotoðraflar çekilmiþ ve mevcut olan hemen hemen bütün vasküler türler hakkýnda fauna da dikkate alýnarak ayrýntýlý bilgiler elde edinilmeye çalýþýl-mýþtýr. Güney Marmara Bölümü içinde yer alan in-celeme alanýnýn bitki örtüsü deðerlendirilirken, da-ha önceki yýllarda yapýlan ve bölümü ilgilendiren çalýþmalar olan Sönmez (1991, 1996, 2001) ve Gün-gördü (1993, 1999)'nün çalýþmalarýndan faydalanýl-mýþtýr. Davis (1965-1988) grid sistemine göre B1 ka-resi içinde yer alan sahanýn tür listesi teþkil edilirken Baytop (1977), Dönmez (1985), Davis (1965-2000), Atalay (1994), Baytop (1994) gibi yazarlarýn eserleri sürekli göz önüne alýnmýþtýr. Baþvurulan diðer araþtýrmalar Tuzlacý (1981), Özen ve ark. (1999), ge-nel ve özel içerikli, ilgili bir kýsým literatür Zhu-kovsky (1951), Rytz (1966, 1973, 1974, 1975, 1981), Schmeil (1975), Zehm (2004) kaynaklar kýsmýnda belirtilmiþtir. Sahanýn ekolojik þartlarý hem daha önce yapýlmýþ olan çalýþmalardan, hem proje raporundan, hem de büyük ölçüde bizzat arazide gerçekleþtirilen gözlemlerle ortaya konulmaya çalýþýlmýþtýr. 1/25 000 ölçekli topoðrafya haritasýndan ve proje raporuna ekli proje planýndan ve gözlem-lerden faydalanýlarak, aðaçlandýrýlan türler bazýnda bir bitki örtüsü haritasý oluþturulmuþtur (Þekil 1).
Araþtýrmanýn takdiminde ilk planda doðal vejetasyon formasyonlarý üzerinde durulmuþtur. Mevcut türler önce aðaç, çalý, ot þeklinde formasyon gruplarýna ayrýlarak ele alýnmýþ, daha sonra da önemli türlerin ekolojik özellikleri ve habitatlarý hakkýnda bilgi verilmek istenmiþtir. Araþtýrmanýn amacý floristik keþiften ziyade mevcut türlerin tanýtýmý ve vejetasyonun süksesyonel geliþimi ol-makla beraber, türlere taksonomik bakýþ açýsýyla da yaklaþýlmaya çalýþýlmýþtýr. Çalýþmanýn bütün aðýrlýk noktalarýný ifade edebilecek bir tablo oluþturularak doðal türlerin tipolojik, ekolojik ve floristik özel-liklerinin bir bakýþta ve derli toplu gösterilmesine gayret edilmiþ ve alfabetik olarak verilmiþtir (Tablo 2). Sonuç olarak bu makalenin, rekreasyonel bir mekân, bir kentsel yeþil alan amacýyla tesis edildiði ifade edilen sahanýn, süksesyonel geliþim, ekolojik ortam, tür ve tür özellikleri açýsýndan tanýtýlmasýna,
bütün bu özelliklerinin üzerine dikkat çekilmesine ve korunmasýna bir katký saðlayacaðý düþünül-müþtür.
BULGULAR VE TARTIÞMA Vejetasyon Formasyonlarý
1-Aðaç Topluluklarý
Sahada varlýðýný koruyan küçük bir meþe korusu, muhtemelen tahribattan önceki bitki topluluðundan kalma bir bakiye olmalýdýr. Burada, boylarý 10 m'yi biraz geçen ve çaplarý 20-25 cm kadar olan meþelere tesadüf edilmiþtir. Korunun bulunduðu ortam kü-çük bir kabul havzasýnýn kuzeydoðu yamacýdýr. Top-luluðu oluþturan meþe türü mazý meþesidir (Q.
infectoria). Hâlbuki bu tür hâlihazýrda sahadaki çalý
topluluðunun dominant elemanlarýndan biridir. Meþe korusu, klimaks örtünün meþe ormanlarý ola-bileceðini akla getirmektedir (Mayer 1984). Ancak bu orman nemcil olmayan fakat kuraklýða dayanýklý mazý meþesi (Q. infectoria), saçlý meþe (Q. cerris) ve tüylü meþe (Q. pubescens) gibi meþe türlerinden olu-þan bir orman olmalýdýr. Kimatik þartlar buna elve-riþlidir (Tablo 1, Þekil 2). Saçlý, tüylü ve sapsýz meþe-lere (Q. petraea) çalý formunda ve münferit olarak rastlanýlmýþtýr. Ýlginç bir durum, söz konusu kabul havzasýnda, koruluða yakýn bir noktada 15-20 genç aðaçtan oluþan ve yeni geliþmekte olan küçük bir palamut meþesi (Q. ithaburensis subsp. macrolepis) bir-liðinin mevcudiyetidir (Yaltýrýk 1984). Bu topluluk aðaçlandýrma yapýlýp saha koruma altýna alýndýktan sonra ortaya çýkmýþtýr.
2-Çalý Topluluklarý
Aðaçlandýrma baþladýðýnda sahanýn doðal bitki örtüsünü çalý topluluklarý oluþturuyordu. Bunlar yoðun bir örtü olmaktan daha çok arada boþluklarýn
da bulunduðu, dominant türlerini ise karaçalýlar (P.
spina-christi) ve mazý meþelerinin (Q. infectoria) teþkil
ettiði bir formasyon halindeydi. Önceleri mera ola-rak kullanýla gelen sahanýn, aþýrý otlatmaya maruz kaldýðý mevcut türlerin analizinden anlaþýlmaktadýr (Birand 1996, Atalay 2004). Gerçekten de çalý toplu-luðunu oluþturan türlerin çoðunlukla dikenli türler olmasý bu düþünceyi desteklemektedir (Altýn 1992). Dominant tür olan karaçalý (P. spina-christi) dikenli türlerin en baþta gelenidir. Karaçalý topluluðunun, meþe ormanlarýnýn tahribatý neticesinde sahaya hâkim olan sekonder ve degrade bir formasyon olduðu anlaþýlmaktadýr. Hiç þüphesiz karaçalýlarýn hâkim tür ve topluluk olmasýnda aþýrý otlatmanýn baþlýca rolü oynamýþ olduðu göz ardý edilemez. Karaçalý, sýk ve keskin dikenlere sahip bir çalý türü olduðundan otlatmalardan çok az etkilenmektedir. Bu bitki, sahanýn mevcut fiziki ve beþeri etkenlerine en iyi uyum saðlamýþ olan ve ekolojik dengeyi ayakta tutan bir tür olarak ön plana çýkmaktadýr.
Araþtýrma alanýnda, her biri ayrý özelliklere sahip, farklý habitatlarý temsil ve karakterize eden 23 kadar çalý türü saptanmýþtýr. Bunlar, aþaðýda belirtileceði üzere sosyolojik, fizyolojik ve fizyonomik özellik-lerine göre bazý gruplarda toplanmaya çalýþýlmýþtýr.
Karaçalý ve mazý meþesi sosyolojik birliði içine, çok sýk olarak geyikdikeni (C. monogyna), ahlat (P.
elaeagnifolia), sarý çiçekli yasemin (J. fruticans), yabani
erik (P. insititia), kuþkonmaz (A. acutifolius), dikenli mersin (R. aculeatus), cehri (R. cathartica), yabangülü (R. canina) ve menengiç (P. terebinthus) gibi türler de karýþýr.
Saptanan türlerden 12'si, bütün yýl boyunca can-lýlýklarýný korurlar ve daima yeþil kalýrlar. Bunlar; kuþkonmaz (A. acutifolius), adaçayý yapraklý laden (C.
salviifolius), denizüzümü (E. major), sarýçiçekli
yase-min (J. fruticans), katran ardýcý (J. oxycedrus), kurt-baðrý (L. vulgare), hanýmeli (L. etrusca), akçakesme (P.
latifolia), böðürtlen (R. canescens), dikenli mersin (R. aculeatus), katýrtýrnaðý (S. junceum), O. alba gibi
türlerdir.
Daima yeþil türler içinde maki elemanlarý olarak nitelenenler adaçayý yapraklý laden (C. salviifolius), akçakesme (P. latifolia), katýrtýrnaðý (S. junceum)'dýr. Yukarýdaki açýklamalardan, sahadaki çalý formasyo-nunun maki karakterini taþýmadýðý anlaþýlmaktadýr (Reisigle ve ark. 1977).
Çalý veya aðaççýk türleri içinde kuþkonmaz (A.
acutifolius), hanýmeli (L. etrusca), böðürtlen (R. canescens) ve gýcýr (S. aspera) sarýlýcý çalýlar olarak
dik-0 20 40 60 80 100 120 O Ş M N M H T A E E K A A Y L A R O R T A L A M A Y A Ğ IŞ ( m m ) 0 5 10 15 20 25 30 O R T A L A M A S IC A K L IK ( o C ) Ortalama Yağış Ortalama Sıcaklık
kati çeker. Listede bulunan diðer çalý türlerine top-luluk halinde deðil münferit olarak tesadüf edilir.
3-Ot Topluluklarý
Bir vejetasyon formasyonu olarak ot topluluklarý sahanýn asli formasyonu deðildirler. Fakat beþeri tahribata sahne olan bu alanda degradasyonun ot aþamasýnýn temsilcileri olarak bulunmaktadýrlar. Bu aþama kendini çalý formasyonlarýnýn tahribi netice-sinde göstermektedir.
Ot vejetasyonu canlý bir örtü halinde yýlýn belirli bir döneminde açýk alanlarý iþgal eder. Güz yaðmur-larýyla canlanmaya baþlayan, kýþ soðukyaðmur-larýyla durak-sayan, fakat ilkbaharda birden bire rengârenk çiçek-leriyle bitki örtüsü manzarasýnda dikkatleri üstüne çeken bu örtü, yaðýþlarýn kesildiði, yaz sýcaklarýnýn bastýrdýðý ve toprak suyunun tükendiði dönemde sararýp kurumak suretiyle canlýlýðýný yitirir. Bu tasvir bir step manzarasýný anýmsatýr. Gerçekten de Kurt-çalý tepenin ot topluluðu, stepin karakteristik ekotip-lerini ve türekotip-lerini bünyesinde barýndýrýr. Orman tah-ribinin aþama aþama nasýl stepe dönüþtüðünün ka-nýtlarý olmasýnýn yaný sýra, fizyonomik ve fizyolojik çeþitliliði ile de dikkatleri üzerine çeker. Topluluðu oluþturan otsu bitkileri baþlýca þu ekolojik gruplarda toplayabiliriz:
a) Geofitler
Araþtýrma sahasýnýn ot topluluðunda en göze çar-pan unsurlar arasýnda geofit olarak nitelenen soðanlý ve yumrulu bitkiler baþta gelir. Bunlardan bir kýsmý güz döneminde ortaya çýkar. Bir kýsmý da türden tü-re deðiþen fenolojik tarihlerine götü-re kýþýn, ilkba-harda ve yazýn boy gösterirler. Bazýlarý belirli aylarda zemin örtüsü oluþturacak derecede manzaraya hâkim olurlar. Bazýlarý da münferit türler halindedir. Kimisi zehirli olan geofitlerin çoðunluðu mera hay-vanlarý tarafýndan sevilerek yenilmediði ve toprak içindeki soðan ve yumrularý sayesinde varlýklarýný devam ettirebildikleri için, otlatmanýn dozajý arttýkça onlar da sürekli alanlarýný geniþletmektedirler. Wal-ter (1962a) tarafýndan stepin ana unsurlarýndan ol-duðu ifade edilen geofitlerden, sahada saptanan ve Tablo 2’de verilen 22 türden bazýlarýna kýsaca deðinilecektir.
Turuncu çiðdem (C. chrysanthus) ilkbahar çið-demidir. Zemin manzarasýna gözalýcý turuncu ren-giyle hâkim olur. Mor çiðdemin (C. pallasii) veje-tasyon dönemi güzdür. Aðlayangelin (F. bithynica, F.
alfredae subsp. glaucoviridis), Nisan'da, çalý
küme-lerinin diplerinde görülür. Orman sümbülü (S.
bifolia) mavi çiçekli bir orman altý türüdür (Schacht
1976). Nisan'da ortaya çýkan, 5-10 cm boyunda, mor renkli çiçeklere sahip ve zeminde aralýklý bir örtü oluþturan yumrulu süsen (G. sisyrinchium) bol gü-neþli düzlükleri tercih etmektedir. Çiriþotu (A.
microcarpus) doðu ve güney yamaçlarda daha yay-gýndýr. Alan kazanmasý meralarýn degrade olduðu-nun bir iþareti olarak kabul edilebilir. Çünkü otla-týlan hayvanlarýn hiç biri çiriþotunu zorunlu kalma-dýkça yememektedir.
b) Terofitler
Bunlar kýþ mevsimini toprak altýnda tohum ha-linde geçiren, ilkbaharýn geliþiyle birlikte canlanan, fakat yaz mevsiminde kuruyarak ortadan kalkan bitkilerden oluþan türlerdir (Çepel 1982). Sahada saptanabilen 135 otsu türün 98 kadarý yani %74 ü hayat formu bakýmýndan terofittir. Otsular içinde terofitlerin oranýnýn yüksekliði step vejetasyonunun karakteristik özelliðidir (Walter 1962a). Sahadaki terofitler (Tablo 2) de verilmekle beraber burada örtü oluþturanlara deðinilecektir. Yabani keten (L.
hirsitum) ve yabani anason (P. anisum) Nisan ayýnda
ortaya çýkarlar ve örtü oluþturacak kadar yaygýn-dýrlar. Mayýs ve Haziran aylarýnda ortaya çýkan sarýpapatya (A. tinctoria) ve Gramineae familyasýna ait step unsurlarý olan sorguç (S. pennata), yumak (Festuca sp.), brom (B. inermis), zembilotu (B.
maxi-ma), buðdayotu (A. ovata) ot örtüsünün karakteristik
elemanlarý arasýndadýrlar (Uluocak 1979).
c) Hemikriptofitler
Bunlar, nemli ve soðuk periyodu, zemin yüzüne yayýlmýþ yaprak kýsýmlarýyla geçiren otsu bitkilerdir (Ýnandýk 1969, Çepel 1982). Araþtýrma sahasýnda, kurak periyodun sona ermesini takiben hemikripto-fitler belirmeye baþlar. Bilindiði gibi hemikriptofit formlarý, çayýr olarak nitelendirilen ot toplulukla-rýnda hâkim unsurlardýr (Schmitdhüsen 1968).
