T t
YAPI ve KREDİ
B A N K A S I
K ü ltü r ve Sanat H iz m etle rind e n :İstanbul’un
eski ev ve sok ak ları
(F o to ğ ra fla r:
Perihan BALCI)
3 Mayıs — Çarşamba 3 Haziran — Cumartesi 1972
1
•* r
BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞINDAN öııce
İSTANBUL KONUTLARI
( B ir k e sit)
T ü rk sivil m im arîsi, A nadolu içinde ve dışında, çok eski köklere uzanan k o n u t gele n e k le rin in , T ü rk to p lu m u n u n A n a d o lu 'd a k u r d u ğ u sosyo k ü ltü r e l düzenin is teklerine cevap verecek b ir sentezde buluşmasıdır. Bu sentez, 16. yüzyıldan sonra, İstanbul'da, daha zengin e k o n o m ik o la n a k lar içinde, b ü y ü k b irzengin-k o n u t üslûbu y a ra tm ıştı. Maa lesef bu m im a r î geleneğin b u güne kalm ış v e rile ri, Topkapı Sarayı dışında, yo k g ib id i r Bu üslûbun uzantısını 18. ve 19. yüzyıllarda T ü rk iy e 'y e gelm iş olan ressamların g r a v ü r le r in de ve te k - tü k kalm ış ö r n e k lerde d e ğ e rle n d ir e b iliy o r u z . Bu ye rli gelenek her ne kadar tam am en gücünü y itirm e m iş
-se de Lâle Devrinden itib a ren öz ellik le İstanbul'da, Batı e t k ile riy le önce dekorasyon, sonra plan düzeni açısından d e ğ iş ik lik le re u ğra m ış tır. De korasyon alanında özellikle Rokoko üslûbunun, plan ta savvurunda ise, çok güçlü o l masa da, B arok üslûbun e tk i leri tespit e d ile b ilm e k te d ir.
19. yüzyılda b ütü n dünya'ya h âkim olan e k le k ti k ( s e ç m e c i) üslûplar, o sırada batılaşma sürecine g irm iş olan Osmanlı, ö zellikle başşehir m im arîsini, daha çok yabancı m im a r v e — d e k o r a tö r le r eliyle, daha k ö k lü b ir biçimsel değişikliğe uğ
ra tm ış tır. B unların başlıcaları N eoklasik, N eobarok, daha az e tk ili olan b ir N e o g o tik ve A v ru p alIla rın p ito re s k b ir fa n te zi o la rak y o ru m la d ık la rı d e je nere o lm uş b ir Neo-lslâm üs lû p la rıd ır. Y ir m in c i yüzyılın başında ise, 'A r t N ouveau' e t kili olm aya başlar. Şüphesiz o çağın hâkim e ğ ilim in e uygun o la rak , hiç b ir üslûbu saf şek liyle b u lm a k kabil d e ğ ild ir.
Bu üslûpların asıl taşıyıcısı k â ğ ir yapılar o lm a k la b era ber, T ü rk geleneğini daha çok temsil eden ahşap ev, köşk ve ya lıla r da b u n la rd an e tk ile n m iş le rd ir. Ö zellikle klasik (p
i-l a s t r 'i-la r ) ve f r o n t o n la r ile A m p i r veya N eoklasik e tk ile r, oldukça serbest yo ru m la n a n m o tifle r le ve g en e llik le başka üslûplarla karışık o larak, Ba ro k veya " A r t N o u v e a u " de korasyonu e tk ile ri yaygındır. Batı A v ru p a ve ç o ğ u n lu k A n g losakson dünyasından esinlen miş, g o tik p r o filli ve kuleli ya pılar da bu son Osmanlı çağı m im a r is i için k a r a k te r i s ti k ti r .
Eski ulusal ev geleneğini sür düren mütevazi yapılarda bu yabancı d e ta y la r daha sınırlı d ı r ; fonksiyonel b ir b iç im le n me ve sade b ir g e o m e tr ik d ü zen yapı tasavvuruna hâkim olm aya devam eder. Buna
karşılık başşehir sosyetesinin ve saray çevresinin köşk ve yapılarının b ir kısmının, batı lılaşma anlayışının b ir sonucu o la ra k , tam'amen yabancı üs lû p la r içinde inşa e dilm iş o l duğ u g ö r ü lü r.
Bu sergiye konu olan kö şkle rin ç o ğ u n lu ğ u n d a , y e rli yapı te k n iğ i ve eski ev geleneğinin e tk ile ri b ir ölçüde yaşam akta d ır. Fakat g en e llikle, deko ra s yon açısından b ü tü n u luslara rası e ğ ilim le ri ya nsıttıkları g ö r ü lm e k t e d ir . Bunları te k b ir üslûba m a le tm e k , hemen he men kabil d e ğ ild ir . Çok kere çalışan ustalar, Batı üslûpları
k e n d ile rin e g öre y o r u m la r , İs ta n b u llu ve T ü rk y a pa rla r.
Konut m im a r îm iz in ana m a l zemesinin ahşap oluşu b ir
t a lih s iz lik tir . i m p a r a t o r l u k m e rke zi olan İs tanbul'da, b u gün, ö m rü ik i yüzyılı aşan te k k o n u t yapısı, sadece A na d olu- hisarındaki Köprülü yalısına ait D ivanhanedir. Bu nedenle, Batı e tk ile r in in çok yoğunlaş tığı b ir d ev ird e n kalmış olsa lar da, geçmiş yüzyılın yaşan tısını t e k n ik ve e ste tik y ö nle riyle yansıtan ahşap Türk ev le rin in en m ütevazi olanının bile b ir değeri v a rd ır.
» - t
1
i
l
f ^ | * ’ı
W m 0 .'b
* ■
JBJİE
jO çağın to p lu m k ü ltü r ü n ü e tk ile y en a kım ları göstermesi bakım ından bu yapılar değ e rli b e lg e le rd ir. İstan b ul'un yakın geçm işini ta n ıtm a k ve İstan b u l'u n b ir dünya şehri olma n ite liğ in i k o ru m a açısından da b ü y ü k ö ne m le ri v a rd ır. İs tan b ul'un b ir İm p a r a t o r lu ğun başşehri o ld u ğ u n u ve için de 500 yıldan beri T ü rk t o p lu mlunun yaşadığını belge le m e k açısından geleneksel k o nu t m im a r îm iz in bu son ö r n e k le rin i tan ım a k ve k o ru m a k zo rundayız.
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi
