• Sonuç bulunamadı

Deprem Tehlikesi Altındaki Kentsel Yerleşmelerde Deprem Riskinin Değerlendirilmesi: Cihangir Örneği

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Deprem Tehlikesi Altındaki Kentsel Yerleşmelerde Deprem Riskinin Değerlendirilmesi: Cihangir Örneği"

Copied!
152
0
0

Yükleniyor.... (view fulltext now)

Tam metin

(1)

Anabili m Dalı: Şehi r ve Böl ge Pl anl a ma Progra mı: Şehi rsel Tasarım

İSTANBUL TEKNİ K ÜNİ VERSİ TESİ  FEN Bİ Lİ MLERİ ENSTİ TÜS Ü

DEPRE M TEHLİ KESİ ALTI NDAKİ KENTSEL YERLEŞ MELERDE DEPRE M Rİ SKİ Nİ N DEĞERLENDİ Rİ LMESİ: Cİ HANGİ R ÖRNEĞİ

YÜKSEK Lİ SANS TEZİ

Şehi r Pl ancısı Evren UZER

Tez Danı ş manı: Prof. Dr. Nuran ZEREN GÜLERSOY

(2)

ÖNS ÖZ

Bu t ez çalış ması nda konunun seçi mi nde ve her aşa ması nda yönl endir meleri ile konunun bir siste m i çi nde el e alı nması ve sonuçl andırıl ması nda son derece yar dı mcı ol an değerli hoca m Pr of. Dr. Nuran ZEREN GÜLERSOY’ a sonsuz teşekkürl eri mi ve saygılarımı sunarı m.

Çalış manı n t a ma ml an ması na her t ürl ü dest eği veren anne m Aynur Uzer’e, baba m Sül ey man Uzer’e, kar deşi m Bur cu Uzer’e ve ar kadaşl arıma, t ezi min her aşa ması ndaki kat kıl arı ndan dol ayı teşekkür ederi m.

(3)

İ Çİ NDEKİ LER TABLO Lİ STESİ ı ŞEKİ L Lİ STESİ ıı ÖZET v SUMMARY vııı 1. Gİ Rİ Ş 1

1. 1 Çalış manı n Amacı 2

1. 2 Çalış manı n Kapsa mı 2

1. 3 Çalış manı n Yönt e mi 3

2. DEPRE Mİ N OLUŞ UMU TARİ HÇESİ VE KENT DOKUS UNA GENEL

ETKİ LERİ 4

2. 1 Depr e mi n Ol uşu mu 4

2. 2 Tür ki ye' ni n Depre mselli ği ve İstanbul ve Yakın Çevresi ni Et kile miş Olan

Öne mli Depre mler 5

2. 2. 1 Bi zans döne mi ve öncesi nde İstanbul ve çevresi ni et kile miş ol an öneml i

depr e ml er 6

2. 2. 2 Os manlı İ mparat orluğu döne mi nde İstanbul ve çevresi ni et kile miş ol an

öne mli depre mler 7

2. 3 Os manlı İ mparat orl uğu ve Tür ki ye Cu mhuri yeti döne ml eri nde depre m afeti zararları nı n azaltıl ması na yöneli k yapıl mış ol an çalış mal ar ve yasal düzenl emel er 11 2. 4 Değerl endir me 13 3. DEPRE M Rİ SKİ AZALTI LMASI NA YÖNELİ K OLARAK DÜNYADA

YAPI LMI Ş OLAN KENT PLANLAMASI UYGULAMALARI 14

3. 1 Hanshi n Awaji Böl gesi ( Japonya) Depre m Ri ski Azaltı mına Yöneli k Yeni den

Yapıl andır ma Pl anı 14

3. 1. 1 Pl anı n a macı ve hedefi

3. 1. 2 Geç miş depre mlerden edi nilen deneyi mler 15

3. 1. 3 Kent sel yeni den yapıl anma pl anı 16

3. 1. 4 Met r opolit en al an proj esi 19

3. 1. 4. 1 Pr oj eni n hedefl eri 19

3. 1. 4. 2 Proj eni n progra mı 22

3. 1. 5 Değerl endir me 25

3. 2 Kobe Kenti (Japonya) Depr e m Ri ski Azaltı mına Yöneli k Ol arak Yapılmı ş

Ol an Pl anl a ma Çalış mal arı 25

3. 2. 1 Pl anı n a macı ve hedefi 25

3. 2. 2 Pl an 26

3. 2. 2. 1 Güvenli kent yaşamı nı n t eşvi k edil mesi ne yöneli k pl an kararl arı 26 3. 2. 2. 2 Güvenli yaşa m biri mleri ol uşt ur ul ması na yöneli k pl an kararl arı 27 3. 2. 2. 3 Güvenli bir kent sel alt yapı sist e mi ol uşt urul ması na yöneli k pl an

(4)

3. 2. 2. 4 Af et e hazırlı k açısı ndan yöneti mi güçl endi r me çalış mal arı 27

3. 2. 3 Değerl endir me 28

3. 3 Tokyo Kenti (Japonya) Depr e m Ri ski Azaltı mı na Yöneli k Ol arak Yapılmı ş

Ol an Pl anl a ma Çalış mal arı 28

3. 3. 1 Pl anı n a macı ve hedefi 29

3. 3. 2 Pl an ( Kent sel Ri sk Azaltı mı Pl anı) 29

3. 3. 2. 1 Yangı na dayanı klı bir kent yaratıl ması nı n teşvi k edil mesi 29 3. 3. 2. 2 Açı k al anl arı n güvenli hal e gel mesi 29 3. 3. 2. 3 Depr e m açı sı ndan güvenli böl gel er ol uşt urul ması 30 3. 3. 2. 4 Tahli ye edil enl erin güvenli ği ni n sağl an ması 31 3. 3. 2. 5 Böl gel eri n hassasi yet derecel eri ni n belirl en mesi 31

3. 3. 3 Değerl endir me 32

3. 4 Kaliforni ya ( A. B. D.) Depre m Ri ski Azaltı mına Yöneli k Olarak Yapıl mış Olan

Pl anl a ma Çalış mal arı 32

3. 4. 1 Pl anı n a macı ve hedefi 33

3. 4. 2 Pl an ( Kalifor ni ya Böl ü m 409 Pl anı) 33

3. 4. 3 Değerl endir me 35

3. 5 RADI US Pr oj el eri, Depre m Ri ski Azaltı mına Yöneli k Olarak BM Destekli

Pl anl a ma Çalış mal arı 36

3. 5. 1 RADI US pr oj el eri ni n a macı 37

3. 5. 2 RADI US önceli kli araştır ma proj el eri örneği: Tij uana ( Meksi ka) 38

3. 5. 2. 1 Şehri n genel tanımı 38

3. 5. 2. 2 RADI US' un şehirdeki hedefl eri 38

3. 5. 2. 3 Pr oj e 39

3. 5. 2. 4 Değerl endir me 40

3. 5. 3 RADI US yar dı mcı pr oj el eri örneği: İz mir ( Tür ki ye) 42 3. 5. 3. 1 Proj eni n hedefi, kapsa mı ve yönt e mi 43

3. 5. 3. 2 İz mir Depre m Mast er Pl anı 44

3. 5. 3. 3 İz mir Depre m Mast er Pl anı ndan risk azaltımı na

yöneli k çı karı mlar 47

3. 5. 3. 4 İz mir Depre m Mast er Pl anı nı n RADI US proj el eri

açısı ndan sonucu 52

3. 6 Değerl endir me 52

4. TÜRKİ YE' DE DEPRE M TEHLİ KESİ ALTI NDAKİ KENTSEL ALANLAR İ Çİ N KENTSEL TASARI M VE KENT PLANLAMASI

DEĞERLENDİ RMESİ 55

4. 1 Giriş 55

4. 2 Sakı nı m Pl anl a ması 56

4. 3 Kent Pl anl a ması 60

4. 3. 1 Geliş me al anl arı nda depre m riski azaltı mı 62 4. 3. 2 Mevcut yerleş mel erde depre m riski azaltı mı 64

4. 3. 2. 1 Bi na kat egoril eri 65

4. 3. 2. 2 Ar azi kull anı mı 68

4. 3. 2. 3 Yoğunl uk 68

4. 3. 2. 4 Yerl eşi m dokusu 68

4. 3. 2. 5 Alt yapı ve üst yapı donatıl arı 68

4. 4 Kent sel Tasarı m 69

4. 4. 1 Yapı düzeni 69

(5)

4. 4. 3 Açı k al an tasarı mı 69

4. 5 Uygul a ma Önerileri 70

4. 5. 1 Kent pl anl a ması uygul a ma önerileri 70

4. 5. 1. 1 Yerseçi mi kararları na yöneli k öneriler 70 4. 5. 1. 2 Arazi kullanı m kararları na yöneli k öneriler 70

4. 5. 1. 3 Yoğunl uğa yönelik öneril er 72

4. 5. 1. 4 Yerl eşi m dokusuna yöneli k öneril er 73

4. 5. 1. 5 Alt yapı sist e mi ne yöneli k öneril er 73

4. 5. 2 Kent sel t asarı m uygul a ma öneril eri 74

4. 5. 2. 1 Yapı düzeni ne yöneli k önerileri 75

4. 5. 2. 2 Yapı for muna yöneli k öneril er 75

4. 5. 2. 3 Açı k al an tasarı mı na yöneli k öneriler 77

4. 6 Değerl endir me 77

5. Cİ HANGİ R MERKEZİ NDE DEPRE M Rİ SKİ AZALTI MI PROJESİ 80 5. 1 Pr oj eni n Amacı, Kapsa mı, Yönt e mi Ve Yapı sı 80

5. 1. 2 Proj eni n yapısı 81

5. 1. 3 Proj eni n a macı 81

5. 1. 4 Proj eni n kapsa mı 81

5. 1. 5 Proj eni n yönt e mi 81

5. 2 Ci hangir Se mti ve Çalış ma Al anı ile İl gili Genel Bil gi 81

5. 3 Alansal Analiz Çalışması 87

5. 3. 1 Jeol oji k yapı analizi 88

5. 3. 2 Arazi kullanı mı analizi (ze mi n kat- üst kat) 90

5. 3. 3 Yapıl aş ma yoğunl uğu 93

5. 3. 4 Nüf us yoğunl uğu 95

5. 3. 5 Kat adetl eri 97

5. 3. 6 Bi na dur u mu 99 5. 3. 7 Yapı tarzı 101 5. 3. 8 Mül ki yet 103 5. 3. 9 Dol ul uk boşl uk 105 5. 3. 10 Tescil dur u mu 107 5. 3. 11 Alt yapı 109 5. 3. 12 Ulaşı m 111

