Dentin Çürüğü Bulunan Dişlerde Meydana Gelen Pulpa Kan Akım Hızındaki Değişikliğin Laser Doppler Flowmetry (Ldf) Metodu İle Değerlendirilmesi

Cumhuriyet Üniversitesi Dişhekimliği Fakültesi Dergisi Cilt 3, Sayı 1, 2000

DENTiN ÇÜRÜĞÜ BULUNAN DiŞLERDE MEYDANA GELEN PULPA KAN AKIM

HIZINDAKi DEĞİŞİKLiĞiN LASER DOPPLER FLOWMETRY (LDF) METODU iLE

DEĞERLENDiRiLMESi

ÖZET

Pulpa hastalıklarında teşhis koymak için çok çeşitli tam metodları vardır. Mine ve dentin ile çevrili olan pulpa bağ do-kusunun direkt incelenmesi mümkün değildir. Çeşitli derecelerde iItihaplanmış pulpanın tedavisini belirlemek için pulpanın vasküler durumunu belirlemek gerekmektedir. Bu amaçla pulpa hastalıklarının tamsı; hasta anemnezi, klinik muayene, rad-yografik değerlendirme ve yardımcı test/erin uygulanması ile sağlanmaktadır. Günümüzde kan akımını ölçen teknikler ara-sında en çok tercih edilen yöntem Laser Doppler Flowmetry yöntemidir. Tıpta çeşitli dal/arda dokuların canlılığını ve kan akım değerlerini tespit etmek amacı ile bu teknikten yararlanıl-maktadır(. Laser Doppler Flowmetry cihazı laser ışını yardımı ile pulpa kan akım hızını ölçebilen noninvaziv bir metoddur. Çalışmamızın sonuçlarında dentin çürüğü bulunan çalışma grubundaki dişlerin pulpa kan akımı, kontrol grubuna göre daha fazla görülmüştür.

Anahtar Kelimeler:Dentin çürüğü, pulpa kan akımı, Laser

Doppler Flowmeter

Dt.Mete VURAL ** _{Dt.Kürşat ER**}

SUMMARY

There are many diagnostic methods for diagnosis of pulpal diseases. Direct examination of pulpal connective tissue which is surrounded with dentine and enamel is not possible. For determining the treatment of inflammated pulp in different levels, Vascular situation of pulp must be assesed.For this reason;Diagnosis of pulpal diseases is obtained with patient history,clinic examination,radiographic evaluation and application of helper tests. Recently, Lasser Doppler Flowmetry metod is most prefered method among the measurement methods of pulpal blood fiow. This method has been used in medicine for assessment of tissue vitality and blood flow values. Laser Doppler Flowmeter which can measure pulpal blood fIow with laser beam is a non-invasiv method. At the end of the study, pulpal blooad fIow in teeth with dentine caries show higher values than control group.

Key words: Dentine caries, pulpal blood flow, Laser doppler flowmetry

GiRiŞ:

Pulpa dokusunda çok zengin bir damar ağı bulunmaktadır. Pulpa bu damar ağını tek çıkış ka-pısı olan faramen apikale ve yan foramenlerden bir arter ile yaparlar. Arter kök kanalına girer girmez birçok kollara ayrılarak kanı pulpa odasına taşır. Aynı şekilde dallanan küçük venler kanı alarak fo-ramen apikalede daha geniş venlere iletirler.6

Pulpa dokusu içindeki mikrosirkülasyon son derece önemlidir. Bağ dokusu ile birlikte kan da-marları tek bir fonksiyon yapan sistem oluştururlar. Bu sistem doğrudan doğruya dokuların ihtiyaçlarına uygun olarak yapı ve fonksiyon bakımından geliştirilmiş damar sistemidir, içinde bulunduğu or-tamda bağ dokusudur. Mikrosirkülasyon dokuya gerekli olan besinleri verir ve metabolizma artıklarını alarak dokudan dışarı atmaya çalışır. Dokuların fizyolojisi bu mikrosirkülasyonun çalışmasına bağlıdır. Dolaşım normal ise doku canlılığını korur ve fonksiyonlarını yerine getirir. Mikrosirkülasyon-daki bozukluk pulpa dokusunun canlılığını ve fonk-siyonlarını etkiler.26

