• Sonuç bulunamadı

Fluchtpunkt Hellespont? – Einige Bemerkungen zur Renaissance frühbronzezeitlicher Keramiktraditionen in der anatolischen Eisenzeit

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Fluchtpunkt Hellespont? – Einige Bemerkungen zur Renaissance frühbronzezeitlicher Keramiktraditionen in der anatolischen Eisenzeit"

Copied!
8
0
0

Yükleniyor.... (view fulltext now)

Tam metin

(1)

Altoriental. Forsch. 33 (2006) l, 94 -101.

Tlrouas ZrMnasnl4nxr.r

Fluchtpunkt Hellespont? - Einige Bemerkungen

zur Renaissance

friihbro nzezeitlicher Keramiktraditionen

in der anatolischen

Eisenzeit

1

Ein Schwerpunkt archiiologischer und philologischer Forschungstiitigkeit in Vorderasien liegt in dem Bestreben, das kulturelle Geprdge Kleinasiens und seiner angrenzenden Regionen nach dem endgiiltigen Zusammenbruch des hethitischen GroBreiches gegen

Ende des zweiten Jahrtausends v. Chr. ftir alle Gebiete gleichmiiBig austariert zu

interpre-tieren.2 Zwar stehen uns eine Menge an Erkenntnissen zur kritischen Phase der altorien-talischen GroBreiche gegen 1200 v.Chr. zur Verftigung, die durch eine oft ungliickliche Verquickung von dkologischen und politischen Faktoren bereits im Vorfeld des

Zusam-menbruchs empfindlich geschwiicht scheinen.3 Quellensituation und Chronologie sind in

den Nachbargebieten ist aber oft zu unausgewogen bzw. unsicher, als daB die erheblichen

sozialen und okonomischen Umwiilzungen in ihrer vollen Konsequenz f:irr die weitere

geschichtliche Entwicklung des Nahen Ostens schltissig beschrieben und gedeutet werden

kOnnten.a

Der reichen wissenschaftlichen Ernte aus den spiiten Zentren der orientalischen

GroB-miichte, die zur Erhellung der Geschehnisse an der Schwelle des 1. vorchristlichen

Jahr-tausends unabdingbar sind (supra), steht eine weitgehende Unklarheit uber das Schicksal und die weitere Entwicklung ftir das Umland der jeweiligen Zentralorte gegeniiber - ein

Forschungsdesiderat, daB erst in jtingerer Zeitvercttirkt in Angriff genommen wurde.s

I Das Manuskript wurde im Februar 2006 abgeschlossen. Ich danke den Herren Rainer Czichon, Berlin

und O[uz Soysal, Chicago ftir ihre wertvollen Kommentare und Ratschliige bzgl. der Erstfassung des

vorliegenden Textes. Besonderer Dank ergeht zudem an Herrn Hikmet Denizli, Direktor des

Mu-seums fiir Anatolische Zivilisationen in Ankara, fiir die Erteilung der

Kahnkaya-Publikationsgeneh-migung, sowie an Herrn Ben Claasz Coockson, Bilkent Universitiit fiir die Anfertigung der

Zeichnun-gen.

2 Fur aktuelle Diskussionsbeitriige zur kritischen Phase des Ubergangs von der Spiitbronze- zur

Eisen-zeit im mittelmeerischen und vorderorientalischen Raum vgl. Ward/Joukowsky (L992); Gitin u.a.

(1998); Silberman (1998); Niemeier (1998); Fischer u. a (2003); Strobel (2005) mit weiterfiihrender Lit.

3 Fiir eine ausfiihrliche Darstellung siehe Klengel (1999), 309ff. sowie ftir Literatur bis 1998 407f.; bes.

Hoffner (1992),50f.;Muscarella1995,91ff.;Siirenhagen (1996),286ft.;Seeher (2001), 623tt.mit Lir.

-Zu Engpiissen in der existenzsichernden Getreideversorgung vgl. speziell Klengel (1974),170ff.

o Vgl. Bertram (2003),250.

s Siehe va. dazu Okse (1999), bes. 327ff.;359ff.; Tab.5; Czichon (1997); Czichon (1998); Czichon

(1eee).

Altoriental. Forsch' 33 (2006)

Dank neu gewonnene Keramik liiBt sich demkc frtihen ersten Jahrtausel

Genz konnte jtingst in n eisenzeitliche Keramikfi friihen und mittleren an formen aus den eisenzei deutliche Parallelen zu f wie Alaca HoYiik bzw. Kriigen mit Kleeblattaus kommen, lassen sich stil Jahrtausend v. Chr. in Ve Postgate auf iihnliche Be bei Silifke gelegenen Ki rierte, bemalte Keramil hang auf.e

Dieses hier nur kurz s stellten Keramiken, son im Nordwesten Kleinal merk soll sich daher im richten, die v. a. aus den teristisch mit einer Kor gebenden ,,Buckeln") I mik ist ohne Ausnahm hauptsiichlich aber S-fo Tassen mit z.T. tiberrat meist dunkel bis schwa gebrannte Ton ist weni ebenso fremd wirkende Sowohl Herstellungt ,,Buckelkeramik" als a Schichten der Ansiedh der Neuankunft von 1 dung gebracht werden, nach Anatolien gelangl Demzufolge kiimen Barbarische Ware in e 6 Genz(2003),187:"Genz 7 Genz(2005),77 Abb.l. 8 Genz (2005),79 Abb.z, e Postgate (2005),27t. 10 Blegen u. a. (L958), 165 11 Koppenhofer (2002), 6' 12 Koppenhtifer (2002),6'

(2)