5. 3. 13 Alansal analiz değerlendir mesi 113

5. 4 Depr e m Ri ski ni n Değerl endir mesi 114

5. 4. 1 Kent sel Hassasi yet Anali zi 114

5. 4. 1. 1 Kull anı m açı sı ndan riskl er 114

5. 4. 1. 2 Yoğunl uk açı sı ndan riskl er 115

5. 4. 1. 3 Yerl eşi m dokusu açısı ndan riskl er 115

5. 4. 1. 4 Alt yapı ve üst yapı donatıları açısı ndan riskler 116

5. 4. 2 Kent sel Risk Haritası 118

5. 4. 3 Faali yet pl anı (1. Aşa ma) 122

5. 4. 4 Uygul a ma önerisi (2. Aşa ma) 124

5. 5 Depre m Ri ski Azaltımı Pr oj esi ni n Değerl endir mesi 126

6. SONUÇ VE DEĞERLENDİ RME 127

KAYNAKLAR 130

(6)

TABLO Lİ STESİ

Sayf a No

Tabl o 2. 1 Bi zans döne mi ve öncesi nde İst anbul ve çevresi nde me ydana gel miş öne mli depre mler

6

Tabl o 2. 2 Os manlı döne mi nde İst anbul ve çevresi nde et kili ol muş öne mli depr e ml er

7

Tabl o 2. 3 Mar mara Böl gesi ni ve İstanbul' u et kileyen 10 Eyl ül 1509 depre mi ve t aki p eden artçı depreml er

9

Tabl o 3. 1 Açı k al an ti pl eri 30

Tabl o 3. 2 Hasar sevi yesi dağılı mı 40

Tabl o 3. 3 İyileştir me sürel eri 41

Tabl o 3. 4 Bi na kodl a ma sist e mi 45

Tabl o 3. 5 Bi na proj e yapı m t ari hi 45

Tabl o 3. 6 Bi na kalite kodl arı 45

Tabl o 3. 7 Hasarl arı n bi nal ara göre dağılı mı 46

Tabl o 4. 1 Sakı nı m pl anl a ması 57

Tabl o 4. 2 Kent pl anl a ması süreci nde depre m riski ni n değerl endiril mesi 61

Tabl o 4. 3 Al t yapı ve üst yapı donatıları 69

Tabl o 4. 4 Açı k al an hi yerarşisi 77

Tabl o 4. 5 Önerilen yönt e mi n yapısı 79

(7)

ŞEKİ L Lİ STESİ

Sayf a No

Şekil 1. 1 Tür ki ye’ni n depre m böl gel eri 1

Şekil 2. 1 Tür ki ye’ni n sis mot ekt onik haritası 5

Şekil 2. 2 İstanbul’da al anl arı n depre m derecesi ne göre dağılı mı 6 Şekil 2. 3 Eski İstanbul depre mlerini anl at an tasvir 10 Şekil 3. 1 Çok mer kezli ağ ti pi metropoliten al an te mati k haritası 23 Şekil 3. 2 Böl gesel ol arak afet yöneti m mer kezl eri ni göst erir t e mati k harit a

ve her bir Yerl eşi m biri mi içi n te mati k pl an

24

Şekil 3. 3 Depre m açısı ndan güvenli böl ge 31

Şekil 3. 4 Ar azi Kull anışı 32

Şekil 3. 5 Kaliforni ya afet riski azaltı mı pl anı 34

Şekil 4. 1 Hyogo böl gesi içi n mikroböl gel e me 64

Şekil 4. 2 Yapı for mu 76

Şekil 5. 1 Ci hangir se mti ve çalış ma al anı nı n se mt içi ndeki konu mu 82

Şekil 5. 2 Ci hangir parkı girişi 83

Şekil 5. 3 Ci hangir parkı içi ndeki oyun al anı nı n gör ünüşü 84 Şekil 5. 4 Erişi m pr obl e mi ol an al andan bir gör ünüş 84

Şekil 5. 5 Hava fot oğrafı 85

Şekil 5. 6 Al çakda m Sokağı’ndan gör ünüş 86

Şekil 5. 7 Sırasel viler Caddesi nden bir gör ünüş 87

Şekil 5. 8 Se mt içi ndeki yoğun yapılaş mış al andan bir gör ünüş 88

Şekil 5. 9 Jeol oji k dur u m anali zi 89

Şekil 5. 10 Ze mi n kat arazi kullanı mı analizi 91

(8)

Şekil 5. 12 Kı lı çali paşa Mahallesi’nden Yoğun Yapıl aş ma örneği 93

Şekil 5. 13 Yapıl aş ma yoğunl uğu analizi 94

Şekil 5. 14 Nüf us yoğunl uğu analizi 96

Şekil 5. 15 Kat adetl eri anali zi 98

Şekil 5. 16 Sırasel viler Caddesi üzeri ndeki benzi n istasyonu 99

Şekil 5. 17 Bi na dur u mu 100

Şekil 5. 18 Yapı tarzı 102

Şekil 5. 19 Mül ki yet 104

Şekil 5. 20 Çalış ma al anı ndan gör ünüş 105

Şekil 5. 21 Çalış ma al anı ndan gör ünüş 105

Şekil 5. 22 Dol ul uk- boşl uk anali zi 106

Şekil 5. 23 Çalış ma al anı içi nde yer al an kor unacak yapılardan örnek 107 Şekil 5. 24 Çalış ma al anı i çi nde yer al an yapı sal değişi kli ğe uğra mış

kor unacak yapıl ara örnek ( Akyol Cad.)

107

Şekil 5. 25 Tescil dur u mu anali zi 108

Şekil 5. 26 Al t yapı analizi 110

Şekil 5. 27 Sırasel viler üzeri nde Taksi m Eğiti m ve Ar aştır ma Hast anesi önündeki ot opar kt an görünü m

111

Şekil 5. 28 Ul aşı m anali zi 112

Şekil 5. 29 Firuzağa ca misi ni n arkası ndaki LPG satış biri mi 114

Şekil 5. 30 Kul oğl u Mahallesi nden gör ünüş 119

Şekil 5. 31 Gal at asaray Ha ma mı sokağı ndan gör ünüş 116

Şekil 5. 32 Hassasi yet anali zi 117

Şekil 5. 33 Taksi m Eğiti m ve Ar aştır ma Hast anesi’ni n i çi nde yer al an tı bbi atı k deposu

118

Şekil 5. 34 Kent sel Risk haritası 121

Şekil 5. 35 Faali yet pl anı 124

(9)

Şekil 6. 1 Far klı kat yüksekli ği 128

(10)

DEPRE M TEHLİ KESİ ALTI NDAKİ KENTSEL YERLEŞ MELERDE DEPRE M Rİ S Kİ Nİ N DEĞERLENDİ Rİ L MESİ: Cİ HANGİ R ÖRNEĞİ

ÖZET

Dünya geneli nde art an kentl eş me oranı, bir doğa ol ayı ol an depre mi, bir “afet ”e dönüşt ür mekt edir. Af etleri n her ül kedeki t ehli ke düzeyi, ül ke özelli kl eri ne bağlı ol arak deği ş mekt edir. Ör neği n geliş mekt e ol an ül kel erde, kaynakl ar, gelişi mle il gili konul ara ayrıl dı ğı i çi n afet e hazırlı k konul arı nda yet eri nce çalış ma yapıl ma ması buna bir ör nek ol arak verilebilir. Bu çalış ma konusunun seçil me nedeni, gelişme kt e ol an bir ül ke ol an Tür ki ye’de 30 yıllı k bir süre i çi nde İst anbul kent sel al anı nı etkil eyecek bir depre m bekl entisi olması dır. Bekl enen depre mi n et kileri ni n azaltı mına yöneli k ol arak en üst öl çekt eki ül ke ve böl ge pl anl arı ndan en alt öl çekt eki yapı yl a il gili kararlara kadar çeşitli çalış mal arı n yapıl ması gereklili ği bul un makt adır.

Çalış manı n a macı, kentsel al anda yı kı cı bir depre m gerçeği karşısı nda pl anl a ma anl a mı nda ne t ür çalış mal ar yapıl abiliri araştır mak ve Ci hangir se mti nde seçil miş ol an örnek al an üzeri nde uygul a ma yap maktır.

Çalış ma kapsa mı nda depre mi n genel et kileri, tari hçesi, Dünyada ve Tür ki ye’ de depre m riski azaltı mına yöneli k ol arak geliştirilmi ş deneyi mler, literat ür araştır ması kapsa mı nda i ncel enmiştir. 2. Böl ümde depre m ol gusu, depr e mi n et kileri ve t ari hçesi ile bu konuda ül ke mi zde yapıl mış ol an yasal düzenl e mel er i ncel enmiştir.

3. Böl ümde Dünyada ve Tür ki ye’de yapılmı ş ol an pl anl a ma uygul a mal arı i ncel enmiştir. Bu uygul amal ar, Japonya’ da ve A. B. D.’ndeki risk azaltı mı ör nekl eri ile Birl eş miş Mill etl er Dest ekli RADI US pr oj el erini kapsa makt adır.

Çalış mada literat ür t aran ması, il gili kur um ve kur ul uşl arla gör üş mel er yapıl ması, al ansal anali z yapıl ması, bu analizl eri n bil gisayar ort a mı na akt arıl ması, yönt e ml eri kull anıl mıştır. Değerl endirilen siste m kapsa mı nda analiz verileri ne dayanarak depre m riski azaltı mı pr oj esi Aut oCad 2000 ve Phot oshop 6. 0 pr ogra mları kull anılarak ol uşt urul muşt ur.

Değerl endirilen bil giler çerçevesi nde 4. Böl ümde kent pl anl a ması, kentsel tasarı m ve sakı nı m pl anl a ması süreçl eri depre m riski azaltımı açısı ndan değerl endiril miştir. Bu değerl endir mel er sonucunda ortaya çı karılan öneriler; Kent Pl anl a ması’nda

 Ar azi Kullanı mı  Yoğunl uk

(11)

 Alt yapı Donatıları, ana başlı kları nda değerlendirilmi ştir. Kent sel Tasarı mda ise,

 Yapı Düzeni,  Yapı For mu,

 Açı k Al an Tasarı mı ana başlı kları nda değerlendiril miştir.

4. böl ümün sonucunda, mevcut kent pl anl aması siste mi ni n deprem ri ski ni n değerl endir mesi açısı ndan kı sıtlı ol anakl ara sahip ol duğu t espiti nden yol a çı karak, daha et ki n bir pl anl a ma i çi n, Sakı nı m Pl anl a ması i çeri ği nde yeral an Depr e m ri ski Değerl endir mesi ile mevcut Kent Pl anl a ması süreci ent egre edil erek bir yönt e m ol uşt urul muşt ur. Mevcut kent pl anl a ması süreci nde depre m riski, j eol oji k yapı anali zi ol arak sürece katıl makt adır. Bu yönt e m al ansal anali z aşa ması nı n, daha det aylı bir siste mle el e alı nması nı ve sent ez aşa ması nın üç aşa malı bir depre m ri ski değerl endir mesi süreci ne dönüş mesi ni öngör mekt edir. Det aylı al ansal analiz süreci yapıl arı n envant eri ni n çı karıl ması na ol anak sağlayan bir bi na envant eri ve buna dayanan bir mi kr oböl gel e me çalış ması nı kapsa makt adır. Deprem ri ski ni n değerl endiril mesi aşa ması nda i se yapıl an, Kent sel Hassasi yet Anali zi, Kent sel Ri sk Haritası ve Faali yet Pl anı, bir sonraki aşa mada yer al an Öneri pl anı na t e mel ol uşt uracak verileri n sent ezi ni ol uşt urul makt adır. Kent sel Tasarı m ve Kent Pl anl a ması uygul a ma aşa mal arı nda kull anılabilecek uygul a ma önerileri de mevcut literat ürün ve uygul a mal arı n i ncel enmesi sonucunda el de edil miş ol an veriler dir. Ol uşt ur ul an bu yönt e m i çi nde yer al an depr em ri ski değerl endir mesi s ür eci ve i ncel enen uygul a ma önerileri, 5. Böl ümde uygul a ma al anı ol an Ci hangir’de hazırlanan öneri pl anı kapsa mı nda değerl endirilmi ştir. Ci hangir se mti içi ndeki üç ma hall ede : Ci hangir, Pürt el aş, Kılıçali paşa Mahall el eri nde büt ün bi nal ar anali z edil miştir. Ayrı ca se mtin yakı n çevresi nde yer al an öne mli yapıl ar ve t ehli keli kull anı mlar da çalış ma kapsa mı nda analiz edil miştir.

Kent sel al anl arda deprem ri ski azaltı mına yönelik yapıl abilecek yapı sal çalış mal arı n daha et kili ol abil mesi içi n bir üst öl çek ol an kent pl anl a ması ve kent sel t asarı m aşa mal arı nda da depre m riski ni n değerl endiril mesi ve pl anl a ma süreci ne katıl ması gerek mekt edir. Mevcut kent pl anl a ması süreci nde, j eol oji k dur um analizi ol ar ak kı sıtlı şekil de el e alı nan depre m verisi gerek al ansal analiz gerekse sent ez aşa mal arı nda yet eri nce değerl endirile me mekt edir. Çalış manı n uygul a ma böl ü münde kull anılan yönt e mi n i çeriği nde verilen bu süreç, planl a ma anali zl eri ni bi na envant eri çalış ması na ve sent ez aşa ması nı depre m r iski değerl endiril mesi aşa ması na dönüşt ür mekt edir. Bu çalış mada, st andart pl anl ama al ansal analiz süreci izlenmiştir. Sent ez aşa ması nda i se, Kentsel Hassasi yet Anali zi, Kent sel Ri sk Haritası ve Faali yet Pl anı hazırlanması aşa mal arı ol mak üzere üç aşamalı bir değerl endir me yapıl mıştır. Değerl endir me aşa ması, öne mli kull anı mları, t ehli keli kull anı mları, güçl endir me ve erişi m önceli ği verilecek kull anı mları, pot ansi yel t ehli ke barı ndıran al anları ort aya çı kar mıştır. Bu belirle me çalış ması Kent sel Hassasi yet analizi nde al ansal ol arak, Kent sel Ri sk Haritası’nda yapı öl çeği nde hazırlanmıştır. Faali yet Pl anı çalış ma al anı ndaki pot ansi yel depre m kaynaklı risklere yöneli k ol arak yapıl abil ecek çalış mal arı al ansal ol arak göst er mekt edir. Yapı ve nüf us yoğunl uğunun yüksek ol duğu al anl arda yoğunl uğun düşür ül mesi çalışmal arı ve/ veya trafi k yol yön ve

(12)

geni şli kl eri ile il gili düzenl e me gerektiren t aşıt yolları bu müdahal el ere örnek ol arak verilebilir. Depre m riski ni n değerl endiril di ği bu aşa manı n sonucunda ort aya çı karılan eyl e m t ürl eri, öneri planı nı şekillendir miştir. Öneri pl anı Faali yet Pl anı nda öngör ül müş ol an çalış mal arı n, parsel ve bi na bazı nda; f or m, kull anı m, kat adedi ve konu m açısı ndan veril miş ol an kararları içer mekt edir.

Sonuç ol arak depre m riski azaltı mı, kent pl anl a ması ve kentsel t asarı m öl çekl eri nde de et ki n bir bi çi mde uygul anabil mekt edir ve t oprakl arı nı n ol dukça öne mli bir kı s mı depre m t ehli kesi altı nda bul unan Tür ki ye’de, her öl çekt e, depre m et kisi azaltı mına yöneli k benzeri çalış mal arı n ve uygul a mal arı n yaygı nl aş ması gerekmekt edir.

Anaht ar Keli mel er: Depre m, Ri sk Azaltı mı, Kent Pl anl a ması, Kent sel Tasarı m, Ci hangir, Sakı nı m Pl anl aması

(13)

EVALUATI NG EARTHQUAKE RI S K I N URBAN SETTLE MENTS UNDER EARTHQUAKE RI S K: Cİ HANGİ R CASE STUDY

SUMMARY

Increasi ng ur bani zati on r at es, transf or m a nat ural eart h move ment, eart hquakes i nt o a di sast er. Degree of danger changes i n ever y country dependi ng on t he country’s own speci alti es. For exa mpl e, sources are mai nl y s pent f or devel op ment i n devel opi ng countri es, so t hat t here i sn’t enough r esearch st udy on di sast er miti gati on s ubj ect s. The r eason f or choosi ng t his subj ect i s wit hi n a devel opi ng countr y; Tur key, t here i s an expect ati on of an earthquake whi ch will effect mai nl y Ist anbul met r opolit an ar ea i n 30 years peri od. There i s a gr eat necessit y f or maki ng vari ous st udi es i n upper scal e, countr y and r egi on pl ans t o l ower scal e struct ural deci si ons i n miti gati on fi el d for expect ed eart hquake.

The pur pose of t hi s st udy i s t o make a r esearch on what ki nd of st udi es can be ma de i n pl anni ng acr oss a devast ati ng eart hquake r ealit y and make a sa mpl e pl an on Ci hangir ur ban area.

Wi t hi n t he cont ent of t his st udy, general effect s of eart hquakes and experi ences on eart hquake ri sk miti gati on ar ound t he Worl d are exa mi ned. Second chapt er consi st s of eart hquake effect s, hi st or y and l egal st at e of eart hquake i ssues i n Tur key La w syst e m.

In t hi s st udy t he met hods of maki ng lit erat ure search, maki ng f ace t o f ace s peeches wi t h r el at ed i nstit uti ons, maki ng s pati al anal ysi s i n t he fi el d and di giti zi ng t hese anal ysi s and wi t hi n t he pr oposed str uct ure, transfor mi ng t hi s dat a i nt o pr oposal by usi ng Aut oCad 2000 drawi ng pr ogra mme, are commonl y used.

In t he t hird chapt er ri sk mi ti gati on pr oj ect exa mpl es fr o m t he worl d are exa mi ned. These pr oj ect s are fr o m, US A, Japan and RADI US pr oj ect s, whi ch ar e s upport ed by Unit ed Nati ons

Wi t hi n t he fra me of eval uat ed dat a, i n f ourt h chapt er ur ban pl anni ng, urban desi gn and conti ngency pl anni ng pr ocesses ar e eval uat ed t hr ough eart hquake ri sk mi ti gati on. As a r esult of t hi s eval uati on s o me s uggesti ons are made. These ar e exa mi ned i n Ur ban Pl anni ng under t hese headi ngs:

 Land Use,  De nsit y

(14)

 Ur ban Patt er n

 Infrastruct ure Facilities

In Ur ban Desi gn under t hese headi ngs;  Locati on/ Or der of Structur e

 For m of Struct ure

 Recr eati onal Ar ea Desi gn

At t he end of t he f ourt h chapt er t aki ng i nt o consi derati on t hat exi sti ng ur ban pl anni ng syst e m has li mit ed opport uniti es i n means of eval uati ng eart hquake ri sk, a s yst e m i s struct ured by i nt egrati ng, exi sti ng ur ban pl anni ng pr ocess and eart hquake ri sk eval uati on wi t hi n contingency pl anni ng f or mor e effecti ve pl anni ng. I n ur ban pl anni ng pr ocess eart hquake ri sk i s eval uat ed onl y wi t h geol ogi cal struct ure anal ysi s. For maki ng effecti ve struct ural st udi es t here shoul d be t he att endance of eval uati on of ur ban eart hquake ri sk wi t hi n ur ban pl anni ng and ur ban desi gn st udi es. Thi s met hod, f or med wi t hi n t hi s st udy, f oresees t hat spati al anal ysi s beco mes str uct ure i nvent or y dat a and s ynt hesi s l evel beco mes eart hquake ri sk eval uati on pr ocess. Det ail ed s pati al anal ysi s consi sts of a str uct ural anal ysi s and mi cr ozoni ng pr ocess based on t hi s anal ysi s. In Eval uati on of Ur ban Eart hquake Ri sk pr ocess, a basi s i s for med as s ynt hesi s of dat a f or a f ort hco mi ng l evel, Pr oposal Pl an by Ur ban Vul nerabilit y Anal ysi s, Ur ban Ri sk Ma p and Act i on Pl an. Pr oposed acti ons i n ur ban pl anni ng and ur ban design ar e f or med by searchi ng t he r el at ed lit erat ure and case st udi es.

Ur ban Eart hquake ri sk eval uati on pr ocess and proposed acti ons are used i n pr oposal pl an i n chapt er fi ve i n case st udy of Ci hangir. In t hree sit es i n Ci hangir: Ci hangir, Pürt el aş, Kılıçali paşa, all t he buil di ngs are anal yzed. And al so i mport ant buil di ngs and/ or buil di ngs wi t h danger ous usage wi t hi n t he cl ose envir on ment are anal yzed. Spati al anal ysi s l evel i s ma de as i n exi sti ng ur ban pl anni ng pr ocess because of ti me li mit ati on. But i n s ynt hesis l evel t here i s a t hree staged eval uati on pr ocess consi sti ng Ur ban Vul nerabilit y Anal ysi s, Ur ban Eart hquake Ri sk and Acti on Pl an. Duri ng eval uati on pr ocess, i mport ant buil di ngs, and/ or buil di ngs wit h dangerous usage, struct ures whi ch s houl d have pri oriti es f or r etrofitti ng or accessi bilit y operati ons, areas whi ch have pot ential dangers, et c., are ma de cl ear. For exa mpl e, for areas, whi ch ar e densel y popul at ed and/ or settl ed, densit y decrease i s pr oposed or t her e i s pr oposal f or directi on and or shape of traffi c r oads wher e necessar y. Act i on t ypes, whi ch are prepared as a result of eval uati on of risk, for m t he fi nal pr oposal pl an. Pr oposal pl an consi sts of deci si ons about f orm, usage, hei ght and l ocati on of struct ures, spati al deci si ons where necessar y, directi ons of t he traffi c ways.