Çeşitli nedenlerle etkilenmiş pulpada (çürük, mikrosızıntı, travma, kavite preparasyonu vs.),pulpa

hastalığının durumunu belirlemek için çeşitli muayene yöntemleri vardır. Özellikle pulpanın canIı lığını n belirlenmesinde pulpa kan akımına yönelik çeşitli muayene yöntemleri kullanılmaktadır. Bunlar arasında histolojik testler, doku basınç ölçümleri, izotop klerans, radiolabelled mikrosfer, fotopletis-mografi sayılabilir. Fakat histolojik testlerde insan dişlerinde çekim sonrası incelemelerde yeterli de-recede detaylı bilgiler elde edilememiştir. Diğer testlerinde rutin olarak klinikte uygulama zorluğunun bulunması, cerrahi işlemler gerektirmesi ve direkt pulpa kan akım hızını ölçememesi gibi deza-vantajları bulunmaktadır. 32

Diş hekiminin pulpa hastalığının teşhisinde kullandığı yardımcı testler (elektrik pulpa testi,kavite testi, anestezi testi) pulpanın sinirsel hasarınıbelirleyen ve sonuçları tartışılabilir testlerdir.13,20 Ancak iltihabi durumlarda sinirsel hasardan daha önce damarsal destek kayıpları oluşur. Bu nedenle pulpanın kanlanmasını ölçmeye yönelik metotlar üzerinde çalışılmaktadır.

Laser Doppler Flowmetry metodu, Doppler kaymasından yaraı,anarak mikrosirkülasyondaki kan akımının sürekli ve noninvasiv ölçümü amacı

*Cumhuriyet Üniversitesi Dişhekimliği Fakültesi Endodonti Bilim Dalı, Öğretim Üyesi **Cumhuriyet Üniversitesi Dişhekimliği Fakültesi Endodonti Bilim Dalı, Araştırma Görevlisi

C.Ü. DİŞHEKiMLiGi FAKÜLTESi DERGiSi 2000

ile kullanılan yeni bir tekniktir.

_{Tıp ve}

dişhekimliği

teknikte; düşük güçlü monokromatik laser ışını taşıyan,bir optik prob kullanılmaktadır. Ölçüm probu içerisinde ışını dokuya taşıyan verici fiber ve dokudan geri saçılan ışınları fotodedektöre taşıyan toplayıcı fiber bulunmaktadır. Işın demeti probla dokuya iletidiğinde ışının bir kısmı dokuya absorbe olurken bir kısmı da dokudan yansımaktadır. ışığı yansıtan statik nesneler dalga boyunu değiştirmez iken, ışığı yansıtan hareketli kan hücreleri Doppler kaymasına neden olmaktadır.Doppler kayması meydana gelmiş olan ışın demeti, sinyalleri oluşturarak bu sinyallerden elde edilen değerler perfüzyon olarak tanımlanmaktadır.21,28

LDF cihazı lazer ışını kaynağı, fotodedek-törler, fiber optik kablo, sinyal işlemci olmak üzere 4 ayrı üniteden oluşur. Ayrıca LDF cihazı ile hareketli kan hücrelerin konsantrasyonu (CMBC), hız (Velocity), perfüzyon ünitesi (PU), total backscattet (TB) verileri alınabilir. 28

çalışmamızın amacı çürük nedeni ile etkile-nen pulpa dokusunda meydana gelen ve enfla-masyonun başlangıcı olarak kabul edilen pulpa kan akımı değişikliğinin yeni bir metod olan Laser Doppler Flowmetry ile değerlendirmektir.

MATERYAL -METOD

Bu araştırma Cumhuriyet Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi Endodonti Bilim Dalı kliniklerin-de yapılmıştır. Endodonti Bilim Dalı'na diş tedavileri için gelen hastaların anemnezi alınmış, intraoral ve radyografik muayenesi yapılmıştır. Hasta seçi-minde şu kriteriere dikkat edilmiştir.