Bunlar genelde çiçek açmadan ve tohum ver-meden sadece, toprak yüzeyine yayýlmýþ yaprakla-rýyla, zeminin tekrar yeþil bir renge bürünmesine ve bir canlýlýk kazanmasýna sebep olurlar. Kar örtüsü altýnda da hayatiyetlerini korumaya devam ederler ve ilkbaharda çiçek açar, tohum verirler. Yaz kurak-lýðýyla birlikte toprak üstü kýsýmlarý ölür. Sahada en yaygýn olanlarý ve zeminde bir örtü oluþturanlarý ça-yýr papatyasý (B. perennis), karahindiba (T. officinale), (H. pilosella), düðünçiçeði (R. ficaria), kuzukulaðý (R.
acetosella), sinirotu (P. lanceolata), S. canina ve bazý Potentilla türleriyle temsil edilirler.
d) Diðer otsular
Aylar O M N M H T A E E K A Yıllık Sıcaklık (º C) 4, 9 5, 1 7, 9 12, 9 17, 9 22, 2 24, 5 24, 2 20, 6 15, 5 10, 8 6, 9 14, 5 Yağış (mm) 93, 5 71, 6 58, 5 48, 6 41, 8 23, 3 10, 4 7, 6 18, 7 42, 2 76, 7 99, 6 592, 6
Ş
Tablo 1. Balýkesir'in aylýk ortalama sýcaklýk ve yaðýþlarý (1937-1990).
Sýra
no Latince adý Türkçe adý Hayat formu
Ekolojik özellikleri Vejetasyon dönemi (yýlýn aylarý olarak ) Familyasý ve areali 1 Achillea clypeolata Sibth. et Sm. nonHort. Civanperçemi Ot–Terofit Heliofit VI Asteraceae (Eu–Sib.)
2 Aegylops ovata L. Buðdayotu Ot–Terofit Heliofit V–VI Poaceae (Ir.–Tur.)
3 Agropyron intermedium (Host)Beauv. Mavi ayrýk Ot–Terofit Heliofit V–VI Poaceae (Eu.–.Sib.)
4 Ajuga reptans L. Mayasýlotu Ot–Terofit Heliofit V–VI Lamiaceae (Eu.–Sib.)
5 Allium roseum L. Yabani soðan Ot–Geofit Heliofit V–VI Liliaceae (Medit.)
6 Alopecurus pratensis L. Tilkikuyruðu Ot–Terofit Heliofit V–VI Poaceae (Ir.–Tur.) 7 Amygdalus communis L. Yabani badem Aðaççýk–Fanerofit Kserofit–Yaprakdökücü III–X Rosaceae (Ir.–Tur.) 8 Anagrys foetida L. Kokarçalý Çalý–Fanerofit Yazýn yaprakdökücü X–VI Fabaceae (Medit.)
9 Anchusa azurea Mill. Sýðýrdili Ot–Terofit Heliofit IV–V Boraginaceae (Medit.)
10 Anemone blanda Schott. exKotschoy Manisa lâlesi Ot–Terofit Siofit III–IV Ranunculaceae (Eu.–Sib) 11 Anemone coronaria L. Manisa lâlesi Ot–Terofit Heliofit III–IV Ranunculaceae (Medit.) 12 Anthemis tinctoria L. Sarýpapatya Ot–Terofit Heliofit V–VI Asteraceae (Eu.–Sib.)
13 Anthoxanthum odoratum L. Kokuotu Ot–Terofit Heliofit V–VI Poaceae (Eu.–Sib.)
14 Arrhenotherum elatius L. Çayýr yulafý Ot–Terofit Heliofit V–VI Poaceae (Eu.–Sib.)
15 Armeria cariensis Boiss. Ot–Terofit Heliofit–Litofit VI Plumbaginaceae (Medit)
16 Asparagus acutifolius L. Kuþkonmaz Çalý–Fanerofit Kserofit–Dikenli sarýlýcý ve Herdemyeþil
Bütün yýl Liliaceae (Medit)
17 Asphodelus microcarpus Salzm & Viv. Çiriþotu Sert ot–Geofit Heliofit II–IV Liliaceae (Medit.) 18 Astragalus sempervirens Lam. subsp.sempervirens Geven Yastýk Sert ot–Kamefit Kserofit–Dikenli Bütün yýl Fabaceae (Ir.–Tur.)
19 Avena sativa L. Yulaf Ot–Terofit Heliofit V–VI Poaceae (Ir.–Tur.)
20 Bellis perennis L. Çayýr papatyasý Ot–Hemikript. Heliofit–Higrofit X–VI Asteraceae (Eu.–Sib.)
21 Briza maxima L. Zembilotu Ot–Terofit Heliofit V–VI Paceae (Medit.)
22 Bromus inermis Leyss. Kýlçýksýz brom Ot–Terofit Heliofit V–VI Poaceae (Eu.–Sib.)
23 Campanula patula L. Çançiçeði Ot–Terofit Siofit V Campanulaceae (Eu.–Sib.)
24 Campanula rapunculus L. Çançiçeði Ot–Terofit Siofit V Campanulaceae (Eu.–Sib.)
25 Campanula trachelium L. Çançiçeði Ot–Terofit Siofit V Campanulaceae (Eu–Sib.)
26 Cardamine pratensis L. Yabani þebboy Ot–Terofit Siofit IV Brassýcaceae (Eu.–Sib.) 27 Carduus nutans L. Devedikeni Sert ot–Hemikript. Kserofit II–VII Asteraceae (Eu.–Sib.)
28 Centaurea sp. Ot–Terofit Heliofit–Litofit VI Asteraceae
29 Centaurea cyanus L. Peygamberçiçeði Ot–Terofit Heliofit VI Asteraceae (Medit.)
30 Centaurea solstitialis L. Sert ot–Terofit Heliofit VI–IX Asteraceae (Ir–Tur.)
31 Chrysanthemum leucanthemum L. Koyungözü Ot–Terofit Heliofit V–VI Asteraceae (Eu.–Sib.) 32 Cistus salviifolius L. Adaçayý yapraklýladen Yastýk çalý–Kamefit Heliofit–Garig Bütün yýl Cistaceae (Medit.)
33 Colchicum bivonae Guss. Güz çiðdemi Ot–Geofit Heliofit X Liliaceae (Medit.)
34 Convolvulus arvensis L. Tarla sarma þýðý Ot–Terofit Heliofit VI–VIII Convolvulaceae (Kosmo.) 35 Cornus mas L. Sarýçiçekli kýzýlcýk Aðaç–Fanerofit Yaprak dökücü III–X Cornaceae (Eu.–Sib.) 36 Crataegus monogyna Jacq. Geyik dikeni Çalý–Fanerofit Yaprak dökücü IV–X Rosaceae (Ir.–Tur.) 37 Crataegus orientalis Pall. ex M. Bieb Alýç Aðaç–Fanerofit Yaprak dökücü IV–X Rosaceae (Ir.–Tur.)
