Abdülhak Şinasi'nin İstanbul'u (3)

T T - y n * %

A -$ .¡415/4N

Y AZI O D A S I

1

_^u

S E L İM İL E R İ

Abdiilhak Şinasi'nin

İstanbul'u (3)

Boğaziçi Mehtapları b ir bütünselliği dile geti­

rir. Boğaziçi Yalıları ise ayrıntılar kitabıdır.

Hisar, bu eserinde daha tikel bir yapı kurarak

Boğaziçi’nin en önemli mimari simgesi ‘yalı’yı ka­ leme getirm iştir. Yaşantıdan yola çıkarak, yalı­ da geçen zamanları, yalıların ışık özelliklerini, yalı bahçelerini anlatır.

Boğaziçi Yalıları’nın “Aynalar Karşısında Ha­

nımlar” başlıklı yazısı, Şair Nigar Hanım ’a du­

yulm uş platonik bir aşkı anlatırken edebiyatım ı­ za çok duyarlı, unutulm ayacak aşk sayfaları ka­ zandırmış olur.

Şair Nigar Hanım yeniyetm e Abdülhak Şina- si’ye b ir kitap ödünç verecektir, ikindi suları ka­ yık gezintisinden birlikte dönerler. Şair N igar’ın yalısında, üst katta bir odaya girerler. Renkler so­ lar, Nigar Hanım süslerinden arınır, yaşmağını, hotozunu çıkarır; her şey Boğaz’ın akan suları gibi hızla yokluğa karışmaktadır...

Yakup Kadri’nin “b ir peri masalı yaratmak

sanatı” diye nitelediği Geçmiş Zaman Köşkle­ ri’ nde (1956) Abdülhak Şinasi, Büyükada’nın ve

Çam lıca’nın köşklerini daha o zamanlar, yirm in­ ci yüzyılın ortalarında, kaybolm uş bir mimarinin şaheserleri kabul eder.

Köşklerin eşyası, duvarlardaki resimler, koru­ lar, eski zaman sandıkları, çocukların oyuncak­ ları, m evsim lerin renkleri, hepsi birden İstan­ bul’un bir vandalizm le har vurup harman savur­ duğu uygarlığına ilişkin son sözleri söyler.

A bdülhak Şinasi, S eçm eler kitabındaysa (1992), nice yıllar sonra derlenm iş, gazete, der­ gi sayfalarında yitmekten kurtarılmış “Geçmiş Za­

man Edipleri” nden bir öbek yer almaktadır. Ya­

zar, çocukluğunda, ilk gençliğinde tanıdığı Tev-

fik Fikret, Halid Ziya, Ahm et Hikm et, M eh- med Rauf gibi edebiyat adamlarını, anılar, söy­

lentiler, yorum layışlar çerçevesinde yaşatmayı denemiştir.

Bu portre yazıları, bir yandan da dönem in İs­ tanbul’undaki ekinsel ortamı gözler önüne se­ rer. Sultan Ham id istibdadının okuryazar azın­ lığı nasıl baskı altında tuttuğunu yakalam a fır­ satı buluruz.

Kendi türünün hemen hemen ilk ve son örne­ ği olan Geçmiş Zaman Fıkraları (1958), tarihin not etmeyi gereksinm ediği nice fıkrayı anlatan, özel, canlı bir tarih denemesidir. Burada İstan­ bul, im paratorluk başkenti olduğu günlerin gü­ lünç, acı, hüzünlü anekdotlarıyla sanki bir kez daha hayat bulur.

Hisar, yaşamı boyunca dinlediklerini, bölük pörçük olm aktan kurtarm ak istercesine, kısacık yazılara geçirm iştir. Kişiler, gündelik dünyala­ rında belirirler ve bir dönem in İstanbul yaşama­ sını yansıtırlar.

Abdülhak Şinasi’nin bakış açısıyla, yıkılm ak­ ta olan OsmanlI İmparatorluğumun dostu, Fran­ sız yazarı Pierre Loti’nin İstanbul günlerini irde­ leyen İstanbul ve Pierre Loti (1958), payitahtın son günleri konusunda belge niteliğindedir.

Loti’nin ünlü romanı Aziyade asıl serüveniyle bu eserde karşımıza çıkar. Roman kahramanı Azi- yade’nin gerçeklikte de var olduğu iddiasına, Ab­ dülhak Şinasi örtük bir anlatım la farklı görüşler getirir...

İstanbul ve Pierre Loti'de Batı’nın birçok gez­

ginini, edebiyat adamını, ressamını etkilem iş es­ ki İstanbul’un siluetini sezeriz. Hemen hemen bü­ tün gezginlerin sabah ışıkları ortasında betim ­ lediği bu İstanbul, bir masal kenti olabilm enin gizlerini söylem ektedir.

Eserin, Loti’nin Yenikapı Mevlevihanesi’ni zi­ yaretine ayrılmış sayfalarıysa, mevlevihanede- ki bir kadir gecesini dile getirm esiyle dikkate değerdir.

Yakup Kadri, Gençlik ve Edebiyat Hatıralan’nda soruyor:

“Abdülhak Şinasi, buntan yazarken acaba bi­ ze kendi dramından bahsettiğinin farkında mıy­ dı? Boğaziçi, geçmişe kanşıp gittikten sonra, ha­ lin dikenleri batmasın diye, bütün ömrü boyun­ ca yaşadığı çağa karşı gözlerini kapayıp kendi içine çekildiğini biliyor m uydu?”

Bir kültürün, uygarlığın yok oluşuna tanıklık, besbelli, ateşten göm lekler giydiriyor.

Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi