ÖZET: Arnavutluk Balkan Yarımadasının Adriyatik Denizine açılan kısmında yer almaktadır. Ayrıca Güneydoğu Avrupa ülkesi olarak adlandırılmaktadır. Topraklarının büyük kıs-mı dağlık araziden oluşmaktadır. Ülkede Akdeniz iklimine benzer iklim yaşanmaktadır.
Arnavutluk’ta, 1991 yılı sonrası serbest piyasa eko-nomisine geçiş başlamıştır. Ekonomik istikrar ise hala tam olarak sağlanamamıştır. Yabancı yatırımcılar sayesinde eko-nomide dönüşüm süreci hızlanmıştır. Günümüzde kayıt dışı ekonomi çözüme kavuşmamış önemli bir problemdir. Temel ve makroekonomik sorunlar daha çözüme kavuşma-mıştır.
Bu çalışmada Arnavutluk hakkında genel coğrafi bilgiler verilmiştir. Ayrıca ülke ekonomisine ve Türkiye ile ilişkilerine değinilmiştir. Çalışma sonucunda, ekonomik ve sosyal hayatta iyileşmelerin başladığı bulguları elde edil-miştir.
ANAHTAR KELIMELER: Arnavutluk, Bunker, Osmanlı Eserle-ri, Enver Hoca
ABSTRACT: Albania is located on the part of the Balkan Peninsula opening to the Adriatic Sea. It is also called the Southeast European country. Most of its territory consists of mountainous terrain. The country experiences a climate similar to the Mediterranean climate.
In Albania, the transition to a free market economy started after 1991. Economic stability has still not been ful-ly achieved. Thanks to foreign investors, the transformation process in the economy has accelerated. Today, the infor-mal economy is an important unresolved problem. Basic and macroeconomic problems have not been resolved yet.
In this study, general geographical information about Albania is given. It has also been referred to the na-tional economy and its relations with Turkey. As a result of the study, it was found that the improvements in economic and social life started.
1. Genel Bilgiler
Arnavutluk Balkanlarda Adri-yatik ve Yanya denizine kıyısı olan 28 bin 750 kilometre karelik yüzölçümü-ne sahip bir ülkedir. Komşularını Ku-zeyden (287 km) Karadağ ve Kosova, Kuzeydoğudan (151 km) Makedonya ve Güney ve Güneydoğudan (282 km) Yunanistan oluşturmaktadır. Adriyatik ve Yanya denizlerine toplam 612 km kıyısı bulunmaktadır. Italya’ya en yakın mesafesi 100 km ile Otranto Boğazı iledir.
Aynı zamanda bir güneydo-ğu Avrupa ülkesi olan Arnavutluk’un topraklarının yüzde 65’i dağlardan ve tepeliklerden oluşmaktadır. Kalan kıs-mı ise ovalık ve yükseltisi küçük tepe-lerden teşekkül etmektedir. En yüksek noktası Makedonya sınırına yakın me-safede bulunan 2751 metre ile Korab tepesidir. Zengin akarsu kaynaklarına sahip olan ülke; Meşhur Işkodra, Ohri ve Prespa göllerine sınırı bulunmakta-dır.
Topraklarının yaklaşık olarak % 36’ ormanlık ve çalılıklar, % 14’ü ise ot-lak ve bozkırlar kaplamaktadır. Sadece toplam alanının % 17’lik kısmında
ta-rım yapılmaktadır. Arnavutluk yer altı kaynakları bakımından oldukça zen-gin ülkedir. Başta krom, bakır, nikel, boksit, fosforik ve az miktarda da olsa petrol ve kömür rezervleri bulunmak-tadır.
Coğrafi konumdan kaynaklı olarak iklim şartları değişkenlik gös-termektedir. Güney ve kıyı kesimlerde Akdeniz iklim tipi hüküm sürmektedir. Güney ve kıyı bölgelerde yazlar daha sıcak, kışları ise ılık geçerken, orta ve kuzey bölgeler bol yağışlı ve daha soğuk geçmektedir. Kuzeydoğu böl-gesinde ise Alplerin uzantısından kay-naklı yoğun yağışlı ve daha soğuk alp iklim tipi görülmektedir.