' 6L9' (2002) reJorlueddoy zr 'g-Z'qqv'il99 :619' (ZOOO re;oqueddoy,, '9VE:9IE'(IAAD re;oqueddo) :g9I '(gSOf ) 'e'n ue8eyg u, 'lLT,'G002)e1e31so4 u 6L'G000 zueg 'Z-'qqv 8 .I.qqv LL,G11}zve} L '(SOOZ) zuagi1gl'(eOOZ) zue1 s -lso q Jnelneuo( ueJelun rue Jep essru8nezJe>llruuJe) elulT JelsJe ur er€11\ eqcsrJeqJeg opuelergne eIIA €lor; qe stroroq olp rU raJnglro1 eqcqSgru sle neru-e.{ e81o;nzueq 'uefios ures ]tsuelets uerlo]euv qceu 'Jr{J ^ spuesneuLlet'ZSep a}uqezrTqefuelzlepep uerrr4\ uep ur erp'uepre^\ lqJerqe8 Sunp -ulqJo1 ur ueluerueles8unre{lgleg ueqcsredoJnelsopns-qcsDleJq} uol Uun{uenoN Jop ]Iu fieuorllpeJl uoJed\ ueqor8 ue8rgesrepu€ os eserp Uep os 'Sunlpersuv rep uelqcrqJs ueJelle uep ut JeJnelJoA oure>l ueuua>l ,,eJeA\ uerJeqJeg" Jep qJne sl€ ,,{rruuJe>l1e>1cng" uo^ F{o./y\os uesreA\s8unrerz.rel pun uetuJoc qcne sle >iluqcelsSunllelsJeH IqoAAos zr',,a te lrI\uoqcSIJeqJB g" apua>lJl1r\ plue{ osuoqe reqe 'epuezlesure Jerlnq se^uo rlcrllroz arp sle ue8eure8 qor8 re8rue^\ Jsr uoa eluuerqe8 uernleredrue; ue8uporu roq qc€arlcs Jnu 'eqcrem JaC[ 'uarTod zrenqcs srq le{unp lsreru -nz purs ueqc€lJreqoggJeC arq rr'uleluaquaSoquellg uaSrpuelspuerreqn 'L'z lqr uesseJ pun reqceg e8rl4ueqro^rz pun -uro ora\os egg;e8sgeqcsur N e8rurgy-g reqe qrr1qcesldneq 'eqcsruo4lq I'z 'eue;yo ueJeruruop ueurog ue '18rga;e8pueq euqeusnv euqo lq

{Fu -ere) elq

or'ZqIIA elor; eJn}S rep ueuroJtle-I eUgJeC ueuerzrel (,,u1e>1cng" uepueqe8 -uerueu uep) ueqqnux pun ueJerg uepuererureqe sn€ uorleurquo; reule l1u qcsrlsrJel -{€J€qc orp purs JerH 'lsr luue>leq sero{ uelqcrqcs ueqcrllrezuesre uep sne 'e'^ erp 'uelqJrJ (I'E iI'I'qqv '13,r) ,,ryurere>lle>lcng" eluueua8os ;ne uepueSlog rur reqep qcrs ilos >lre{u -ue8ny Jesun :uad,!ge;eg eqcllrezuesreqnq eleleuleqeq suerseurel; uelseapJoN rur pue8erauo,,r, qcopef ileg ueserp ur 'erelrel\ Jne qcrs l>lceJlsJe uJepuos 'ue4nueJex uelllels -e8rorr slreJeq uep ur lqcru unu qcrs gdoqcsre uoruoueq d oualzzr>ls zJn{ Jnu Jerq sesol6l

6'Jne tsueq -ueruruusnzlqcrqcs ueqcrllrazuesre

ur Jeperl\ qc11z1g1d ellnpord>lrueJa) oll€uoq 'e1Jou -o{op uorlrp€{ reqcll}rezezuorq ur ueqcn?] relq qcne :ede; esux ueue8e1e8 o>IJIIIS Ieq IeJ-ns>lgg rm sep >lruera) rep 8un1re^\snv rep req ue8unlqceqoeg eqcr1uqg;ne e1e31so4 seloqrrN qcrlzrn>l sallrrol uolep Sr8ugqqeu1 ,'ue8urrq Sunpurqre1 ul l{J ^ puesneuqel uolsJe ueqnq tuep sne ueggJeC uere8ulf qclluesei.l lgu qcsrlsr1rls qcrs uessel 'ueruruo>1 -rol le>lrres-{n^gqlcrrruo( elodorle5l esremslerdsroq ers erm'gn8sneil€lqeel) l1u ueSnr; uol ruroC ur ued.(; er1rrllrezezuorqlellru qcnv ,'Jne ueqrlleN '/rrzq {ndgH Bc€lV orly\ ue8unperg uoqcsrlol€uvlenuez sn€ uogeJeg ueqcrllezezuorqqn4 nz uelellered eqrrllnep rede,{r4sg repo ,tolzeflog uorr e.{e1>1nfng sep uolqcrr{cs ueqcfllrezuesre uep sne ueruroJ -ueuue)'g'z uesrel\ oS n'ue8erl rlJrs lrru lrezezuot11 ueqcsrloleue ueJelllrru pun uor{nry JOp AqJE SeJeqlgCrs ure 'uere/y1 euelueq aJopuosoqsur 'ueluJoJ>lrueJo) eqcllrezuesre -loll1u pun -qnr; gep 'ue8elr€p rlcr1neqrsue ueSgrlreg uorerqoru ur ls8ur_rf

eluuo>l zue1 uueruJeH 'ue8n;nzuq

>lJnlselzzrtd se8rlqcrm ure unu 'JqJ A puesneuqef uelsJo uorlnq pun uolrolrrz uelseleds ur suers€ropro1 pllg uellernlln>l uexeldruo{ tuep qcls lggl >lruere; Jeqcr1lrozuesrer{n4 uelrequeSrg ueqcsr}sr1rls nz essruluue>lJg Jeueuuo^\a8 neu {uBCI I (9002) tt'qcsrod'leluerrollv uor{JrzJ :(966t) uoqJ -tJOil '(rt6t I tr -'ln lrtu lJt:9'( ImI 'sal :J;-0f g66l slq Ju -lrl JepuaJqnFallJ.n I 'P'n urlrg :(;661) ils -ua6-r3 rnz -azuorqtedl -unuqruZ tap tuntnr: -qauatsuone1r1qn4-ei -nlt saP rotlarlc -trzn sap tunssu;rs"r:I