38 Crepis rubra L. Ot–Terofit Heliofit IV–V Asteraceae (Medit.)
39 Crocus chrysanthus (Herbert)Herbert Turuncu çi ðdem Ot–Geofit Heliofit I–III Iridaceae (Medit.)
40 Crocus pallasii Goldb. Mor çiðdem Ot–Geofit Siofit XI–XII Iridaceae (Medit.)
41 Crocus pulchellus Herbert Çiðdem Ot–Geofit Siofit XI–XII Iridaceae (Eu.–Sib.) 42 Crocus tommasinianus Herbert Mor çiðdem Ot–Geofit Heliofit II Iridaceae (Eu.–.Sib.) 43 Delphinium peregrinum L. Hezaren Ot–Terofit Heliofit VII–VIII Ranunculaceae (Medit.) 44 Dianthus calocephalus Boiss. Yabani karanfil Ot–Terofit Heliofit VI–VII Caryophyllaceae (Ir.–Tur.) 45 Dianthus carthucianorum L. Yabani karanfil Ot–Terofit Heliofit VI–VII Caryophyllaceae (Medit.) 46 Doronicum orientale Hoffm. Orman sarý papatyasý Ot–Teorfit Siofit IV Asteraceae (Eu.–.Sib.) 47 Dracunculus vulgaris Schott. Yýlanyastýðý Sert ot–Terofit Heliofit V–VII Araceae (Medit.)
48 Echinops ritro L. Topuz Sert ot–Terofit Kserofit VII–VIII Asteraceae (Medit.)
49 Echium vulgare L. Engerekotu Ot–Terofit Heliofit V–VI Boraginaceae (Medit.)
50 Ephedra major Host. Denizüzümü Çalý–Kamefit Litofit–Herdemyeþil Bütün yýl Ephedraceae (Medit.) 51 Eryngium campestre L. Çakýrdikeni Sert ot–Terofit Kserofit VII–VIII Apiaceae (Eu.–Sib.) 52 Euphorbia cyparissias L. Sütleðen Ot–Terofit Heliofit IV–VI Euphorbiaceae (Eu.–Sib.) 53 Euphorbia verrucosa L. Sütleðen Ot–Terofit Heliofit IV–VI Euporbiaceae (Eu. Sib.)
54 Festuca sp. Yumak Ot–Hemikripto. Heliofit Bütün yýl Poaceae
55 Ficus carica L. Ýncir Aðaç–Fanerofit Yaprak dökücü IV–X Moraceae (Medit.)
56 Filipendula vulgaris Moench Ot–Terofit Siofit IV–V Rosaceae (Eu.–Sib.)
57 Foeniculum vulgare Mill. Rezene Ot–Terofit Heliofit VI Apiaceae (Medit.)
58 Fritillaria bithynica Baker Aðlayangelin Ot–Geofit Siofit III–IV Liliaceae (Eu.–Sib.) 59 Fritillaria alfredae Post. ssp.glaucoviridis (Turrill) Rix Aðlayangelin Ot–Geofit Siofit III–IV Liliaceae (Medit.)
60 Fumaria officinalis L. Þahtere Ot–Terofit Heliofit V Fumariaceae (Eu.–Sib.)
61 Gagea amblyopetala Boiss. Heidr. Sarýyýldýz Ot–Geofit Heliofit III–IV Liliaceae (Medit.)
62 Galium mollugo L. Yoðurtotu Ot–Terofit Siofit IV–V Rubiaceae (Eu.–Sib.)
63 Galium verum L. Yoðurtotu Ot–Terofit Siofit IV–V Rubiaceae (Eu.–Sib.)
64 Geranium molle L. Turnagagas ý Ot–Terofit Siofit IV–V Geraniaceae (Eu.–Sib.)
65 Geranium pyrenaicum Burm. f. Turnagagas ý Ot–Terofit Siofit IV–V Geraniaceae (Eu.–Sib.) 66 Geranium silvaticum L. Turnagagas ý Ot–Terofit Siofit IV–V Geraniaceae (Eu.–Sib.) 67 Gynandriris sisyrinchium (L.) Parl. Yumrulu süsen Ot–Geofit Heliofit IV Iridaceae (Medit.)
68 Hieraceum pilosella L. Ot–Hemikript. Heliofit IV Asteraceae (Eu.–Sib.)
69 Hordeum murinum L. Pisispisiotu Ot–Terofit Heliofit V–VI Poaceae (Medit.)
70 Hypericum maculatum Crantz. Kantaron Ot–Terofit Heliofit VI Hypericaceae (Eu.–Sib.) 71 Hypericum perforatum L. Kantaron Ot–Terofit Heliofit V–VI Hypericaceae (Eu–.Sib.)
72 Hypericum olympicum L. Kantaron Ot–Terofit Heliofit VI Hypericaceae (Medit.)
73 Hypecoum imberbe Sm. Sibth & Sm. Ot–Terofit Heliofit IV Papaveraceae (Medit.)
74 Ýnula viscosa (L.) Aiton Andýzotu Ot–Terofit Siofit VII Asteraceae (Medit.)
75 Ýris pumila L. Süsen (Nevruz) Ot–Geofit Litofit IV Iridaceae (Eu–Sib.)
76 Ýris pseudocorus L. Süsen (Nevruz) Ot–Geofit Higrofit V Iridaceae (Eu.–Sib)
77 Jasminum fruticans L. Sarý çiçekli yasemin Çalý–Fanerofit Herdemyeþil Bütün yýl Oleaceae (Medit.) 78 Juniperus oxycedrus L. Katran ardýcý Aðaççýk–Fanerofit Herdemyeþil–Konifer Bütün yýl Cupressaceae (Medit.)
79 Knautia arvensis (L.) Caulter Ot–Terofit Heliofit V Dipsacaceae (Eu.–Sib.)
80 Koeleria aristata (L.) Pers. Sorguçlu gümüþotu Ot–Terofit Heliofit V–VI Poaceae (Eu–Sib.)
81 Lamium maculatum L. Ballýbaba Ot–Terofit Siofit V Lamiaceae Eu.–Sib.)
82 Lathyrus latifolius L. Mürdümük Ot–Terofit Heliofit V Fabaceae (Eu.–Sib.)
83 Lathyrus silvestiris L. Mürdümük Ot–Terofit Heliofit V Fabaceae (Eu.–Sib.)
84 Ligustrum vulgare L. Kurtbaðrý Çalý–Fanerofit Herdemyeþil–Higrofit Bütün yýl Oleaceae (Eu.–Sib.) 85 Limonium vulgare Mill. Devekulaðý Sert ot–Terofit Kserofit–Litofit VI–VII Plumbaginaceae (Eu.–Sib.)