Tiran Arnavutluk’un başken-ti olup yaklaşık 900 bin nüfusu ile en büyük şehridir. Tiran kelime anlamı iti-barıyla mutlak güç anlamına gelmek-tedir. Şehrin denize kıyısı bulunmama-sına rağmen sahil kesimlere ulaşmak için önemli bir geçiş noktasını oluş-turmaktadır. Arnavutluk’un en önemli şehirleri arasında ise Işkodra, Elbasan, Körçe, Dıraç ve Avlonya sayılabilir.
2019 yılı verilerine göre Arna-vutluk’un nüfusu yaklaşık 3 milyon ka-dardır. Nüfus piramidi incelendiğinde 1990 yılında oldukça fazla olan genç nüfus, 2020 yıllına gelindiğinde yerini daha fazla yaşlı nüfusa bırakmaktadır. 2040 yılında ise nüfus yapısının daha
vahim hal alacağı tahmin edilmekte-dir.
Türkiye’de net olarak ne kadar Arnavut nüfusunun yaşadığına dair bir bilgi bulunmamaktadır. Fakat Osmanlı Imparatorluğu’nun son dönemlerinde ve 1924 Türkiye – Yunanistan nüfus değişiminde ege bölgesine çok sayıda Arnavut nüfusunun geldiği bilinmek-tedir. Günümüzde Türkiye’de, Arnavut asıllı 3,5 ila 6 milyon arasında Arnavut nüfusunun varlığı tahmin edilmekte-dir.
Etnik yapı bakımından; Arna-vutların oranı % 97,3 iken kalanını ise diğer etnik unsurlardan teşekkül et-mektedir. Arnavutluk diğer balkan ül-kelerine nazaran dünyanın en homo-jen ülkelerinden biridir.
Dini inanış bakımından 1913 yılında Osmanlı Imparatorluğundan bağımsızlığını kazanmasından günü-müze kadar herhangi bir dini katego-rizasyon yapılmamıştır. 1944 ila 1991 yılları arasında komünist lider Enver Hoca (Hoxha) döneminde dünyanın ilk ve tek ateist devleti ilan edilmiştir. Toplumun büyük kısmı dini konuların tamamen dışında yaşamıştır. 2011 yılı nüfus sayımında Arnavutlar dini ina-nış bakımından kendilerini % 56,7’lik oranla Islam, % 10 Katolik, % 6,75 Orto-doks, % 5,5 herhangi bir inanışa bağlı olmayan, % 2,5 Ateist, % 2,0 Bektaşi ve
diğer inanışlar olarak tanımlamışlardır. Arnavutluk’un resmi dili Arnavutça olup, etnik gruplar kendi dillerini ra-hatça konuşabilmektedir. Az da olsa Türkçe konuşan nüfusa rastlamak mümkündür.
2. Genel Ekonomik Yapı
1991 yılı sonrası serbest pi-yasa ekonomisine geçişte ekonomik istikrarın sağlanmasında birtakım ak-saklıklar yaşanmıştır. Yabancı yatırım-cıların etkisiyle ekonomide dönüşüm sürecinde hız yaşanmaya başlamıştır. Günümüzde hala kayıt dışı ekonomini kontrol altına alınmasında, istihdam sorununun çözümünde ve çalışma or-tamın düzeltilmesinde istenilen ölçü-de gerekli çalışmalar yapılamamıştır. Arnavutluk ekonomisi 2018 yılı istatis-tiki verilere göre nominal GSYH’si 15 milyar doları aşmış durumdadır. GSYH büyüme oranı ise % 4,0 olarak gelişme göstermiştir. Satın alma gücü
parite-sine göre kişi başı GSYH 5.261 Doları bulmaktadır. Ekonomik istikrarı sağ-lama çabaları sarf eden Arnavutluk’ta enflasyon oranı % 2,0 olup, işsizlik ora-nı bir hayli yüksek olup, % 12,3 olarak ölçülmüştür. Toplam dış ticaret hacmi 10 milyar dolara yaklaşmıştır.
2.1. Dış Ticaret
Arnavutluk’un dış ticaret part-nerlerini genel olarak Avrupa ülkeleri oluşturmaktadır. Dış ticarette en bü-yük partnerini yakın komşusu olan Italya’dır. Italya’yı, Almanya, Sırbistan, Ispanya, Türkiye ve Yunanistan izle-mektedir.