Jap 1* ullrag 'uoqJlqf

.tautgH j'apjrl[ uauurc ula - raqpua8at ru, lPqrlqrs sep taqn rl -rqef uatlJrllsuqf,ror -Borc uaqJsrlsluau( uapra.r tatnapat pur aJalra.r\ atp JnJ atar uaqrrlqaqra atp gsp ur purs ar6olouorq3 -uPsnz sep plaFo^ aqcrllrnpur Uo aur: -uegolle rap asBqd u -a:d:alur nz uaFslm ua8aS saqJrargorg r uapuazua:Eue raurx uetseJapJon ur lraqEr

ueuopJpBrf

ue

S6

(3)

96

Thomas Zimmermann.Zur Renaissance friihbronzezeitlicher Keramiktraditionen

bulgarien beheimateten Colsogeni-Kultur sowie benachbarter Steppenkulturen in Frage.13 Die Ahnenreihe der Buckelkeramik wtirde von den ebenfalls westpontischen Kultur des Babadag letztendlich zu den Produkten der spiitbronzezeitlichen mitteleurop5ischen Urnenfelderkultur und ihrer spiiten Derivate wie der Pgenid0vo-Gnlppe reichen.la

Diese immer wieder zitierten Parallelen in Form von spiitbronzezeitlicher Keramik aus

dem Balkangebiet bzw. Si.idosteuropals, die zur Stiitzung der balkanischen

Migrations-these ins Feld geftihrt werden, vermogen jedoch nicht vollends zu iberzeugen: Die ein-schliigige Keramik der Siedlung Kastanas in Mazedonien besitzt zwar Ziermuster, die in iihnlicher Auspriigung auf troianischer Buckelkeramik beobachtet werden konnten.l6 Die

GeftiBformen lassen hingegen keine Vergleichezn.rT Wirklich gute technische und formale

Analogien zur ,,Knobbed Ware" oder Buckelkeramik findet noch vereinzelt in dem

kera-mischen Inventar des bereits zitierten Babada[18, besseres Vergleichsmaterial ftir unsere

Buckelkeramik aus Troia VIIb2 reduziert sich aber strenggenommen auf friiheisenzeit-liche Grabkammern von Dolmenanlagen in Tiirkisch-Thrakienle sowie einzelne weitere Fundpliitze in dieser Region.2o

Weiterhin ist eine balkanische Uberpriigung (Nord)west- und Inneranatoliens in der friihen Eisenzeit kaum zu belegen.2l Lediglich einige grobe handgemachte, ,,balkanisch" anmutende GefiiBscherben aus Gordionzz und evtl. aus Kaman-Kalehoyiik23 im Landes-inneren, die iihnlich wie in Tioia keine Ankntipfungspunkte an dltere Keramiktechno-logien zu besitzen scheinen, m6gen von einem schwachen stidosteuropiiischen EinfluB zeugen.

r

Ein Blick nach Zentralanatolien lehrt jedoch, daB beinahe identisch geformte und ver-zierte Knubbentassen in Siedlungsschichten der dortigen spiiten Friihbronzezeit vor-kommen. Ebenso wie ihre eisenzeitlichen Pendants besitzen sie neben charakteristischen, meist auf dem Bauchumbruch platzierten Knubben einen Dekor aus diagonal alternieren-den, am Hals oft doppelt umlaufenden Kannelurengruppen, die beide ats Zierat an frtih-bronzezeitlichen MetallgefiiBen geliiufig sind und auch von dort tibernommen worden sein dtirften.2a Aber nicht nur typische Ziermuster, auch Waren25 und GeflBformen selbst

1 3 Kopp en hdf er (2002), 687 ff ..; 7 O3 ; P hgzek- Sikora (2002), 7 05 t .

la Bereits vermutet von Bouzek (1985), 185ff., der die handgemachten Waren mit den

Keramiktraditio-nen der UrKeramiktraditio-nenfelderzeitinMitteleuropa sowie der Kulturstufe der subappeninischen Facies des

Prii-Protovillanova in Beziehung setzt. Auch stidserbische und westpontische Provinzen der

Spiitbronze-zeit werden in diese Zusammenstellung mit einbezogen (ebd. 187); Koppenhdfer (2002), 703;

Piryzek-Sik or a (2002), 7 05 f . tt Vgl. Hnila/Pieniazek-Sikor a (2002), 97 f. ; Becks (2W3), 49. 16 Hochstiitter (1984), 37 3 tt.; Koppenhdfer (1997), 340. 17 Koppenhofer (1997),340. 18 Koppenhdfer (1997), 337 ff .;339 Abb. 26,'1.-5. 1e Akman (1998), 67tf.;7}Abb.5.

'o Vgl. Ozdolan (1987), 1.4f.;3ltt.mit Abb.; Ozdolan (1993), 160ff., bes. 162.

2r Genz (2000),40.