1. Hastaların anemnezinde şikayeti olan di-şinde spontan ağrı olmadığı, termal uyarılara karşı kısa süreli keskin ağrı oluştuğu, ağrıyı oluşturan termal uyarıları ortadan kaldırdığında ağrının yok olduğu belirtildi.

2. Periapikal radyografisinde dentini içerisine alan çürük tespit edildi. Radyografide periapikal aralık ve lamina dura normal olarak izlendi.

3. Kontrol grubunun oluşturulması için şika-yeti bulunan dişin simetrisi seçildi. Bu gruptaki diş-lerde çürük, restorasyon ve kron olmamasına dik-kat edildi.

4. Hastaların herhangi bir sistemik hastalığı-nın olmamasına ve sigara kullanmamasına özen gösterildi.

Bu kriterlere uygun yaşları 25-45 arası 10 hastada 20 adet üst çene küçükazı diş çalışmaya dahil edildi.

Pulpa kan akımı ölçümlerinde band genişliği 20 HZ.-20 kHz, ve prop

ucu

CiLT: 3, SAYI:1 Master, Perimed AB-Sweden) kullanıldı. 90 açılı, ucunda stoper bulunan özel dental 408 standart numaralı dental prop kullanıldı. (Resim 1)

Resim 1: Laser Doppler Flowmetry cihazı (Periflux 4001 Master, Perimed AB-Sweden)

Laser Doppler Flowmetry ile pulpa kan akımı ölçümlerinde, probun ölçümü yapılacak dişlerin hep aynı noktasından, aynı açı ve mesafede yapa-bilmesi için prob tutucular yapıldı. Ölçümlerde kul-lanılmak üzere silikon esaslı ölçü maddesi ile (Du-rasil Centradent-Germany) ağız içerisinden ölçüalınarak hastaya özel prob tutucu hazırlandı. Prob tutucu üzerinde ölçümü yapılacak dişlerin vestibul servikal üçlüsü hizasından probun çap genişliğinden biraz daha dar kanallar açıldı. (Resim 2) Bu şekilde probun ağız içerisinde sabit ve aynı noktadan ölçümleri yapıldı. Çalışma ve kontrol grubundaki dişlerin ölçümlerinde ölçüm güvenirliliğini de belirlemek amacı ile aynı dişten tekrar ölçümler yapıldı.

Resim 2: Özel dental prob ve elastomerik ölçü maddesinden hazırlanan prob tutucu

Çalışmaya alınan hastalarda LDF ölçümle-rinden önce 1-2 saat öncesinden bir şey yememe-Ieri söylendi. Hastanın genel sistemik kan basıncını sabitlemek için belirli bir süre dinlendiriidi ve hastalar ölçümlerde rahat dik pozisyon konumunda tutuldu. Prop tutucu hastanın ağızına yerleştirildi ve

C.Ü. DiŞHEKiMLiGi FAKÜLTESi DERGiSi 2000

her iki grubun LDF ölçümleri yapıldı. Pulpada gelişen kan akım hızı bilgisayar ekranından izlene-bildiği gibi cihaz üzerinde bulunan digital ekrandan ölçümlerin sayısal değerleri alındı.

Elde edilen veriler ayrı ayrı kayıt edildi. Ça-lışma ve kontrol grubunda bulunan dişlerin pulpa kan akım hız ölçüm değerleri istatistiksel olarak Man Whitney U testi ile karşılaştırıldı.

BULGULAR

Çalışmamızda çalışma ve kontrol grubunun Laser Doppler Flowmetry değerleri Tablo 1'de veril-rilmiştir. Grupların LDF cihazı ile ölçülen pulpa kan akım hızı ortalamaları karşılaştırıldığında gruplar arası farklılık istatistiksel olarak anlamlı bulundu (p>O,05).(Tablo 2)

Grupların Laser Doppler Flowmetry cihazı ile ölçülen pulpa kan akım hızı değerlerini gösteren grafik Şekil 1'de ifade edilmiştir.