Ihraç ettiği en önemli ürünler arasında; ayakkabı ve benzeri eşyalar, giyim eşyaları ve aksesuarları, mineral yakıtlar ve yağlar, demir ve çelik yer al-maktadır. Ithal ettiği ürünler ise; mine-ral yakıtlar ve yağlar, çeşitli makinalar, kazanlar, motorlu kara taşıtları, plastik ve ürünleri, elektrikli makine ve
cihaz-lardır. 2.2. Sanayi
Arnavutluk’ta gıda, tütün ma-mulleri, tekstil, giyim, ayakkabı, mo-bilya, kereste, petrol, madencilik ve kimya sanayi kolları oldukça gelişmiş durumdadır. Bu sektörlerin GSYH’ye olan katkısı yüzde 50’den fazla durum-dadır. Toplam nüfusun yüzde 20’den fazlası sanayi, madencilik ve taş ocak-ları sektörlerinde istihdam edilmekte-dir. Sosyalist sistemin sona ermesiyle sanayileşme politikaları terkedilmiştir. Dolaysıyla madencilik ve imalat sek-törlerinde daralmalar yaşanmaya baş-lamıştır.
2.3. Tarım ve Hayvancılık
1990’lı yıllarda sosyalist site-min yıkılmasıyla ve iktidar olan komü-nist rejim gücünü kaybetmesiyle top-rakların ve hayvan çiftliklerin kontrolü özel kesime geçmiş ve kolektif çiftlik-ler kapanmıştır. Tarım ürünçiftlik-leri üretimi orta büyüklükteki arazilerde özel şahıs ve işletmeler tarafından gerçekleştiril-mektedir. Ülke topraklarının yaklaşık % 24’nde tarım yapılmaktadır. Toplam tarım alanının % 43’nü yüksek verim-liliğe sahip ova ve düzlükler oluştur-maktadır.
2.4. Turizm
Turizm sektörü ülkenin kilit unsurlarından biridir. Ülkede deniz tu-rizmi, dağ ve doğa turizminin yanı sıra kültür turizmi de önem arz etmektedir. Ülke GSYH gelirinin yaklaşık % 15’i tu-rizm gelirinden oluşmaktadır.
Arnavutluk Kuzeyde Alp dağ-larından Güneyde Ksamil adalarına kadar eşsiz doğa güzellikleri ve antik zenginlikleri barındırmaktadır. Os-manlı döneminden kalma birçok eser-ler kültür turizmine ayrı bir katkı sağ-lamaktadır. Ülke geneline milyondan fazla inşa edilmiş bunkerler ülkeye farklı bir görüntü kazandırmaktadır. Tablo 1. Arnavutluk’un Temel Makroekonomik Görünümü 2012 – 2018 Yılları Arası
2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 Nominal GSYİH
(Mil-yar $) 12,3 12,8 13,2 11,4 12,1 13 15,1
Kişi Başına Gelir ($) 4,277 4,437 4,574 3,930 4,203 4,545 5,261
Büyüme Oranı (%) 1,4 1,1 1,8 2,8 3,4 3,8 4
Enflasyon Oranı (%) 2,0 1,9 1,6 1,9 1,3 2,0 2,0 İhracat (Milyar $) 1,9 2,3 2,4 1,9 1,9 2,2 2,6 İthalat (Milyar $) 4,8 4,8 5,2 4,3 4,6 5,8 5,4 Kaynak: Arnavutluk Ülke Raporu, İskenderun Ticaret ve Sanayi Odası
Bunkerler; Enver Hoca iktidarında Yugoslavya ve Yunanis-tan saldırılarına karşı sığınmak amacıyla inşa edilmiş beton sığınaklardır.
3. Arnavutluk’ta Osmanlı Eserleri
Türklerle Arnavutlar arasında yaklaşık 500 yıllık ta-rih bulunmaktadır. Arnavutluk’taki büyük şehirler hala Osmanlı izlerini taşımaktadır. Osmanlılar bu topraklarda birçok eser bırakmış olup, Türk mührünü vurmuştur. Ikin-ci Dünya Savaşı sonrası birçok eser tahrip olsa da, yaşanan komünizm rejiminde bile bazı eserler ayakta kalmayı ba-şarmıştır. Günümüzde Türkiye Cumhuriyeti bu ülke ve va-tandaşlarına bir vefa borcu olarak tahrip olan bazı eserleri restore ederek eski ihtişamını kazandırmıştır.