22 Sams (1992),58f.;Abb. 8,1,;Koppenh6fer (1997),34L; Voigt/Henrickson (2000), 342ff.;bes. 355.

23 Omura (1991), 323;332Abb.8,1.

'o Ygl.beispielsweise Toker/Ozfirk(1992),49 Abb. 23;I88Nr.23 (aus Grab H, mit 6 durchlochten

Kar-neolperlen unterhalb Umbruch, durch Goldniigel gehalten) (Knubben); 50 Nr. 24; L29 Nr. 24 (aus

Altoriental. Forsch. 33 (21

zeigen zumindest be mungen:'So findet si AusguB ebenso im konnten neben dem und Kogumbeli2T, dit Buckeltassen aus Ti Toptagtepe bei Kalu biindelverzierten Ke GefiiBe in die entwic nologie), sprich der I Dieser Betund li8t Waren korrelieren, brachten Analogies, anatolien verstandet wenn auch schlichtt licher Buskslkslami tung nahe, das frhnlir beifiihrten. Die von das bestimmte Tradi gingen", um nach d nungsmacht wie des Erkliirungsmodell e

Zierctlle und Fertig lichen Gemeinschal erfaBt wurden, still v. Chr. wiederinuns Die zu erwartend dem endbronzercil wiB unter tragische

Grab K); ebenso T

(goldener Becber a

2s Ein erheblicher Te

Uberzug, der nebt

schen" Effelcera

Vielzahl von dilnn

ist ftir dieses Jahru

26 Orthmann (1963),: 27 Anpubliziert bei 1

Tassen bzw. Tiillen

nical Universlty in 28 Orthmann (L963),

ten Riefen und Kn mann (L963),45f.

ausstellung der M

adlquatenVer6ffe 2e Vgl. Genz (2005);

(4)

' LT,' G00Z) eluSrsod :(SOOZ) zueg'18 6 u, 'Eunqcgtueggren uelenbgpe JeJrIr qcou slleJueqa ueJJeq pun eJB{uV ur ueuoqes}IArz erlJsrloleuv JIIJ srunesnlN Jep Eunllelssne -ren€C rep ur qcrs uepurJeq e>lcnlssqcrelEren eln8 eretrex - (gZ'SZtgI'gg 7l-L':$V 'GgA1) uusru -quo) edelrepullq ueueEele8 reetrN uezffa\rlcs rue sep {ru"ray euerro{ep ueqqnu) pun uaJeel uel -rerq ueqorS 1nu erp qrou Ilentuela qcrs ageq ue8gnzuq -'99-T9lII'gl'!el:'llZt.'(tg11) uueuqtr6r ,. 'lqc{lueJJgrea trlcru Suulsrq Jeqe purs'BJB{uV ur flrsrenrun pcru -qcel lseg e1ppl4 Jep sunesnntr sep Eunlelssneren?C Jep ur qcrs uepurJeq eggyeSuellg'azq uassuJ regerzrelueqqnul pun -ueJerr Iqezuv eregorE eure lueqo gI 'JeI '@gAD uerze;- req Uazlqnduy ,, '99r39'S9/S'SZ'#L!ll VZ' (t96D uuuruqgg n. 'uaqesedro^ rqel seserp J$ lsl lqcrJeqJo1 JelsJe urg 'uelnqrJllv ueserpueqe lnu uerrrJod ueqJsruo{rq 'uaSrpuealuullp uol Iqezler1 eure esrer\slerdsreq uelqceJqJe edeluqey uo^ plaJJequrC pun Sunper5 'elllos ueEnezre

l{eJJg ,,ueqcs -q1u1etu" ueure

qcl4gsnz IqoA\ ueqqnu1 pun ueJelll ueluqpA\Je slreJoq uep ueqeu rep 'Snzreqn uregeqodqcoq'uazre,rqcs ue{crp ueure plrseq ue{iluuJe) Jeqc{lrez-Itzg,g, FeI JeqJIIqeqJe

urg sz '(ro4epueyeRl) (rxeruoy

ueqcrelE sne reqreg reueplo8) 2'99 (,,e1ota ',,y" pun;zleqcs sne ogcs"ld eureqps) t,'It,'966I JelsreJl/ao>lffslo; osueqe :(y qerg rollorJol€u rogor8 pun SunqraJue^ te3un11 er1!\ uepuslslunlrelSeg ueqcs63Jl Jelun ura\ -aB elqcerugorg ueqcrllsgr4eu pun ueqcsrreerulellru rep sd€llo) ueqc1lrezazuotqpue ruep qceu erp'suerloleuv qler{Jeuu qcnu ue8unqerqcsrensEunJe>lloleg uepuepel\Je nz erq 'ueleJl nz sleJ>lslqcrsec ueJesun ur JeperayJr{c A puosnegqel uelsJe uelsoqn4 pun uelre^\z uelselgds urr un'lqepeqn illls 'ueprnm lUeJJe seqcreuelqleH sep ueDleJJeer8rau.(5 uellornlln{ uep uo^ lqcru erp'uegeqcsuroruog ueqcrl -Jrgp ueulal>l ur repo uelerqeSpustl uep ur uusp uellEq ue{ruqcelsSunSrgeg pun eFlsrerz erld, sereqgeg qcsrSologr{cJv 'ue;rer8 {ilu?ro{le{cng eresun JnJ osueqe ilepous8unrglqrg s[e uuep eprnftr 'uruepte'n nz ueuarueer repera seqrreu uoqcsl4ulleq sap elztr ]qleurs8unu -pJO uepue8erdreqp lleJnlln{ 'ueletluez Jeure qJnJqueruvrasnz ruep qceu urn ',,ue8ur8 punr8relun uep ul" 'JqJ A puesnelJqel uelret\z sap JnBIJoA rur ueuorllp€ra eltutur}seq

sep 'eseq1od,{H eueleruol

zue0 uuetuJaH qJnB pun e1u31sod seloqcrN uol erCI 'ueuq$leq -rerl ueuolllpenllls reqrsrlolBuelle ,,gnqe8repalA\" euro ueJol>l"d eqcluqg wp,eqeu 3un1 -nturefi alp JeIq qcne fa11'ttnur ue8uele8 sruqe8rg uaqcrelS ruep nz