As a r esult it beca me cl ear t hat eart hquake ri sk miti gati on s hall be used effecti vel y i n ur ban pl anni ng and urban desi gn as well as archit ect ure and constr ucti on engi neeri ng. I n a country li ke Tur key, whi ch has a gr eat percent age of l and under eart hquake ri sk, st udi es f ocus on miti gati on area shoul d ur gentl y be t aken i nt o consi derati on.

(15)

Ke y wor ds: Eart hquake, Miti gati on, Ur ban Pl anni ng, Ur ban Desi gn, Ci hangir, Conti gnency Pl anni ng

(16)

1. Gİ Rİ Ş

Kentl eri n hı zlı büyü mesi ve doğal afetlere karşı t aşı dı kl arı pot ansi yel riskl er, yerel ve mer kezi yöneti mleri n, risk azaltı mına yöneli k ol arak yaptı kl arı çalış mal arı n öne mi ni arttır makt adır. BM kaynakl arı na göre, 90’l arda nüf us artışı nı n % 80’i kent ve kasabal arda ol muşt ur ve 2000’li yıllar iti bari yl e, t opl a m nüf usun yarısı kentl erde yaşa makt adır. Kent sel böl gel erde meydana gel en depre mler, ül ke ekono mi si açısı ndan, en çok zarar veren doğal afetler arası nda yer al makt adır. ( UNDRO, 1991) Af etl eri n her ül kedeki t ehli ke düzeyi, coğr afi özelli kl er ve kaynakl ara erişebilirli k gi bi ül keye ve afet e özel dur uml ara bağlı ol arak değişi m göst er mekt edir. Geliş mekt e ol an ül kel erde, çoğunl ukl a geliş me pr ogra mları üzeri ne yoğunl aşıl dı ğı i çi n, afet konul arı ve bunl ara ilişki n sor unl ara yet erli önceli k ve öne m veril meme kt edir. Ayrı ca, afetten sonra yapıl an yar dı m çalış mal arı, afet öncesi alı nmayan önl e ml er nedeni yl e, ekono mi k açı dan ağır bir yük ol makt a ve gelişi m süreci ni kesi nti ye uğrat makt adır. Tür ki ye t oprakl arı nı n % 92’si çeşitli derecel erde deprem t ehli kesi altı ndadır.( Bodur oğl u, 1999) (Şekil-1. 1)

Şekil 1. 1 Tür ki ye’ ni n Deprem Böl gel eri ( Kır mızı: 1. Derece, Pe mbe: 2. Derece, Koyu Sarı: 3. Derece,

Açı k Sarı: 4. Derece Depre m tehli kesi bul unan al anl arı belirtmekt edir.) Ka ynak: htt p:// www. koeri. boun. edu.tr/ eart hqk/ eart hqk. ht ml

Depre m böl gel eri ol arak belirtilen bu böl gel eri n % 66’sı, aktif “diri” fay zonl arı üzeri nde ol an, depre m riski ni n yüksek ol duğu böl gel erdir. Tür ki ye nüf usunun % 70’i bu böl gel erde yaşa makt a ve büyük sanayi t esisl eri ni n % 94’ ü bu böl gel erin sı nırları içi nde yer al makt adır. (Er günay, 1997) Ül ke mi z, her yıl ul usal büt çesi nin ort al a ma

(17)

% 1. 5 kadarı nı yal nı zca bir depre m afeti sonrası kalıcı ve geçi ci konutl arın yeni den i nşası na ayır makt adır. Gerek 17 Ağust os 1999 Kocaeli ve gerekse 12 Eki m 1999 Düzce depre mleri nedeni il e 1999- 2000 yılları i çi n bu or an % 4- 5 oranı nda t ah mi n edil miştir. (İz mir Büyükşehir Bl d. web) Metropoliten al anl arda et kili ol an depre mler, kenti n yapısı i çindeki aksaklı kl arı n yanı sıra ül ke çapı nda kri zl ere yol açacak sonuçl ar doğur makt adır. Depre m et ki si ni n azaltıl ması na yöneli k ol arak alı nacak ol an önl eml eri n, ül ke ve böl ge öl çeği nden başl anarak veril mesi, kısa, ort a ve uzun vadel eri i çeren bir sist e mler büt ününde pl anlan ması ve yapı sal öl çekt e verilecek ol an kararları n ve uygul a mal arı n buna göre ort aya kon ması, sağlı klı ve güvenli bir yapıl aş mış bir çevreni n en t e mel koşulları ndandır. Kent sel tasarı m öl çeği, he m doğal afet sırası nda ortaya çı kacak ol an et kileri n mi ni mize edil mesi, he m de fel aket sonrası nda yapılacak her t ürl ü çalış manı n kol ayl aştırıl ması anl a mı nda öne m taşı makt adır. 1. 1 Çalış manı n Amacı

Çalış manı n a macı, depre m afeti ni n et kileri ni azalt maya yöneli k kapsa mlı bir çalış ma yapıl ması, kent pl anl aması ve kent sel t asarım çalış mal arı i çi n bir yönt e m si st e mati ği ol uşt urul ması ve Ci hangir se mti içi n bu yönt e mi n dene mesi dir.

1. 2 Çalış manı n Kapsa mı

Çalış ma, depre mleri n genel et kileri ve t ari hçesi, depre m pl anl a ması nı n Tür ki ye pl anl a ma tari hçesi ndeki yeri, Dünyada ve Tür ki ye’de yakın geç mişt e kentsel al anlar da, öne mli hasara yol aç mış ol an depre mler sonucu geliştirilen deneyi mler, ve Türki ye koşull arı nda geliştirilebilecek ol an uygul a mal ara kaynak ol acak şekil de hazırlanmıştır.

Çalış manı n başl angı cı nda, doğal bir yer hareketi ol an depre mi n ol uşumu, t ari hçesi ve kent dokusuna genel et kileri incel enmiştir. Ayrı ca Türki ye Cu mhuri yeti ve Os ma nlı İ mparat orl uğu döne ml eri nde depre m riski azaltı mına yöneli k olarak yapıl mış ol an yasal uygul a mal arı n bir özeti veril miştir.

Çalış manı n genel çerçevesi ışı ğı nda Dünyada ve Tür ki ye’de depre m et kisi azaltı mına yöneli k yapıl mış ol an pl anl a ma uygul a mal arı değerlendiril miştir. Bu böl ümde, Ameri ka ve Japonya’ da yapıl mış ol an çeşitli öl çekl erdeki çalış mal arı n yanı sıra BM dest ekli dokuz pr oj e ile il gili genel bil gi yi ve i ki pr oj eyl e il gili det aylı bil gi yi i çer mekt edir. Bu böl ü mde seçil miş uygul a mal arı n a maç ve hedefl eri ile kent pl anl a ması ve kent sel t asarı m açısı ndan depre m ri ski değerl endir mesi ne getirdi kl eri el e alı nmıştır.

(18)

İncel enen depre m et kisi azaltı mı uygul a mal arı ve mevcut literat ür ışı ğı nda, Tür ki ye i çi ndeki kent sel al anl ar i çi n kentsel t asarı m ve kent planl a ması uygul a mal arı na yöneli k, birtakı m değerl endir mel er yapılmı ş ve öneriler getirilmi ştir. Bu değerl endirmel er, mevcut kent pl anl a ması ve kent sel t asarı m süreçl eri ne depre m et kisi azaltı mını n ent egre edil mesi il e el de edil miştir. Benzer şekil de öneriler de sı nıflandırılmı ştır.

Yapıl an değerl endir mel er çerçevesi nde, depre m tehli kesi ol an bir kentsel al anda (İst anbul -Ci hangir Mer kez) yapıl an ör nek çalış ma il e il gili bil gilere ve al anl a il gili olarak yapıl mış ol an depre m riski azaltı mı proj e önerisi ne yer veril miştir. Çalış manı n son böl ümde i se çalış manı n büt ün aşa mal arı nı n genel bir değerl endiril mesi yapıl mıştır.

1. 3 Çalış manı n Yönte mi

Çalış mada kull anılan t emel yönt e mler, kaynak araştır ması, il gili kur um ve kur ul uşl arla gör üş me yapıl ması, al ansal analiz çalış ması yapıl ması, verileri n değerl endiril mesi ve pr oj e önerisi ni n hazırlanmasıdır. Kaynak araştır ması nda, önceli kl e depre m ol gusu, t ari hçesi, depr e ml e il gili yasal kaynakl ar ve depr e m et ki si ni azalt maya yöneli k ol arak yapıl mış ol an uygul a mal ar i ncel enmiştir. Bu aşa mada İ TÜ, ODTÜ, Boğazi çi Üni versitesi küt üphanel eri il e i nt ernet üzeri nden ul aşılabilen süreli yayı n sitel eri, çeşitli araştır ma biriml eri ni n ve konuyl a il gili kur ul uşl arı n web sit el eri nden yararlanılmı ştır. Beyoğl u Bel edi yesi, Büyükşehir Bel edi yesi, Ze mi n İşl eri Müdürl üğü’ nden ve Af et Eyl e m Mer kezi’nden yet kililerl e yüzyüze gör üş mel er yapıl mış ve teze kaynaklı k edecek veriler el de edil miştir.

Al ansal anali z çalış ması nda şehircili k uygul a mal arı nda kull anıl makt a ol an al ansal anali z yönt e mi beni msen miştir. Bu yönt e mde çalış ma al anı ndaki yapıl arı n ta ma mı nı n yapı sal özelli kl eri ve kull anı m şekilleri i ncel enmiştir. Al ansal analiz yönt e mi il e elde edil en veril er ve il gili kur uml ar dan edi nilen veriler, Beyoğl u Bel edi yesi’nden edi nil miş ol an sayısal ort a mdaki hali hazır haritalar üzerine, yi ne bil gisayar ort amı nda, Aut oCAD 2000 ve Phot oshop 6. 0 pr ogra mları kull anılarak i şl enmiştir. Çalış ma alanı ndan dijital f ot oğraf maki nesi il e el de edilen gör ünt ül er yi ne bilgi sayar orta mı nda düzenlenerek kullanıl mıştır.

Lit erat ür t ara ması ndan, seçil miş uygul a mal ardan el de edil en veriler, ve uygul a mal arı n değerl endiril mesi aşa ması ndan sonra, Ci hangir Se mti ndeki çalış ma al anında yapıl an al ansal anali z çerçevesi nde uygul a ma önerileri getiril miştir. Depre m riski ni n değerl endiril mesi ve uygul a ma önerisi ni n geliştiril mesi aşa ması nda yapıl an çalış mal arı n ta ma mı bil gisayar ort a mı nda Aut ocad 2000 pr ogra mı kull anılarak hazırlanmıştır.