TARTIŞMA

Pulpa hastalıklarında teşhis koymak için çok çeşitli tanı metotları vardır. Mine ve dentin ile çevrili olan pulpa bağ dokusunun direkt incelenmesi mümkün değildir. Çeşitli derecelerde iltihaplanmış pulpanın tedavisini belirlemek için pulpanın vasküler durumunu belirlemek gerekmektedir. Bu amaçla pulpa hastalıklarının tanısı; hasta anemnezi, klinik muayene, radyografik değerlendirme ve yardımcı testlerin uygulanması ile sağlanmaktadır.23

Pulpa hastalıklarının teşhisinde kullanılan dental hikaye, klinik muayene ve radyografik bul-guların yanında hekime yardımcı olan elektrik pulpa testi, termal testler, perküsyon testi, kavite testi, ve anestezi testidir.2

Bu testler pulpanın sinir liflerinin hassasiyeti-ne dayanan subjektif testlerdir.Yapılan çalışmalarda vitalite testlerinden elde edilen cevaplar ile histolojik bulgular arasında paralellik olmadığı göste-rilmiştir.23,25,27,31

Klinikte rutin olarak kullanılan elektrik pulpa testi pulpa vitalitesinden çok sinirsel durumu tayin eden bir yöntemdir.8,10,13 Elde edilen sonuçlar hastanın evet-hayır cevabına göre değerlendiril-mektedir.2,7 Akut abseli dişlerde, diş devital olduğu halde elektrik pulpa testinde yanlış pozitif değerler alınabilmektedir.2 Ayrıca travmaya uğramış dişIerde dişler geçici bir sinirsel şok geçirebilmektedir.. Bu durumda dişin kan desteği devam etse de elektrik pulpa testine negatif değerler verebilmektedir.7,9,12,31

Kavite testinde dişin canlılığını belirlemek için diş sert dokusunda gereksiz yere madde kaybı oluşturulmaktadır. Bu yüzden pek tercih edilen bir metot değildir. 9

CiLT: 3, SAYI: 1

Anestezi testi ise; pulpanın vitalitesini değer-lendirmekten çok ağrının ilgili diş veya bölgeden kaynaklanıp kaynaklanmadığını öğrenmek amacı ile yapılan bir testtir. 9

Tıp alanında kan akımı ölçümlerinde kullanı-lan yöntemler intravital mikroskopi, lokal izqtop kle-rans, dual wave-Iength spektrometri, pulse osimetri, radiolabelled mikrosfer ve gaz emdirme metotlarıdır. Bu testler kan akımı ölçümlerinde kullanılan indirekt yöntemlerdir.32_{Bu yöntemlerin uygulama esnasında}

klinik şartlara uygun olmaması, cerrahi işlemler gerektirmesi, pahalı radioaktif maddeler kullanımı nedeni ile pratik yöntemler değildir.4

Günümüzde kan akımını ölçen teknikler ara-sında en çok tercih edilen yöntem Laser Doppler Flowmetry yöntemidir.32 _{Tıpta çeşitli dallarda}

do-kuların canlılığını ve kan akım değerlerini tespit et-mek amacı ile bu teknikten yararlanılmaktadır.14,15

Laser Doppler Flowmetry cihazı laser ışını yardımı ile pulpa kan akım hızını ölçebilen nonin-vaziv bir metotdur.Bu teknikte, düşük güçlü mo-nokromatik laser ışını taşıyan,bir optik prob kulla-nılmaktadır. Ölçüm probu içerisinde ışını dokuya taşıyan verici fiber ve dokudan geri saçılan ışınları fotodedektöre taşıyan toplayıcı fiber bulunmaktadır. Işın demeti probla dokuya iletildiğinde ışının bir kısmı dokuya absorbe olurken bir kısmı da dokudan yansımaktadır. ışığı yansıtan statik nesneler dalga boyunu değiştirmez iken, ışığı yansıtan hareketli kan hücreleri Doppler kaymasına neden 01-maktadır.Doppler kayması meydana gelmiş olan ışın demeti, sinyalleri oluşturarak bu sinyallerden elde edilen değerler perfüzyon olarak tanımlan-maktadır.19

LDF yönteminin diş hekimliğinde pulpa vitalite testinde kullanılmasının bir çok avantajları vardır. Bu avantajlar arasında dişte kavite açılmaksızın direkt kan akım hızının ölçülmesi ve diğer vitalite testlerinde olduğu gibi sinirsel cevaplara bağlı olmayışıdır. 23,25,32 Bu nedenle yanlış negatif ve yanlış pozitif cevap oluşturmaz, direkt kan akım hı-zını yansıtır.