{nuera)ile>lcng Jeqcrl -llazuesle pun

roqcllJrezezuotqqnJJ ueqcsr^\z qcre18re4 ueleruroJ uelqcqqJs r{cne uuet\ ueule qcJnp ue8unzlessnBJo^ uoselp Jalun uBru uC'ueuuo>l uepJet\ uepuelsJa^ ueqol€u? -reuul sne {nuure) reqclllezuesle reJnglro1 eqcsrlsllls sle gnlqcserSoleuv ue}qceJq -e8rep pue8nezreqn sneqJJnp 6uegoppqcse8 s8ue8ura uep Jeqn erp 'uererleJJo{ ueJ?d\ uellerueq ueuelln{slp slleJeq uep lru pue8erronreq qc[lrez qcrs lggl

punJeg reserq 'spuasneuqef uoqclllslrqcrol

uellrrp sep lellrr6l uelzt.eItuep srq e]llry rep qcrrds'(er8o1ou -lrureJ, rorlrsrloleue qceu ru/II zgl,) lrezozuorqqnrd algds 'a\zq elle{cr^\}ue elp ul au-s.Jec eserp ueuuo{ uopre^\ uer}B([ '(z'E:z'qqv 'pn) uegu^gnB ue>lrru€re) uauerzre^lepunq -ueJerr pun -ueqqnu{ llw Fezezuorg uaqnrc rap uI uauug{ efeluqe; req edelsu}do.L eusqqcsueq rop eu\os sz{nf,gH BceIV qcnv 'uleurlg zq]fr^ eloJJ, sn? uesse}le{cng ueqs{lrezuosre uep esreA\ epueqcolseq Jne Sunrerzren pun turod ul olp 'r.r1eqrun5ox pun ezleqrllel{v snB e{cBls erelre^\ (z'I 'qqv) uelfroere) sne .pldurexg tuep ueqeu ue}uuo{ uepro^\ gqgeEuy 'Jeper^\ zqIIA slo{ uo^ snpund ueqcsrrusJe{ rul osueqe gnEsny ue8erqcs-Srpunrulrel\ llru rurod €qcsruo{re-f1erq ueEunrpes "lp qcrs lepurJ o5 :ue8unru -tullsulaJeqn eqcITunBJSJe ueluJoJuesseg ue8rpluequre 'uereurell Ieq lsepufinnz ua?rcz

L6

t @OOd tg'qcsrod'l?luerrotlv S:TP't; tril |t rI -ftl|qlFillEFtr Wq Ig CT :s114 laIE) rqpprd -alUCS.qoacqx -grd sTr.Fc

Eflpqur -oqlpf4)LrERta)tr uaplF

lsqles uarruoJgB.Jec ures uepJoa\ ueunuor -qn4 ue tercrz sI? eI -uereruJelp puoSerp 'ueqcsrlsuep1ereqc u( -to/^ lrezezuoJqrlnJd -rel pun elurroye8 q: UnUuIg ueqcsrudorne -ougcel{rrusJex elell -sepu?T rm,r>1gfgqe1 ,,qcsrue{[eq.. .elqceurr Jep q suerlolBuBreuu eJelrea\ euleztne era\o -lrezuesrerln4 Jn? ueu eJesun JnJ lErJelulusq. -BJe>l Iuep

uI llezureJe, el?tuJoJ pun eqcsruqce arc er'ueluuo{ uepJeAl q o1p telsnuuerz nM -ure er6[ :ue8nezreqn r -suoqer8rtr l ueqcsrue{ sn? {IIueJe){ Jerlcrl]rez or.ueqcrer addr ueqcsgdornelellru ue sep rnlln>J ueqcsrluodl ,r'e8erg ur uoJnllnqued ueuorlrpe4{rrueJex JeqJrllr

(5)

98

Thomas Zimmermann,Zur Renaissance fri.ihbronzezeitlicher Keramiktraditionen

Not vonstatten gingen, lassen sich in ihrem geographischen und sozialen AusmaB bislang

nur erahnen.3o Eine balkanische Zlwanderung nach Tioia soll und kann jedenfalls, um

dies klarzustellen, dadurch nicht ausgeschlossen werden.3l Nach der hier vorgenommen

kritischen Neuinterpretation der sogenannten Buckelkeramik sollte man jedoch ebenso in

Erwiigung ziehen, daB die Neuankommlinge aus Stidosteuropa in der ehemals stolzen

Feste am Hellespont auf entwurzelte Fliichtlingsfamilien aus Inneranatolien trafen.

Literatur

Alkrm. U.8., Anatolien I, Genf 1968.

Becks, R., T?oia VII: the Transition from the Late Bronze Age to the Early Iron Age. in: Fischer u. a. (2003),4L-53.

Bertram, J.-K., Tradition und Wandel im spiiten 2.lfrij.hen l-. Jahrtausend v. Chr. im Si.idkaukasussebiet.

in: Fischer u. a. (2003) ,245-253.

Blegen, C. W. - Boulter, C. G. - Caskey, J. L. - Rawson, M., Troy IV. Settlements VII a. Vll b and VIII.

Princeton 1958.

Bouzek, J., The Aegean, Anatolia and Europe: Cultural Interrelations in the Second \lillennium B.C..