86 Linum hirsitum L. Yabani keten Ot–Terofit Heliofit IV Linaceae (Eu.–Sib.)
87 Lolium perene L. Çim Ot–Hemikript. Heliofit V–VI Poaceae (Eu.–Sib.)
88 Lonicera etrusca Santi. Hanýmeli Çalý–Fanerofit Sarýlýcý–Siofit Bütün yýl Caprifoliaceae (Eu.–Sib.) Tablo 2. Devamý.
89 Lotus corniculatus L. Gazalboynuzu Ot–Terofit Heliofit V Fabaceae (Eu–Sib.)
90 Lupinus angustifolia L. Acýbakla Ot–Terofit Heliofit V Fabaceae (Eu. Sib.)
91 Matricaria chamomilla L. Papatya Ot–Terofit Heliofit V–VI Asteraceae (Eu.–Sib.)
92 Medicago lupulina L. Yonca Ot–Terofit Heliofit V–VI Fabaceae (Eu.–Sib.)
93 Melica nutans L. Ýnciotu Ot–Terofit Heliofit V–VI Poaceae (Eu.–Sib.)
94 Morus alba L. Beyaz dut Aðaç–Fanerofit Yaprak dökücü IV–X Moraceae (E.Asia)
96 Muscari comosum (L.) Mill. Arapsümbülü Ot–Geofit Heliofit V Liliaceae ( Eu.–Sib.) 97 Myosotis silvatica Ehrh. Ex Hoffm. Unutmabeni Ot–Geofit Heliofit IV–V Boraginaceae (Eu.–Sib.)
98 Nigella damascena L. Çörekotu Ot–Geofit Heliofit VII Ranunculaceae (Eu.–Sib.
99 Onosis spinosa L. Kayýþkýran Sert ot–Kamefit Heliofit VI–X Fabaceae (Eu.–Sib.) 100 Onosma arenarium Waldst. & Kitt. Emzikotu Ot–Terofit Litofit V Boraginaceae (Eu.–.Sib.) 101 Ophrys attica Boiss. & Orphonides Arýçiçeði (Salep) Ot–Geofit Heliofit V Orchidaceae (Medit.) 102 Origanum vulgare L. Mercanköþk (Kekik) Ot–Terofit Siofit V–VIII Lamiaceae (Eu.–Sib.) 103 Ornithogalum oligophyllum E. D.Clarke Kurtsoðaný Ot–Geofit Heliofit III Liliaceae (Medit.) 104 Ornithogalum umbelletum L. Akyýldýz Ot–Geofit Heliofit III–IV Liliaceae (Medit.)
105 Osyris alba L. Çalý–Kamefit Herdemyeþil Bütün yýl Santalaceae (Medit.)
106 Paliurus spina–christi Mill. Karaçalý Çalý–Fanerofit Yaprakdökücü–
Kserofit IV–X Rhamnaceae (Ir.–Tur.)
107 Papaver rhoeas L. Gelincik Ot–Terofit Heliofit V Papaveraceae(Medit)
108 Phillyrea latifolia L. Akçakesme (Pýynar) Çalý–Fanerofit Herdemyeþil–Maki Bütün yýl Oleaceae (Medit.) 109 Pholomis purpurea L. Ballýk Sert ot–Terofit Heliofit VI–VII Lamiaceae (Medit.) 110 Pistacia terebinthus L. Menengiç(Çetlemik) Aðaççýk veAðaç–
Fanerofit Yaprak dökücü IV–X Anacardiaceae (Ir.–Tur.) 111 Pisum sativum subsp. elatius (M.Bieb.) Asch. & Graebn. Yabani bezelye Ot–Terofit Heliofit V Fabaceae (Ir.–Tur.) 112 Pimpinelle anisum L. Yabani anason Ot–Terofit Heliofit IV–V Apiaceae (Medit.) 113 Plantago lanceolata L. Sinirotu Ot–Hemikript. Higrofit XI–VI Plantaginaceae (Eu.–Sib.) 114 Potentilla anserina L. Beþparmakotu Ot–Terofit Siofit V–VI Rosaceae (Eu.–Sib.)
115 Potentilla recta L. Beþparmakotu Ot–Terofit Siofit V–VI Rosaceae (Eu.–Sib.)
116 Potentilla reptans L Beþparmakotu Ot–Terofit Siofit V–VI Rosaceae (Eu.–Sib.)
117 Potentilla verna L. Beþparmakotu Ot–Terofit Siofit V–VI Rosaceae (Eu.–Sib.)
118 Prunella vulgaris L Ot–Terofit Heliofit V–VI Lamiaceae (Eu.–Sib.)
119 Prunus insititia L. Yabani erik Aðaççýk veAðaç–
Fanerofit Yaprak dökücü IV–X Rosaceae (Ir.–Tur.)
120 Pulmanoria officinalis L. Ot–Terofit Heliofit V–VI Boraginaceae (Eu.–Sib.)
121 Pyrus elaeagnifolia Pall. Ahlât Aðaççýk veAðaç–
Fanerofit Yaprak dökücü IV–X Rosaceae (Eu.–Sib.) 122 Quercus cerris L. Saçlý meþe Aðaç–Fanerofit Yaprak dökücü IV–X Fagaceae (Eu.–Sib.) 123 Quercus infectoria Oliv. Mazý meþesi Aðaççýk veAðaç –
Fanerofit
Kýsmen yaprak
dökücü IV–XI Fagaceae (Ir.–Tur.) 124 Quercus ithaburensis Browicz.Decne. subsp. macrolepis (Kotschy)
Hedge & Yalt. Palamut meþesi
Aðaç–
Fanerofit Yaprak dökücü IV–X Fagaceae (Ir.–Tur.) 125 Quercus petraea (Mattuschoka)Leibel. Sapsýz meþe Aðaççýk veAðaç–
Fanerofit Yaprak dökücü IV–X Fagaceae (Eu.–Sib.) 126 Quercus pubescens Willd. Tüylü meþe Aðaççýk veAðaç–
Fanerofit Yaprak dökücü IV–X Fagaceae (Eu–Sib.) 127 Ranunculus acris L. Düðünçiçeði Ot–Hemikript. Heliofit–Higrofit IV–V Ranunculaceae (Eu.–Sib.) 128 Ranunculus ficaria L. Düðünçiçeði Ot–Hemikript. Siofit–Higrofit XII–III Ranunculaceae (Eu.–Sib.) 129 Ranunculus illyricum L. Düðünçiçeði Ot–Terofit Heliofit IV–V Ranunculaceae (Eu.–Sib.) 130 Ranunculus repens L. Düðünçiçeði Ot–Hemikript. Siofit–Higrofit IV–V Ranunculaceae (Eu.–Sib.) 131 Rhamnus cathartica L. Cehri Aðaççýk–Fanerofit Yaprakdökücü– IV–X Rhamnaceae (Ir–Tur.) Tablo 2. Devamý.