(19)

2. DEPRE Mİ N OLUŞUMU, TARİ HÇESİ VE KENT DOKUS UNA GENEL ETKİ LERİ

Bu böl ümde, depre m ol arak adl andırılan yer kabuğu hareketleri ni n ol uşumu, genel et kileri, Tür ki ye’ni n depre mselli ği, özelli kl e İst anbul çevresi i çi n t ari hçesi ve Os manlı İ mparat orl uğu ve Tür ki ye Cu mhuri yeti döne ml eri nde deprem ri ski ni n azaltı mına yöneli k ol arak yapıl mış ol an çalış mal ar el e alı nmıştır. Böl ümün a macı bir doğa ol ayı ol an depre min ne şekil de bir “afet ”e dönüşt üğünü ve bu konuyl a il gili ol arak bugüne kadar nel er yapıl dı ğı nı kısaca özetle mektir.

2. 1 Depre mi n Ol uşumu

Yer kabuğunun yavaş hareketleri yat ay ve/ veya düşey yönde ol makt a ve mil yonl arca yıl süren bir za man dili mi i çi nde dünyanı n şekillenmesi ni sağl a makt adır. Düşey yöndeki hareketleri ne epiroj eni k hareketl er, yat ay kuvvetl eri n et kisi yl e yerkabuğunu me ydana getiren rijit l evhal arı n birbiri ne yakl aş ması şekli nde gelişen hareketl ere de or oj eni k ( dağ ol uşt uran) hareketl er adı veril mektedir. ( Pa mpal, 2000) Depre ml er , kı saca “pl aka t ekt oni ği” ol arak açı kl anan, yer kabuğunu ol uşt uran levhal arı n sı nırları nda meydana gel en deği şi mler sonucu ort aya çı kan enerji ol arak tanı mlan makt adır. Açı ğa çı kan bu şi ddetli enerji, sis mik dal gal ar hali nde çevreye dağıl makt adır. Bu dal gaları n hı zl arı geçti kl eri ze mi n ci nsi ne göre değişme kt edir. Gr anit gi bi yoğun kayal ar da hı z, ku m ya da çakıl dan daha f azl a ol duğu bili nmekt edir.( Eyi doğan, Bar ka, 1996) Yer sarsı ntısı kaynağı na yakı n yerl erde, sis mik dal gal ar en güçl ü hali ndedir, uzakl aştı kça zayıfla makt adır. Bununl a beraber, büyük yer sarsı ntıları nda si s mi k dal ga büt ün dünyayı dol aşabilir. Ör neği n 1883’t eki Kr at akoa vol kani k adası ( Ka mboçya) patladı ğı nda 3000 mil uzakt aki Avustral ya’ da yer sarsı ntısı şekli nde hi ssedil miştir. ( Özükan, 1999) Aktif ( diri) fay denil en genç fayl ar t ekt oni k depre mleri n ort aya çı k ması na neden ol makt adır. Tür ki ye’ de ve Dünyada meydana gel en pek çok öne mli depre m bu t ürdendir.

(20)

böl geni n depre m t ehli kesi ni n belirlenmesi ndeki en öne mli i ki bil eşenden biri ncisi ni ol uşt ur makt adır. Diğer bileşen, yöreni n jeol oji k ve tekt oni k yapısı dır.

Dünyadaki uzun ve i yi bili nen depre m t ari hçel erinden biri ne sahi p ül kel erden birisi ol an Tür ki ye, yüksek dağ gr upl arı ve sı ğ odaklı ve yaygı n deprems elli ği il e tanı mlanan “ Al p - Hi malaya Kuşağı ” adı verilen, kıtasal bir depre m kuşağı nda yer al makt adır.( Karaes men, E. ( Ed.), 1996)

2. 2 Türki ye’ ni n Depre mselli ği ve İstanbul ve Yakı n Çevresi nde Geç mi şte Me ydana Gel miş Depreml er

Bi r böl geni n sis mi k ve tekt oni k nit eli kl eri ni n t anı mlan ması, sis mik t ehlike anali zi içi n öne mli bil giler sağl ama kt adır.

Tür ki ye’de meydana gel miş ol an depre mler, geliş miş ol an ül kel erdeki meydana gel miş, büyükl ük ol arak eşit depre mleri n et kileri ne göre ol dukça fazl a et ki bırak mı ş ol an depr e ml er dir. 1894-1999 yıll arı arası nda ol uşmuş bu yı kı cı depr e ml er bunun bi r göst ergesi ol up, özellikl e 17 Ağust os ve 12 Kası m depre mleri ni n ar dı ndan, Tür ki ye’de bu konuda siste mli çalış mal ar yapılması gereklili ği gör ül müşt ür. Şekil 2. 1 , 1900- 1993 yıll arı arası nda Tür ki ye’ de meydana gel miş ve şi ddeti 4. 0’ dan f azl a ol an depre mleri göst er mekt edir.

Şekil 2. 1 Tür ki ye’ ni n Si s mot ekt oni k Haritası, Ms >4. 0 ve 1900- 1993 arası nda meydana gel miş

depr e ml er : Dai rel eri n büyükl ükl eri depr e m ma gnit üdl eri i l e or antılı ol arak göst eril miştir. NAF: Kuzey Anadol u Fay, EAF: Doğu Anadol u Fayı, AGS: Ege Gr aben Si st e mi, BSZ: Bitlis Bi ndir me Kuşağı, ERD: Depre m Ar aştır ma Dairesi, Stri ke Stri p Fault: Doğr ult u Atı mlı Fay, Thrust and/ or reverse f ault: Bi ndir me ve/ veya t ers f ay, Nor mal Fault: Nor mal Fay, Rel ati ve Move me nt sense of Pl at es: Pl akal arı n göreceli hareket yönl eri. Kaynak:( Edi.) Kar aes men, E., 1996, Depre m ve Sonrası, Tür ki ye Müt eahhitler Birli ği

(21)

İstanbul ve yakı n çevresi yüksek depre m riski t aşı yan böl gel eri n başı nda gel mekt edir. Geç mişt eki depre mleri n t ekrarlanma sı klı kl arı, aynı al anl arda gel ecekt e de depre m ol acağı gerçeği ni gözl er önüne ser mekt edir. Şekil 2. 2 İst anbul ve yakı n çevresi içi n depre mselli k derecel eri ni göst er mekt edir.

Şekil 2. 2 İst anbul’da al anl arın depre m derecel eri ne göre dağılı mı. Kaynak: ( Boğazi çi Üni versitesi

We b : htt p:// www. koeri. boun. edu.tr/ eart hqk/ eart hqk. ht ml

2. 2. 1 Bi zans döne mi ve öncesi nde İstanbul çevresi nde meydana gelmi ş öne mli depre mler

Tabl o 2. 1 Bi zans Döne mi ve Öncesi nde İst anbul ve Çevr esi nde Me ydana Gel mi ş Öne mli Depre mler Kaynak: ( Edi.) Kar aes men, E., Depre m ve Sonrası, Tür ki ye Müt eahhitler Birli ği, 1996

Tari h Yer Magnit üd Şi ddet Açı kl a mal ar

M. Ö. 145 İstanbul 7. 7 XI Çok ağır hasar

M. Ö. 140 İstanbul 7. 3 X

556- 557 İstanbul ve Çevresi 7. 3 X Ağı r hasar

Tabl o 2. 1’de gör ül en depre ml erle il gili ol arak, t ari hi yarı madada ağır yı kım yap mı ş ol dukl arı dışı nda bir veriye ul aşıla ma mı ştır.

(22)

2. 2. 2 Os manlı İ mparatorl uğu Döne mi’ nde İstanbul ve çevresi ni et kile miş ol an depre mler

Tabl o 2. 2 Os manlı Döne mi nde İst anbul ve Çevr esi nde Et kili Ol muş Öne mli Depr e ml er Kaynak:

Kar aes men, E., ( Edi.), 1996, Depr e m ve Sonrası, Tür ki ye Müt eahhitler Birli ği Yayı nl arı

Tari h Yer Magnit üd Şi ddet Açı kl a mal ar

04. 09. 1509 İstanbul 6. 8 I X Ağı r Hasar

30. 4. 1557 İstanbul 6. 7 VI II 6. 2. 1659 İstanbul 6. 3 VI I 11. 7. 1690 İstanbul 6. 4 VI II 24. 5. 1719 İstanbul,İz mit, İzni k 6. 5 VI II-I X 3. 9. 1754 İstanbul 6. 6 I X

22. 05. 1766 İstanbul 6. 8 I X Ağı r Hasar

10. 07. 1984 İstanbul, Mar mar a

7. 0 I X- X Çok ağır hasar

Os manlı döne mi nde meydana gel miş ve kayıtl arı ol an öne mli depre mler: 22 Ağust os 1509 Depremi

Bu depre m, kayıtlara göre, İst anbul ve çevresi nde et kili ol muş ve art çı sarsı ntıları yl a 45 gün sür müşt ür. 109 ca mi ve 1070 evi t a mame n yı kmıştır. Surl ar ve Topkapı Sarayı’nı n bazı kı sı mları nda hasar meydana gel miştir. Su yoll arı nda da t ahri bat ol duğundan bazı yerl eri su bas mış; deni z yükselerek İst anbul ve Gal at a surl arı nı n üzeri nden kenti n i ç t arafları na doğr u gir miştir. Öl ü sayı sı , farklı kaynakl ara göre 5000- 15000 ar ası nda deği şen r aka ml ar da ol duğu gör ül mekt edir. Bu depr e mden önceki depre mlerde hasar gör me mi ş ol an Gal ata Kul esi bil e bu depremde hasar gör müş, ancak depre m sonrası nda he men onarıl mıştır.

1509 Büyük İstanbul Depre mi

Mer kez üssü Adal ar yakını nda ol an depre mde, 160 bi n kadar nüf usl u kentte 5- 6 bi n ki şi öl müş, Fati h Ca mii, Gal at a Kul esi öne mli hasarlar gör müş, tsuna mi dal gal arı kenti n içleri ne kadar girmi ştir.

10 Eyl ül 1509 depre mi nin mer kezi, Adal ar yakı nları nda Mar mara Deni zi içi ndedir ve İstanbul' da büyük hasarlar yap mıştır. Bu deprem hal k arası nda Küçük Kı ya met

(23)

ol arak adl andırıl mıştır. Ma kr osis mi k gözl e mlerin ı şı ğı nda bu depre mi n büyükl üğü Ms > 7. 4't ür. Ambr aseys ve Fi nkel ( 1995) bu depre me ait t ari hsel verileri kull anarak aşağı daki bul gul ara ul aşmı şl ardır:

 Depre mden 30 yıl önceki bil gilere göre, İst anbul ve Gal at a' nı n nüfusu 160, 000 ci varı ndaydı ve 35, 000 yerleşi m biri mi bul un makt aydı.