Gdteborg/Prag L985.

Czichon, R. M., Studien zur Regionalgeschichte von Hattu5a/Bo[azk61' 1996. MDOG I?9 U997) 89-102.

Czichon, R. M., Studien zur Regionalgeschichte von Hattu5a/Bo[azkoy L997 . MDOG 130 [1998] 83-92.

Czichon, R. M., Studien zur Regionalgeschichte von Hattu5a/Bofazkdy 1998, MDOG 131 [1999] 17-56.

Fischer, B. - Genz, H. - Jean, E. - K6ro$u, K. (Hrsg.), Identifying Changes: The Transition from Bronze

to Iron Ages in Anatolia and its Neighboring Regions. Proceedings of the Internationai \\brkshop

Istanbul, November 8-9, 2002,Istanbul 2003.

Genz. H.. Die Eisenzeit in Zentralanatolien im Lichte der keramischen Funde vom Biiyiikkaya in

Bofazkdy/Hattu5a. TUBA-AR (Turkish Academy of Sciences Journal of Archaeology) 3 [2000]

35-54.

Genz,H., The Early Iron Age in Central Anatolia, in: Fischer u. a. (2003),179-191.

Genz, H., Thoughts on the origin of the Iron Age pottery traditions in central Anatolia, in:

Qilingi-ro[lu, A. - Darbyshire, G. (Hrsg.), Anatolian Iron Ages 5. Proceedings of the Fifth Anatolian Iron

Ages Colloquium held at Van, 6-10 August 2001, Ankara/London 2005,75-84.

Gitin, S. - Mazar, A. - Stern, E. (Hrsg.), Mediterranean Peoples in Transition. Thirteenth to Early Tenth

Centuries BCE. In Honor of Professor Trude Dothan, Jerusalem 1998.

Hnila, P. - Pieniazek-Sikora, M., Troia in the Early Iron Ages (Troia VIIbI-3), in: Troy. Journey to a City

Between Legend and Reality, Istanbul 2002, 9 4 -I03.

Hochstdtter, A., Kastanas. Die handgemachte Keramik, Berlin 1984.

Hoffner, H.A., The Last Days of Khattusha, in: Ward/Joukowsky (1'992),46-52.

Klengel, H., ,,Hungerjahre" in Hatti, AoF 1 119741,165-174.

Koppenhdfer, D., Tioia Vll-Versuch einer Zusammenschau einschlieBlich der Ergebnisse des Jahres

1995. Mit einem Beitrag von Ralf Becks, StTroica 7 U9971,295-353.

Koppenhdfer, D., Buckelkeramik und Barbarische Ware in Troia: Anmerkungen zur Herkunft, in:

As-lan, R. - Blum, S. - Kastl, G. - Schweizer,F. - Thumm, D. (Hrsg.), Mauerschau. Festschrift ftir

Man-fre d Korfmann, Remshalden- Grunb ach 2002, 67 9 -:7 04.

30 ZtMigrationsbewegungen grundlegend Yakar (2003), 16f.;siehe auch Yakar (1993),3ff.

31 Jtingst an einschliigiger Keramik aus Tioia VIIb vorgenommene Tonanalysen brachten das

erstaun-liche Ergebnis, daB deren chemischer ,,Fingerabdruck" mit dem balkanischer TonlagerstZitten

tiber-einstimmt. Dies liiBt sich nur damit erkliiren, daB die untersuchten GefiiBe nicht in Troia hergestellt

worden sein konnen, sondern aus Siidosteuropa stammen miissen (siehe Pingzek-Sikora (2002),706

mit Anm. 15), es sei denn, die Tone selbst wdren importiert worden, was jedoch wenig wahrscheinlich ist.

Altoriental. Forsch' 33 (2

Menghin, W. (Hrsg. ). Scl

Muscarella, O.W.,The I

Niemeier, W.-D., The I

Peoples, in: Gitin ua

Omura, S.,1,990YilIKaI Orthmann, W., Die Ken Okse, T., Yukan Kurlm

oberen Krzrhrmak4r Ozdofan, M., Taghcatr

5-39.

Ozdofan, M., The Sect Controversial Histon

Pingzek-Sikora. M., Ne

nordwestPontischen

Mauerschau. Festsct

Postgate, N., Identifr in

Kilise TePe. Bilkc'nt [200s] 26-30.

Sams, G. K., Obsen'atr'

Seeher, J., Die Zerstt'

Kongresses fiir Heth

Silberman, N. A.. Thc

Archaeological Intc

Strobel, K., AsPekte t

understanding of th,

Ages'), in: Qilineirtt Anatolian Iron Asc

Siirenhagen, D.. Ptrli:

Lichte neuerer For'.

zu Ehren, Nliinstc'r ' -fezcan,B., 196'l Ko9-u Toker, A. - Ozti.irk. J-Tolstikov, W. P' - Trej Stuttgart/Ztirich l9 Voigt. M. M. - Henric StratigraPhic Sequr PhiladelPhia 2000. -Ward, W. A. - Jouko Danube to the Tigr Yakar, J., Anatolian ( Appraisal. Tel Arit Yakar, J., IdentifYing )

Zimmermann, T.. Dir im Rdmisch-Germ Mainz [im Druck]. Dr. Thomas Zimmen Bilkent UniversitY Faculty of Humanitit Department of Arch TR - 06800 Bilkent. I zimmer@bilkent.edu

(6)