132 Romulea bulbocodium (L.) Sebast &Mauri. Ot–Geofit Heliofit III Iridaceae (Medit.) 133 Rosa canina L. Yabangülü Çalý–Fanerofit Yaprak dökücü IV–X Rosaceae (Eu. Sib.) 134 Rubus canescens L. Böðürtlen Çalý–Kamefit Siofit Bütün yýl Rosaceae (Eu.–Sib.) 135 Rumex acetosella L. Kuzukulaðý Ot–Hemikript. Siofit–Higrofit XI–VI Polygonaceae (Eu.–Sib.) 136 Ruscus aculeatus L Dikenlimersin Çalý–Kamefit Herdemyeþil–Kserofit Bütün yýl Liliaceae (Medit.)
dâhil edilebilecek, fakat seyrek ve münferit olarak bulunan, çeþitli familyalara mensup bazý türler bu baþlýk altýnda toplanarak birtakým ilginç özelliklerine deðinilmeye çalýþýlmýþtýr. Compositae familyasýndan
D. orientale, yok olmaya yüz tutan bir tür iken,
koru-ma sayesinde tekrar alan kazankoru-maya baþlamýþtýr. Bir Avrupa-Sibirya elemaný olan D. orientale meþe or-manlarýnýn tipik bir alt flora unsurudur. Ayný famil-ya içinde bulunan X. annuum, Temmuzda ortafamil-ya çýkan, parlak pembe renkli sert taç yapraklara sahip göz alýcý bir Ýran-Turan elementidir. Al renkli Manisa lâlesi (A. coronaria), açýk mavi çiçekler açan siofit karakterde A. blanda, heliofit bir tür olan R.
illyricus ve vejetasyon devresi yaz sonlarýna rastlayan D. peregrinum ile çörekotu (N. damascena)
Ranun-culaceae familyasýnýn dikkat çekici otsularýdýr. Leguminosae familyasý otsu flora içine birçok temsilcisi ile katýlmýþ olsa da peyzaja hâkim olan türlere pek sahip deðildir (Uluocak 1984). Bunun sebebi doðal ortam þartlarý deðil muhtemelen aþýrý otlatma olmalýdýr (Gençkan 1970). Sürünücü bir gövdeye, yer örtücü ve erozyonu önleyici özelliklere
sahip cezayir menekþesi (V. minor), bir Akdeniz unsuru olan yýlanyastýðý (D. vulgaris), nadir rastlanan
O. arenaria, kayalýk zeminlerin bitkisi olan ve
korun-masý gerekli A. cariensis, görsellik sunan siofitlerden (Erinç 1967), orman þebboyu (C. pratensis) ile çançiçeði türleri olan C. rapunculus ve C. trachelium, yabani karanfil türleri olan D. calocephalus, D.
carthusianorum ve bunlara eklenebilecek S. nutans, H. imberbe, Geranium türleri (G. molle, G. pyrenaicum, G. silvaticum), aþýrý toplanmasý sebebiyle soyu
tüken-meye yüz tutan kekik (O. vulgare), pontik step unsu-ru olan Punsu-runella vulgaris, beþparmakotu türlerinden P.
verna, sýð topraklý yüzeylerin bitkisi olan çayýr-düðmesi (S. minor) ile çalýlar arasýnda barýnan orman mineçiçeði (V. teucrium), kurak kayalýk zeminlerin kenarlarýnda örtüler oluþturan çayýr kekiði (T.
zygioides) ve ilkbahar ortalarýnda çalý kümeleri
ara-sýnda sýk sýk göze çarpan kediotu (V. alliarifolia) anýl-masý gereken otsu unsurlardýr.
SONUÇ
Kurtçalý tepe aðaçlandýrma alanýnda yapýlan ve u-zun bir periyodu kapsayan ekolojik ve floristik göz-137 Sanguisorba minor Scop. Çayýrdüðmesi Ot–Terofit Heliofit V Rosaceae (Eu.–Sib.)
138 Scabiosa columbaria L. Uyuzotu Ot–Terofit Heliofit V–VI Dipsacaceae (Eu.–Sib.)
139 Scilla autumnalis L. Güz sümbülü Ot–Geofit Heliofit VIII–IX Liliaceae (Medit.)
140 Scilla bifolia L. Orman sümbülü Ot–Geofit Siofit III–IV Liliaceae (Eu.–Sib.)
141 Scrophularia canina L. Ot–Hemikript. Siofit XI–VI Scrophulariace (Eu.–Sib.)
142 Secale sylvestre Host. Yabani çavdar Ot–Terofit Heliofit V–VI Poaceae (Ir.–Tur.) 143 Sedum acre L. Damkoruðu Ot–Terofit Heliofit–Litofit V–VI Crassulaceae (Eu.–Sib.)
144 Silene nutans L. Gývýþkanotu Ot–Terofit Siofit V Caryophyllacea (Eu.–Sib.)
145 Sinapis arvensis L. Hardalotu Ot–Terofit Heliofit IV–V Brassicaceae (Kozmo.)
146 Smilax aspera L. Gýcýr Çalý–Kamefit Sarýlýcý IV–X Liliaceae (Medit.)
147 Spartium junceum L. Katýrtýrnaðý Çalý–Fanerofit Herdemyeþil–maki Bütün yýl Fabaceae (Medit.) 148 Stachys silvatica L. Daðçayý Sert ot–Terofit Heliofit V–VI Lamiaceae (Eu.–Sib.)
149 Stipa pennata L. Sorguçotu Ot–Terofit Heliofit V–VI Poaceae (Eu.–Sib.)
150 Tamarix tetrandra Pall . ex M. Bieb. Ilgýn Çalý–Kamefit Psammofit IV–XI Tamaricaceae (Medit.) 151 Taraxacum officinale Weber. Karahindiba Ot–Hemikript. Heliofit X–V Asteraceae (Eu.–Sib.) 152 Thymus zygioides Griseb. Yer kekiði Ot–Terofit Heliofit V–VI Lamiaceae (Eu–Sib.) 153 Tragopogon pratensis L. Tekesakal ý Ot–Terofit Heliofit V Asteraceae (Eu.–Sib.) 154 Tragopogon porrifolius L. Sarý tekesakalý Ot–Terofit Heliofit V Asteraceae (Medit.)
155 Trifolium dubium Sibth. Yonca Ot–Terofit Heliofit V–VI Fabaceae (Eu.–Sib.)
156 Trifolium procumbens L. Yonca Ot–Terofit Heliofit V–VI Fabaceae (Eu.–Sib.)
157 Trifolium repens L. Yonca Ot–Terofit Heliofit V–VI Fabaceae (Eu.–Sib.)
158 Tulipa orphonidea Boiss. Ex Heldr. Türk lalesi Ot–Geofit Heliofit IV Liliaceae (Ir.–Tur.) 159 Valeriana alliarifolia L. Kediotu Ot–Terofit Siofit III–IV Valerianaceae (Medit.) 160 Verbascum sinuatum L. Sýðýrkuyruðu Sert ot –Hemikript. Heliofit Bütün yýl Scrophulariace (Ir.–Tur.) 161 Veronica spicata L. Mineçiçeði Ot–Terofit Heliofit III–IV Scrophulariace (Eu.–Sib.)