Kuvvetli ve devamlı dentin irritanı aşırı sayıda efferent sempatik impulslar gönderdiğinde normal hemostatik refleks kontrol sistemi bozulur. Arterial damarların düz kas duvarları kontraksiyona uğrar. Böylece katabolik ürünlerin daha fazla birikimi oluşur, pH daha fazla düşer. Sfinkterlerin gevşeme periyodu uzar ve vazodilatasyon meydana gelir. Dilate olan arterial damarlar pulpaya daha fazla kan getirir ve hiperemi oluşur. Bu durum pulputisin ve pulpa içi basıncın arttığı ilk evredir. 2,22,30

Çalışmamızın sonuçlarında dentin çürüğü bulunan çalışma grubundaki dişlerin pulpa kan

akı-C.Ü. DiŞHEKiMLiGi FAKÜLTESi DERGiSi 2000

mı , kontrol grubuna göre daha fazla görülmüştür. Bunun nedeni pulpada meydana gelen hiperemiye bağlı olarak vasküler permabilite, bölgesel kan akı-mı artışı ve buna bağlı olarak ortamdaki eritrosit sayısındaki artıştır.13,22,30 Pulpada meydana gelen kanlanma Massler17 isimli araştırıcının dentin çürüğü bulunan dişlerde yapmış olduğu histolojik incelemede bu tip aktif lezyonların altında enflama-tuvar reaksiyonları göstermiştir.

Johnson ve arkadaşları 16 köpeklerde 28 gün içinde topikal ya da sistemik nikotin uygulamasını takiben pulpal kan akımı ölçümlerini yapmış ve dişlerin pulpa kan akımında değişkenlik bulmuştur. Baab ve arkadaşlarının yaptıkları çalışmada sigara içmeyi takiben deri kan akımında azalma, dişeti kan akımında artma olduğunu rapor etmişlerdir. Biz de çalışmamızın hasta seçiminde vazoaktif etkenleri elemine etmek için sigara içen hastaları çalışmaya almadık.

Dışarıdan sıcak ve soğuk yiyeceklerin alın-ması pulpa kan damarlarında vazodilatasyon ve vazokonstriksiyon geliştireceği, buna bağlı olarakta pulpa kan akım hızını değiştireceği düşünülmüştür. Bizim bu düşüncemizi destekleyen çalışma Ander-sen ve arkadaşları3 tarafından yapılmıştır. Çalış-malarında termal uyarılar sonucu pulpa kan akım hızında birkaç dakika sonra değişimler göstermiştir.

Pulpa içerisinde meydana gelen kan akım hızı hastanın sistemik kan basıncına bağlıdır. Pulpa içi kan akımında değişimler kardiovasküler sistem, kalp atım hızı ve basıncı ile ilişkilidir.24 Bu nedenle hastalarda bu sistemi etkileyecek herhangi bir hastalığının olmamasına dikkat edildi. Ayrıca hastanın kan basıncının normal istirahat durumun-da olması için hastalar ölçümler öncesi dinlendiril-miştir.

Erdem 11 yapmış olduğu çalışmada hastala-rın simetrik ve karşıt dişlerinin pulpa kan akım hız-larının aynı olduğunu göstermiştir. Bu durum hastalanan bir dişin pulpa kan akımının karşıt veya simetrik dişle karşılaştırılabileceğini göstermiştir.