Osmanlı Imparatorluğu bu topraklardan 1912 da çekilmiştir. Osmanlı idaresi çekildikten sonra 1944 yılın-da Enver Hoca ile komünizm rejimi gelmiştir. Arnavutluk, 1967 yılında dünyanın ilk ateist ülkesi olarak ilan edilmiştir. Bu tarihten sonra ülkedeki Osmanlı izlerini silmek amacıy-la Osmanlı eserlerinin özellikle de camilerin yüzde 95’i ta-mamen yıkılmıştır. Geri kalan eserler ise kamulaştırılmıştır. Günümüzde harabe durumunda olan birçok Osmanlı eseri bulunmaktadır. Mesela, 1968 yılından önce Arnavutluk’ta 1000’den fazla Osmanlı eseri cami bulunurken günümüz-de bu rakam sagünümüz-dece 20 – 30’lara inmiştir. Kısa ve öz olarak komünist rejimin etkisiyle Arnavutluk, Osmanlı eserlerine sahip çıkamamıştır. Rejimin kısa ve öz olarak amacı ise bu topraklardan Türk – Islam kültür ve
mi-marisini yok etmektir.
4. Türkiye – Arnavutluk İlişkileri
Türkiye ile Arnavutluk arasında ticari ilişkiler 22 Aralık 2006 tarihin-de Tiran’da imzalanan Serbest Ticaret Anlaşmasıyla başlamış olup 1 Mayıs 2008 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Iki ülke arasındaki dış ticaret hacmi is-tenilen ölçüde değildir. 2018 yılı veri-lerine göre toplam ticaret hacmi 430 milyon dolar civarındadır. Bu rakamın 408 milyon doları Türkiye’nin ihracatı-nı oluştururken Arnavutluk’un ihracatı ise sadece 22 milyon dolar seviyesinde kalmıştır.
Türkiye, Arnavutluk’a daha çok tekstil ürünleri, gi-yim eşyası, elektrikli makinalar, demir ve çelik ve benzeri ürünler ihracat etmektedir. Türkiye’nin Arnavutluk’tan ithal ettiği ürünler arasında; ayakkabı ve benzeri eşyalar, hay-vani ve nebati hammaddeler, demir dışı metaller ve enerji
üreten makinalar yer almaktadır.
Son zamanlarda Arnavutluk’tan, Türkiye’yi turizm amaç-lı ziyaretçi sayılarında artışların olduğu kaydedilmektedir. 2017 yılında yaklaşık 104 bin Arnavut vatandaşı ülkemizi ziyaret ederken, bu rakam 2018 yılında 126. bine ulaşmış durumdadır.
5. Sonuç ve Değerlendirme
Arnavutluk konum itibarıyla gelişmiş Avrupa ülkelerine açılan bir ülkedir. Balkanlar coğrafyasında kilit ülke konumundadır. Avrupa ve Balkan ülkeleri güçlü bir Arnavutluk Cumhu-riyetini istememektedir. Günümüzde
başta Kosova olmak üzere; Makedon-ya’da, Karadağ’da ve Yunanistan’da Ar-navut nüfusu oldukça fazladır. Ihtimal çerçevesinde de olsa bu ülkelerde bü-yük Arnavutluk korkusu yaşanmakta-dır.
Arnavutluk ekonomik bakımın-dan ihmal edilmemesi gereken nadir ülkelerden biridir. Avrupa’ya yakınlığı ve Balkanlardaki konumu önem arz etmektedir. Türkiye’de Arnavutluk’un ayrı bir yeri ve önemi bulunmaktadır. Milli şairimiz Mehmet Akif’in Arnavut kökenli olması, Türkiye’de birçok Arna-vut asıllı vatandaşların bulunması ve Arnavutluk’ta birçok Osmanlı yadigâ-rının bulunması iki ülkeyi daha derin-den kaynaştırmaktadır.
Kaynakça
www.cografya.gen.tr › siyasi › devletler › arnavutluk
tr.wikipedia.org › wiki › Arnavutluk_ coğrafyası
Al Jazeera ve ajanslar
Arnavutluk Ülke Raporu, Iskenderun Ticaret ve Sanayi Odası
ticaret.gov.tr › avrupa › sektorler › ge-nel-sektorel-bilgiler
T. C. Dışişleri Bakanlığı TIKA