162 Veronica teucrium L. Mineçiçeði Ot–Terofit Siofit V Scrophulariace (Eu.–Sib.)
163 Vicia cracca L. Burçak Ot–Terofit Heliofit V Fabaceae (Eu.–Sib.)
164 Vinca minor L. Cezayirmenekþesi Ot–Hemikript. Siofit–Litofit Bütün yýl Apocynaceae (Eu.–Sib.) 165 Xeranthemum annuum L. Solmazçiçek Ot–Terofit Heliofit–Kserofit VII Asteraceae (Ir.–Tur.) Tablo 2. Devamý.
lemler bizi þu sonuçlara götürmektedir:
1-Akdeniz iklim þartlarýnýn hüküm sürdüðü sahada, vegetatif bulgular klimaks bitki örtüsünün, yaprak döken yarý nemli meþe ormanlarý olduðunu göstermektedir. Bu ormanýn baþlýca türleri (Q.
infectoria), tüylü meþe (Q. pubescens), saçlý meþe (Q. cerris) ve palamut meþesi (Q. ithaburensis subsp. macrolepis) gibi aðaç türleridir.
2-Eski bir iskân sahasýna yakýnlýðý nedeniyle aþýrý faydalanma, orman olan doðal bitki örtüsünün tah-rip ve degredasyonuna neden olmuþ, bunun bir neticesi olarak ormanýn yerini Q. infectoria ve Davis (1965)'e göre, Kuzeybatý Anadolu'da Öksin ve Mediteran vejetasyon provenslerinin geçiþ saha-larýnýn degrade dominant elemaný olan karaçalý (P.
spina-christi) gibi türlerden oluþan çalý topluluklarý almýþtýr.
3-Tahribatýn devamý (bilhassa aþýrý otlatma), deg-redasyonun þiddetini daha da arttýrarak regresif alt evrelere (hemikriptofit, geofit ve terofit ot formas-yonlarý evreleri) geçilmesine neden olmuþtur.
4-Bu en alt aþama çizgisinden negatif yönde ya-pýlacak olan bir sapma, toprak örtüsünün tamamen kaybedilmesi anlamýna gelen anakayanýn yüzeye çýkmasýna yol açacaktýr.
5-Sahanýn aðaçlandýrýlmasý ve koruma altýna alýnmasýndan sonra, geçici bir süre de olsa pozitif istikamette sevindirici geliþmeler saptanmýþtýr. Bitki örtüsü süksesyon aþamalarýndan geçerek klimaksa doðru giderken, faunanýn da yavaþ yavaþ sahaya geri gelmeye baþladýðý görülmüþtür.
6-Dikilen türlerden þimdilik en iyi durumda bu-lunan fýstýk çamlarý (P. pinea)'dýr. Baþlangýçta iyi bir geliþme gösteren kýzýlçam (P. brutia) ve karaçam (P.
nigra), çam kese böceðinin ortaya çýkmasýyla birlikte
birçok kesimde büyük zararlar görmüþ ve neredeyse karaçamlarýn tamamý kurumuþtur. Servi (C.
sempevirens var. horizontalis)'ler þiddetli rüzgâr ve
fýrtý-nalar sýrasýnda devrilmiþlerdir. Kuzey yamaçta bulu-nan sedir (C. libani) birliði ise bulunduðu mekâna iyice adapte olmuþ bir durum sergilemektedir.
7-Sahada yapýlan kaçak ve usulsüz avcýlýklar faunaya büyük zararlar vererek zaten hassas bir den-gede bulunan ekosistemin iþleyiþini iyice bozmuþ, yabancý aðaç türlerinin ve bunlardan oluþturulan topluluklarýn yok olma tehdidi ile karþý karþýya kalmasý sorununu doðurduðu gibi, doðal türlerden oluþan bitki örtüsünün geliþimi üzerinde de olum-suz rol oynamýþtýr.
8-Sahada 43 familya içine daðýlmýþ durumda, 65
vasküler bitki türü saptanmýþtýr. Odunsu türler daha çok Fagaceae ve Rosaceae familyalarýnda toplan-mýþtýr. Bunlardan 7'si aðaç, 23'ü çalý kategorisi için-dedir. Çalýlardan 18 tür gerçek çalýlar, diðerleri beþe-ri etkenlerle çalýlaþmýþ olan türlerdir. Otsu türler ise daha çok Gramineae, Compositae, Iridaceae, Legu-minosae, Liliaceae ve Ranunculaceae familyalarý içinde bulunmaktadýrlar. Otsu türlerin ekseriyeti (99 tür, %74) terofit karakterlidir. Bu sonuç sahadaki aktüel ot topluluðunun kurak stepler karakterinde olduðunu gösterdiði gibi negatif beþeri müda-halelerle bir ormanýn nasýl ve ne þekilde steplere dönüþebileceðinin canlý bir örneðini de sunmak-tadýr.
9-Türler geobotanik bakýþ açýsýyla incelendiðinde þu durumlar ortaya çýkar: Tüm türlerin %57'sini Avrupa-Sibirya elemanlarý, %28,5 ini Mediteran unsurlar, %12,1'ini Ýran-Turan elemanlarý, %1,2 kozmopolitler, %0,6 Doðu Asya unsurlarý, %0,6'sýný da alaný saptanamayanlar oluþturmaktadýr. Bilindiði gibi Kuzeybatý Anadolu, Akdeniz elemanlarýyla Karadeniz vejetasyonunun birbiri içine geçiþ yaptýðý bir bölgedir (Davis 1965). Bunun bir sonucu olarak Güney Marmara'da, Öksin ve Mediteran flora bölgelerini birbirinden ayýran sýnýr üzerinde bir görüþ birliði saðlanamamýþtýr (Güngördü 1999). Çeþitli yazarlar tarafýndan oluþturulan "Türkiye'nin Floristik ve Fitocoðrafik Bölgeleri" haritalarýnda bu sýnýrýn birbirini tutmadýðý ve sürekli deðiþtiði (batýya ve güneye doðru) görülmektedir (Walter 1962b, Regel 1963, Erinç 1967, Davis 1965, Atalay 1983, 1994). Bu sebeple araþtýrma sahasýndan elde edilen geobotanik analiz sonuçlarýnýn sýnýr sorununun çözümüne kýsmen de olsun katkýda bulunacaðý dü-þünülebilir. Floristik eðilimin Avrupa-Sibirya unsur-larý yönünde olmasý, Öksin provensin sýnýrunsur-larýnýn güneye doðru biraz daha çekilebileceði kanaatini uyandýrmaktadýr.
10-Tür zenginliði, geobotanik özellikler ve veje-tasyon formasyonlarýyla ekolojik açýdan ilginçlikler sunan ve kentsel mekanýn hemen yaný baþýnda bulu-nan bu alanýn, gerek rekreasyon ve gerekse ilgili tüm ilim dallarýnda görsel bir mekan halinde korunarak kullanýlmasý, sahadan faydalanmanýn en akýlcý yolu olarak ortaya çýkmaktadýr.
KAYNAKLAR
Anonymous (1972) Balýkesir Ýli Toprak Kaynaklarý Envanter Raporu (1/100 000 ölçekli harita eki ile). Köyiþleri Bakanlýðý Topraksu Genel Müdürlüðü Raporlar Serisi 22, Ankara.
Anonymous (1985) Kurtçalý Tepe Milli Egemenlik Ormaný Aðaçlandýrma Raporu. Balýkesir Orman Bölge Müdürlüðü Arþivi, Balýkesir.