Cihazın ölçüm derinliği 1 mm. olmasına rağ-men daimi dişte ortalama 2-2,5 mm. kalınlığındaki mine ve dentir dşılarak bir dişin pulpa kan akım hızı ölçülebilmektedir. Bu çekilmiş dişlerde pulpa boşluğuna yerleştirilmiş kanül vasıtası ile farklı hız-larda kan pompalanması ile elde edilen kayıthız-larda gösterilmiştir.29 Pulpadaki kan akımını saptama cavının bir kısmı da mine ve dentin dokusunun saydam tübüler yapı olmasına bağlanmıştır.26 Lazer Doppler Flowmety metodu son yıl- larda tıp ve dişhekimliğinde dokuların canlılı- ğını,kanlanmanı belirlemek amacıyla güvenilir bir şekilde kullanılmaktadır. Bizim yaptığımız araş- Ur

CiL T: 3, SAYI: 1

tırmada çürük nedeni ile etkilenen pulpa dokusunda kan akım hızında değişiklikler saptanmıştır. Pulpadaki kan akımı değişikliklerini saptayabilen LDF metodu, pulpa hastalıklarının tanı ve tedavi planlamasını sağlıklı bir şekilde yapabilmek için son derece uygun, klinik olarak pratik ve direkt pulpa kan desteğine bağlı olması nedeni ile son derece güvenilir bir metoddur.Yaptığımız araştırmanın sonuçlarından ve daha önce yapılmış olan çalışmalardan anlaşılacağı gibi Laser Doppler Flowmetry diş hekimliğinde tanı metodları arasında önemli bir yer tutabileceğini düşündürmektir.

HASTA SAYISI 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Kontrol Grubu 7.39 7.47 19.34 5.40 7.30 8.98 12.70 19.17 8.16 7.24 Çalışma Grubu 20.69 12.29 23.94 8.40 11.40 12.28 8.32 27.69 17.70 16.80 Tablo 1: Kontrol ve çalışma grubuna alınan hastaların

pulpa kan akım hızının LDF ölçüm değerleri

Ölçüm değerleri ortalamaları Kontrol grubu 10.31+ 1.60 Çalışma grubu 15.95±2.08 P=O,028 SONUÇ p>O,05

Tablo 2: Pulpa kan akım hızının LDF ölçüm değerleri ortalamaları 30 LDF

-●- Kont gru. -■- Çalışma gru.

Şekil 1 : Ölçümleri yapılan hastaların LDF değerlerini gösteren grafik

C.Ü. DiŞHEKiMLiGi FAKÜLTESi DERGiSi 2000

KAYNAKLAR:

1. Adrian R.J.:Selected Papers On Laser Doppler Velo- cimetry.2.Series,SPIE Optical Engineering Press,1993

2. Alaçam T.:Endodonti, Gazi Üniversitesi Basımevi,An- kara,1990

3. Andersen,A.,Aars,H.,Brodin,P.:Effect of Cooling and Heating of The tooth on pulpal Blood Flow in Man., Endo Dent Traumatology 10:256-259,1994

4. Baab, D., Öberg, p., Holloway, G.:Gingival Blood Flow Measured With aLaser Doppler Flowmetry., J Periodon., 21:73-85,1986

5. Baab, D.a., Öberg, P.A.:Laser Doppler Measurement of Gingival Blood.Flow in Dogs With increasing in Inflammati-on.,Arch Oral Biol., 32:551-555,1987

6. Bayırlı, G.: Diş Pulpası ve Ağrı., istanbul Üniversitesi Basımevi, istanbul, 1992

7. Bhaskar, S.N., Rappaport, H.M.:Dental Vitality Teeths and Pulp Status., JADA, 86: 409-411, 1973.

8. Cailleteau,J.G., Lundington, J.R.: Using the Electric Pulp Tester With Gloves:A Simplified Approach., J Endo-don.,15:80-81, 1989

9. Cohen, s.: Diagnostic Procedures . in Patways of The Pulp in., Cohen, S., Burns, R.C. Sixth ed., The CV.Mosby Co. St Louis, Missouri. Ch.1 :2-25, 1994

10. Dummer, P. M. H., Tanner, M.:The Response of Caries-free, Unfilled Teeth to Electrical Excitation:A comparison of two New Pulp Testers., Int Endodon J.,19:172-177, 1986