 10 Eyl ül 1509 depre mi sonucunda, 1000 ev yı kıl mış ve 4000- 5000 kişi hayatı nı yitir miştir. Vezir Must afa Paşa ve e mri ndeki 360 atlı süvari öl müşt ür. Tari hsel bel gel erde, İst anbul ve Pera' da hasara uğra mayan hi ç bir evi n kal madı ğı rapor edil miştir.

 Bu depre m sırası nda, şehir surl arı nda Eğri kapı' dan Yedi kul e' ye kadar yı kı m gözl enmiştir. Ayrı ca, Edirne kapı sı, Sili vri kapı sı ve Yedi kul e gi bi ana giriş kapıl arı ağır hasara uğra mıştır. Ishak Paşa kapı sı, Topkapı sarayı duvarl arı nı n, Hast al ar Kapı sı ve Kayı kl ar kapısı arası nda yı kıl dı ğı gözl enmiştir. Söz konusu duvarl ara yakı n birçok evi n deni ze battı ğı gör ül müşt ür. Gal at a duvarl arı ve Gal at a kul esi nde hasarlar gözl enmiştir. Fati h Ca mi si' nde çok ağır hasar gözl enmiştir. Mi narel eri, kubbesi, duvarl arı yı kıl mış, de mir par maklı kl arı kı vrıl mıştır. Sult an Beyazıt (İ maret) ca misi, medr esel er, Kar a man pazarı ndaki birçok i ş yeri, Davud Paşa mesci di, St. John Theol ogos kilisesi, Di kilitaş, Beşi kt aş gi bi birçok böl gede hasar gözl en miştir.  İstanbul ve Pera' nı n bazı böl gel eri nde, yer de yarıl mal ar, su ve kum fışkır mal arı gözl enmiştir. Depre m sonrası nda ol uşan dal gal ar surl arı, Gal at a ve İstanbul' daki birçok duvarı aş mış ve hasar ol uşt urmuşt ur.

 Depre mden sonra yapılan t a mirlerden anl aşıl dığı na göre, Anadol u Hi sarı, Yor os Kal esi, Boğazi çi, Ru meli Hisarı, Kızkul esi, Hali ç ağır hasar gör müştür.  He ybeli ada ve Bur gaz adası nda bi r çok ca mi ve kilise ağır hasar gör müş. Çek mece' de bazı köpr ül er, duvarl ar ve Sili vri kal esi hasara uğra mıştır.

 Geli bol u' dan Edirne' ye kadar birçok yerl eşi m biri mindeki yapıl ar ağır hasar gör müşt ür.

(24)

sür müş ve büyük depre mler Edirne' den At hos' a kadar hi ssedil miş ( En öneml il eri: 23 Eki m 1509; 16 Kası m 1509; 10 Te mmuz 1510 ve 26 Mayı s 1511). 10 Eyl ül 1509 depre mi nden sonra, Osma nlı Sult anı İ mparat orl uğun her böl gesi nden t opl attı ğı 66, 000 i şçi, 3000 ustabaşı ve 11, 000 asistanı görevl endirerek i mar i şl eri ni başl at mıştır. Ayrı ca, halkt an depre m i çi n özel bir ver gi t opl at mış, ve Ma rt- Haziran 1510 tari hl eri arası nda yapı sal onarı mı ta ma ml a mı ştır.

Tabl o 2. 3 Mar mar a Böl gesi ni Ve I st anbul' u Et kil eyen 10 Eyl ül 1509 Depr e mi Ve Taki p Eden Art çı

De pr e ml er Kaynak: Ambr aseys, N. N ve Fi nkel, C. F., 1995, The Sei s mi cit y of Tur key and Adj acent Ar eas: a Hist ori cal Revi e w, 1500- 1800. Eren Yayı ncılı k ve Ki t apçılı k Lt d. Şti., İst anbul, s: 240

30 Ni san 1557 De premi : Kaynakl ara gör e, bu depr e mde en büyük hasarı Fati h Ca mii al mıştır. Depre mi taki ben onarıl mıştır.

6 Şubat 1659 Depre mi : Hisarl arda ve şehir surları nda yı kıl mal ar ol muşt ur.

11 Te mmuz 1690 De pre mi: Fati h Ca mii ni n kubbel eri hasar gör müşt ür ve . Topkapı sur kapısı yı kıl mıştır.

24 Mayı s 1719: Yedi kule ve Ahırkapı surl arı yı kıl mış, Mihri mah Ca mii’nin Kubbesi çök müşt ür.

3 Eyl ül 1754: Fati h ve Beyazıt ca mil eri ni n kubbeleri hasar gör müşt ür. Tari h Tah mi ni Ol uş Za manı

( Saat) Coğrafi Böl ge

10 Eyl ül 1509 22: 00 Ist anbul

26 Eki m 1509 -- Edi r ne

16 Kası m 1509 -- Edi r ne

Mart 1510 -- Edi r ne

10 Te mmuz 1510 -- Ist anbul

26 Mayı s 1511 -- Edi r ne

(25)

22 Mayı s 1766: Mer kez üssü Mar mar a Deni zi’nin doğusunda ol an yı kı cı bi r depr e m ol arak kayıtlara geç miştir. İz mit’ten Tekirdağ’a, kuzeye doğr u Tr akya’ nı n i çl eri ne ve Mar mara Deni zi’ni n güneyi ne yayıl an ol dukça büyük bir böl gede hasara neden ol muşt ur. İst anbul’da oldukça fazl a sayı da ev ve her çeşit ka mu bi nası çök müşt ür. Kaynakl ara göre depre mle ilişkili ol arak, Mudanya Körfezi’nde ve Boğaziçi boyunca öne mli hasar veren bir sis mi k deni z dal gası ol uşt uğu sanıl makt adır. (tsunami ) .

Şekil 2. 3 Eski İst anbul Depre mi ni anl at an bir t asvir. Kaynak: Tay maz, Tuncay, Cu mhuri yet Bili m

Tekni k Der gi si, 11. 09. 1999

Art çı sarsı ntıları yl a t opl am 8 ay sür müşt ür. Marmar a böl gesi nde bu senede kırıl mış ol an fayı n, günü müze kadar kırıl madı ğı tahmi n edil mekt edir.

10 Te mmuz 1894 De pre mi : Depr e m 12 sani ye sür müşt ür ve Beyoğl u ve Boğazi çi dı şı nda, özelli kl e Tari hi yarı mada ve Adal ar’da büyük can kaybı ve hasar yarattı ğı kaydedil miştir. Depre min mer kezi ni n, Yeşil köy’den 8 k m. uzaklı kt a ve güneydoğu isti ka meti nde, Mar mara Deni zi’ni n i çi nde ol duğu belirlenmiştir. Si vil bi nal ar i çi nde en fazl a zararı Kapalıçarşı gör müşt ür.

(26)

2. 3 Os manlı İ mparat orl uğu ve Türki ye Cumhuri yeti Döne ml eri nde De pre m Af eti Zararl arı nı n Azaltıl ması na Yöneli k Yapıl mış Ol an Çalış mal ar ve Yasal Düzenl e mel er

Tür ki ye' de afet zararlarını n azaltıl ması pr ogra mları nı n dünyadaki ör nekleri ne göre uzun bir t ari hsel geç mişi var dır. ( Er günay, Er di k, 1984) 14 Eyl ül 1509 depre mi nden sonra İst anbul' da yeni den i nşa çabal arı na ilişki n kaynakl ara göre, depre mden sonra Os manlı yöneti cileri acil dur um il an et miş ve yeniden i nşa i çi n her haneden bir er kek işgücü katılı mını zor unlu kıl mıştır.İ mparat orl uğun di ğer yerl eri nden 40, 000 yapı ust ası getir miş ve et kil enen her eve par a yar dımı sağl a mıştır. Depr e mi n ar dı ndan İstanbul' un 6 ay i çi nde yeni den i marı gerçekl eştiril miştir. Yöneti m aynı zama nda da taş kagir i nşaatı yasakl amı ş, yal nı zca ahşap i nşaata i zi n ver miştir. Bu karar, t aş kagir yapıl arda gör ül en yüksek hasar ve can kaybı ndan et kilenmiş bir karardır. Daha sonraki yıllarda İst anbul'da birkaç yangı n afeti yaşandı kt an sonra bu yasak t ersi ne döndür ül müşt ür.(Pa mpal,2000)

Bi ri nci Dünya Savaşı' ndan sonra 1940’l arı n başları na kadar, depre m s onrası yar dı m Tür ki ye Kı zılay Der neği t arafı ndan, genelli kl e kısa vadede il kyar dı m, barı nma ve yi yecek yar dı mı ve uzun vadede yeni den i nşa ve i yileştir me i çi n parasal yar dı m bi çi minde sağl anmıştır. 1939- 1944 döne mi nde yaşanan depre mler fel aketi di zisi, depr e m öncesi ve s onrası önl e ml ere ilişki n bi r yasanı n 1944 yılı nda yür ürl üğe gir mesi ni hı zl andır mıştır. Bu yasanı n gerekl eri şöyl edir: Tehli keli böl gel eri n sapt anması; her böl gede uygun bi na t ürl eri, i nşa t ekni kl eri ve özelli kl eri ni n belirlenmesi; il kyardı m, kurt ar ma pr ogra mları nın hazırlanması ve geçici barı nak pl anl anması; ve yeni yerleşi mler i çi n j eol oji k et ütleri n yapıl ması. Bu yasa aynı za manda da ka mu bi naları i ncel e me ve, gerekli gör ül düğü dur u mda, t akvi ye veya ka mul aştır ma i çi n gerekli adı mları at ma konusunda Bayı ndırlı k Bakanlı ğı' nı yet kilendir miştir. ( Anon, İ mar Mevzuatı, (1975, 1985))

Art an kentl eş me oranı ve hı zlı gelişi m süreci, 1956 yılı nda bayı ndırlı k ve kentl eş me konusunda bir yasa ve 1959 yılı nda da doğal afetlerle ilişkili bir yasa i çin ( Kanun No. 7269- 1051: Umu mi Hayat a Müessir Af etl er Dol ayı sı yl a Alı nacak Tedbirl erl e Yapıl acak Yar dı mlara Dair Kanun. Kabul Tari hi: 25 Mayı s 1959. Deği şi kli k 17 Te mmuz 1968) ze mi n hazırla mıştır. Bu i ki nci yasa, daha önceki 1944 yasası nı gerek tehli kel eri n kapsa mı gerekse afet yar dı mı konul arında geni şl et miştir. Bu yasaya göre,