11'npe'lue>llrq@rerulurz ere{uv'lua{ug 00890 - uI UV Jo ,fuo1sr11 pue ,tEoyoeeqcrv Jo lueugedeq sJellel pu? serlrueurnH Jo r{1lnceg Atrsre^run lue{llg 'v'w uu?rrrJerururz seuoqJ J( '[4cnrq unl

zure141 'srunesnrupnuez ueqcsrueluJag-qcs[uoU

sep e8op1e;'runasntul€Jluez ueqcsrueruJeC-qrsruo)I urr uuprrrellqcs qcIJuIeH Eunlurue5 Jep epunJero{ ueqcrnrezuesreqn4 pun -ezuotq elq 'J, 'uuerurerururT '6I-II '(SOOZ) 'e'n rer{cslC:ur'erloleuyJo sproceU lecrSoloeeqcrv eql ur suor1er8r1413urd;r1uap1''1te>1u1 ' gZ-E lE66Il 0Z,rpV

1e;'psrurddy :erdrug elllqH

eql Jo uorle.r8elursrp eql

3urno11o; uortuzrTrlrC ueqoleuv ''1

telea '7661enbnqnq'srr8rl eq]

ot eqnueC '3'g ,fun1ueJ \tZI or{J:sree1 srsrrC eql'('8s-rg) 'S'lnt'.{1sno1no1 -'VA\,pre1$, ' 098- LZt'9997 eqdyepelqd V :plro & rleqJ pue seldoed ees eq;'('8srg) 'C'A 'uer6 :ur 'ecuenbe5 crqder8rlerl5 Iuo4 acuepl^E eqJ :uorpJog 1e eEy uo.r1 '{peg eqJ ''J'11 'uoslcrrueH - W.ru ,l3lo1 lecrEoloeeqcrv uV eql puo.{ag ruord 'luelussesseeu >1n,{oqrssea eq1 r{rr JureqJsrqe.r tmrr qr 901'(lml, erotr$-gd tllalsaEraq s|oll t[ r -raqn uaugtsra8quol rr -unelsa sBp ustqr.|q rr g€ '( €6 1t J -uel\ lru uuqJqseJ q -sv :uruunljaH mz o{ sarqef sap aespqdrl r

:

.irr3 e or ia.ml ioql r qlual qr€ or F;;l ll uoJl uBqoqf tEH t .pVFI -tiunt5 rl

u

lootxl I

t-ilqv;

ur e.ie11qr"igg D. il doqsl-ro11 truilFarqg : azuoJg llro4 En{l r

'es-[iloecrf

tfl qxr

'26-i8lrorlcr

m

[.'.mrle i 90cr'

'c0r-68

"J'g tunluuafFft r@s 'III^ pu? qttn tllt C' 'larqaEmsetrnqpq6 ! { 'B'n rer{Jsq :ur .a8y mr1 'ueJ?rl uaqolBtrl uozlols sleluaqe rap q ut osueqe qcopaf rreru t ueruruoue8ron raq rap un 'slpyuepef uuetr pu Suelsrq Uetusnv uelerzc ueuorlrpPrl{ItueJa){ JaqJrltu '966 I qrgnZT

r.re311n15 'saplogt-soruelrd sap

soqilIN Jep pun uuuuerlr{rs 'efor; sne zteqcs JoCI ''f 'trrtr ':a1sfer1/ - a',,1.1 iro>1r1s1o; 'Z66lereryry'slessen Ielentr suorJezrTrlrJ uerToleuv Jo runesnn '(3srg) 'f 'Irntze -'y

te>1o; '996I BJB{vV'V96I

uorlenecxg rlequn5oy:rsrze) rlequnSoy fg6I ,.g ,ueczeT 't6z-Ega '9661 r3lsuntr^{'uerqg nz uBJeg sBLuoqJ 'lerqdng urnz sr(1e11iuon'('8s:g) '14'peqseg - 'n 'ue8eyq :ur '3unqrs:ol releneu etqrl-I rul seqclelgorg uoqcsltlqleq sep ueqegceN sellerntln{ pun Sue8repar5l reqrsrtrlod "q 'ua8equern5 '0IZ-S6I 'S002 uopuo-I/ere{uv'1002 tsnSnv 0I-9'u?A Je pleq unrnbollo3 sa8y uorl uerloteuv qUIJ eq];o sSurpeacord 'S seEy uorl uurToteuv '('3srg) 'g 'errqs.{qreq/'V 'n1lo:r8urlrJ :ur ,(,sa8y {rBCI' eqt Jo q},{u aql :e8y uorl ,(yreg eqt q erToteuv;o lueudolelep lerrrotsrq eq};o Surpuelsrepun ,^neu e) JIezuesIA uoqnJC Jap uI suellolBuv Sunplcrrrrlug Jep sepllg uaneu seure e}>1adsv '') 'laqoJls 'gLZ-892 '(gOOt) 'B 'n ultlC :ut 'esde11o3 e8y ezuorg atel eqt Jo suorlelerdrelul pcrSoloaeqc:y Sur8ueq3 pue ,t8o1oepl lercos urepo,\l :sn pue suerrotcr^ eqt 'saydoed ees eqr ''V'g 'ueu;aqyg 'VEg-EZ9 'I002 uopeqsel,/$,'St uelxea-,(olzufloguep nz ualpnts 'er8o1o1rq1eH rnJ sesserEuo; uelBuorteureiul AI sep uet{v ('8srg) 'c 'ullaqll \. :ur 'eqn11eg tpels rep SunrolsreT elCI ''I teqee5 '09-9S 'QOel d1s,tto1no1/pr€,/$. :ur'er1o1euy uratse I uo suorJelJesqo ,.X.g ,sure5

'o|-ez

[sooz]

'ede; esru) lue{lrg ret}els.ra51 .{lrsre,uun aqt Jo Jo }uaruuedeq pue .{Soloeeqrrv Jo .{:o1sr11 t uV