11. Erdem, M.:Klinik Tanıda LDF Metodundan Yararla nılması., Doktora tezi, Ankara, 1998

12. Heithersay, G.S., Hirsch, R.S:Tooth Discoloration and Resolution Following a Luxation injury:Significance of Blood Pigment in Dentin Laser Doppler Flowmetry Reading.,Qu-instessence Int., 24:669-676, 1993

13. Jacobson, J.J., Arbor, A:Probe Placement During Electric Pulp Testing Procedures., Oral Surg., 58:242-247,1984

14. Jenkins, S., Sepka.. R., Barwick, W.J.:Routine Use of Laser Doppler Flowmetry for Monitoring Autologous Tissue Transplants.,Ann Plastic Surg.,5:423-426.1988

15. Johansson, K.,Ahn, H., Lindhanon, J., Tryselius, U.:Effect of Epidural Anaesthesia on intestinal Blood Flow., Bri-tish J Surg., 75:73-76,1988

16. Johnson, W.t., Johnson, G.K, Todd, G.L., Fung, YK: Effect of Systemic and Topical Nicotine on Pulpal Flow in Dogs., Endo Dent Traumatol. 9:71-74,1993

17. Massler, M.: Pulpal reactions to dental caries. Int DentJ.17:441-460,1967

18. Matthews, B., Vongsavas, N.: Advantages and limi-tations of laser Doppler flow meters. Int Endod J. 26(1): 9-10, 1993 19. Öztürk, M.,Potat, S., Yılmaz, D.: Farklı oranlarda epinefrin HCl iç.eren %4 Artikain HCI'nin diş ve dişetinin kanlan-ması üzerinde olan etkilerinin Laser Doppler Flowmetry yöntemi ile incelenmesi. C.Ü. Diş Hek. Fak.1:19-23,1998

20. Pantera, E.A., Anderson, R.W., Pantera, C.T.: Use of dental instruments for bridging during electric pulp testing. J.Endodon.18:37-38,1992

21. Periflux systems, System 4000, Perimed. 22. Regezi, JA,Sciabba, J.J.:Oral Pathology. Clinical pathologic correlations. Philadelphia. W.B.Saunders Co.391, 1989

23. Rowe, AH.R., Pitt Ford, T.R.: The assessment of pulpal vitality. Int Endodon J. 23:77-83,1990

24. Sasano, T., Kuriwada, S., Sanjo, D.: Arterial blooad pressure regulation of pulpal blood flow as determined by laser doppler. J Dent Res.68:791-795,1989

25. Sasano, T., Nakajima, 1., Shoj.. N.: Possible appli-cation of transmitted laser light for the assement of human pulpal vitality. Endo Dent Traumatol. 13:88-91,1997

26. Seltzer, S., Bender, I.B.: The dental pulp, Biologic considerations in dental procedures, ,3rd Ed, J.B. Lippicott CO,Philadelphia, 1984

CİLT: 3, SAYI: 1 27..Trowbridge, H.O., Emling, R.C.: Inflammation: A re-view of the process. Fourth ed. Quintessence Publishing Co. Illiois 13-19, 1993

28. Users's manueL. Stocholm: Perimed, 1991 29. Vongsavan, N., Matthews, B.: Experiments on Ext racted Teeth in to the Validity of Using Laser Doppler Techniqu-es for recording Pulpat Blood Flow., Archs.Oral Biol., 38 (5): 431-439,1993

30. Walton, R.E., Pashley, D.H., Ogilvie, A.L.: Histology and Physiology of the Dental Pulp in.lngle 2.Endodontics. Third Ed.1985/Lea&Febigor , Philadelphia, Ch.5:308-338.1985

31. Weine, F.S.: Endodontic Therapy. Fourth Ed.,The CV Mosby Co.,Toronto.Ch.6:35-72,1989

32. Wilder-Smith, P.E.E.:A new metod for noninvasiv measurement of pulpal blood flow., Int Endodon J., 21 :307-312, 1988

Yazışma Adresi:

Yrd.Doç.Dr.Kerem Engin AKPINAR Cumhuriyet Üniversitesi

Dişhekimliği Fakültesi

Endodonti Bilim Dalı Kampüs-Sivas Tel:0-346-219 10 10/2772