(27)

afet sonrası yerl eş mel er de dahil ol mak üzere, yardı m ve i yileştir me i çi n, hükü met, dest eği ni n t ürünü belirler ve bu dest eği karşıla mak i çi n bir " Af et Fonu" kurar. Bu f on içi n t ahsis edil en kaynaklar şi mdili k genel büt çeden öde mel eri, devl et yatırı mları nı n yıllı k karı nı n %3' ünü, depre m sonrası konutl arı n i pot ek öde mel eri ni, ve devl et tekeli ndeki mall ara getirilen ver gi yi i çer mekt edir. Bu yasa aynı za manda bir doğal afet mer kez eşgüdü m ko mit esi ni n ol uşt urulması nı da hük me bağla makt adır. ( Kar aes men, 1996)

Kent sel fi zi ksel pl anl a ma hakkı ndaki mevzuat, afeti n hafifletil mesi ne ilişki n veril er içer mekt edir. Kası m 1985 t ari hli İ mar Yasası ve eki ndeki yönet meli kler, şunl arı hük me bağl ar: ( 1) Nüf usu 10, 000' i geçen t üm yerleş mel eri n, özel yönet meli kl er ve st andartlara göre " Nazım" ve "İ mar" pl anı öl çekl eri nde hazırlanacak bir " Kent sel Gelişi m Pl anı " ol acaktır; ( 2) Bu pl anl arı n baz paftası ol an haritalar ve yerleş mel eri n fizi ksel pl anl arı bel edi yelerce onanacaktır; ( 3) Bayı ndırlı k ve İskan Bakanlı ğı, ka mu yapıl arı, afet yerl eşi mleri ve t opl u konutl ar i çin pl an hazırla ma ve "Gecekondu Me vzuatı"na uygun ol an pl anl arı uygul a ma yet kisi ne sahi ptir; ve ( 4) Bazı i stisnal ar dı şı ndaki t üm bi nal ar, bel edi ye maka ml arından i nşaat ve i skan r uhsatı al acaktır.( Anon, İ mar Mevzuatı, 1985)

Bayı ndırlı k ve İskan Bakanlı ğı Af et İşl eri Genel Müdürl üğü her t ür afeti n azaltıl ması soruml ul uğuna sahi ptir. Bel edi yel eri mizde deprem ( veya di ğer doğal) afet riskl eri ni n azaltıl ması ndan sor uml u özel bir or gan bul un ma makt adır. Özel dur uml ar dı şı nda, itfai ye müdürl ükl eri ve di ğer il kyar dı m, kurt ar ma ve sağlı k eki pl eri büyük öl çekli depre m afetleri ile başa çı kacak şekil de donanı mlı değil dir. Büyük öl çekli afetl erde me vcut afet mevzuatı altında t anı mlan mış t üm yetki ye İl Valisi sahi ptir.

Doğal afetlere ilişki n yasa 1944' den bu yana bir bi çi mde yür ürl ükt e ol ması na rağmen, kentsel yapıl aşmal ar da depre me dayanı klılı ğı n arttırıl ması nı a maçl ayan me vzuat hükü ml eri ni n göz ar dı edil di ği, Tür ki ye' deki şi ddetli depreml eri n her biri nden sonra fazl ası yl a kanıtlandı ğı gi bi, yaygı n ol arak gözl enmekt edir.

(28)

2. 4 Değerl endi r me

Depre m hareketi, uygun ol mayan yapıl aş ma koşull arı, hat alı pl an kararları, deneti msi z uygul a mal ar il e ol dukça öne mli bir afet e dönüş mekt edir. Tür ki ye’ ni n ta ma mı na yakı nı, çeşitli derecel erde depre m t ehlikesi altı ndadır ve bu duru m bugüne kadar çeşitli za man aralı kl arı nda gerçekl eş miş ve öne mli hasarlara yol aç mı ş ol an depre mlerle de gözl enebil mekt edir. Tür ki ye’de, depre m riski azaltı mı kent pl anl a ması nda, di ğer ül kel ere göre er ken sayıl abilecek bir döne mde el e alı nması na karşı n yet eri nce il erle me kaydedile me mi ştir. Kentsel depre m afeti ni n azaltıl ması konusunda, kı sa vadeli politi k bekl entilerden etkil enmeyen, yüksek kalkı n ma ve kentl eş me hı zı yl a uyu ml u, t ut arlı ve i sti krarlı bir politi ka i zl ene me mi ştir. Tür ki ye’ de çeşitli nedenl erle, bel edi yel er ve/ veya yerel yöneti mler depre m şart na mel eri ni n uygul anması nda ve i nşaatları n deneti mleri nde görevl eri ni yeri ne getire me mişl erdir. Depre me dayanı klı t asarım kuralları na sadı k kalı nması i çi n et ki n bir denetim i şl eyi şi kur ul ma mı ştır. Mevcut afet yasası ve mevzuatı her ili n farklı afet senaryol arı i çi n kendi afet yöneti mi pl anl arı nı hazırlayı p Bayı ndırlı k ve İskan Bakanlı ğı' na t esli m et mel eri ni hük me bağl ama kt adır. Fakat bu pl anlar deği şen koşull arı ve kentl eri n büyü mesi ni yansıtacak şekil de güncell enmeme kt edirler. Bu nedenle pl anl arı n yeni den gözden geçiril mesi, uygun para metrel er ışı ğı nda kur gul anmış senar yol arla, tekrar hazırlanması gereklili ği ortaya çı kmakt adır.

(29)

3. DEPRE M Rİ SKİ AZALTI LMASI NA YÖNELİ K OLARAK DÜNYADA YAPI LMI Ş OLAN KENT PLANLAMASI UYGULAMALARI

Bu böl ümde, dünyada sis mi k risk altı ndaki kentsel al anl arda yapıl mıĢ uygul a mal ardan seçilen bazı ör nekl er i ncel enmiĢ ve değerl endiril miĢtir. Japonya‟ dan böl ge pl anl a ması öl çeğinde Hanshi n Awaji böl ge pl anı, kent pl anl a ması öl çeği nde Tokyo ve Kobe kent pl anl arı ve A. B. D.‟den Kaliforni ya kent pl anı nı n yanı sıra BM. pr oj el eri kapsa mı nda t ü m dünyada yür üt ül en RADI US pr oj el eri i ncel enmiĢtir. ( RADI US WEB, htt p:// geohaz. or g/radi us/ pr ogress report. ht ml )

Bu böl üm, Tür ki ye‟de si s mi k risk azaltı mı konusunda yapıl abilecek ol an çalıĢ mal arı n çerçevesi ni belirlerken, dünyada yapıl mıĢ ol an ör nekl er den birtakı m uygul a ma veril eri el de edil mesi i çi n gerekli dir. Her bir pl anl a ma ör neği, pl an rapor unun bir özeti nden ve el de edilebil miĢ görsel mat eryali nden ol uĢ maktadır. 3. 1 Hans hi n Awaji Böl gesi ( Japonya) Depre m Ri ski Azaltı mına Yöneli k Ye ni den Yapıl andı r ma Pl anı ( Hans hi n Awaji Pl an Raporu, 1995), ( Hans hi n Awaji Pl anı, 1997)

Bu böl ümde i ncel enen ilk ör nek ol arak, Metropoliten öl çekt e Kobe ve çevresi nde yer al an kentl erle beraber Hanshi n Awaji Böl gesi i çi n geliĢtiril miĢ pl anl a ma çalıĢ ması i ncel enmiĢtir. Pl an i çeri ği nde sırası yl a; pr oj eni n a macı, geç miĢ depre ml er den çı karılan sonuçl ar, Kent sel Yeni den Yapıl anma Pr oj esi ni n t e mel prensi pl eri, Met r opoliten Al anl ar içi n geliĢtiril miĢ ol an pl anl a ma sist e mi, Af et Yöneti m Fonksi yonl arı nı n güçl endiril mesi pr oj esi, Kent sel Yeni den Yapıl anma Pr oj esi ni n siste mi ve son ol arak Kent sel Yeni den Yapıl anma i çi n belirlenmiĢ ol an progra m el e alı nmıĢtır.

3. 1. 1 Pl anı n a macı ve hedefi

Kent pl anl a ması vi zyon ve politi kal arı nı i çeren bu pl an, Büyük Hanshi n Awaji depr e mi ni n mer kezi ol an Hanshi n Awaji böl gesi i çi n hazırl an mı Ģ ol up, yer el

(30)

yöneti mlerle, böl ge yöneti mi ve hal kl a koor dinasyonu sağl a mak, yapılacak ol an uygul a ma ve deneti m çalıĢ mal arı nı kol ayl aĢtır mak a macı nı taĢı makt adır.

Bu pl an Büyük Hanshi n Awaji Yeni den Yapıl anma Pl anı nı n, kent pl anl aması kı s mı nı ol uĢt ur makt adır. GeliĢ me, yapıl anma ve kent sel al anl arı n kor un ması ve kontroll ü ol arak yeni yerl eĢi mlerin ol uĢt urul ması yl a il gili ol an politi kal ar, bu plana bağlı ol arak belirlenmiĢtir.

Pr oj e 1995 yılı iti bari yl e baĢl a mıĢtır. Pr ojeni n büt ün ayakl arı nın 2005‟t e ta ma ml an ması hedefl enme kt edir.

Hedef al anda, Af et Önl eme Kanunu‟ nda aĢağı da belirlenmiĢ bul unan böl gel er i çi nde bul unan 10 kent ve 6 kasaba bul unmakt adır.

Hanshi n Böl gesi: Kobe, Amagasaki, Ni shi nomi ya, Ashi ya, It a mi, Takarazuka, Ka wani shi

Awaji Böl gesi: Su mot o, Tsuna-cho, Awaji-cho, Hokudan- Cho, Sei dan-cho, Mihara-cho, Nandan –cho

Hi gashi- Hari ma Böl gesi: Akashi, Mi ki

Bu pl anı n t asl ağı nı ol uĢt ur ma süreci ni n bir parçası ol arak “ Kenti mizin Gel ecek Pl anı ” adı altı nda ka muya duyur ul muĢ ve bu planl a il gili ol arak, hal k tarafı ndan gel en ve yerel yöneti mler yol uyl a el de edilen fi kir ve düĢüncel erden yararlanıl mıĢtır. 3. 1. 2 Geç mişte yaşan mı ş ol an depre mlerden edi nilen deneyi mler

Hanshi n Awaji böl ge planı hazırlanırken, geçmi Ģt e aynı böl gede yaĢan mı Ģ ol an depre mler sonucu edi nilen deneyi mler, pl an içi n çıkı Ģ nokt ası ol muĢt ur. Bunl ar: 1. Doğa il e YaĢa mak: Depre ml eri n ver di ği zararı n yaygı nlı ğı, bu dur umun aktif fay hatları nı n ve al üvyon yat akl arı nı n konu mu gi bi ze mi n özelli kl eri ile yakı ndan il gili ol duğunu göst er mekt edir. Yüksek oranda eği m ol an ya maçl ardaki yerleĢi mler de de belirgi n hasarlar gözlen miĢtir. Bu dur u m gel ecek kent pl anl arı nda doğa il e uyu m içi nde bir arazi kull anım deseni el de et me gereklili ği ni ort aya koymuĢt ur. Bu uygul a maya ör nek ol arak vadi yat akl arı ndaki yeĢil al anl arı kor umak ve yapıl aĢ maya

(31)

aç ma mak ve eko siste mle dengeli ol an kent sel geliĢi mi t eĢvi k edil mesi uygul a ması göst eril miĢtir.