Altýn M (1992) Çayýr-Mera Islahý. Trakya Üniv. Tekirdað Ziraat Fak. Yay. No: 152, Tekirdað. Atalay Ý (1982) Toprak Coðrafyasý. Ege Üniv. Sosyal Bilimler Fak. Yay. No: 8, Ýzmir.
Atalay Ý (1983) Türkiye Vejetasyon Coðrafyasýna Giriþ. Ege Üniv. Edebiyat Fak. Yay. No: 19, Ýzmir. Atalay Ý ( 1994) Türkiye Vejetasyon Coðrafyasý. Ege Üniv. Basýmevi, Ýzmir.
Atalay Ý (2002) Türkiye'nin Ekolojik Bölgeleri (Ecoregions of Turkey). Orman Bakanlýðý Yay. No: 163, META Basýmevi, Ýzmir.
Atalay Ý (2004) Doða Bilimleri Sözlüðü. META Basým Matbaacýlýk Hizmetleri, Ýzmir.
Aytuð B, Kutluk H (2004 ) Plants of Turkey (Grid by Grid B1 Ýzmir, Manisa, Balýkesir, Çanakkale). Birlik Ofset Yayýncýlýk, Eskiþehir.
Baytop A (1977) Farmasötik Botanik. Ýstanbul Üniv. Eczacýlýk Fak. Yay. No: 2311, Ýstanbul. Baytop T (1994) Türkçe Bitki Adlarý Sözlüðü. Türk Dil Kurumu Yay. No: 578, Ankara. Birand H (1996) Alýç Aðacý ile Sohbetler. Tübitak Yay, Ankara.
Çepel N (1982) Ekoloji Terimleri Sözlüðü. Ýstanbul Üniv. Orman Fak. Yay. No: 324, Ýstanbul. Davis PH (1965-1988) Flora of Turkey and Aegean Islands (Vol. I-IX). Edinburgh Univ. Press, Edinburgh.
Davis PH (1988) Flora of Turkey and Aegean Islands (Vol. X, Supplement) Edinburgh Univ. Press, Edinburgh.
Davis P H (2000) Flora of Turkey and Aegean Islands (Vol. XI, Supplement 2) Edinburgh Univ. Press, Edinburgh.
Doðan S, Özen F (1999) Deðirmenboðazý (Balýkesir ) ve Çevresinin Florasý. Ot Sistematik Botanik Dergisi 6, 1, 17-38.
Dönmez Y (1985) Bitki Coðrafyasý. Ýstanbul Üniv. Coðrafya Enst. Yay. No:3213, Ýstanbul. Erinç S (1967) Vejetasyon Coðrafyasý. Sermet Yayýnevi, Ýstanbul.
Erinç S (1969) Klimatoloji ve Metodlarý (Geniþletilmiþ 2. baský), Ýstanbul Üniv. Coðrafya Enst. Yay. No: 35, Ýstanbul.
Gençkan MS (1970) Ege Bölgesi Kýyý Þeridi Tabii Meralarýnýn Baklagil Vejetasyonu Üzerinde Araþtýrmalar. Ege Üniv. Ziraat Fak. Yay. No: 114, Ýzmir.
Günal N (1997) Türkiyede Baþlýca Aðaç Türlerinin Coðrafi Yayýlýþlarý Ekolojik ve Floristik Özellikleri. Çantay Kitabevi, Ýstanbul.
Güngördü M (1993 ) Güney Marmara Bölümünün (Batý Kesimi) Bitki Coðrafyasý. Doçentlik Tezi, Ýstanbul Üniversitesi Coðrafya Bölümü, Ýstanbul.
Güngördü M (1999) Marmara Bölgesinin Bitki Coðrafyasý. Ýstanbul Üniv. Basýmevi ve Film Merkezi, Ýstanbul.
Ýnandýk H (1969) Bitkiler Coðrafyasý. Ýstanbul Üniv. Coðrafya Enstitüsü Yay. No: 32, Ýstanbul. Mater B (1998) Toprak Coðrafyasý. Çantay Kitabevi, Ýstanbul.
Mayer H (1984) Wälder Europas. Gustav Fýscher Verlag, Stuttgart.
Regel CV (1963) Türkiyenin Flora ve Vejetasyonuna Genel Bir Bakýþ. Ege Üniv. Yay. Monografiler Serisi, No: 1, Ýzmir.
Reisigl H, Danesch E, Danesch O (1977) Mittelmeerflora. Hallwag Verlag, Bern und Stuttgart. Rytz W (1966) Alpenblumen I. Hallwag Verlag, Bern und Stuttgart.
Rytz W (1974) Wiesenblumen II. Hallwag Verlag, Bern und Stuttgart. Rytz W (1975) Waldblumen. Hallwag Verlag, Bern und Stuttgart. Rytz W (1981) Moorpflanzen. Hallwag Verlag, Bern und Stuttgart.
Schacht W (1976) Blumen Europas. Verlag Paul Parey, Berlin und Hamburg. Schmeil O (1975) Pflanzenkunde. Quelle Meyer Heidelberg, Frankfurt am Main. Schmitdthüsen J (1968) Allgemeine Vegetationsgeographie. Walter de Gruyter, Berlin.
Sönmez S (1991) Balýkesir Civarýnda Paleoboreal Bir Relikt, Sarý Çiçekli Ormangülü (Rhododendron
Sönmez S (1996) Havran Çayý-Bakýrçay Arasýndaki Bölgenin Bitki Coðrafyasý. Doktora Tezi, Ýstanbul Üniv. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ýstanbul.
Sönmez S (2001) Kapýdað Yarýmadasýnýn Orman Ekosistemi. Orman Mühendisliði Dergisi 18, 9, 11-17.
Taðil Þ (2004) Balýkesir Ovasý ve Yakýn Çevresinin Fiziki Coðrafyasý. Anýl Matbaa ve Ciltevi Ankara. Tuzlacý E (1981) The Flora of Marmara Island. Ýstanbul Üniv. Eczacýlýk Fak. Mecmuasý 17, 139-154. Uluocak N (1979) Buðdaygiller. Ýstanbul Üniv. Orman Fak. Yay. No: 278, Ýstanbul.
Uluocak N (1984 ) Baklagiller. Ýstanbul Üniv. Orman Fak. Yay. No: 358, Ýstanbul.
WalterH (1962 a) Ýç Anadolu Step Problemi. Ýstanbul Üniv. Orman Fak. Yay. No: 79, Ýstanbul. Walter H (1962 b) Anadolunun Vejetasyon Yapýsý. Ýstanbul Üniv. Orman Fak. Yay. No: 8, Ýstanbul. Yaltýrýk F (1984) Türkiye Meþeleri Teþhis Kýlavuzu. Tarým Orman ve Köyiþleri Bakanlýðý Orman Genel Müdürlüðü Yayýný, Ýstanbul.
Zehm A (2004) Sandvegetation. Technische Universität Darmstadt, Geobotanik, Vegetationsökologie, Darmstadt.
Zhukovsky P (1951) Türkiye'nin Zirai Bünyesi (Anadolu). Tercüme edenler: Kýpçak C, Nouruahan H, Türkistanlý S, Türkiye Þeker Fabrikalarý A.Þ. Neþriyatý, No: 20, Ankara.