}e ,{Soloeeqrre pue .{rolsrq Sutltuna-t Jo suelqord 'e-rrdug etl11lH eqlJo pug

eq} 8ur,Q4uep1''1q'e1e31so4 qrequnrC-uepleqsued 'uueru;-ro;,1 '9IL-S}L '2002

pe4u?I^tr rnJ

Urrqcstseg'neqcsrenetr41 'runlg -'u 'llse; -'s tezremqcs -'c - g '('3srg) 'q'rurunq;

uelsv :ur'lerqeg uaqcsrluodlsa^\pJou wep pun eloJl ueqcsrnz ue8unqelzeg elp raqn uorssn{sr( rnz ue8unEeruv eneN ''tr41 'ero1r5-{eduH €9I-I9I [SOOt] gt']UNlsI'enssl IBrIrolsIH

IBISreAorluoC 'uor8ag BrerurBtrAl e,ulcedsred aqJ uelJolslqerd e yo B uo

erl] Jo runruueilrW puoces eqJ ''I tr 'ueflopzg '69-s [fSOt] tI BcIToleuV 'ecurqJ ure]seg uI punou lerrnq e8y ezuorg ateT V :r,(eqecqSug ''y41 'uuflopzg '06f667,lAAAtl Z9 ueleileg 'llezueslg rnz slq -ezuorqqnrC rep uo^ seterqeg->lerurrlrzry uereqo sep atl{JlqcseEsEunlpals 'lqlJeJ rurSelrea le5rrureq el rrelfleJ 5un; rsuzrreH {errrJrlray

rre{n1 ''I'es{e 'qcsroglsl) uerloleueJeuul '996I ullreg'(77

sne lrezezuorg uaqn{ Jep

>IrrueJe>I

eI([ ''d\'uueruqJJo '9EE-6I;, '166I

Bre>luy'rsrlueldog rrul5nuog ve>l'EI.rrelrze>{>lndoqepy-ueuey rlr1 066I ,.5 ,ernrug '99-LI '(gOOt) 'e'n uBrC :ur'se1doe4 BeS eql ;o ur8rrg eql Jo Iuelqord eqt pus BIIoleuV urelse \ ur sueeeuecfyq eql ''C-'lK tereuar51 '10I-16 [SOO1] 00g66ZUOSVS 'elets uerSdrq4 eql Jo punorSlceg e8y uorl eqJ ,.A\.g ,e11erucsn141 ' Z66I rretqrurll4l c elor; pun uueruer1tlc g' (' 8srg)'16'urq3ue141

66

i (qOOZ) gE'qrsrod'leluerrollv

(7)

100

Thomas Zimmermann,Ztn Renaissance friihSronzezeitlicher Keramiktraditionen

Buckeltasse aus Tfoia Schicht VIIb2 (1) und friihbronzezeitliche Tasse mit Karaollan (2). Nach Zimmermann (1) und Alkrm (1968) (2). Ohne

MaB-Abb.1 Friiheisenzeitliche

Buckel- und Riefenzier aus stab.

A b b . 3 F r i i h e i s e n z c t t :

zeit-Ill-zeitliche n B e. i . Coockson (Vorlage dcs

Abb.2 Beispiele frtihbronzezeitlicher buckel- und riefenverzierter Keramik aus Ahlathbel (L-4) und

(8)

'qets$EI I auqo'(srolny sep eEepon) uoslcoo3 /uueurrauru\Z pun (ZOAy) urqnurll qrr:1 (; t adaderdoare.ielurlu; uo^ Eunllulseg

ueqJr1lrez-I11-Iez -ezuoJqqnJc Jeure

sne lrruEJelueqqnul pun ( I ) ll,\ ero{ snB asselle{Jng eqcrllrezuesreq{gd g.qqv

IOI

t (qOOZ) g€'qcsrod'leluerrotlv uerroqrpsJl{rrusJex JeqJFIl

Referanslar

Benzer Belgeler

10 Im Iran ist die Studienstruktur nicht modularisiert. Hier gibt es anstatt Module sogenannte Lehreinheiten, die aus einer Lehrveranstaltung mit einem bestimmten thematischen

namen sind, wobei sie nicht unbedingt nur ein Junges bedeuten miissen, sondem auch auf andere, aber irgendwie ahnliche Tiere iibertragen werden konnen; so verhalt es sich z.B..

Bu resiflerin, dünya yüzeyinin yüzde birinden azını ve okyanus tabanının yüzde ikisinden azını kapsadığı bilgisiyle birleştiğinde son derece dikkate değer bir istatistik

Amerika Birleşik Devletleri'nde, uydu teknolojisi kullanılarak gerçekleştirilen 2 araştırma, buzulların her zamankinden hızlı eridiğini ortaya koydu..

Zum einen verändern verschiedene Entwicklungen in der modernen Physik, die mit dem Werk Max Plancks, Albert Einsteins, Werner Heisenbergs und anderer verbunden sind, das

Hänsel und Gretel: Der Tod der Stiefmutter und die Trauer des Vaters bilden den Schluss der Handlung von Hänsel und Gretel(239), obwohl sie im Plot schon

‐ Κλεόμβροτος ‐ Κλεώ ‐ Κλέων ‐ Κλεώνυμος ‐ Κόνων ‐ Κράτης ‐ Κριτόλαος ‐ Κριτόλας ‐ Κῶμος ‐  Λαφάνης ‐ Λιβυκράτης ‐ Λίβυς ‐ Λύκων (2)

FATİH Projesi - Eğitimde Teknoloji Kullanımı Eğitici Eğitimi Kursu Yenilenen Öğretim Programlarının Tanıtımı (Zorunlu Dersler) Semineri Proje Hazırlama Yöntem ve