2. Su ve YeĢil Al anl arı n Öne mi: Konutl arı n etrafı nı çevrel eyen çalı ve ağaç gr upl arı ve yoll ar boyunca sıral anmıĢ ol an ağaçlar yangı nl arı n yayıl masını önl e miĢ ve doğal nehirler, t arı m a maçlı kull anılan su yolları, deni z, yer altı suyu ve di ğer kaynakl ar he m yangı nl arı n önl enmesi ne he m de günl ük hayatı n kol aylaĢ ması na yar dı mcı ol muĢl ardır. Bu nedenl e su ve yeĢil sistemi ni kenti n bir t ür “yu muĢak/ soft ” alt yapı sist e mi ol arak düĢün mek ve bu Ģekilde pl anl a mak gerekti ği s onucuna varıl mıĢtır.

3. Bi r biri nden Ayrıl mıĢ Kentsel Fonksi yonl ar: Ġ dari, kült ürel, ticari ve di ğer benzeri kent sel akti viteni n yoğunl aĢtı ğı kent merkezi ni et kileyen afetler nedeni yl e , kenti n t a ma mı nda f onksi yonl ar kesi nti ye uğra mıĢtır. Bu nedenl e, f onksi yonl arı n uygun bir Ģekil de kent geneli ne dağıl dı ğı ve esnek bir pl anl a ma anl ayıĢı içeren kent yapı sı ol uĢt ur mak gerektiği sonucuna varıl mıĢtır.

4. De ngeli bir Ul aĢı m Si st emi : Doğu – Batı ul aĢı m sist e mi depr e ml er nedeni yl e ol dukça zarar gör müĢt ür ve kurt ar ma ve yar dı m çalıĢ mal arı nı ol dukça aksat mıĢtır. Sonuç ol arak, doğu- batı ve kuzey- güney yönl eri nde dengeli eriĢi m sağl ayan ve alternatif yol güzer gahları na sahi p bir ul aĢım si st e mi ol uĢt urul ması gerekti ği sonucuna varıl mıĢtır.

5. Kent sel Yapı nı n Önemi : Konut ve Sanayi al anl arı nı n kar ma ol arak bul unduğu, yoğun nüf usa sahi p al anl arda çok fazla yangı n çı kmıĢtır. Bu yangı nl arı n hı zl a yayıl ması büt ün kenti et kil e miĢtir. Kent sel al anı n yeni den düzenl enmesi, t e mel ka mu donatıları ndan ol an yol, par k ve meydanl arı n ol uĢt urul ması ve kent i çerisi nde uygun bir Ģekil de konu mlandırıl ması gerekti ği sonucuna varıl mıĢtır.

6. Yapıl arı n Depre me ve Yangı na Dayanı klılı ğı nın Arttırıl ması: Yapı çökmesi nedeni yl e çok fazl a can kaybı ol muĢt ur. Öncelikl e, yoğun kull anı mlı yapıl arı n ve ka mu yapıl arı nı n deprem ve yangı na karĢı dayanı klılı ğı arttırıl ması gerekti ği sonucuna varıl mıĢtır.

7. Yer el Ġ nisi yatifi n Bil gilendiril mesi ni n TeĢvi k Edil mesi Hal k öl çeğinde yapıl an ara ma kurt ar ma çalıĢ mal arı nı n il k müdahal ede özelli kl e büyük öne m t aĢı dı ğı

(32)

gör ül müĢt ür. Ot ono m afet yöneti m biri mleri ol uĢtur mak açısı ndan yerel biri mde si vil t opl um kur ul uĢl arı nı n t eĢvi k edil mesi gerek mekt edir. Tahli ye ve kurt ar ma operasyonl arı çerçevesi nde bu biri mleri n et kili çalıĢ ması nı n sağl anması i çi n eğiti m ve bil gilendir me çalıĢ maları yapıl ması gerekti ği sonucuna varıl mıĢtır.

8. Af et Yöneti m Mer kezl eri ni n Si st e mati k Dağılı mı: Depre m sırası nda ara ma- kurt ar ma çalıĢ mal arı nda çalıĢ mak üzere gel en çok sayı da ki Ģi ni n koor di nasyonunda ve geçi ci barı nma or ganizasyonunda öne mli pr oble mler yaĢan mıĢtır. Kent sel al anda siste mati k Ģekil de dağıl mıĢ afet yöneti m mer kezl eri ni n t asarlanması gerekti ği sonucuna varıl mıĢtır.

9. Ġleti m Hatl arı nı n Güvenceye Alı nması: Tel efon il etiĢi min en birincil el e manı dır. Af et al anı na gel en ve gi den t el efon konuĢ mal arı nı n sı klı ğı sist e mi n çök mesi ne neden ol abil mekt edir. Bu nedenl e, farklı iletiĢi m sist e mleri ni n geliĢtiril mesi ve yaygı n kılı nması gerekti ği sonucuna varıl mıĢtır.

10. Kent sel Donatıları n ve YaĢa msal Ağl arı n ( Lifelines) öne mi: YaĢa msal Ağl ar ol arak düĢünül en f onksiyonl arı n kesi nti ye uğraması kent yaĢa mı nda rahat sı zlı k ve ekono mi k açı dan birtakım kayı pl arı ort aya çı karmı Ģtır. Bu nedenl e, bir biri mi yı kılsa bil e büt ün si st e mi n f el ç ol mayacağı bir yapı si st emi t asarl an ması gerekti ği s onucuna varıl mıĢtır.

3. 1. 3 Kentsel yeni den yapıl anma pl anı

Geç mi Ģ depre mlerden edi nilen deneyi mler sonucunda yeni den yapıl anma pr oj esi nde birtakı m t e mel prensi pl eri n belirlenmesi ne yardı mcı ol muĢt ur.

A. Kent Pl anl a ma Ġçi n Hedefler

Doğa ve i nsanl a uyu ml u ve kent sel al anda yaĢayan ve çalıĢan i nsanl arı n katılı mları nı da göz önüne al an bir kent pl anl a ma politi kası na dayanarak, aĢağı daki üç nokt a, kent pl anl a ması içi n te mel hedef seçil miĢtir.

(33)

1. Af et e Dirençli, Çok Merkezli, Ağ Ti pi nde Kentl er Yarat mak:

Kent sel f onksi yonl arda çeĢitlili k yaratırken, doğayl a uyu m i çi nde kal abil mek a macı yl a , çok mer kezli ve alt ernatifli ileti m ağları nı n bul unduğu bir kent sist e mi ol uĢt urul malı ve bu Ģekilde zararı n belirli yerlerde odakl anması nı n önl enmesi,

2. Ġnsanl arı n Güvenli YaĢadı ğı Kentl er Yarat mak:

Ġnsanl arı n güven i çi nde yaĢa ması kent yapı sı nı ol uĢt ururken düĢünül en t e mel hedefl erden birisi ol malıdır. Bu yapı da yerel halkı n da i çi nde bul unduğu, ör neği n özürl ü ve yaĢlıları n t ahliyesi gi bi o al ana özgü çalıĢ mal arı n yür üt ül mesi ni sağl ayan yerel yöneti mleri n organik bir uzantısı ol arak si vil i nisi yatifler ol uĢt urul ması.

3. 21. Yüzyılı n Kentl eri ni yarat mak:

Kentl er 21. Yüzyılı n sürdür ül ebilir Kal kı nma kapasitesi ne sahi p kentl er ol malı ve As ya- Pasifi k Böl gesi nden baĢl ayarak ul usl ararası al anda varlı k gösterebil mesi, te mel prensi pl er ol arak belirlenmiĢtir.

B. Kent sel Yeni den Yapıl anma yı Proj esi ni n Tasarlanması:

BelirlenmiĢ ol an hedefleri n gerçekl eĢtirilebil mesi i çi n aĢağı da belirlenmi Ģ ol an strat ejiler uygul a maya kon muĢt ur:

i. Kent sel Yeni den Yapıl anma Strat ejisi

Et kil enmiĢ ol an al anl arı n yeni den yapıl anması il e koor di neli ol arak, sahil böl gel eri ndeki ve i ç al anl ardaki yeni metropoliten çekirdekl eri ni n konuml arı nı n da di kkat e alı nması gerek mekt edir.

ii. Kent sel Ağ Strat ejisi

Kentl erdeki afet yönetim f onksi yonl arı nı n daha et kili çalıĢabil mesi ve iletiĢi m ve ul aĢı m alt yapısı nı n en kı sa sürede kull anılabilir hal e getiril mesi ve çokl u met ropoliten mer kezl erini n birbiri yl e pek çok Ģekil de bağl antısı nı n kurul ması il e mü mkün ol duğu gör ül müĢt ür.

Referanslar

Benzer Belgeler

Övertorneå Haparanda Luleå Arjeplog Pajala Älvsbyn Boden Gällivare Kalix Piteå Arvidsjaur Överkalix Kiruna Jokkmokk..

För femte året i rad ökar antalet rapporterade fall av klamydia i Norrbotten.. Den 25 %-iga ökning av antalet rapporterade klamydiafall, som noterades i Norrbotten mellan 2003

Val av antibiotika vid akut varig mellanöreinfektion bland primärvårdsläkare som förskrev 1-5, 6-30 respektive >30 recept på den indikationen under

• Kimyasal tepkimeler moleküllerdeki atomları moleküllerde depolanmış olan potansiyel enerjiyi kinetik enerjiye dönüştürecek şekilde yeniden düzenlediklerinde,

• Kimyasal tepkimeler moleküllerdeki atomları moleküllerde depolanmış olan potansiyel enerjiyi kinetik enerjiye dönüştürecek şekilde yeniden düzenlediklerinde,

Eitim (education); bireyin (örencinin) belirlenen amaç ve hedefler dorultusunda bilgi, beceri ve tutumunda kalıcı deiiklik oluturma sürecidir.. Bu tanımlama genel olup

Bu apartıman bugün birçok ailelerin ara- dıkları dört odalı ve bütün teferruatı bulunan daireleri havi iyi

Where, PAYOUT (Y) = Dividend per share I Stock Price at end of the year, LEVERAGE = Debt I Total Assets, TAX = Tax I Net profit, SIZE I = Log of Total Assets, MARKET TO BOOK VALUE